Wykład 11

SPOŁECZEŃSTWO NOWOCZESNE, PONOWOCZESNE I GLOBALNE

Dzisiejszy kształt nadały większości społeczeństw dwa procesy:

modernizacji i globalizacji

Są dwa sposoby definiowania nowoczesności: historyczny i analityczny

Historyczne pojęcie nowoczesności - odwołuje się do miejsca i daty pojawienia się nowej formacji społecznej

Analityczne pojęcie nowoczesności zawiera katalog istotnych, konstytutywnych cech tej odmiany porządku społecznego

Badacze poszukujący historycznych korzeni nowoczesności są zgodni, że momentem przełomowym stały się trzy Wielkie Rewolucje:

• Wojna secesyjna i konstytucyjna rewolucja amerykańska oraz Wielka Rewolucja Francuska zbudowały polityczne i instytucjonalne ramy nowoczesności: demokrację konstytucyjną, ideę rządów prawa i zasadę suwerenności państw narodowych

• Rewolucja przemysłowa w Anglii stworzyła fundamenty ekonomiczne: nowy sposób wytwarzania - masową produkcję przemysłową angażującą wolnych pracowników najemnych zamieszkałych w miastach, co zrodziło nowy sposób i styl życia - industrializm i urbanizm, a także nowy reżim ekonomiczny - kapitalizm, oparty na swoistych formach przywłaszczania i dystrybucji dóbr

Cechy charakterystyczne nowego systemu życia społecznego (August Comte):

• koncentracja siły roboczej w centrach miejskich

• organizacja pracy zorientowana na efektywność i zysk

• zastosowanie nauki i technologii w procesach produkcyjnych

• pojawienie się jawnego lub utajonego antagonizmu między pracodawcami i pracownikami

• rosnące kontrasty i nierówności społeczne

• system ekonomiczny oparty na indywidualnej przedsiębiorczości i wolnej konkurencji

Wielu następców Comte'a charakteryzuje nowoczesność stosując nieco inną strategię. Wydobywają cechy nowoczesności przez opozycję do społeczeństwa tradycyjnego:

• Herbert Spencer - społeczeństwo militarne i społeczeństwo industrialne

• Ferdinand Toennies - wspólnota i społeczeństwo

• Emile Durkheim - społeczeństwo o solidarności mechanicznej i społeczeństwo o solidarności organicznej

• Henry Maine - społeczeństwo statusów i społeczeństwo kontraktów

• Robert Redfield - społeczeństwo wiejskie i społeczeństwo miejskie

• Max Weber - społeczeństwo tradycyjne-agrarne i społeczeństwo kapitalistyczne

MAX WEBER - EKONOMICZNA CHARAKTERYSTYKA NOWOCZESNOŚCI

(przeciwstawił kapitalizm tradycyjnemu społeczeństwu agrarnemu według sześciu kryteriów):

1. Charakter własności

• w społeczeństwie tradycyjnym własność związana jest z dziedziczną pozycją społeczną (np. statusem arystokratycznym czy ziemiańskim)

• w społeczeństwie kapitalistycznym prywatna własność środków produkcyjnych jest w rękach indywidualnie działających na rynku przedsiębiorców

Organizacja pracy i produkcji

• w społeczeństwie tradycyjnym produkcja rolna przebiega według zwyczajowych wzorów i pozbawiona jest mechanizacji

• w społeczeństwie kapitalistycznym masowa produkcja przemysłowa oparta jest na mechanizacji, która umożliwia wprowadzenie efektywności, kalkulowania zyskowności i racjonalnej koordynacji jako wiodących zasad organizacyjnych

3. Charakter siły roboczej

• w społeczeństwie tradycyjnym pracownicy pozostają w osobistej prawnej zależności od pracodawcy (niewolnicy czy chłopi pańszczyźniani)

• w społeczeństwie kapitalistycznym robotnicy dysponują wolnością osobistą i sprzedają swoją siłę roboczą niczym towar na rynku pracy, zgodnie z normalnymi prawidłowościami popytu i podaży

