42.Wpływ orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego na wznowienie procesu
Podstawa wznowienia ujęta w art. 540 § 2 k.p.k. wiąże się z założeniem zawartym w Konstytucji RP, w myśl którego orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, stanowi podstawę do wznowienia postępowania na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania ( art. 190 ust.4 Konstytucji).
O stwierdzenie niezgodności określonego przepisu prawa z Konstytucją lub ustawą może wystąpić każdy obywatel, w ramach swej skargi konstytucyjnej a ponadto w szerszym zakresie m.in. Prezydent, Prezes Rady Ministrów, Marszałkowie Sejmu i Senatu, Pierwszy Prezes SN, Rzecznik Praw Obywatelskich, określone liczbowo grupy posłów lub senatorów i inne podmioty wskazane w art. 191 Konstytucji.
Orzeczenia TK są ostateczne, wchodzą w życie z dniem ogłoszenia, ale Trybunał może określić inny termin utraty mocy obowiązującej danego aktu normatywnego (art. 190 ust. 1-3 Konstytucji)
43. ZNACZENIE WYROKU EUROPEJSKIEGO TRYBUNAŁU PRAW CZŁOWIEKA W POLSKIM PROCESIE KARNYM
Podstawa wznowienia wskazana w art. 540 § 3 k.p.k. wiąże się z kolei m.in. z ratyfikacją przez Polskę Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i przyjęciem możliwości występowania obywateli do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, którego wyroki są wiążące dla państwa. Od 1992 r. możliwe jest też wystąpienie ze skargą indywidualną do Komitetu Praw Człowieka (ONZ) w Genewie;
Wyroki Trybunału, gdy są ostateczne, mają powagę rzeczy osądzonej (res iudicata), która obejmuje nie tylko część dyspozytywną, ale i uzasadnienie wyroku. Mimo że wiążą one tylko strony postępowania, ich znaczenie zdecydowanie wybiega poza granice sporu toczącego się przed Trybunałem. Są one wyrazem zapatrywań prawnych Trybunału, tworzą one swoiste prawo precedensowe określane mianem case law, z którym nie mogą dzisiaj nie liczyć się ani ustawodawca, ani organy procesu karnego oraz innych postępowań prawnych. Tu trzeba tylko dodać, iż stwierdzenie przez Trybunał, że polskie prawo nie pozostaje w zgodzie z prawem konwencyjnym, jest bardzo poważnym i nieuchronnym impulsem do podjęcia odpowiednich działań legislacyjnych.
W konkretnej natomiast sprawie, która mając początek w procesie karnym w Polsce zakończyła się w Strasburgu wyrokiem lub ugodą stwierdzającą naruszenie
prawa konwencyjnego powstaje konieczność doprowadzenia do sytuacji, w której skutki naruszenia przestaną oddziaływać. W praktyce europejskiej przyjęło się, że wówczas państwo może np. uchylić postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, może nastąpić ułaskawienie, przyznanie odszkodowania pieniężnego.
Jeżeli sprawa karna w Polsce zakończyła się prawomocnym wyrokiem skazującym, środkiem prowadzącym do usunięcia uchybień i przyznania odszkodowania staje się wznowienie postępowania na podstawie art. 540 § 3 kpk. Żadną przeszkodą w tym wypadku nie jest to, że wznowienie na podstawie art. 540 § 3 następuje tylko na wniosek. Taki wniosek może bowiem zgłosić prokurator (art. 425 § 4 w zw. z art. 545 § l), wykonując polecenie
Prokuratora Generalnego, niezależnie od ewentualnego wniosku złożonego przez skazanego, który był stroną w postępowaniu przed Trybunałem w Strasburgu. Jak trafnie zauważono, wznowienie nie musi nastąpić tylko w sprawie zakończonej w Strasburgu. Może się zdarzyć, że „potrzeba" wznowienia wystąpi na płaszczyźnie profilaktycznej, po to, aby właśnie zapobiec ewentualnej skardze do Trybunału, gdy w czasie postępowania prawomocnie ukończonego doszło do naruszenia prawa konwencyjnego8. Do pomyślenia jest także dzisiaj, szczególnie dzięki art. 91 ust. 2 Konstytucji, zaskarżenie kasacją orzeczenia podlegającego takiemu zaskarżeniu, na podstawie zarzutu obrazy prawa konwencyjnego, jeżeli oczywiście zmieści się ten zarzut w granicach podstaw kasacyjnych (art. 523).