Profil podłużny rzeki jest to wykres obrazujący (w przewyższeniu) wysokość n.p.m. poszczególnych odcinków koryta rzecznego, od źródeł do dowolnego punktu doliny lub ujścia rzeki, pomocny przy obliczaniu spadku rzeki i stanowi podstawę do wyznaczenia charakterystycznych odcinków rzeki. Dotyczy to zwłaszcza rzek większych na których wyróżnić można bieg górny, środkowy i dolny.

Profil taki wykreśla się na podstawie mapy topograficznej lub na podstawie zdjęć geodezyjnych.

Aby narysować taki profil należy sporządzić układ współrzędnych prostokątnych odkładając na osi odciętych długość rzeki (zwykle w takiej skali jaka jest mapa) a na osi rzędnych - wysokość n.p.m. (w dobranej skali zależnej od deniwelacji zlewni) pamiętając aby skala na osi odciętych odpowiadała długości całej doliny, a skala na osi rzędnych - różnicy wysokości pomiędzy ujściem rzeki a najwyższym punktem doliny (na dziale wodnym).

Rysowanie profilu podłużnego rozpoczynamy od ujścia rzeki, które przedstawiamy punktem leżącym na zerze osi odciętych a następny punkt wykresu będzie miał rzędną równą wysokości najbliższej poziomicy, a odległość od punktu ujścia mierzoną wzdłuż odciętych - równą długości rzeki między ujściem a pierwszą poziomicą.

Wszystkie dalsze punkty nanosimy podobnie pamiętając o tym, że odległości między poziomicami odkładamy równolegle do osi odciętych. Otrzymane punkty wykresu łączymy linią ciągłą i otrzymujemy obraz profilu podłużnego rzeki głównej.

m.n.p.m

430

420

410

400

390

6km 5 4 3 2 1 0

Rysowanie profilu podłużnego dopływu rozpoczynamy od punktu jego ujścia, kolejno wykonując czynności tak jak wyżej opisano.

W wyniku tych czynności otrzymamy wykres spadku podłużnego doliny rzecznej i dolin jej dopływów na którym to często można wyodrębnić bieg górny, a niekiedy nawet środkowy i dolny.

Po otrzymaniu profilu można przejść do obliczania średniego spadku doliny rzecznej czyli wielkości charakteryzującej profil podłużny rzeki i dynamikę wody rzecznej. Jest to stosunek różnicy wysokości, jakie rzeka pokonuje od źródeł do ujścia (lub na wybranym odcinku), do długości rzeki.

J _śr =

Jeżeli wysokości są wyrażone w metrach a długość w kilometrach, spadek doliny rzecznej wyrażony jest w promilach lub liczbą mianowaną (1m na 1 km).

np. spadek przy różnicy wysokości 1 metra na odcinku 1000 metrów, wynosi 0,001 tj. 1 ^o/_oo

Wykres można wykorzystać także do obliczania spadku dolin dopływów.

Spadek podłużny rzeki odnosi się w zasadzie do zwierciadła wody wzdłuż linii nurtu a nie do dna, którego nachylenie często nie jest zgodne ze spadkiem zwierciadła.

Zwierciadło wody

Dno koryta

Wpływ dna jest tym większy im niższy jest stan wody, zaś kiedy stan ód jest wysoki nierówności zanikają i spadek zwierciadła zbliża się do przeciętnego spadku doliny.

Spadek zwierciadła na dłuższym odcinku jest spadkiem wyrównanym, w przeciwieństwie do bardzo zmiennych spadków lokalnych.

Należy zdawać sobie sprawę, że obliczenia spadków wykonane na podstawie mapy dotyczą doliny rzeki a nie zwierciadła wody w rzece. Często mówimy o spadku rzeki mimo że odnosi się to do spadku doliny.

Ogólnie można przyjąć spadki: dla rzek górskich > 5 ^o/_oo i dla rzek nizinnych < 0,5 ^o/_oo.

Krętość rzeki jest to stosunek długości rzeki do długości dna doliny, w której rzeka płynie. Duża krętość charakteryzuje rzeki meandrujące. Obliczamy ze wzoru:

k =

l_r - rzeczywista długość rzeki z uwzględnieniem jej meandrowania

l_d - rzeczywista długość doliny

Rozwinięcie biegu rzekijest to wskaźnik wyrażający stosunek rzeczywistej długości rzeki do linii prostej łączącej jej źródła z ujściem. Wysokie wartości tego wskaźnika informują o licznych meandrach i krętym biegu rzeki.

e_r =

l_r - rzeczywista długość rzeki z uwzględnieniem jej meandrowania

p_r - odległość w linii prostej od źródeł do ujścia rzeki

Działalność rzeki w poszczególnych odcinkach biegu:

• bieg górny:

• erozja wgłębna - żłobienie dna w czasie przetaczania z dużą energią rumoszu skalnego po dnie

• erozja wsteczna - cofanie się progu wodospadu, źródeł

• transport grubego materiału skalnego (powstawanie otoczaków)

• bieg środkowy:

• transport materiału drobnego

• erozja boczna - podcinanie brzegów, poszerzanie koryta rzeki, tworzenie się meandrów

• erozja wgłębna - zaznacza się w czasie powodzi

• akumulacja osadów (aluwiów)

• bieg dolny

• transport materiału drobnego

• akumulacja (tworzenie delty)

Dudek Marcin

Gr. 1

Profil podłużny rzeki

• konstrukcja profilu podłużnego rzeki głównej i jej dopływów

• obliczanie spadku, krętości i rozwinięcia rzeki

• przebieg procesów fluwialnych wzdłuż profilu podłużnego rzeki

---