Proces poznania naukowego. Pedagogika jako nauka, miejsce wśród innych nauk. l. 1.Nauka według Tadeusza Wujka - wiedza ludzka o przyrodzie, człowieku i społeczeństwie,

0 zjawiskach i prawidłowościach rozwoju rzeczywistości, o sposobach badania

1 przekształcania otaczającego świata, ujęta w system należycie uzasadnionych twierdzeń i hipotez.

2. Funkcje społeczne nauki wg Wujka.

Diagnostyczna - polega na gromadzeniu wiedzy o tym co było lub jest w obiektywnej

rzeczywistości czyli na stwierdzeniu jej obiektywnego stanu.

Prognostyczny - określenie na podstawie poznanych prawidłowości przebiegi/zjawisk

przyszłych zmian i rozwoju obiektywnej rzeczywistości.

Instrumentalno Techniczna - dostarcza wiedzy o tym jak realizować zamierzone cele

społeczne

Humanistyczna - umożliwia zaspokojenie potrzeb intelektualnych człowieka w dziedzinie

jego dążeń do pełnego poznania obiektywnej rzeczywistości, o sposobach jej badania

i praktycznego przekształcenia przez człowieka.

3. Znaczenia przypisywane nauce wg W. Okonia.,

a. w znaczeniu dydaktycznym — czynność nauczania lub uczenia się

b. w znaczeniu instytucjonalnym - przedmiot studiów w szkole wyższej lub dyscyplina zajmująca się określoną dziedziną rzeczywistości, uprawiana w instytucjach naukowych lub poza nimi.

c. w znaczeniu treściowym — system uzasadnionych pojęć, twierdzeń i hipotez będących wytworem odkrywczej działalności badawczej i stanowiących najwyżej rozwiniętą postać świadomości społecznej.

d. w znaczeniu funkcjonalnym - ogół czynności składających się na działalność badawczą.

NAUKA - to ogół wiedzy ludzkiej.

4. Podział nauk wg Jana Sucha.

NAUKI FORMALNE :Fakty językowe i logiczne (symbole, znaki):aksjomatyczna - dedukcyjna

naukowy system dedukcyjny: Logika, Matematyka

kryteria: Przedmiot Badań, METODA, System Naukowy

NAUKI EMPIRYCZNE: fakty zjawiska i związki zachodzące w rzeczywistości przyrodniczej i społecznej, hipotetyczne - dedukcyjna lub indukcyjna, naukowy system indukcyjny, fizyczne (przyroda nieorzywiona), Społeczne (humanistyczne) - psychologia biologiczna - socioiogja,(przyroda ożywiona) - prawo, - filozofia wychowania

Pedagogika jako nauka leży na pograniczu nauk przyrodniczych i społecznych.

5. Etymologia nazwy „pedagogika".

Nowożytna kultura europejska odziedziczyła po kulturze greckiej dwa pojęcia należące do tej samej rodziny wyrazów:

a. „paidagogos" - wyraz spolszczony - pedagog

b. „Pajdagogia" - wyraz spolszczony -- pedagogika

Oba te pojęcia pochodzą od greckiego wyrazu „pais" co w języku polskim może oznaczać dziecko, chłopiec. Wydaje się, że pojęciem wcześniejszym było pojęcie pedagog.

6. Zmiany historyczne w zakresie i treści pojęcia „pedagog"

W dosłownym znaczeniu nazwy „pedagog" stosowano dla oznaczenia osoby prowadzącej dziecko. W starożytnej Grecji pedagogiem nazywano niewolnika, którego zadaniem było odprowadzenie chłopca - syna wolnego obywatela greckiego do Palestry, miejsca ćwiczeń gimnastycznych młodych greków, przygotowujących się do udziału w zawodach olimpijskich ku czci Zeusa \v Olimpie. Stopniowo funkcje pedagogów poszerzały się. Oprócz funkcji opiekuńczych pedagog zaczął pełnić funkcje kształcące, doszedł mu bowiem obowiązek nauczania młodego człowieka sztuki czytania, pisania, recytowania fragmentów Iliady czy Odysei a także wpajania pewnych zasad moralnych. Niewolnicy pełniący funkcje pedagogów na ogół byli wyżej cenieni niż inni niewolnicy, jednak nigdy nie mogli czuć się równi wolnym obywatelom greckim. Niewolnik z opiekuna przerodził się

w nauczyciela - wychowawcę odpowiedzialnego za wychowanie syna (synów), wolnych obywateli greckich.

