|
DŁUG PUBLICZNY PAŃSTWA I DEFICYT BUDŻETU PAŃSTWA - Dług publiczny jest wyrazem zobowiązania Skarbu Państwa jako dłużnika (pożyczkobiorcy) do zwrotu kwoty pożyczonej i odsetek na rzecz wierzycieli którymi z reguły są podmioty obrotu publicznego (banki, przedsiębiorcy, ludność) którzy czasowo pożyczyli Skarbowi Państwa swoje środki. Dług publiczny jest konsekwencją występowania deficytu budżetowego. Deficyt budżetowy wymuszone lub zamierzone okoliczności społeczne i gospodarcze, wyrażające się w tym, że wydatki Skarbu Państwa są wyższe od możliwych do osiągnięcia dochodów państwa. Deficyt budżetu Skarbu Państwa może być pokryty przychodami: *ze sprzedaży skarbowych pap. wart.; *z kredytów i pożyczek zaciąganych przez Skarb Państwa; *z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa; *z nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych. Państwowy dług publiczny składa się z długu Skarbu Państwa i długu sektora samorządowego. Obejmuje zobowiązania sektora publicznego. Łączną kwotę państwowego długu publicznego oblicza się jako wartość nominalną zobowiązań, tj wartość nominalną wyemitowanych pap. wart oraz wartość nominalną zaciągniętych pożyczek, kredytów lub innych zobowiązań. Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa środki finansowe niezbędne do sfinansowania deficytu budżetu państwa, a także spłat wcześniej zaciągniętych zobow. sfinansowania udzielonych przez Skarb Państwa pożyczek oraz wykonywania innych operacji finansowych związanych z długiem Skarbu Państwa. Regulacje prawne dot. długu publicznego: *nie wolno zaciągać pożyczek ani udzielać gwarancji i poręczeń finansowych w następstwie których dług publiczny przekroczy wartość 3/5 rocznego PKB, *Sejm nie może ustalić wyższego deficytu budżetowego, od tego który został zaproponowany przez Radę Ministrów w projekcie ustawy budżetowej, *inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji i poręczeń finans. przez państwo przysługuje Radzie Ministrów, *ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobow. w centralnym banku państwa (NBP). PORĘCZENIA I GWARANCJE SKARBU PAŃSTWA I BANKU GOSPODARSTWA KRAJOWEGO Poręczenia i gwarancje ustanawiana są w drodze umowy. Rada Ministrów na wniosek Ministra Finansów lub Minister Finansów w imieniu Skarbu Państwa mogą udzielać: *poręczeń spłaty części lub całości kredytu bankowego i związanych z nimi odsetkami kredytodawcom krajowym i zagranicznym, *gwarancji spłaty kredytów wraz z odsetkami i innymi kosztami kredytodawcom będącym zagranicznymi bankami lub instytucjami finansowymi. Poręczenia i gwarancję udzielane są na wniosek kredytobiorcy, kredytodawcy lub określonego banku albo instytucji finansowej do wysokości 60% wykorzystanej kwoty kredytu objętej poręczeniem lub gwarancją oraz do wysokości 60% odsetek od tej kwoty. Od poręczeń i gwarancji Skarbu Państwa pobiera się opłatę prowizyjną w wysokości od 0.2 do 2% kwoty kredytu objętego poręczeniem lub gwarancją. Inną formą poręczeń jest poręczenie wykonania zobo. wynikających z obligacji. Czyli spełnienie przez emitenta świadczeń pieniężnych wynikających z wyemitowanych przez niego obligacji. Poręczenie udzielane jest na wniosek emitenta obligacji. Zobowiązania z tyt. udzielonych przez Skarb Państwa poręczeń i gwarancji wykonuje Minister Finansów ze środków budżetu państwa a w uzasadnionych przypadkach także ze środków zgromadzonych na rachunku rezerw poręczeniowych i gwarancyjnych Skarbu Państwa w Banku Gospodarstwa Krajowego. Na rachunku tym gromadzone są przychody ze sprzedaży akcji i udziałów tworzące zasób majątkowy przeznaczony na zaspokajanie roszczeń z tyt poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa. Poręczenia spłaty kredytu mogą być także udzielane przez Bank Gospo. Krajowego. Bank ten tworzy w tym celu Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych. Poręczeniem banku mogą być objęte kredyty inwestycyjne oraz kredyty przeznaczone na zakup materiałów lub surowców do produkcji. Poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa i Banku Gospodarstwa Krajowego są formą