Podstawy Makroekonomii

1. Metody mierzenia wyników działalności w skali kraju.

Rozmiary wyników działalności gospodarczej w skali kraju mogą być mierzone trzema sposobami:

- dochodów czynników produkcji

-wartości wytworzonych dóbr i usług

- wydatków na dobra i usługi.

Wyniki szacunków rozmiarów działalności gospodarczej powinien być ten sam niezależnie od przyjętego sposobu liczenia, natomiast wartość wyprodukowanych dóbr i usług musi być równa wydatkom na nie. Z kolei te wydatki muszą być równe dochodom czynników produkcji przy założeniu, że w całości są one przeznaczane na  zakup dóbr i usług.

2. Pojemność informacyjna wskaźnika PKB w ujęciu nominalnym i realnym.

Produkt Krajowy Brutto to jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkowości narodowej. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu. PKB jest miarą wielkości gospodarki. Wzrost lub spadek realnego PKB stanowi miarę wzrostu gospodarczego. PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza. PKB realny natomiast oblicza się według realnej wartości pieniądza, a więc uwzględniając inflację.

3. Ekonomiczne funkcje państwa.

Funkcje ekonomiczne państwo realizuje przez prowadzoną politykę gospodarczą polegającą na wyznaczaniu celów i zadań gospodarczych oraz podejmowaniu działań zmierzających do ich realizacji. Wyróżniamy następujące ekonomiczne funkcje państwa:

1. alokacyjna- polega na korekcie niewłaściwej z punktu widzenia społecznego alokacji rynkowej środków produkcji w odniesieniu do strategicznych, długookresowych tendencji rozwojowych odnoszących się do infrastruktury oraz dóbr publicznych.

2. dystrybucyjna- polega na normowaniu podziału dochodu narodowego oraz redystrybucji dochodów i bogactwa w celu zapewnienia sprawiedliwości społecznej.

3. instytucjonalna- polega na stwarzaniu prawnej i instytucjonalnej infrastruktury umożliwiającej sprawne funkcjonowanie rynków i publiczne podejmowanie decyzji.

4. stabilizacyjna- polega na prowadzeniu skutecznej polityki makroekonomicznej, której celem jest stabilny, prorozwojowy wzrost i rozwój gospodarczy kraju ( w tym utrzymanie pełnego zatrudnienia lub minimalnego bezrobocia, ograniczanie inflacji).

4. Funkcje Banku Centralnego oraz instrumenty oddziaływania na wielkość

podaży pieniądza.

Bank Centralny jest to bank państwowy, który spełnia równocześnie funkcje:

* banku emisyjnego

* banku banków

* banku gospodarki narodowej

Bank z jednej strony, jest regulatorem całego regionu pieniężnego wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego, a z drugiej strony- bankierem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej obsługi budżetu. Obowiązkiem Banku Centralnego jest dbanie o stabilność waluty narodowej, a także takie oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby następował jej stały rozwój, wzrost dochodu narodowego oraz spadek bezrobocia.

Bank Centralny spełnia następujące funkcje:

• reguluje cyrkulację emitowanego pieniądza

• reguluje wielkość pieniądza bankowego tworzonego przez banki operacyjne

• reguluje płynność całego systemu bankowego

• kształtuje potencjał kredytowy banków operacyjnych poprzez odpowiednie instrumenty pieniężne

Bank Centralny jest zależny od rządu. Na wielkość podaży pieniądza wpływają dwa główne czynniki:

* wartość wyemitowanych przez bank centralny znaków pieniężnych (baza monetarna)

*udzielanie przez banki komercyjne kredytów w formie gotówkowej i bezgotówkowej (kreacja pieniądza).

5. Polityka pieniężna, jej narzędzia i skutki.

Instrumentami polityki pieniężnej są:

1) stopa procentowa kredytu refinansowanego- tj. kredytu zaciąganego przez banki komercyjne w banku centralnym. Jej podwyższenie powoduje wzrost stóp oprocentowania kredytów w bankach komercyjnych, ograniczenie wartości udzielanych przez nie kredytów i zmniejszenie podaży pieniądza. Obniżenie stopy kredytu refinansowanego powoduje skutki odwrotne.