4. Charakter rynku ekonomicznego

• w społeczeństwach tradycyjnych wymiana i handel są obwarowane wieloma ograniczeniami: protekcjonizm, bariery celne, trudności transportowe, brak rozwiniętych instrumentów pieniężnych, monopole rodowe czy grupowe

• w społeczeństwie kapitalistycznym rynek staje się nieograniczonym terenem wymiany, dystrybucji i konsumpcji

5. Charakter obowiązujących praw

• w społeczeństwie tradycyjnym mają one charakter partykularystyczny, w różny sposób stosują się do różnych grup czy klas społecznych i są przedmiotem patrymonialnego rozstrzygania i egzekwowania

• w społeczeństwie kapitalistycznym prawa mają charakter uniwersalistyczny, stosują się na równi do wszystkich i egzekwowane są przez bezstronny aparat wymiaru sprawiedliwości, co zapewnia przewidywalność kontraktów i realizowanie uprawnień czy zobowiązań

6. Dominujące motywacje

• w społeczeństwie tradycyjnym ludzie dążą do zaspokojenia potrzeb na poziomie dotychczasowym, standardowym, sankcjonowanym zwyczajowo, godzą się z zastanym poziomem i sposobem życia

• w społeczeństwie kapitalistycznym pojawia się nieograniczone dążenie do zysku, aspiracja do sukcesu materialnego, jako powszechna motywacja intensywnych działań ekonomicznych

TALCOTT PARSONS

CECHY STRUKTURALNE I KULTUROWE NOWOCZESNOŚCI

(pięć aspektów):

1. Stopień artykulacji struktury społecznej: ,,rozproszenie-specyficzność''

• w społeczeństwie tradycyjnym struktury - role, grupy, stosunki społeczne - mają luźny, niewyspecjalizowany, pojemny charakter

• w społeczeństwie nowoczesnym dominuje wysoka specjalizacja ról, grup i stosunków społecznych, w ramach których aktywność ludzi jest wysoce homogeniczna, skoncentrowana

2. Źródła statusu społecznego: ,,przypisane-osiągane''

• w społeczeństwie tradycyjnym dopuszczenie do wykonywania ról, członkostwa w grupach czy udziału w stosunkach społecznych opiera się na czynnikach dziedzicznych nabytych przez urodzenie, w szczególności odziedziczonej sytuacji społecznej, przypisanym statusie

• w społeczeństwie nowoczesnym decyduje o tym własny wysiłek i zasługi, które determinują sytuację społeczną jednostki i jej status osiągnięty

3. Rekrutacja do ról i grup społecznych: ,,partykularyzm-uniwersalizm''

• w społeczeństwie tradycyjnym dominują tu czynniki natury osobistej, często nie związane z wymogami roli, charakterem działalności grupy czy treścią stosunku społecznego

• w społeczeństwie nowoczesnym decydują ogólne kompetencje czy predyspozycje niezbędne do dobrego wykonywania podejmowanych działań; dostęp do ról, grup czy stosunków jest otwarty dla wszystkich, którzy się do tego nadają

4. Podstawy tożsamości społecznej: ,,kolektywizm-indywidualizm''

• w społeczeństwie tradycyjnym o tożsamości i społecznej ocenie jednostki decyduje jej przynależność grupowa - do rodu, plemienia, wspólnoty lokalnej, etnicznej, narodu itp.

• w społeczeństwie nowoczesnym ważniejsze staje się to, co jednostka robi, jej indywidualne działania i ich efekty

5. Rola emocji w życiu społecznym: ,,afektywność-neutralność

• w społeczeństwie tradycyjnym dopuszczona jest swobodna, publiczna ekspresja emocji: gniewu, żalu, rozpaczy, radości

• w społeczeństwie nowoczesnym występuje reguła powściągliwości, która żąda nieujawniania emocji i działania maksymalnie obiektywnego i racjonalnego

Krishan Kumar - brytyjski socjolog hinduskiego pochodzenia - łącząc idee Comte'a, Webera i Parsonsa twierdzi, że nowoczesność charakteryzuje pięć podstawowych zasad:

• indywidualizmu

• zróżnicowania i wielości opcji we wszystkich dziedzinach życia (praca, edukacja, konsumpcja, światopogląd, style życia i gusty)

