Wykład 1 i 2
Historia instytucji wychowawczych i penitencjarnych
Funkcje prawa karnego
a/ - kompensacyjna /odwetowa
- sprawiedliwościowa poczucie sprawiedliwości jednostki: podstawa prawa karnego
Prawo karne ma służyć zaspokojeniu poczucia sprawiedliwości osoby pokrzywdzonej, oraz rodziny ofiary i jej grupy społecznej poprzez ukaranie sprawcy.
b/ochronna
Funkcja ochronna patrzy w przyszłość, czyli odpowiada na pytanie: po co stosujemy karę?
Zadaniem prawa karnego jest ochrona dóbr prawnych, czyli wartości, które pozostają pod ochroną prawa. Mają one charakter najcenniejszy, wiążąc się w większości z takimi pojęciami jak życie, wolność, zdrowie, bezpieczeństwo, mienie, dobro...
c/ gwarancyjna
Funkcja gwarancyjna to jasne określenie, jakie czyny są zabronione pod groźbą kary, jakie kary grożą za popełnienie czynu danego typu i jakie są zasady odpowiedzialności karnej. Funkcja gwarancyjna ma zabezpieczać przed tym, aby nikt niewinny nie został pociągnięty do odpowiedzialności karnej. (BRS)Z założenia prawo karne gwarantuje zatem, że osoba, która nie dopuściła się czynu zabronionego, nie zostanie pociągnięta do odpowiedzialności karnej.
Norma
Sankcjokarna- wyznacza pewne obowiązki
Sankcjonujaca.- wyższe realizowanie tej normy
*dawniej każdy czyn godzący w grupę był przestępstwem
⇒ Kierunek Humanitarny
XVIII wiek Oświecenie- główny postulat
„odróżnienie człowieka od człowieka”
nie jakość/ wysokość kary a jej nieuchronność jest istotniejsza
inne traktowanie dorosłego i dzieci
humanizm i humanitaryzm jako podstawowe zasady
zniesienie kary śmierci
⇒ koncepcja więzienia Benthama W kształcie koła, że światłem na przestrzał, by jeden strażnik wiedział i widział co dzieje się we wszystkich celach jednocześnie.
- od tego momentu zaczęła się debata na temat więzień.
Więzienie jako instytucja totalna, która tworzy własną kontrolę, ……………………..Idealnie działający system. Więzienie jest ponadto porażką władzy.
ZASADY PRAWA KARNEGO
„ nullum crimen sine lege” nie ma przestępstwa bez ustawy. Nie można karać za czyn, który nie był zabroniony w momencie jego popełniania.; zasada ta uniemożliwia działanie po za społeczeństwem ( jest to składnikiem demokratycznego państwa)
„nullum crimen sine lege scripta” nie ma przestępstwa bez prawa pisanego. Prawo karne musi być prawem pisanym
“nullum crimen sine lege certa” przepisy karne muszą opisywać przestępstwo w sposób maksymalnie dokładny; prawo karne powinno być prawem przejrzystym, jednoznacznym
“lex retro non agit” - prawo nie działa wstecz, Ustawodawca nie może ustanawiać przepisów prawa, które wiązałyby skutki prawne ze zdarzeniami prawnymi mającymi miejsce w przeszłości. Zdarza się jednak, że prawo dopuszcza retroaktywność przepisów, gdy zmiana prawa związana jest z korzyściami lub nagrodami (np. art. 4 § 1 k.k.). Bezwzględnie niedopuszczalne jest natomiast stosowanie surowszego prawa (lex severior retro non agit).
„Vacatio legis”- okres do zapoznania z danym prawem, oznaczający okres między publikacją aktu prawnego a jego wejściem w życie. W wypadku obszernych i ważnych aktów prawnych wynosić może kilka miesięcy. Celem vacatio legis jest umożliwienie wszystkim zainteresowanym zapoznania się z nowymi przepisami i przygotowanie do ewentualnych zmian, jakie mogą wynikać z ich obowiązywania.
„nulla poene sine lege” nie ma kary bez ustawy, Czyn nie jest karalny, jeśli nie istnieje norma prawna ustanawiająca sankcję za ten czyn. Co więcej, niedopuszczalne jest wymierzenie sprawcy kary, której za popełniony przez niego czyn ustawa nie przewiduje. Nie tylko zatem sam czyn musi być określony w ustawie (nullum crimen sine lege), lecz również kara przewidziana za ten czyn.