2) stopa rezerw obowiązkowych- wyraża minimalną reakcję wartości rezerw gotówkowych banków komercyjnych do wartości depozytów. Jej podwyższenie przez bank centralny zmniejsza możliwości udzielania kredytów przez banki komercyjne, a zatem ogranicza podaż pieniądza, obniżenie tej stopy powiększa podaż pieniądza.

3) stopa rezerw specjalnych- określa procentowo część depozytów, którą banki komercyjne obowiązkowo muszą przekazać do banku centralnego jako rezerwę specjalną. Skutki jej zmian są identyczne jak w przypadku stopy rezerw obowiązkowych.

4) operacje otwartego rynku- są to działania banku centralnego, polegające na kupowaniu lub sprzedawaniu rządowych papierów wartościowych, głównie weksli skarbowych, w celu regulowania podaży pieniądza kredytowego w gospodarce, poprzez ograniczanie lub rozszerzanie zdolności kredytowej banków komercyjnych.

Polityka pieniężna może mieć charakter ekspansywny (łagodny)- państwo, wykorzystując jej instrumenty, zwiększa podaż pieniądza w celu pobudzenia popytu globalnego, wzrost dochodu narodowego i zatrudnienia (powstaje tu jednak realna groźba inflacji), albo restrykcyjny (twardy)- państwo ogranicza podaż pieniądza, dążąc do zmniejszenia nadmiernego popytu i związanego z tym wzrostem cen (ten typ polityki pieniężnej wykorzystywany jest w walce z inflacją). Realizując określone cele polityki ekonomicznej, państwo posługuje się zazwyczaj odpowiednią kombinacją polityki pieniężnej i polityki fiskalnej.

6. Polityka fiskalna, jej narzędzia i skutki.

Polityka fiskalna (skarbowa, budżetowa) odnosi się do sfery wpływów i wydatków budżetowych państwa w celu uzyskania kontroli i wywierania wpływu na poziom aktywności i efektywności podmiotów gospodarczych oraz dynamiczny rozwój społeczno- gospodarczy kraju. Polityka fiskalna stanowi integralny element interwencjonizmu państwowego. Realizuje m.in. następujące cele:

* pełne zatrudnienie, walka z bezrobociem jest kluczowym zadaniem polityki fiskalnej

* stabilizacja cen i walka z inflacją

* wzrost i rozwój gospodarczy

* równowaga bilansu płatniczego

* sprawiedliwość społeczna i eliminacja ubóstwa

* efektywna alokacja zasobów ekonomicznych

* ochrona środowiska

W zależności od sytuacji społeczno- gospodarczej polityka fiskalna jest współcześnie realizowana przez zwiększenie lub ograniczenie wpływów i wydatków budżetowych. Częstym zjawiskiem jest mniejsze zasilanie budżetu a większe wydatkowanie środków na rozwój społeczno- gospodarczy kraju. Jest to możliwe przez prowadzenie polityki deficytu budżetowego i powiększenie długu publicznego. Fiskalizm jest stosowany w krótkim czasie, np. w stanie wojny, sytuacji kryzysowej itp. Skutkami fiskalizmu jest unikanie konsumpcji towarów obciążonych wysokimi opłatami skarbowymi, zanik efektywności gospodarczej, ucieczka kapitałów za granicę, wzrost bezrobocia, co w sumie powoduje przejście gospodarki do fazy spadkowej i dekoniunkturę. Następstwem złej polityki fiskalnej i jej fiskalizacji jest efekt ,,wypychania”. Wypychanie z funkcjonowania i rozwoju gospodarczego kapitałów i firm prywatnych, przez nadmierny fiskalizm, grozi kryzysem gospodarczym.

7. Bezrobocie, typy oraz ekonomiczne i społeczne skutki.

Do bezrobotnych zalicza się osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne i gotowe do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce oraz pozostają bez pracy, pomimo podjęcia poszukiwań pracy. Poziom bezrobocia determinowany jest przez wiele czynników, zarówno po stronie podaży siły roboczej jak i popytu na pracę. Ze względu na przyczyny powstawania wyróżnia się:

a) bezrobocie frykcyjne czyli okresowe- wynika z naturalnego przepływu

pracowników

b) koniunkturalne czyli cykliczne- jest efektem wahań koniunktury gospodarczej

c) strukturalne czyli naturalne- skutek niedopasowań popytu na siłę roboczą i jej

