ROBERT HUMPHREY
STRUMIEŃ ŚWIADOMOŚCI - TECHNIKI
4 PODSTAWOWE TECHNIKI UŻYWANE W POWIEŚCI STRUMIENIA ŚWIADOMOŚCI:
BEZPOŚREDNI MONOLOG WEWNĘTRZNY (1 os. Gramatyczna)
To taki monolog, w którym nie występuje ingerencja autora, jego komentarze oraz nie zakłada się słuchacza, czyli również czytelnika. Celem jest wywołać wrażenia szczerości, wiarygodności i pozyskania zaufania odbiorcy.
OZNAKI MONOLOGU BEZPOŚREDNIEGO: Niespójność i płynność wielokrotnie zaznaczone są przez całkowity brak znaków przystankowych, zaimków względnych i odwołań do osób i zdarzeń, a także ciągłe przeskakiwanie z jednej myśli do drugiej. (komentarze odautorskie stają się koniecznością w przypadku postaci skomplikowanych psychologicznie lub gdy przemyślenia sięgają do głębszych warstw świadomości) U Dujardina (Wawrzyny już ścięto) występuje dużo wstawek odautorskich typu: wychodzimy, schodzimy dalej. Dujardin umiał ukazać realia życia w Paryżu, a także bohatera, który kreuje się przed samym sobą, co wynika z braku pewności siebie. Podstawową różnicą pomiędzy monologiem Molly Bloom, a Daniel (?) jest to, że Molly znajduje się w ciemnym pokoju, który zna na pamięć, a więc wpływ bodźców ze świata zewnętrznego jest znikomy. James Joyce, Ulisses : „chciałabym żeby mnie objął ktoś w jego szatach z tym zapachem kadzidła na nim jak papież poza tym nie ma strachu z księdzem jeżeli się jest mężatką….” - 8 zdań przez 50 stron.
James Joyce, Ulisses (monolog Molly Bloom)
Edouard Dujardin, Wawrzyny już ścięto
POŚREDNI MONOLOG WEWNĘTRZNY
Jest takim rodzajem monologu wewnętrznego, w którym wszechwiedzący autor przedstawia nie wypowiedziane treści tak, jakby płynęły wprost ze świadomości postaci, a zarazem, korzystając z komentarza i opisu, orientuje w nich czytelnika.Różni się zasadniczo od bezpośredniego monologu wewnętrznego tym, że pomiędzy psychiką postaci, a czytelnikiem pośredniczy autor. Wytwarza więc w czytelniku wrażenie stałej jego obecności.
Podobieństwo z mową pozornie zależną.
Lew Tołstoj, Anna Karenina (próba ukazania mechanizmów tworzenia się luźnych skojarzeń)
(SPOSOBY KONWENCJONALNE:)
OPIS WSZECHWIEDZĄCY
To najlepsza znana technika strumienia świadomości stosowana do przedstawiania treści i procesów psychicznych postaci przy użyciu metody opisu i narracji. Jest to metoda CAŁKOWICIE OPISOWA Tok myśli występuje w 3 os.
SOLILOQUIUM
Różni się od monologu wewnętrznego przede wszystkim tym, że chociaż mówione „solo”, to jednak przedstawione jest w oparciu o założenie, że istnieje formalne i bezpośrednie audytorium. Najważniejszą z różnic jest o wiele większa spójność, celem jest tu bowiem przedstawienie myśli i emocji w powiązaniu z fabułą i akcją. Soliloquium w powieści strumienia świadomości zdefiniować można jako technikę przedstawiania czytelnikowi treści i procesów psychicznych bohatera bezpośredniego - od niego samego, bez obecności autora, ale z ukrytym założeniem obecności audytorium (Tak więc z konieczności jest ono mniej szczere, bardziej ograniczone w możliwościach przedstawiania głębszych warstw świadomości niż monolog wewnętrzny).Bez obecności innych postaci.
MONOLOG WEWNĘTRZNY JEST TECHNIKĄ NARRACYJNĄ, używaną w prozie, w celu przedstawienia częściowo lub całkowicie nie wypowiedzianych treści i procesów psychicznych („myślenia”, nieracjonalnego toku świadomości - Głowiński), tak jak przeżywa je postać na różnych poziomach świadomości, nim sformułuje je w przemyślanych wypowiedziach.
Innymi, bardziej wyspecjalizowanymi technikami używanymi (bardzo rzadko) w powieści strumienia świadomości jest technika dramatyczna i forma wierszowana.