• racjonalność (dominacja struktur biurokratycznych)

• ekonomizm - większość życia współczesnych ludzi upływa na produkcji i konsumpcji

• ekspansywność - nowoczesność penetruje wszelkie dziedziny życia, przekształca gusty, obyczaje, wzory moralne, style artystyczne, kulturę masową; tworzy nowe formy życia rodzinnego, kształtuje edukację, formy rekreacji i rozrywki

OSOBOWOŚĆ NOWOCZESNA

ALEX INKELES - amerykański psycholog społeczny - badania porównawcze osobowości nowoczesnej w latach 70-tych

Przyjął założenie, że na osobowość ludzi żyjących w społeczeństwie nowoczesnym wpływają w sposób istotny cztery czynniki:

• urbanizacja

• industrializacja

• ruchliwość społeczna

• masowa komunikacja i kultura

A. Inkeles opisał syndrom osobowości nowoczesnej wyszczególniając dziewięć rysów osobowościowych:

1. Potrzeba nowych doświadczeń, otwartość na innowacje i zmianę

2. Świadomość wielości opinii i poglądów, gotowość do wypowiadania i uzasadniania własnych opinii, a równocześnie tolerancja dla opinii odmiennych

3. Prospektywna orientacja wobec czasu, zogniskowana na przyszłości raczej niż przeszłości oraz podkreślająca cnotę punktualności

4. Poczucie mocy podmiotowej - przekonanie, że wyzwania i problemy rozwiążą się pod warunkiem podjęcia odpowiednich działań

5. Antycypowanie przyszłych wydarzeń i planowanie przyszłych działań w celu odpowiedniego ustawienia się wobec przyszłości

6. Zaufanie do porządku społecznego, wiara w prawidłowość, przewidywalność i kalkulowalność życia społecznego

7. Uznanie nierównego rozdziału dóbr, wartości, przywilejów zgodnie z zasadą merytokratyczną

8. Przywiązanie wielkiej wagi do edukacji, treningu, samodoskonalenia się

9. Poszanowanie godności innych

KRYTYKA NOWOCZESNOŚCI - siedem wątków krytycznych:

1) Karol Marks - Erich Fromm- Herbert Marcuse - teoria alienacji człowieka

• K. Marks - Ludzie są w swojej gatunkowej naturze wolni, twórczy i prospołeczni. W pewnych niekorzystnych warunkach społecznych, ekonomicznych i politycznych zatracają te naturalne cechy. Dzieje się tak w społeczeństwach podzielonych na klasy, zwłaszcza w nowoczesnym kapitalizmie, gdzie większość społeczeństwa przekształca się w zreifikowane, zniewolone, zależne i eksploatowane przez innych tryby machiny ekonomicznej. Pozbawiony kontroli nad procesem własnej pracy i losami jej produktów, handlujący własną siłą roboczą niczym towarem na zmonopolizowanym przez właścicieli rynku pracy, pracownik doznaje alienacji - wyobcowania od innych ludzi, degraduje się

• Erich Fromm - określił społeczeństwo kapitalistyczne jako ,,szalone czy niepoczytalne'', bo zastępujące naturalne dla człowieka aspiracje, aby ,,być'', walką o to, aby ,,mieć''

• Herbert Marcuse - dostrzega jako efekt alienacji pojawienie się ,,człowieka jednowymiarowego'', którego całe życie ogranicza się do pracy i konsumpcji

2) Ferdinand Toennies - problem utraconej wspólnoty - Społeczeństwo nowoczesne doprowadza do zastąpienia woli naturalnej wolą racjonalną, gdzie wszelkie kontakty i stosunki z innymi podporządkowane są interesownej, instrumentalnej kalkulacji, a inni stają się przedmiotem cynicznej manipulacji. W efekcie naturalne wspólnoty zanikają. Ludzie ulegają wykorzenieniu, atomizacji, roztapiają się w anonimowej masie pracowników, urzędników, konsumentów, publiczności

3) Max Weber - skrajna racjonalność, efektywność i instrumentalność organizacji społecznej, przejawiające się najpełniej w nowoczesnej biurokracji, zamykają społeczeństwo w ,,żelaznej klatce'', odbierając mu spontaniczność i wolność.