Wraz z pojawieniem się nowych formacji ustrojowych, wzrost znaczenia wiedzy, upowszechnienie się kształcenia i pozytywnym wartościowaniem pedagogami zaczęto nazywać ludzi szczególnie zasłużonych dla spraw oświaty i wychowania np. twórcę szkoły ludowej w Szwajcarii Pestalozziego lub prekursora idei komisji edukacji narodowej Stanisława Konarskiego i innych.

W związku z upowszechnieniem się w świadomości funkcji dydaktycznej literatury i sztuki pedagogami lub nauczycielami narodu (stosowano to pojęcie zamiennie) zaczęto nazywać ludzi szczególnie zasłużonych w kształtowaniu świadomości społecznych pod wpływem których dokonały się zmiany w tej że świadomości. Takie miano przypisywano między innymi wieszczą narodowym: Mickiewicz, Słowacki, Norwid, a w socjalizmie także władcą- ideologom np. Stalinowi.

W Polsce po 2 wojnie światowej pedagogami zaczęto nazywać oprócz zajmujących się pedagogiką w sposób naukowy również, wszystkich praktyków profesjonalnie zajmujących się edukacją. Dzisiaj pojęciem tym nazywa się również nieprofesjonalistów.

7. Zmiany historyczne w zakresie ł treści „pedagogika".

W starożytnej Grecji „pedagogiom" nazywano całość zabiegów - czynności i umiejętności związanych z wychowaniem chłopca, dziecka wolnego obywatela Grecji. Pojęcie „pedagogia" służyło w czasach starożytnej Grecji do nazywania całego dzieła wychowania (procesu wychowania i jego rezultatu). Na początku odnosiło się tylko do strony fizycznej wychowanka a później objęło również ogół czynności związanych z wychowaniem umysłowym i moralnym.

Sofiści (wędrowni nauczyciele greccy) na przełomie VI i V wieku p.n.e. stworzyli wyraz pochodny „paideła" dla nazywania pewnego tylko rodzaju czynności wychowawczych, a mianowicie wykształcenia w zakresie gramatyki, retoryki i dialektyki. Paideia oznacza zatem całość wykształcenia podporządkowanego wprowadzeniu wychowywanego w określoną kulturę i cywilizację.

Genezy pojęcia „pedagogika" jako szczegółowej nazwy dyscypliny naukowej powstałej w wieku XIX należy poszukiwać w greckim słowie „pedagogia",

Pedagogika współczesna zatrzymuje swą historyczną nazwę, chociaż etymologicznie odnosi się właściwie do wychowania dzieci, stąd też obok pedagogiki jako działu dziecięcego trzeba wymienić hebagogikę, jako dział o wychowaniu młodzieży, andragogikę obejmującą oświatę i wychowanie dorosłych oraz gerantagogikę czyli pedagogikę starszego wieku,

W pedagogice jako nauce zachodzi ścisły związek między teorią a praktyką. Teoria rozwiązuje problemy dostarczane przez praktykę, ale skuteczność rozwiązań teoretycznych wykazuje ostatecznie praktyka.

8. Pierwszy naukowy system pedagogiczny.

Proces wyodrębniania się pedagogiki jako nauki szczegółowej z filozofii trwał kilka wieków. Został zapoczątkowany przez Jana Amosa Kamieńskiego, który sformułował problematykę badawczą pedagogiki. Proces ten został zakończony powstaniem pierwszego naukowego systemu pedagogicznego w wieku XIX. Za pierwszy naukowy system pedagogiczny uznaje się system Jana Herbarta. Herbart stworzył naukowy system wykorzystując dorobek dwóch innych dyscyplin naukowych: a) etyki, b) psychologii.

Wyodrębnienie różnych dziedzin wychowania jest szczególnie potrzebne przy organizacji działalności wychowawczej oraz ocenie jej rezultatów. W pierwszym, wypadku jest ono przydatne przy przydzielaniu różnym instytucjom, komórką lub osobą wyższych zadań wychowawczych, w drugiej natomiast umożliwia uświadomienie sobie . na którym odcinku wychowania uzyskujemy wyniki zadowalające, a na którym odbiegają od ustalonych standardów.

Wychowanie jako działalność celową można dzielić i klasyfikować w różny sposób. W śród wielu możliwych dwa systemy klasyfikacji zdobyły sobie w teorii wychowania równorzędne prawa. Pierwszy z nich za zasadę podziału przyjmuje sfery rzeczywistości, w ramach których toczą się procesy wychowawcze, drugi natomiast polega na wyodrębnieniu dziedzin wychowania według podstawowych rodzajów dyspozycji osobowościowych, które są przez to wychowanie kształtowane.

