1 BAROK -wywodzi się od portugalskiego `barocco' rzadka i ciemna perła
o nieregularnym kształcie. Jest to metafora epoki niezwykłej i dziwnej.
Oceniano ją ujemnie jako okres zepsucia smaku, upadku i zepsucia obyczajów.
Świętoszek- TARTUFE obłudnik . ORGON- gospodarz PERNELLE matka O
ELMIRA- żona MARIANNA- córka DORYNA służąca WALERY.
ZAPOŻYCZENIA
BEZPOŚREDNIE- przyjmowanie wprost z j. źródła fiński- sauna
POŚREDNIE-uczestniczy trzeci j.
RZECZOWE- nazwy rzeczy których niema w Polsce IGLO
2 DWORSKI ulegający wpływom i modom zagranicznym D. NABOROWSKI
J.A. MORSZTYN
ZIEMIAŃSKI związany z ideologią sarmacką skupiający się na poszanowaniu
Polskości i tradycji W. POTOCKI; J.CH. PASEK
TURPIZM- nurt w literaturze wykorzystujący motywy brzydoty,
3 DWORSKI I ZIEMIANSKI
TEATR- rozwój bardzo dynamiczny, rekwizyty i scenografia prawdziwe
do przesady
INTERNACJONALIMY jest to pożyczka językowa ustabilizowana bus
4 ROKOKO styl pochodzący od orginalnej muszli dotyczy sztuki użytkowej
podstawową wartością wg. tego stylu jest piękno
WARTOŚCI PAMIĘTNIKÓW PASKA są dokumentem mentalności XVII
szlachcica- sarmaty prezentują obyczajowość w wojsku i na wsi są źródłem
historycznym wspominają walki z Szwedami Tatarami odsiecz Wiedenską
wartości artystyczne ;barwny, potoczny, czasem dosadny styl epizodów
fabularnych wyraźny talent gawędziarski autora sprawne żywe opisy
batalistyczne liczne oracie humor ironie
OKSYMMORON epitet sprzeczny zimny ogień
WIERSZ SYLABICZNY jednakowa liczba sylab w każdym wersie
OKTAWA strofa zbudowana z 8 wersów 11 zgłoskowych o układzie
Rymów AB AB AB CC równa forma gatunków epickich
5 SARMATYZM- Przekonanie o wyjątkowości polskiej szlachty
KONCEPT- (POMYSŁ) miał zaskakiwać czytelnika „do trupa”
MOLIER KOMIZM SYTUACJI- gdy Tartuf chce ująć w ramiona Elmirę lecz ta odsuwa się i
Odsłania męża CHARAKTEROLOGICZNY(POSTACI) Orgon jego
Osoba lub słowa budzą śmiech JĘZYKOWY(SŁOWA) biedaczek
Stosowane do obłudnika Orgona
6 KRĄG TEMATÓW-NABOROWSKIEGO.
-człowiek-kim jest?, czym jest ludzkie ciało, a czym dusza?,
-życie jego cechy, przemijalnośc , nietrwałość, kruchość, „krótkość żywota”,
-czas - jego destrukcja, niszcząca siła.
IDEAŁ SZLACCICA SARMATY.
Przykładem jest Onufry Zagłoba z Trylogii Sienkiewicza. Sarmata kojarzy się z postaw-
nym szlachcicem, dumnym, walecznym, lecz kłótliwym, skłonnym do bujek i do miodu,
kultywującym tradycję, przekornym o świetności polskiego ustroju „złotej szlacheckiej
wolności”.
RACJONALIZM-pojęcie z oświecenia - oznacza to wiarę w rozum, że jest on najistot-
Niejszą cechą i siłą człowieka.
EMPIRYZM-( Bacon) to pogląd uznający doświadczenie za jedyny sposób poznania
Świata.
SENSUALIZM-pogląd , wg. którego źródłem wiedzy są wrażenia zmysłowe (smak,
dotyk, zapach) - one bowiem są odbiciem rzeczywistości, poprzez
swoje zmysły rzeczywistości poznajemy.
7.OŚWIECZENIE MIANO „EPOKI ROZUMU”.
