Olga Betiuk, gr 1.

Psychologia postaci

Psychologia postaci to kierunek w psychologii, który zdobył dużą popularność w Niemczech, w latach dwudziestych XX wieku. Podstawowym założeniem teoretycznym psychologii postaci było przeciwstawienie się koncepcji życia psychicznego pojmowanego jako kompleks wielu składowych. Idea psychologii postaci rozwinęła się w opozycji do poglądów Wundta, którego psychologię postaciowcy określali psychologią „cegły i zaprawy”. Wkrótce ruch postaciowców skierował się także przeciwko behawiorystom. Zwolennicy teorii postaci pojmowali życie psychiczne człowieka jako całościowy twór wyłaniający się z mniejszych całości, a nie, jak sugerował Wundt, jako wiązkę składającą się z nagromadzonych elementów. Za początek teorii postaci przyjmuję się rok 1912, w którym Max Wertheimer opublikował pracę dotyczącą fenomenu phi- iluzji ruchu wywołanej przez dwa migające na przemian światła. Kontynuatorami pracy Werthaimera byli Wolfgang Köhler oraz Kurt Koffka.

Max Werthaimer (1880-1943) - urodził się w Pradze, gdzie studiował prawo oraz filozofię. Następnie udał się do Berlina, gdzie kontynuował studia w dziedzinie filozofii i psychologii. Związany był z uniwersytetem we Frakfurcie, na którym w 1929 roku otrzymał tytuł profesora. W 1921 roku, wraz z Koffką i Köhlerem, założył czasopismo „Psychologische Forschung”, które stało się podstawowym organem psychologii postaci jako szkoły myślenia.

Kurt Koffka (1886-1941) - urodził się w Berlinie, gdzie studiował w dziedzinie filozofii i nauk przyrodniczych. W 1908 roku otrzymał tytuł doktora psychologii, a w roku 1910 rozpoczął współpracę z Werthaimerem i Köhlerem. W 1922 roku opublikował artykuł w czasopiśmie „Psychological Bulletin” artykuł zatytułowany „An Introduction to the Gestalt- Theorie”, w którym przedstawił podstawowe założenia psychologii postaci, a w 1935 roku wydał książkę pt. „Principles of Gestalt Psychology”.

Wolfgang Köhler (1887-1967) - urodził się w Estonii, w 1910 roku związał się z uniwersytetem we Frankfurcie. W 1913 roku udał się w podróż na Teneryfę, gdzie prowadził badania nad zachowaniem małp, które pozwoliły mu stworzyć koncepcję uczenia się przez wgląd.

• Krytyka behawioryzmu oraz strukturalizmu- Postaciowcy zarzucali behawiorystom redukcję stanów psychicznych człowieka do relacji „bodziec- reakcja”. W przeciwieństwie do behawiorystów, zwolennicy psychologii Gestalt uważali, że nie da się poznać ludzkiej natury jedynie na podstawie obserwowalnych zachowań. Pozostawali w opozycji wobec twierdzenia behawiorystów, że pojęcie świadomości ma niewielką przydatność dla psychologii naukowej. Sprzeciwiali się także poglądom strukturalistów, którzy próbowali sprowadzić życie psychiczne do składowych elementów (atomów psychicznych), których to jedynie złożeniem - zbyt dla gestaltystów mechanicznym - miała być całość doświadczenia.

• Podstawowe przesłanie teorii Gestalt zawiera się w zdaniu: ” Całość to coś więcej niż suma jej elementów”.

• Słowo Gestalt( postać)- równoważnikami tego słowa są „forma”, „kształt”, „konfiguracja”. Sam Kohler zauważył, że słowo gestalt ma więcej niż jedno znaczenie:

1. W pierwszym znaczeniu słowo gestalt oznacza kształt lub formę jako właściwość przedmiotów, np. trójkątność (por. niżej Gestalt Qualitaten)

2. W drugim znaczeniu słowo gestalt oznacza konkretny byt, którego atrybutem jest kształt lub forma, np. trójkąt.

• Przyjęto, że w języku polskim słowo gestalt oznacza „postać”, stąd też określenie „psychologia postaci”.

Wcześniejsze wpływy:

• Kant twierdził, że spostrzeżenia są stanami umysłowymi, które są złożone z kawałków i części. Zdaniem Kanta elementy składające się na spostrzeżenie nie są zorganizowane na skutek mechanicznego procesu asocjacji. Umysł kształtuje całe doświadczenie. Spostrzeganie nie jest zatem procesem biernym, ale aktywnie angażuje się w integrację poszczególnych elementów w jedną całość, tworząc spójne doświadczenie.