4) Emile Durkheim - teoria anomii - chaos normatywny, zanik drogowskazów moralnych, rozmycie kategorii dobra i zła; ludzie ulegają dezorientacji, czują się wykorzenieni i zagubieni

5) Piąty wątek krytyczny jest skierowany przeciw typowej dla nowoczesności idei opanowywania czy podboju przyrody - pojawia się świadomość ekologiczna z żądaniami powstrzymania nieokiełznanej nowoczesności; pisze się o granicach wzrostu, określa się warunki rozwoju kontrolowanego

6) Szósty przedmiot krytyki to dokonujący się w wyniku ekspansji kapitalizmu podział świata na obszary zamożności i sfery nędzy

• W. Lenin - prekursor krytyki w swojej teorii imperializmu - twierdził, że dążenie do maksymalizacji zysku prowadzi firmy kapitalistyczne do poszukiwania taniej siły roboczej, dostępnych surowców i rynków zbytu dla produkowanych towarów

• W późniejszej wersji koncepcja ta występuje w postaci teorii zależności, która nie dotyczy już sytuacji brutalnego kolonializmu, lecz utajonej pod pozorami suwerenności państwowej neokolonialnej eksploatacji ekonomicznej krajów peryferycznych przez kapitalistyczne centra (Andre Gunder Frank, Enrique Cardoso)

• W najnowszej wersji mówi się o narastającym konflikcie zamożnej Północy i biednego Południa albo o starciu cywilizacji bogactwa i cywilizacji nędzy (Samuel Huntington, Benjamin Barber)

7) Siódmy wątek krytyczny wskazuje na towarzyszący nowoczesności proces umasowienia i industrializacji wojny, konfliktów zbrojnych, terroryzmu

PONOWOCZESNOŚĆ - trzy schematy interpretacyjne zmian:

Pierwszy schemat interpretacyjny:

• Daniel Bell i Alain Touraine - Koncepcja społeczeństwa postindustrialnego (połowa XX w.)

• Ralf Dahrendorf - koncepcja społeczeństwa klasy usługowej - przesuwanie się struktury wytwarzania i zatrudnienia od tradycyjnego przemysłu wytwórczego do sektora szeroko rozumianych usług: handlu, finansów, administracji, transportu, komunikacji, edukacji, badań naukowych, ochrony zdrowia, rekreacji itp. Postępujące zmiany w charakterze pracy są podstawą wizji społeczeństwa, w którym automatyzacja i robotyzacja uwalnia ludzi od konieczności codziennego trudu, dając im coraz szerszy margines czasu wolnego i szans samorealizacji

• Peter Drucker - koncepcja społeczeństwa wiedzy i społeczeństwa informatycznego - w którym wytwarzanie i przetwarzanie przedmiotów materialnych typowe dla produkcji fabrycznej zostanie zepchnięte na margines przez wytwarzanie i przetwarzanie wiedzy, która stanie się centralnym dla gospodarki towarem

Drugi schemat interpretacyjny:

• W publicystyce i literaturze pojawia się idea cyklu: ,,pęd w przyszłość musi zawrócić ku przeszłości'' - rozpoznanie różnych negatywnych aspektów i konsekwencji nowoczesności rodzi nostalgiczną ideę powrotu do utraconej przeszłości: nadzieja na odbudowanie tradycyjnej silnej rodziny, odrodzenie wspólnot lokalnych i więzi społecznej w grupach pierwotnych, odwrót od sekularyzacji w stronę religijności itp.