Pierwsza z tych klasyfikacji odwołuje się do tego, że wychowanie polega na przygotowaniu człowieka do życia w obrębie pewnych sfer rzeczywistości, dokonującym się przez wprowadzanie wychowanka w różne dziedziny życia. Na tej zasadzie możemy więc wyróżnić takie dziedziny wychowania jak:

wychowanie przez życie społeczne

wychowanie przez sztukę

wychowanie przez naukę

wychowanie przez sport

wychowanie przez pracę.

Dziedziny te można mnożyć przez wyodrębnienie coraz węższych wycinków życia, do których odnosimy określone procesy wychowawcze.

Drugi rodzaj klasyfikacji wychowania polega na wyłonieniu dziedzin wychowania według tego co ono w człowieku kształtuje. Na taj zasadzie możemy wyłonić takie dziedziny wychowania jak:

wychowanie moralne, wychowanie społeczne, wychowanie estetyczne, wychowanie umysłowe wychowanie fizyczne

1. Nauki pedagogiczne.

H — historia wychowania

K - kulturologia wychowania

A — antropologia wychowania (nauka o istocie naturalnej i egzystencji człowieka)

B - biologia wychowania (nauka o podstawach biologicznych wychowania)

S - socjologia wychowania (nauka o zjawiskach społecznych w wychowaniu)

P - psychologia wychowania (nauka o rozwoju psychicznym oraz o funkcjonowaniu

psychiki w procesie naukowym i wychowawczym) F - filozofia wychowania T - teoria wychowania (ujmująca wychowanie w świetle objawienia, konieczna dla

pedagogiki religijnej)

2. Nauki współdziałające z pedagogiką.

a. Nauki realne:higiena z naukami medycznymi • ekonomika oświaty i kształcenia -demografia

b. Nauki formalne związane z matematyzacją: cybernetyka (nauka o kierowaniu i informowaniu)

prakseologia (nauka o działaniu), logika z metodologią nauk i naukoznawstwem

c. Nauki aksjologiczne (nauki o wartościach)

etyka (nauka o moralności) - estetyka (nauka o pięknie)

3. Nauki współpracujące z pedagogiką.

a. Nauki historyczne: -historia szkolnictwa i wychowania - historia myśli i doktryn pedagogicznych

b. Nauki deskryptywne - opisujące obserwacyjnie lub eksperymentalnie zjawiska wychowawcze.

- biologia wychowania - psychologia wychowania -socjologia wychowania

c. Nauki prospaktywne, sięgające w przyszłość na podstawie światopoglądowej, dlatego też inaczej nazywane są naukami światopoglądowymi. Należą do nich nauki humanistyczne: filozofia, teologia

ABC Wychowania M. Łobocki Związek między wychowaniem a opieką. Istnieją dwa stanowiska interpretujące związki między wychowaniem a opieką.

1) H. Radłińska, J. Pięter, J. Maciaźkowa, K. Albin, Żeleskiewicz - autorzy którzy uważają, że opieka i wychowanie to pojęcia bliskoznaczne, według których zakresy tych pojęć wzajemnie się uzupełniają, przenikają i wzbogacają. Halina Radlińska uważa, że we wszystkich czynnikach opiekuńczych odbywa się akt wychowania.

J. Pięter uważa, że opieka towarzysząca wychowaniu jest niezbędna częścią każdego pedagogicznego działania.

J. Mociażkowa — uważa, że opieka i wychowanie idą ze sobą w parze, szczególnie w zakresie rozwoju społeczno moralnego i kulturowego wychowanków.

2) Nie wszyscy pedagodzy podzielają poglądy o ścisłym związku między wychowaniem a opieką. Zdzisław Dobrowski uważa, że opieka i wychowanie stanowią odrębne dziedziny działalności ludzkiej. Opieka w przeciwieństwie do wychowania jest działaniem pierwotnych to znaczy, że działania opiekuńcze wyprzedzają i warunkują czynności ciągłości istnienia gatunku ludzkiego a wychowanie jest przekazywaniem najszerzej pojętego dobra kulturowego.

Uważa się, że wychowanie pozbawione bezpośrednio lub pośrednio sprzężenia z opieką było by działaniem znacznie zubożałym i z pewnością mało skutecznym.

Cechy procesy wychowania ABC Wychowania Łobocki

Na ogół wymienia się następujące cechy procesu wychowania

Złożoność - o złożoności procesu wychowania świadczy fakt, że zachowanie człowieka jest zależne zarówno od uwarunkowań zewnętrznych w tym także oddziaływań wychowawczych, jak również uwarunkowań wewnętrznych, czyli osobistych przeżyć i doświadczeń człowieka. Wysoki stopień złożoności wychowania ukazuje przedstawienie go również jako procesu adaptacji do obowiązujących norm postępowania.