interwencji państwa w procesy gospodarcze a zwłaszcza inwestycyjne. Udzielenie poręczeń ułatwia inwestorowi dostęp do kredytów oraz przyspiesza i potania inwestycję. SKARBOWE PAP. WART. skarbowy pap. wart. jest to pap. wart w którym Skarb Państwa stwierdza że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, pieniężnego lub niepieniężnego. Papiery tego mogą być wystawiane i emitowane w granicach limitu zadłużenia określonego w ustawie budżetowej. Z chwilą wykupu pap. wart przez Skarb Państwa ulegają one umorzeniu. Krótkoterminowe-okres wykupu krótszy niż rok np bony skarbowe, długoterminowe-okres wykupu nie krótszy niż rok np obligacje skarbowe. BON SKARBOWY-krótkoterminowe pap. wart oferowany do sprzedaży na krajowym rynku pierwotnym z dyskontem (tj poniżej wartości nominalnej) i wykupywany wg wartości nominalnej po upływie okresu na jaki został wyemitowany. OBLIGACJA SKARBOWA-długoterminowy pap. wart oferowany do sprzedaży w kraju i za granicą, oprocentowany w postaci dyskonta lub odsetek. SKARBOWE PAP. OSZCZĘDNOŚCIOWE-pap. wart oferowane do sprzedaży wyłącznie krajowym osobom fizycznym. Warunki emitowania danego rodzaju skarbowych pap wart, warunki dot emisji oraz treści świadczeń wynikających z tych pap. określa Minister Finansów w drodze rozporządzenia oraz poprzez wydanie listu emisyjnego co jest warunkiem dojścia emisji do skutku. Pap wart emitowane przez Skarb Państwa z mocy prawa są dopuszczane do obrotu publicznego pap wart (nie jest potrzebna zgoda Komisji Pap Wart i Giełd). NBP - NBP jest bankiem centralnym państwa. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz prawo ustalania i regulowania polityki pieniężnej. NBP ponosi konstytucyjną odpowiedzialność za wartość polskiego pieniądza. NBP posiada osobowość prawną i prawo używania pieczęci z godłem państwa. NBP jest instytucja państwową o uprawnieniach władczych-normotwórczych, nadzorczych i kontrolnych w zakresie funkcjonowania banków, pieniądza i kredytu. Jest państwową osobą prawną odrębną od Skarbu Państwa. Nie można ogłosić upadłości NBP. Prowadzi rachunki bieżące innych banków oraz dokonuje rozrachunków międzybankowych. Prowadzi rachunki budżetu państwa, a także różnych jedn. i instytucji państwowych. ZADANIA NBP - *organizowanie rozliczeń pieniężnych; *prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi oraz działalności deizowej; *prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa; *regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie; *kształtowanie warunków dla rozwoju systemu bankowego. NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych (banknotów i monet) RP, które są prawnym środkiem płatniczym na jej obszarze. Zobow. pieniężne na obszarze RP moga być wyrażane tylko w pieniądzu polskim (z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawach). Znakami pieniężnymi RP są banknoty i monety opiewające na złote i grosze. Produkcją banknotów zajmuje się Państwowa Wytwórnia Pap. Wart. natomiast monet Mennica Państwowa. Wzory i wartość nominalną banknotów orz wzory, wartośc nominalną, stop, próbę i masę monet oraz wielkość emisji znaków pieniężnych oraz terminy wprowadzenia ich do obiegu ustala Prezes NBP w drodze rozporządzenia. EMISJA BEZGOTÓWKOWA - pieniądze bezgotówkowe mają postać zapisów na rachunkach bankowych. Emitowane są przez banki komercyjne w procesie udzielania kredytów osobom prawnym, fiz. i innym podmiotom. Kredyty udzielane przez banki tworzą środki pieniężne (bezgotówkowe) i zwiększają wielkość obiegu pieniężnego, natomiast spłaty kredytów likwidują pieniądz i zmniejszają wielkość obiegu pieniężnego. ORGANY NBP: *PREZES NBP - jest powoływany przez sejm na wniosek Prezydenta RP na okres 6 lat. Prezes NBP przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz. Jest przełożonym wszystkich pracowników NBP. Wydaje Dziennik Urzędowy NBP. Ustala wzory i wartość nominalną banknotów oraz wzory, wartość nominalną, stop, próbę i masę monet a także wielkość emisji oraz terminy wprowadzenia do obiegu zasobów pieniężnych. *RADA POLITYKI PIENIĘŻNEJ - w jej skład