W przypadku Joyce'a (Ulisses, rozdział 15), dzięki wykorzystaniu techniki dramatycznej ta powieść strumienia świadomości potrafi przedstawić życie wewnętrzne postaci wówczas, gdy znajdują się one w stanie, kiedy ich procesy są jeszcze bardziej chaotyczne i płynne niż zazwyczaj.
Jedyną (w 1970) powieścią, która wykorzystuje wiersze (?) celem przedstawienia treści psychicznych jest Rebab Waldo Franka. Autor korzysta z wierszy (?) wówczas, gdy chce wskazać, te treści świadomości, które mają wysoce emocjonalny charakter.
PROBLEMY ZWIĄZANE Z PRZEDSTAWIANIEM ŚWIADOMOŚCI W PROZIE POWIEŚCIOWEJ wywodzą się z istoty samej świadomości.
Świadomość jednostkowa ma, jak zakładamy, charakter prywatny
Nigdy nie jest statyczna, lecz zawsze w ruchu
Można przyjąć, te potoki świadomości płynne na poziomach bliskich nieświadomości, natomiast na poziomach poprzedzających mowę.
Krótko mówiąc, termin „strumień” nie jest w pełni opisowy.
Istotną cechą biegu świadomości jest jej zdolność swobodnego ruchu w czasie, jej tendencja do znajdowania własnego rytmu czasowego.
Główną metodą kontroli rucha strumienia świadomości w prozie powieściowej było stosowanie ZASADY SWOBODNYCH SKOJARZEŃ
3 CZYNNIKI KONTROLUJĄ SKOJARZENIA:
Pamięć - podstawa
Zmysły - kierują nimi (interwencja świata zewnętrznego)
Wyobraźnia - kieruje ich giętkością
CAŁA PROZA STRUMIENIA ŚWIADOMOŚCI JEST ŚCIŚLE ZALEŻNA OD ZASADY SWOBODNYCH SKOJARZEŃ.
ŚRODKI „FILMOWE”
MONTAŻ CZASOWY I PRZESTRZENNY
Podstawowym środkiem filmowym jest MONTAŻ. Do środków pomocniczych zaś należą „wielość ujęć”, „zwolnienia”, „przenikanie”, „cięcia”, „zbliżenia”, „panorama”, „retrospekcje”. W sensie filmowym montaż należy do klasy zabiegów wykorzystywanych w celu przedstawienia wzajemnych związków lub asocjacji idei (przykładowo wymienić tu można szybkie następstwo obrazów, nakładanie się ich na siebie, otaczanie obrazu zasadniczego przez inne, związane z nim. Zasadniczo jest to metoda ukazywania złożonych lub różnych ujęć jednej postaci - przedstawienie wielości, NIESKOŃCZONEJ EKSPANSJI CHWILI).
MONTAŻ I ŚRODKI POMOCNICZE SŁUŻĄ PRZEKRACZANIU I MODYFIKOWANIU KONWENCJONALNYCH I ARBITRALNYCH BARIER PRZESTRZENNO - CZASOWYCH.
Natura świadomości wymaga ruchu, domaga się swobody cofania się wybiegania naprzód, mieszania przepości, teraźniejszości i wyobrażonej przyszłości.
MONTAŻ W POWIEŚCI MOŻNA ZASTOSOWAĆ W DWOJAKI SPOSÓB
Podmiot pozostaje nieruchomy w przestrzeni, natomiast jego świadomość biegnie w czasie: rezultatem jest MONTAŻ CZASOWY, czyli nakładanie się obrazów lub myśli pochodzących z różnego czasu
MONTAŻ PRZESTRZENNY, polega na tym, że niezmienny jest czas, a zmianie ulega element przestrzenny. Metoda ta nazywana jest „wielością ujęć”, a termin ten wskazuje na możliwość występowania wielu obrazów w tej samej chwili czasu.
Zasadniczą funkcją wszystkich tych środków filmowych jest wyrażenie ruchu i współistnienia.
CEL: PRZEDSTAWIĆ DWOISTOŚĆ ŻYCIA LUDZKIEGO - ŻYCIE WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE ZARAZEM.
MECHANICZNE ŚRODKI STRUMIENIA ŚWIADOMOŚCI wskazują w tekście na zmianę poziomu świadomości
- środku drukarskie i przystankowe
- kursywa
- nawiasy
Monolog może mieć inny charakter w zależności od tego, gdzie bohater się znajduje. Służą temu zmysłowe bodźce zewnętrzne. Jeżeli postać przebywa w zamknięciu, jej procesy myślowe są nierozproszone.