Intencjonalność - oznacza, że wychowawca jest świadomy celów, jakie pragnie realizować w wyniku planowo organizowanej działalności wychowawczej.

Interakcyjność - oznacza, że proces wychowawczy ma miejsce zwykle w warunkach interakcji, to znaczy współdziałania z sobą wychowawczy i wychowanka. Wychowanie rozumiane jako proces interakcyjny zakłada przede wszystkim, iż wychowanek nie jest i nie może być jedynie biernym odbiorcą wpływów wychowawczych. Nie tylko bowiem podlega im, lecz także jest w stanie na nie odpowiednio zareagować i być ich nośnikiem w formie relacji na oddziaływania ze strony wychowawcy.

Relatywność - wiąże się ona z trudnościami jakich nastręcza przewidywanie skutków oddziaływań wychowawczych.

Długotrwałość — właściwość ta sugeruje iż każdy człowiek podlega przemianom własnej osobowości i przez całe niemal swoje życie. Dlatego o wychowaniu można mówić nie tylko w odniesieniu do dzieci i młodzieży lecz także wobec osób dorosłych. Długotrwałość przypomina o konieczności dokonywania zmian w procesie wychowawczym nie tylko w osobowości wychowanków, lecz także wychowanków.

Różnice zakresowy w ujmowaniu pojęcia „wychowanie".

1. Wychowanie rozumiane w sposób bardzo szeroki, definicja T. Willa Pilch „wychowanie to całość wpływów i oddziaływań kształtujący rozwój człowieka oraz przygotowujący go do życia w społeczeństwie. Podobne stanowisko reprezentuje Antonina Gurycka. Twierdzi, że „wychowanie to dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych, wywołujący zmiany w osobowości człowieka tym dzieleniom poddanego". Wychowanie to działanie, całość oddziaływań społecznych, działania mogą być podejmowane w sposób zamierzony - dla z góry ustalonych celów, ale mogą być niezamierzone, nieplanowe. Oddziaływania mogą być bezpośrednie i pośrednie (telewizja, radio). W ujęciu szerokim pojęcie wychowania ma bardzo szeroka treść.

2. Wąskie rozumienie wychowania S. Kunowski. Wychowania to społecznie uznawany system działania pokoleń starszych na dorastające, celem pokierowania ich wszechstronnym rozumieniem dla przygotowania wg określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia. To ujęcie reprezentuje też Petrykowski,

3. Najwęższe rozumienie wychowania (kiedy kopgoś określamy mówiąc, że jest wykształcony ale niewychowany) Heliodor Muszyński. Wychowanie to działanie zmierzające do trwałej modyfikacji i ukształtowania i rozwinięcia dyspozycji emocjonalno - wolicjonalnych a więc kierunkowych w osobowości jednostki.

W latach 20-tych naszego stulecia wyróżniano dwie grupy cech osobowości: cechy instrumentalne (wiedza, umiejętności, nawyki) i kierunkowe (motywy, poglądy, przekonania, uznawane systemy wartości).

W najwęższym rozumieniu wychowanie to celowa i świadome działanie skierowane tylko na pewną część osobowości. W literaturze istnieje pogląd, że najwęższe rozumienie pojęcia wychowania jest niewłaściwe. Większość pedagogów współcześnie krytykuje to stanowisko. Podstawą krytyki tego ujęcia są współczesne koncepcje (teoria osobowości). Współcześnie osobowość traktuje się jako integralną całość, która nie tylko jako całość funkcjonuje ale jako całość występuje. Obecnie występuje tendencja do rozszerzania desygnatu „wychowania", czyli tendencja do używania wychowania w najszerszym znaczeniu.

Mieczysław Łobocki „Wychowanie moralne w zarysie" Wincenty Okoń Słownik pedagogiczny.

Samowychowanie - samorzutna praca człowieka nad ukształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości — stosownie do założonych kryteriów, wzorów i ideałów.

H. Muszyński „Zarys teorii wychowania"

Samokształcenie -jest to kształcenie które jest podejmowane samorzutnie (tzn. kształcenie samorzutne) -jest to nabywanie wykształcenia w toku działalności własnej, której cele, treść, warunki i środki ustala sam podmiot.