„nulla poene sine culpa” nie ma przestępstwa bez winy
Szkoła prawa pozytywnego
- wartością prawa jest to by było użyteczne
(prawo pozytywne to zbiór norm ustanowionych przez władze publiczną obowiązujących w danym państwie.; tworzone przez ludzi, jest jednym z głównych elementów kultury)
Szkoła prawa naturalnego
- podstawową kwestią jest zgodność z boskością
- zgodność z obowiązującymi wartościami ( środkowa Europa - Polska)
SZKOŁY PRAWA KARNEGO
Klasyczna
Oparta na kategoriach Kanta I Hegla, nawiązywała do kierunku humanitarnego; stworzyła siatkę prawa karnego
W pierwszej połowie XIX wieku powstała szkoła klasyczna, kierunek charakteryzujący się formalno-dogmatycznym ujęciem prawa karnego. Czołowi przedstawiciele szkoły: A. Feuerbach (twórca teorii o przymusie psychologicznym kary), J. Bentham, bracia O. i P. Rossi, F. Carrara, E. Krzymuski, we wczesnym okresie także R. Hube (autor Ogólnych zasad nauki prawa karnego - pierwszego polskiego podręcznika prawa karnego i polskiej wersji rosyjskiego Kodeksu Kar Głównych i Poprawczych).
Przedstawiciele szkoły klasycznej w swych założeniach opierali się na następujących tezach: każdy czyn człowieka jest wyrazem jego wolnej woli (indeterminizm), a więc człowiek świadomie czyni zło; odpowiedzialność powinna być oparta na subiektywnej winie, powinna być proporcjonalna do stopnia tej winy i ciężkości czynu; kara jest sprawiedliwą odpłatą za popełniony czyn; kara powinna zniechęcać do popełniania przestępstw (Bentham - prewencja szczególna, Feuerbach - prewencja ogólna, dotycząca ogółu, formułująca psychologiczny przymus niepopełniania przestępstw); przepisy powinny jasno i precyzyjnie stanowić, które czyny są zabronione i jakim karom podlegają ich sprawcy.
Szkoła klasyczna traktowała przestępstwo i przestępcę bardzo abstrakcyjnie, nie wnikając za bardzo w przyczyny, dla których ludzie dopuszczają się czynów zabronionych.
2.Antropologiczna
Koncepcja człowieka zbrodniarza. Ludzie mają zadatki do bycia zbrodniarzami. Lombroso wskazywał na osoby z przywarami czy …………………..
W drugiej połowie XIX w. nauka prawa karnego znalazła się pod wpływem filozofii pozytywnej, sformułowanej przez A. Comte'a, J.S. Milla, H. Spencera. Filozofia pozytywna odrzucała wszelkie rozważania nad naturą wszechrzeczy i postulowała empiryczne badanie tego, co dostrzegalne i poznawalne. Ideałem pozytywistów były nauki przyrodnicze i służący im aparat badawczy. Wpływ myśli pozytywnej na naukę prawa karnego zaowocował narodzinami radykalnie pozytywnej szkoły antropologicznej. Jej czołowy przedstawiciel, C. Lombroso (autor pracy p.t. Człowiek zbrodniarz) przeniósł na grunt wiedzy o prawie karnym tezy zaczerpnięte z nauk biologicznych. W oparciu o masowe badania antropometryczne (gł. analiza kształtu i rozmiarów czaszki), Lombroso sformułował tezę o istnieniu urodzonego przestępcy (delinquente nato), który zachował atawistyczne cechy człowieka pierwotnego, w tym brak uczuć moralnych. Z tego względu urodzony przestępca jest biologicznie predestynowany do łamania prawa (ekstremalny determinizm). Urodzony przestępca różni się od człowieka `normalnego', tzn. wolnego od wszelkich biologicznych uwarunkowań, przy czym te różnice są widoczne w jego budowie zewnętrznej, bardziej niż inni przypomina brakujące ogniwo w łańcuchu ewolucji. Lombroso nawoływał do zerwania z klasycznymi zasadami odpowiedzialności karnej, opartymi na winie i karze. Skoro bowiem przestępcy z urodzenia są nieuchronnie determinowani przez swą fizyczność do popełniania przestępstw, należy stosować wobec nich środki zabezpieczenia społecznego: izolowanie w specjalnych ośrodkach, kastrację, w skrajnych przypadkach także pozbawianie życia.
Dzieło Lombrosy kontynuowali jego uczniowie, R.Garolafo i E. Ferri. Garolafo stworzył teorie przestępstwa naturalnego (delitto naturale), występującego w każdym miejscu i czasie, a polegającego na sprzeniewierzeniu się przyrodzonym uczuciom litości i uczciwości. Ferri bronił tezy o istnieniu urodzonego przestępcy. Przyczyn przestępczości upatrywał w działaniu trzech czynników: antropologicznego (dziedziczenie skłonności przestępczych, Ferri nie wierzył w atawizmy); fizycznego (np. wpływ klimatu, Ferri dowodził, że wysokie temperatury sprzyjają nasileniu przestępczości gwałtownej); środowiskowego (wpływ warunków życia, Ferri sądził, ze przestępców produkuje ubóstwo i marne funkcjonowanie oświaty oraz innych instytucji publicznych). Ferri, choć wierny założeniom antropologów, jest posądzany o antycypowanie tez właściwych późniejszej szkole socjologicznej.