wchodzi Prezes NBP oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów powoływane na 6 lat przez Prezydenta , Sejm i Senat. Rada Polityki Pieniężnej ustala coroczne założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi do 30.09 poprzedzającego rok budżetowy, którego dotyczy. Rada Polityki Peniężnej ustala: *wysokość stóp procentowych NBP, *zasady i stopy rezerwy obow. banków, *zasady operacji otwartego rynku (wszystko w formie uchwał). *ZARZĄD NBP - kieruje działalnością banku centralnego; realizuje uchwały Rady; podejmuje uchwały w sprawach należących do jego kompetencji. Zakres kompetencji zarządu NBP: *podejmowanie uchwał w sprawie udzielania bankom komercyjnym uprawnień do wykonywania czynności obrotu dewizowego; *realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej; *ocena obiegu i rozliczeń pieniężnych; *nadzorowanie operacji otwartego rynku i szereg innych. INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ NBP - Są środkami oddziaływania na działalność banków komercyjnych, a pośrednio na zachowanie klientów systemu bankowego np. zachowanie kredytobiorców. NBP w celu realizacji swoich zadań stosuje instrumenty polityki pieniężnej. 1) Rezerwy obowiązkowe banków komercyjnych w NBP - Gromadzenie tych rezerw jest ustawowym obow. NBP, natomiast ich przekazywanie jest obow. banków komercyjnych. Działalność ta jest prowadzona w celu kształtowania podaży pieniądza i działalności kredytowej. Przekazana NBP kwota rezerw obow. nie podlega oprocentowaniu. Zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerw obow. w NBP ustala Zarząd NBP. Obniżenie stopy rezerw jest przesłanką wzrostu aktywności banków w zakresie działalności kredytowej, uwalnia to część zablokowanych środków bankowych i zwiększa możliwości kredytowe banków. Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych. działać będzie w kierunku hamowania działalności kredytowej banków. 2) Kredyt refinansowy udzielany bankom komercyjnym przez NBP - NBP może udzielać bankom komercyjnym kredytu refinansowego w złotych w celu uzupełnienia ich zasobów pieniężnych. W formie umowy kredytowej. Oprocentowanie stosowane przez NBP nawiązuje do występującej w danym okresie inflacji i jest dla banków komercyjnych wzorem co do oprocentowania, które stosować będą one w stosunkach ze swoimi klientami. Przy udzielaniu kredytu NBP kieruje się zdolnością banku do spłaty tego kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty. Formy kredytu refinansowego: *do określonej kwoty na rachunku bankowym; *pod zastaw pap. wart.-do wysokości równej określonej części nominalnej wartości tych pap. (kredyt lombardowy), *innej formie określonej przez Zarząd NBP. 3) Przyjmowanie przez NBP weksli do dyskonta i redyskonta - NBP może przyjmować od banków weksle do dyskonta i redyskonta. Dyskonto bankowe weksla polega na nabyciu weksla przez bank przed terminem jego płatności za kwotę niższą, na jaką opiewa. Nabycie weksla przez bank stanowi formę udzielenia krótkoterminowego kredytu bankowego pod zabezpieczenie wekslowe. Redyskonto-przejęcie (nabycie) weksla, który już wcześniej został zdyskontowany. Banki komercyjne przyjmują weksle od przedsiębiorców (dyskonto weksla) natomiast NBP przyjmuje zdyskontowane już weksle od banków komercyjnych (redyskonto). NBP przyjmuje weksle spełniające wymogi i dostatecznie wiarygodne. Stosowana przez NBP stopa dyskontowa i redyskontowa nawiazuje do sytuacji gospod. i jest punktem odniesienia dla banków komercyjnych w zakresie dyskonta weksli. 