W okresie oświecenia nastąpił rozwój filozofii, nauk eksperymentalnych, przyrodniczych,
Wiele przemian politycznych, społecznych, ustrojowych. Człowiek zaczął poznawać
Świat metodą badań, doświadczeń.
TWÓRCZOŚĆ WACŁAWA POTOCKIEGO.
„Wojna chocimska” , „Zbytki polskie”, „Nierządem Polska stoi”.
Potocki pisał utwory językiem niewyszukanym, ale żywym i obrazowym. Interesował
się wszystkim tym, co związane było z Rzeczypospolitą, problematyką społeczną i religijną.
Jego utwory tworzą swoistą panoramę staropolskiego życia szlachecko- ziemiańskiego,
Są poza tym istną kopalnią wiadomości o życiu i obyczajach ówczesnych Sarmatów.
„Zbytki polskie” - autor uważa, że Polacy myślą tylko o zabawach i wystawnym życiu.
„Nierządem....”- obraz kraju w stanie całkowitego rozkładu, prawo jest dla bogatych
i możnych.
WOLTERIANIZM-jest to postawa filozoficzna, polegająca na ostrym krycyźmie,
śmiałym wyrażaniu swojego światopoglądu i skutecznej obronie prawa
do niezależności myślenia i swobody wyrażania własnych poglądów.
8.”TRANSAKCJA WOJNY CHOCIMSKIEJ” W. POTOCKIEGO - EPOS (UDOWODNIJ)
Utwór rozpoczyna się inwokacją - zwrotem do Boga o opiekę i pomoc w pisaniu. Dalej utrzy-
muje relację w podniosłym tonie, godnym epopei. Opisuje przełomowe, ważne historycznie
wydarzenia - wojnę chocimska. Prezentuje sceny batalistyczne. Mowa Chodkiewicza jest
bogatą oracją. Opis wodza przypomina opis herosa - silnego, nawołującego do walki.
GRANICE CZASOWE POLSKIEGO OŚWIECENIA- WAŻNE WYDARZENIA.
I etap lata 30-te do 1764 - data wstąpienia na tron ostatniego króla polskiego Stanisława
Augusta Poniatowskiego.
III etap 1788 - poczatek obrad Sejmu Wielkiego.
KALKI - są to pożyczki językowe ustabilizowane, dziela się na:
-k. słowotwórcze - dokładny przekład obcych słów,
-k. frazeologiczne - odwzorowanie stałych związków frazeologicznych z obcego
języka i: tu leży pies pogrzebany,
-k. znaczeniowe - przypisanie polskiemu wyrazowi treści właściwie jemu obcej:
goryl - ochroniarz.
9.RACJONALIZM - GŁÓWNY PRĄD UMYSŁOWY EUROP. OŚWIECENIA.
Wywodzi się od Kartezjusza i eksponuje rolę rozumu w dochodzeniu do prawdy i
wiedzy. Najistotniejsza cechą i silą człowieka według koncepcji jest rozum, a prze-
sądy, uprzedzenia, zabobony i „pozaziemskie ingerencje” należy odrzucić. I po dziś
racjonalistą nazywamy człowieka, który kieruje się rozumem.
CHARAKTERYSTYCZNE ŚRODKI STYLISTYCZNE DLA POEZJI BAROKOWEJ.
1.Hiperbola : przesada, wyolbrzymienie.
2. Oksymoron : epitet sprzeczny np. ciepły lód.
3. Antyteza : przeciwieństwo, kontrast.
4. Anafora : rozpoczynanie kolejnych wersów tym samym słowem.
5. Epifora : koniecznie kolejnych wersów tym samym słowem.
6. Paralelizm składniowy: budowanie kolejnych wersów wg. tego samego schematu.
7. Przerzutnia : dokończenie zdania, myśli w następnym wersie.
RODOWÓD POJĘCIA „SARMATYZM”.
Zgodnie z XVI-mi historykami twierdzono, że szlachta polska wywodzi się od Sarmatów,
starożytnego plemienia, zamieszkującego przed wiekami ziemie polskie. W rzeczywistości
mieszkali oni nad Dolną Wołgą. Sarmatom przypisywano wiele wspaniałych cech charakteru :
wrodzoną dumę, waleczność, odwagę, męstwo, patriotyzm, tolerancję, wierność. Polska
szlachta przypisała sobie sarmackie pochodzenie, stworzono wielki sarmacki mit szlachecki..