podaży na rynku pracy

d) technologiczne- wynik szybkiego postępu technologicznego i organizacyjnego

Ze względu na charakter może być: jawne lub ukryte, sezonowe, krótkotrwałe lub chroniczne- długotrwałe, masowe, regionalne lokalne. W skali makroekonomicznej skutkiem bezrobocia jest utrata produkcji, oznacza to zmniejszoną dynamikę wzrostu produkcji, wpływa ono również na obniżenie przeciętnej wydajności pracy: skutkiem bezrobocia są; obciążenia finansowe ponoszone przez państwo z tytułu jego istnienia, które dotyczą wydatków na bezrobotnych i ich obsługę oraz koszty związane z utratą przychodów budżetowych z tytułu istnienia bezrobocia. Koszty dotyczą zwiększonych wydatków na łagodzenie następstw bezrobocia oraz programy ograniczania bezrobocia. Istnienie bezrobocia powoduje zmniejszenie przychodów funduszy celowych, np. funduszu ubezpieczeń społecznych, funduszu pracy itp. Oprócz skutków makroekonomicznych bezrobocie wykonuje skutki dotyczące poszczególnych bezrobotnych i ich rodzin: pogorszenie położenia ekonomicznego bezrobotnych i ich rodzin a także w wymiarze społecznym dotyczące wpływu bezrobocia na stan psychiczny i zdrowie osób, kontakty z otoczeniem, funkcjonowanie rodziny i rozwój patologii społecznych, obniża stopę zawierania małżeństw podwyższa natomiast liczbę rozwodów. Bezrobocie sprzyja rozwojowi patologii społecznych przejawiających się w postaci alkoholizmu, narkomanii, różnych form przestępczości. W skrajnych przypadkach długotrwałe bezrobocie może być przyczyną strajków, demonstracji, rozruchów. Te niepokoje społeczne stanowią zagrożenie dla stabilnego rozwoju gospodarki i społeczeństwa.

8. Ekonomiczne i społeczne skutki inflacji i deflacji.

Inflacja- zjawisko monetarne wywołane szybszym przyrostem ilości pieniądza niż produkcji (obniżanie się siły nabywczej pieniądza). Konsekwencją tego jest, że na rynku obserwowany jest długotrwały wzrost średniego poziomu cen określanego tak zwanym kosztem dóbr. W praktyce inflacja na rynku konsumpcyjnym jest inna niż inflacja na rynku zaopatrzeniowym i nieco inaczej wpływa na kondycję gospodarki. Przeciwieństwem inflacji jest deflacja. Negatywne skutki inflacji to:

• Realny spadek wartości zobowiązań i wierzytelności, które nie podlegają waloryzacji; w szczególności skutkiem inflacji jest względne zmniejszenie się dochodów, których nominalne dochody są stałe- te niekorzystne konsekwencje inflacji można w pewnym stopniu zmniejszyć dokonując odpowiednio często waloryzacji zobowiązań.

• Tzw. koszty zdartych zelówek- są związane z tym, że w warunkach wysokiej inflacji ludzie dążą do utrzymania mniejszych zasobów gotówki, co związane jest z pewnymi kosztami, jak np. koszty dojazdu do bankomatu- wraz z rozpowszechnieniem się obrotu bezgotówkowego znaczenie tych kosztów może maleć.

• Tzw. koszty zmienianych jadłospisów- są to koszty związane z tym, że w warunkach wysokiej inflacji firmy częściej muszą zmieniać ceny, co wiąże się z dodatkowymi kosztami-przykładowo restauracje muszą częściej zmieniać jadłospisy.

Inne skutki inflacji:

* Ponieważ siła nabywcza pieniądza maleje, konsumenci chcą się go pozbyć, zakupując dobra, których wartość nie maleje. Tym samym napędzają te sektory gospodarki, które produkują dobra trwałe (szeroko pojęte maszyny, biżuterię, złoto itp.).

* Ponieważ rosną ceny dóbr, konsumenci chętniej kupują ich tańsze zamienniki.

* Powyższy skutek wywołuje wzrost (niekoniecznie równomierny) cen tych towarów. Jeżeli wzrasta cena benzyny (także np. przez nakładanie podatków, w tym akcyzy), rosną koszty transportu i ceny wszystkich towarów, które są transportowane. Tym samym wzrost ceny benzyny może spowodowac wzrost cen chleba.