Szkoła antropologiczna negowała idealistyczny pogląd szkoły klasycznej, głoszący, że człowiek w swym postępowaniu jest całkowicie wolny. Nie bez racji, antropolodzy zwracali uwagę na szereg zewnętrznych czynników wpływających na postępowanie przestępcy, coraz bardziej zawężając sferę świadomie dokonywanych przez niego wyborów. Klasycy ujmowali karę w kategorii odwetu, uzasadnianego względami moralności i wykazującego właściwości prewencyjne. Antropolodzy byli zwolennikami środków zabezpieczających podejmowanych wobec `upośledzonej' jednostki.
3.Socjologiczna
Człowiek jest istota społeczna. To czynniki społeczne determinują zachowania człowieka
Szkoła socjologiczna wyrosła na gruncie sporu między szkołą klasyczną a antropologami. Jej przedstawiciele koncentrowali się na społecznych źródłach przestępczości, nie rezygnując z badań czynników jednostkowych. Socjologowie wprowadzili rozwiniętą typologię przestępców (przestępcy okazjonalni, przestępcy z namiętności, recydywiści, chroniczni recydywiści, przestępcy wykazujący wstręt do pracy, przestępcy zawodowi etc.). Uznając, że na różnych przestępców z różna siłą wpływają różne czynniki i że różni przestępcy maja różną możliwość świadomego samostanowienia, socjologowie opracowali koncepcję tzw. kodeksów dwutorowych, operujących karami i środkami zabezpieczającymi (dla przestępców niepoprawnych i recydywistów).
Program szkoły socjologicznej był czymś w rodzaju kompromisu między eksponowaniem gwarancyjnych funkcji prawa a skutecznym zwalczaniem przestępczości, gł. recydywy i przestępczości zawodowej. Zdaniem F. Liszta, głównego przedstawiciela szkoły socjologicznej, kara powinna być dostosowana do osobowości sprawcy i tego, w jaki stopniu zagraża on innym. Powinna przez to wywierać na sprawcy odpowiedni wpływ prewencyjny (prewencja szczególna, indywidualna) Jednocześnie kara powinna być sprawiedliwa.
Oprócz wymienionego F. Liszta, do znanych przedstawicieli kierunku socjologicznego należy wymienić także A. Prinsa oraz van Hamela, którzy razem z Lisztem oraz innymi teoretykami prawa karnego założyli Międzynarodowe Stowarzyszenie Prawa Karnego i stworzyli specjalistyczne czasopismo Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenshaft. Wywarli w ten sposób znaczny wpływ na ustawodawstwo karne w wielu krajach europejskich (kodeksy karne Polski i Szwajcarii, nowelizacja kodeksu niemieckiego). Wśród rodzimych zwolenników socjologizmu, należy wymienić J. Makarewicza (głównego twórcę polskiego Kodeksu Karnego z r.1932) oraz B. Wróblewskiego (penologa i specjalistę w dziedzinie polityki kryminalnej).
KSZTAŁTOWANIE SIĘ SYSTEMÓW PENITENCJARNYCH
Więzienia były znane już od Starożytności ( Egipt, Babilon, Rzym- więzienie tullianów - podziemne więzienie, trzykondygnacyjne, przetrzymywani byli głównie więźniowie polityczni)
Do XIV wieku więzienia były miejscem tortur, miały charakter tymczasowy nie były traktowane jako środek Kary - pozbawienia wolności, wolność jako forma stałości nie była brana pod uwagę
DOMY POPRAWY
Wyrosły w XVI wieku, z tendencja wzrostową w XVII wieku
Umieszczano tam nie tylko więźniów, ale też włóczęgów, bezdomnych itp.
System opierał się na pracy przymusowej i karach cielesnych, z praca była związana modlitwa
Przetrwały one do XIX wieku.