4) Operacje otwartego rynku - NBP jako podmiot na rynku pap. wart. - NBP może: *sprzedawać i kupować pap. wart. w operacjach otwartego rynku, *emitować i sprzedawać pap. wart.; *organizować obrót skarbowymi pap. wart. oraz pap. wart. których jest emitentem. Operacje otwartego rynku polegają na sprzedawaniu lub kupowaniu skarbowych pap. wart. (bonów skarbowych, obligacji skarbowych). NBP nie może emitować obligacji skarbowych. Sprzedawanie skarbowych pap. wart. przez NBP jest przesłanką ściągania pieniądza z rynku pieniężnego i finansowego, pieniądz przechodzi od nabywców na rachunek i do kas NBP. Kupowanie skarbowych pap. wart. przez NBP jest przesłanką wpływu pieniądza na rynek-przechodzi on z rachunków i kas NBP do podmiotów sprzedających te papiery. UPRAWNIENIA NBP W SPRAWACH DEWIZOWYCH I W ZAKRESIE USTALANIA KURSÓW WALUTOWYCH - NBP pełni funkcję centralnej bankowej instytucji dewizowej. NBP gromadzi oraz zarządza rezerwami dewizowymi. Podejmuje czynności mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu dewizowego i płynności płatniczej kraju. NBP ogłasza bieżące kursy walut obcych oraz kursy innych wartości dewizowych. Kursy ogłaszane przez NBP stosowane są wtedy gdy stroną transakcji jest bezpośrednio NBP. Kurs NBP jets punktem odniesienia dla innych podmiotów upoważnionych do czynności dewizowych (bank, Kantor). Trzy rodzaje kursów: kurs kupna, sprzedaży i średni. NBP: *udziela indywidualnych zezwoleń dewizowych, *wykonuje kontrolę dewizową, *udziela zezwoleń na prowadzenie kantorów wymiany walut, *kontroluje czynności dewizowe banków, *organizuje współprace z bankami zagranicznymi. KOMISJA NADZORU BANKOWEGO - NADZÓR NAD BANKAMI - Komisja Nadzoru Bankowego sprawuje nadzór nad działalnością banków komercyjnych. Organem wykonawczym Komisji jest Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego. Zatrudnieni w nim inspektorzy powinni posiadać odpowiednie kwalifikacje, wykształcenie i doświadczenie. CELEM NADZORU JEST zapewnienie: *bezpieczeństwa środków gromadzonych na rachunkach bankowych, *zgodności działalności banków z przepisami ustaw, statusem banku oraz decyzją o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku. CZYNNOŚCI PODEJMOWANE W RAMACH NADZORU BANKOWEGO: *badanie wypłacalności, płynności płatniczej i wyników ekonomicznych osiąganych przez banki; *badanie zgodności udzielanych kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych z obowiązującymi przepisami; *badanie zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów i pożyczek pieniężnych; *badanie stosowanego oprocentowania kredytów i pożyczek oraz rachunków bankowych. W PRZYPADKU JAKICHKOLWIEK NIEZGODNOŚCI KNB MOŻE: (po uprzednim upomnieniu na piśmie) *przystąpić do właściwego organu banku z wnioskiem o odwołanie prezesa, wiceprezesa lub innego członka zarządu; *zawiesić w czynnościach członków zarządu banku; *uchylić zezwolenie na utworzenie banku i podjąć decyzję o likwidacji banku. KOMISJA NADZORU BANKOWEGO - TWORZENIE I FUNKCJONOWANIE BANKÓW - Banki tworzone mogą być w 3 formach prawnych: bank państwowy, bank spółdzielczy oraz bank w formie sp. akcyjnej. Bank państwowy może być utworzony przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia na wniosek Ministra Skarbu Państwa - zaopiniowany przez Komisję Nadzoru Bankowego. Bank spółdzielczy oraz w formie sp. akcyjnej - na podstawie zezwolenia KNB wydanego w uzgodnieniu z Ministrem Finansów z zachowaniem odpowiednich przepisów. Wniosek do Komisji o wydanie zezwolenia na utworzenie banku powinien zawierać: *nazwę i siedzibę banku, *określenie czynności bankowych do których bank ma być upoważniony oraz dane o przedmiocie i zakresie zamierzonej działalności; *dane dot. założycieli i osób mających objąć stanowiska zarządu w banku; *dane dot. kapitału założycielskiego (nie mniej niż 5 mln euro w złotówkach). Do wniosku załącza się m.in. projekt statutu oraz program działalności banku na co najmniej 3 lata. Komisja Nadzoru Bankowego wydaje zezwolenie na utworzenie banku lub odmawia wydania zezwolenia, niezależnie od tego wydaje zezwolenie na rozpoczęcie działalności przez bank. Komisji przysługuje uprawnienie do żądania ogłoszenia upadłości przez bank. Przy wydawaniu przez nią zezwoleń, zgód i decyzji stosuje się przepisy k.p.a. Na decyzje Komisji przysługuje skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Z przepisów praw bankowego i ustawy o NBP wynikają ograniczenia organizacyjne, kapitałowe, kredytowe, dot. różnych aspektów organizacji i funkcjonowania które muszą być przestrzegane przez banki. Na straży przestrzegania tych przepisów stoi Komisja Nadzoru Bankowego. |
|