Osobnym problemem jest niepewność co do przyszłej wartości inflacji. Podnosi to ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej. Uważa się, że niepewność co do wartości inflacji jest tym większa, im wyższy jest poziom inflacji.

Deflacja- to wzrost siły nabywczej pieniądza obecnego na rynku. Potoczne określenie spadku cen rynkowych, sytuacji, kiedy za tę samą ilość pieniędzy kupić można coraz więcej dóbr towarów i usług. Przeciwieństwem deflacji jest inflacja.

Skutki inflacji:

• zmniejszenie opłacalności produkcji (tylko w przypadku regulacji rynkowych uniemożliwiających obniżenie kosztów produkcji)

• wzrost bezrobocia (tylko w przypadku ustanowienia płacy minimalnej)

• wzrost dobrobytu społeczeństwa

• konsumpcja jest bardziej racjonalna: przy wysokiej inflacji pieniądz monetarny wymieniany jest na towary najszybciej jak to możliwe

• przewidywalna sytuacja rynków finansowych. Jeśli pieniądz powiązany jest z jakimś ograniczonym dobrem (np. złoto) niemożliwa jest nadmierna ekspansja kredytowa ze strony banków.

9. Determinanty wzrostu gospodarczego i cykl koniunkturalny.

Ekonomiści wymieniają cztery podstawowe czynniki wzrostu gospodarczego (cztery ,,siły napędowe” wzrostu). Są to:

1. praca (w ujęciu ilościowym- podaż pracy, jak i jakościowym- dyscyplina pracy, wykształcenie, kwalifikacje, motywacja)

2. zasoby naturalne (ziemia, zasoby mineralne, paliwa, jakość środowiska)

3. kapitał- środki wykorzystane w procesie produkcji

• kapitał rzeczowy- maszyny, fabryki, drogi

• kapitał finansowy

• kapitał ludzki

4. technologia (nauka, technika, zarządzanie, przedsiębiorczość).

Dynamika życia gospodarczego oraz dysproporcje pojawiające się w procesie wzrostu i rozwoju, zmieniający się w czasie stan aktywności gospodarczej, który jest charakteryzowany przez wiele wskaźników: poziom PKB, produkcja, cena, płac, zatrudnienia itp. Wiąże się z pojęciem koniunktury gospodarczej. Kategoria ta określa stan gospodarki. Cele koniunkturalne są to powtarzające się nie zawsze regularnie pod względem długości czasowej i amplitudy wahania aktywności gospodarczej w okresie kilku lub kilkunastu lat. Każdy cykl koniunkturalny dzieli się na fazy, różnie nazywane ale zawsze odnoszące się do wzrostów lub spadków ożywienia działalności gospodarczej. Wzrost to ożywienie, ekspansja- rozkwit, a spadek to recesja, kryzys i depresja. Szczyt koniunkturalny to krótki moment czasowy kończący rozkwit, który w wyniku działania niekorzystnych warunków przechodzi w załamanie rozpoczynające fazę recesji i kryzysu.

10. Model IS-LM jako synteza równowagi na rynku dóbr i pieniądza.

Model IS-LM został sformułowany w latach 30-ych XX wieku przez Sir Johna Hicksa. Wskazuje on na istnienie zależności między rynkiem towarowym i pieniężnym. Model ten wskazuje, że procesy zachodzące na tych rynkach wzajemnie na siebie oddziałują. Ponadto wskazuje on na rolę polityki pieniężnej i fiskalnej w kształtowaniu się wielkości ekonomicznych i ich zmiany na obu rynkach. Założeniem modelu IS-LM jest określenie warunków równowagi na rynku towarowym i pieniężnym, jak też na obu rynkach łącznie oraz sposobów przywracania tej równowagi w warunkach nierównowagi na rynkach.

Model IS-LM:

- krzywa IS pokazuje wszystkie kombinacje stopy procentowej i dochodu, przy których zapewnione jest zbilansowanie wydatków

- krzywa LM pokazuje wszystkie kombinacje stopy procentowej i dochodu, przy których zapewniona jest równowaga na rynku pieniężnym

- przy danym poziomie cen wykres IS-LM pokazuje w punkcie przecięcia poziom PKB i stopy procentowej. Jest to jedyna kombinacja Y i R zapewniająca zbilansowanie wydatków i równowagę na rynku pieniężnym.

---