• Christian von Ehrenfels stworzył koncepcję jakości doświadczenia, którego nie można rozumieć po prostu jako połączenia elementów składowych. Spostrzeżenia według niego są czymś znacznie więcej niż sumą poszczególnych wrażeń. Jakości te Ehrenfels nazwał jakościami postaciowymi (Gestalt Qualitaten). Na przykład melodią jest jakością postaciową, ponieważ brzmi tak samo nawet wtedy, gdy zostanie przetransportowana do innej tonacji (a więc wtedy, kiedy zmienią się wszystkie jej elementy składowe). Jest więc niezależna od tworzących ją wrażeń.

• Stałość spostrzeżeniowa- doświadczenie spostrzeżeniowe cechuje stałość i kompletność, których nie można stwierdzić na podstawie elementów składowych. Doświadczenie spostrzeżeniowe nie zmienia się nawet przy modyfikacji elementów zmysłowych. Według Werthaimera, przedmioty są postrzegane tak samo, jak ruch pozorny- jako całości, a nie wiązki pojedynczych wrażeń. Teoria Gestalt zakłada, że mózg jest systemem, w którym wszystkie elementy składowe, które są aktywne w danym momencie, wchodzą ze sobą w interakcje- mają tendencję do łączenia się. Wyróżnić można następujące prawa organizacji spostrzegania, które nie są wynikiem wyższych procesów umysłowych, ale są zawarte w samych bodźcach:

• 
  bliskość- elementy, które znajdują się blisko siebie są „łączone” w całość i spostrzegane jako jedność.

• ciągłość- spostrzeżenia mają tendencję do podążania w pewnym kierunku, wobec tego widzimy najczęściej ukierunkowany ciąg lub strumień elementów.

• podobieństwo- elementy podobne są postrzegane jako tworzące grupę.

• 
  domknięcie- spostrzeżenia mają tendencję do wypełniania luk oraz domykania niekompletnych figur

• pregnacja- mamy tendencję do spostrzegania figury jako najlepszej z możliwych.

• 
  figura/ tło - mamy tendencję do wyróżniania figur oraz tła, na którym owe figury się znajdują.

• Wgląd- zrozumienie lub poznanie, niezbędne dla rozwiązania problemu. Uczenie się następuje nagle, poprzez zrozumienie sytuacji jako całości, która składa się z zależności pomiędzy poszczególnymi elementami. Köhler odrzucał behawiorystyczną koncepcję nauczania opierającego się na metodzie prób i błędów, argumentując, że polega ona w rzeczywistości na przejawianiu przypadkowych zachowań. Zadaniem małp uczestniczących w badaniu Köhlera było uzyskanie dostępu do nagrody, która była poza ich zasięgiem. Aby osiągnąć swój cel, małpy musiały najpierw zrozumieć relację pomiędzy bananem a skrzynką, umożliwiającą zdobycie wysoko zawieszonej przynęty. Wyniki badań Köhlera zostały zakwestionowane przez Pawłowa, który stwierdził, że małpy nie uczyły się na podstawie wglądu, ale na zasadzie chaotycznych działań, rozumianych jako metoda prób i błędów.

• Izomorfizm- istnieje zgodność pomiędzy psychicznym doświadczeniem, a leżącym u jego podłoża doświadczeniem mózgowym. Mózg jest organem dynamicznym, który aktywnie organizuje poszczególne doświadczenia w całość. Aktywność mózgu jest więc procesem konfiguracyjnym i całościowym.

• Program psychologii postaci wykroczył poza zagadnienia związane z percepcją i objął także inne dziedziny psychologii. Kurt Lewin, w oparciu o założenia psychologii Gestalt, stworzył teorię pola, za pomocą której wyjaśnia zachowania jednostki w całościowym- fizycznym i społecznym kontekście. Zdaniem Lewina pomiędzy polem psychicznym jednostki a środowiskiem zewnętrznym, z którym tworzy ona całość, istnieją ważne zależności. Przestrzeń życiowa człowieka oznacza wszystkie zdarzenia- przeszłe, przyszłe i teraźniejsze, które determinują jego zachowanie w danej sytuacji. Lewin założył, że zachowanie człowieka jest funkcją jego osobowości i środowiska. Zachowanie to da się przewidzieć, ale jedynie za pomocą zrozumienia tego, jak dana jednostka postrzega rzeczywistość, a nie na podstawie twierdzeń dotyczących obiektywnych uwarunkowań człowieka. Podejście Lewina do dziś jest aktualne w psychologii społecznej i przejawia się w nacisku na interpretację sposobu postrzegania świata zewnętrznego przez jednostkę.

ZR ZR ZR ZR

---