Wzorcowy dom: Londyn, Amsterdam ( nie tylko tam pracowano, ale uczono tam pisać i liczyć). Sukcesy tych domów zaowocowały powstawanie nowych ( zwłaszcza Amsterdam) - Brema, Lubeka i Gdańsk
Gdańsk Powstał w 1629 na wzór (wg modelu angielskiego) D. Popr. w Niderlandach Północnych i miastach hanzeatyckich. Statut gd. D. Popr. uchwalono w 1639, wzorując się na regulaminach instytucji w Amsterdamie (1595) i Hamburgu (1622). Fundowanie D. Popr. wynikało m.in. z ewangelickiej etyki pracy: żebraków i włóczęgów należało zmusić do pracy bądź relegować. Bezpośrednią przyczyną powstania Dom Poprawy w Gdańsku był napływ żebraków i włóczęgów, związany z toczącymi się w pobliżu miasta wojnami (polsko-szwedzka 1626-1629). Zorg. na zasadzie warsztatów tkackich, przymusowo kierowano tam zdolnych do pracy żebraków. Wkrótce osadzano w nim krnąbrną młodzież oraz sprawiających problemy uczniów i czeladników (na wniosek rodziców bądź m. cechowych).
Instytut realizował cele: 1) praca i nauka rzemiosła; 2) wychowanie religijne - nauka podstaw luteranizmu. D. p. posiadał system kar: od czasowego pozbawienia racji żywnościowych po chłostę. Kobiety i mężczyźni zajmowali osobne pomieszczenia, rokujących nadzieję na poprawę ubierano na zielono, krnąbrnych i nie rokujących popr. - w stroje koloru szarego. Finansowanie miała zapewnić manufaktura tekstylna (szyto mundury dla miejskiego garnizonu), ze względu na niską wydajność pracy i rentowność, Dom Poprawy był deficytowy. W 1772 zamierzano wydzierżawić go prywatnemu przedsiębiorcy. Od 1690 r. zamieniony na więzienie, w którym osadzano skazanych za lżejsze przestępstwa.
SYSTEM MILCZENIA
resocjalizacja odbywała się przez modlitwę, nocą osadzeni byli rozdzielani, w dzień pracowali razem, lecz nie mogli w ogóle rozmawiać ⇒niemożność kontaktu z innymi, praca nad sobą.
Rzym - dom poprawy „Przytułek św. Michała” - założył go papież Klemens XVI, trafiały tam sieroty, starcy, bezdomni, głównie mężczyźni.
Polska - przełom „Dom Poprawy” → więzienie marszałkowskie - więzienie Marszałka Lubomirskiego w Warszawie. Było 86 miejsc, dbano tam o higienę i o odpowiednie wyżywienie. Więźniów traktowano w sposób podmiotowy. Przeznaczone dla osób pozbawionych na krótkie kary, zlikwidowano podczas Powstania Styczniowego.
SYSTEM CELKOWY
1775 powstanie więzienia w Gandawie,
pierwsze więzienie oparte na systemie celkowym.
Łączyło elementy pracy (→Domy Poprawy ) z elementami odbywania kary
W nocy pojedyncze cele, w dzień praca (milcząca)
więzienie w Gloncester
podobnie jak w Gandawie, ale ze względów ekonomicznych skazani byli osadzani w celach wieloosobowych
1882 Panoptyk Pentama
zaczął się rozwijać pod koniec XVIII wieku, pod wpływem filozofii Kanta, Hegla → szkoła klasyczna ( wypracowała koncepcje winy, przestępstwa, czynu, okoliczności → siatka pojęciowa prawa karnego
1652 protestancki ruch kwarków
system celkowy miał na celu odpłatę
wyróżniamy dwa systemy
- system filadelfijski (pensylwalski)
1790 powstało pierwsze więzienie. Charakteryzowało się całkowitym odosobnieniem w dzień i w nocy. Z czasem odchodziło się od pojedynczych cel, ze względu ekonomicznych i przepełnienie.
- system auburnski
dzisiaj możemy go zauważyć w USA, brak prywatności więzienia, cały czas miał styczność z innymi , nie wiązało się to z systemem resocjalizacji, lecz tylko odosobnienia.
Po dwóch latach był włączony w grupę, np. podejmował pracę.
SYSTEM PROGRESYWNY
FILOZOFIA PRAWA- pozytywizm prawniczy
Kara nie miała być odpłatą, do człowieka podchodzi się indywidualnie, wykształciła się antropologia kryminalna
System degresywny - więzień ma jak najlepsze warunki i próbuje je utrzymać
Progres - poprawa warunków wraz z poprawa zachowania więźnia
NORFLOK- Macconachi, stworzył wiezienie, gdzie trafiali recydywiści z całej Anglii;
Stworzył system założeń, że najgorszego bandytę można poprawić. System punktowy po wstępnej segregacji pomagał w poprawie zachowania więźnia.
na bazie więzienia Norflok system ten udoskonalił Crafton. Stworzył ten system na podstawie trzech etapów:
więzień odbywał karę w bardzo ciężkich warunkach przez 9 miesięcy. Te 9 miesięcy podzielono na dwie części lepszy i gorszy.
Praca na świeżym powietrzu. Wynosiła połowę odbywania kary pozbawienia wolności
Okres izolacji półwolnościowej
1