Samowychowanie — to swoisty rodzaj wychowania. Mówimy o nim wówczas, gdy jednostka podejmuje czynności wychowawcze sama względem siebie a więc określa cele wychowania, ustala zadania, dokonuje wybory metod postępowania oraz poddaje je własnej wewnętrznej kontroli i ocenie.

Miron Krawczyk „Relacje między procesami nauczania, kształcenia i wychowania"

Biorąc pod uwagę zakres tych pojęć można je przedstawić w następującym schemacie.

Edukacja, socjalizacja, wychowanie, kształcenie, nauczana, osobowość

Podobieństwa:

- nauczanie i procesy to kształcenie j - kształtują osobowość

- to procesy długotrwałe, zamierzone i celowe

- przygotowuje do życia w społeczeństwie, maja charakter społeczny

- na nauczanie i kształcenie mają wpływ zdolności i uzdolnienia wrodzone

- biorą udział w poznaniu rzeczywistości

- kształcenie opiera się na procesie nauczania, jest jego dalszą kontynuacją na wyższym poziomie

- efekty nauczania i kształcenia mogą być wykorzystane zarówno dla dobra społeczeństwa jak i na jego szkodę.

Różnice:

- efektem nauczania jest przygotowanie do kształcenia

- efektem kształcenia jest wykształcenie

- nauczanie jest pojęciem węższym

- nauczanie rozwija myślenie konkretne

- kształcenie - abstrakcyjne

- nauczanie jest kierunkowe

- kształcenie wszechstronne

- nauczanie rozwija cechy instrumentalne, kształcenie cechy kierunkowe

- nauczyć możemy wszystkich, kształcić tylko ludzi psychicznie normalnie rozwiniętych.

Stanisław Kosiński „Wprowadzenie do...”

Socjalizacja ... wszelkie działanie grup na jednostkę i to zarówno grup konstruktywnych reprezentujących określoną kulturę i pozytywne wartości społeczne, jak i grup destrukcyjnych opierających się na podkul turze i wartościach sprzecznych reprezentowanych przez kulturę. Zgodnie z tym ujęciem wpływ socjalizacji na jednostkę może być pozytywny lub negatywny, w zależności od treści norm, wzorów osobowych, zasad postępowania oraz hierarchii wartości aprobowanych przez daną grupę.

W znaczeniu wąskim z socjalizacją mamy do czynienia tylko wtedy gdy na jednostkę działa grupa reprezentująca określoną kulturę i powodująca wystąpienie społecznie pozytywnych zmian w zachowaniu jednostki. Oddziaływania destruktywne wytwarzające podkulturę są wówczas powodem zaburzeń procesu socjalizacji. Poza tym socjalizacja w tym ujęciu dokonuje się przede wszystkim w okresie dzieciństwa.

S. Kowalski „Socjologia wychowania w zarysie”

Uspołecznienie, zwane też socjalizacją, pojmuje się w socjologii z jednej strony jako wchodzenie w kulturę, zwane akulturacją, z drugiej -jako kształtowanie osobowości społecznej, albo nabywanie społecznej dojrzałości czy kompetencji społecznych.

Socjalizacja - to ogół wpływów środowiska społecznego na jednostkę, w wyniku których nabywa ona zdolności do życia w społeczeństwie i pełnienia w nim obowiązujących ról.

Charls H. Woley

„Człowiek nie posiada natury ludzkiej przy urodzeniu, nabywają tylko przez współżycie towarzyskie, a w odosobnieniu ulega ona zanikowi".

R.E. Parkęr

„Człowiek nie rodzi się ludzkim. Dopiero powoli, pracowicie, przez pożyteczne styczności, współdziałanie i spory ze swoimi bliźnimi nabiera on wybitnych znamion natury ludzkiej".

Ukazuje on najpełniejszy obraz socjalizacji.

1. Socjalizacja uczy dyscypliny, panowania nad popędami i potrzebami, zaspokojeniu

ich w sposób przewidziany w danym społeczeństwie. Uczy panowania nad odruchami

i emocjami i zachowaniu się zgodnie z obyczajem czy korzyścią jednostki.

2. Wpaja ona także aspiracje czyli dążenie do tego aby osiągnąć pewnie cechy pożądane,

naśladować bohaterów, osiągnąć zamożność, dążyć do uznania.

3. W toku socjalizacji jednostka przyswaja sobie wiedzę i umiejętności grania ról

społecznych, tzw. umiejętności bycia kolega, uczniem, przyjacielem, synem. Uczy się

spełniać w swoim zachowaniu oczekiwania innych i przystosować swoje

postępowanie do postępowania innych.

4. Socjalizacja daje także sprawności ........................ , .....

---