10. POGLĄDY FILOZOFICZNE I TWÓRCZOŚĆ WOLTERA.
Wolter to czołowa postać Francji XVIII. Jest typowym reprezentantem epoki, wybitnie
Intelektualnie jednostką, głosił swobodę przekonań, racjonalizm, potrzebę dążenia do
szczęścia i dobrobytu. Napisał dzieło filozoficzne „Listy z Anglii”, ”Traktat o tolerancji”,
był współautorem Encyklopedii Francuskiej. Wpływ myśli Woltera na epokę był duży,
utworzono nawet pojecie wolterializmu, która to nazwa obejmowała wielkie tendencje w
literaturze, filozofii, ukształtowane pod wpływem poglądów Woltera. Pisał powiastki filo-
zoficzne np. „Kadyd” , poemat - „Dziewica Orleańska”, „Słownik filozoficzny”.
ANAFORA, HIPERBOLA, OKSYMORON- CO TO JEST?
Są to środki stylistyczne charakterystyczne dla literatury barokowej.
ROZWÓJ TEATRU W DOBIE OSWIECZENIA-POLSKA.
W roku 1765 z inicjatywy Stanisława Augusta powstał w kraju stały teatr publiczny.
Dyrektorem został Wojciech Bogusławski. W sztukach wystawianych krytykowano zabobony
szlachty, uleganie obcym wpływom, głupotę i zacofanie Sarmatów. Pracowano zgodnie
z zasadą „bawiąc się i wychowywać”.
11. PISARZE DOBY SEJMU WIELKIEGO. OMOW ICH TWÓRCZOŚĆ.
Julian Ursyn Niemcewicz - „ powrót posła” - komedia powstała w przerwie obrad Sejmu Wielkiego
Autor chciał wpłynąć na opinie publiczną oraz na postawę polityczna posłów.
Utwór napisany został na zamówienie obozu reform.
Stanisław Staszic - „ Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego. Przestrogi dla Polski”. Staszic
Wyrażał w nim troskę o losy „reszty Polski” : przekonanie, że kto nie czyni
Ofiar dla uzyskania wolności, ten nie jest godnym korzystania z jej darów.
Utwór zaciera wskazówki czym Sejm powinien się zająć :
podniesienia stanu wykształcenia młodzieży,
- wychowanie patriotyczne, -wzmocnienie armii,
- zniesienie liberum veto, -reforma podatkowa,
-zniesienie wolnej elekcji, wprowadzenie dziedziczności tronu,
Kołłątaj- „ Prawo polityczne narodu polskiego”, „Anonima listów kilka”.
JAK K.CHODKIEWICZ W „WOJNIE CHOCIMSKIEJ” W.POTOCKIEGO BUDZI DUMĘ
NARODOWA POLAKOW?
Jest to mowa, która odwojuje do uczuć honoru i dumy żołnierzy, przypomina mit o Sarmatach :
Przedstawia groźbę zwycięstwa Turków. Przedstawia Turków jako kupców a nie żołnierzy , że
bronią nie tylko Polski, ale też wiary chrześcijańskiej.
PROCES JERÓW.
Około 10 do12 w. Doszło do zaniku lub wokanizacji jerów to znaczy zmiana pół samogłoski
w pełną samogłoskę np.
John Lock- czysta tablica sensualizm
Wolter, Monteskiusz, Rousseau, Diderot,
DAlembert encyklopedyści racjonalizm
Bacon doświadczenia empiryzm
HIPERBOLA- przesadnia, wyolbrzymienie
OKSYMORON- epitet sprzeczny „ciepły lód”
ANTYTEZA- kontrast, przeciwienstwo
ANAFORA rozpoczęcie wersów tym samym
Wyrazem
EPIFORA zakonczenie tymi samymi wyrazami
PRZERZUTNIA zakonczenie myśli w następnym
Wersie
PASTISZ- to utwór naśladujący stosowane
przez twórców chwyty i środki stylistyczne
stara się imitować ale nie ośmiesza
PARODIA-ośmieszenie utworu lub stylu
Pisarza przez hiperbolizację używanych
w twórczości pisarza środków poetyckich