• Ronald Inglehart - stwierdza wyraźne przesunięcie w kierunku wartości postmaterialistycznych - jakości życia, zdrowia, sprawności fizycznej, bogactwa doświadczeń i doznań, życia towarzyskiego itp. konstruując teorię przewidującą wzmacnianie się tej tendencji w przyszłości

• Anthony Giddens - wywodzi zmiany w kształcie nowoczesności zmierzające do zahamowania jej negatywnych konsekwencji

Trzeci schemat interpretacyjny:

• Francis Fukuyama: idea końca historii - twierdzi, że zakończyła się długa epoka konfliktów, walk, wojen i rewolucji w imię rozbieżnych ideologii, a zwycięstwo demokracji w skali światowej oznacza jakościową zmianę polityki opartej odtąd na konsensie i zmierzającej w stronę lepszego rozwiązywania problemów ludzkości

• Zygmunt Bauman - koncepcja ponowoczesności (postmodernizmu):

• radykalne zerwanie ciągłości historycznej

• zaprzeczenie istnieniu prawidłowości historycznych i społecznych

• dekonstrukcja i implozja tradycyjnych hierarchii społecznych - klasowych ekonomicznych, rasowych itp.

• pełna dominacja przedmiotów i dóbr konsumpcyjnych nad ludźmi

• zatrata podmiotowości

• wyparcie stosunków międzyludzkich przez symulacje

• zastąpienie kultury domeną ,,hiperrzeczywistości'', w której panuje obraz, spektakl, wizja, gra znaków i w efekcie chaos wrażeń i fantazji

PÓŹNA NOWOCZESNOŚĆ - Anthony Giddens, Scott Lash, Ulrich Beck

1) Wymóg zaufania do systemów technicznych i organizacyjnych o wielkim stopniu skomplikowania, które są domeną zastrzeżoną dla ekspertów, a które są dla nas niezbędne:

• nie rozumiejąc do końca ich zasad konstrukcyjnych i operacyjnych zdani jesteśmy na ich prawidłowe funkcjonowanie

• systemy komunikacyjne i telekomunikacyjne, rynki finansowe, korporacje wielonarodowe, sieci energetyczne, organizacje międzynarodowe itp.

2) Nowe wymiary ryzyka, a zwłaszcza ,,ryzyka wyprodukowanego'' w toku zmian cywilizacyjnych i technicznych

3) Nieprzejrzystość, niepewność i chaotyczność życia społecznego

4) Postępująca globalizacja ekonomiczna, polityczna i kulturowa

GLOBALIZACJA I SPOŁECZEŃSTWO GLOBALNE

POJĘCIE GLOBALIZACJI

Terminy pokrewne: macdonaldyzacja, coca-colizacja, amerykanizacja, westernizacja,

imperializm kulturowy

ROLAND ROBERTSON - socjolog amerykański- definiuje globalizację jako ,,zbiór procesów, które czynią świat społeczny jednym''

Wyraża się to na kilka sposobów:

1. Nowoczesne technologie oplatają świat siecią połączeń komunikacyjnych i telekomunikacyjnych, najbardziej wyrazistym tego przejawem staje się Internet - komputerowa ,,sieć ogólnoświatowa''

2. Społeczności ludzkie stają się coraz mocniej powiązane rozbudowaną siecią zależności ekonomicznych, finansowych, politycznych, strategicznych, kulturalnych

3. Pojawiają się nowe formy organizacji ekonomicznych, politycznych, kulturalnych, o charakterze ponadnarodowym, oderwane od jakiegokolwiek konkretnego kraju czy państwa: wielkie korporacje przemysłowe, banki, firmy handlowe:

• niektóre zachowują jeszcze symboliczny związek z krajem, z którego się wywodzą: Sony, Toyota, Microsoft, Boeing

• inne istnieją już w czysto międzynarodowej przestrzeni: Coca-Cola, McDonald's, Carrefour, General Motors, Citibank itp. Skala ich operacji przekracza rozmiary ekonomii niejednego państwa

• w polityce, organizacje międzynarodowe typu ONZ, UNESCO, Interpol przejmują dziś pewne atrybuty suwerenności państwowej, uzyskując uprawnienia do podejmowania decyzji władczych wiążących kraje członkowskie: np. Komisja Europejska, Parlament Europejski, Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu

• ponadnarodowy charakter mają nowe ruchy społeczne: np. ruch ekologiczny, Greenpeace, ruch praw człowieka, Amnesty International

• w świecie mediów istnieją ponadnarodowe sieci telewizyjne: CNN, międzynarodowe czasopisma: np. ,,International Herald Tribune'' czy ,,Time''

• w dziedzinie sportu najsłynniejsze kluby piłkarskie przestają reprezentować swoje kraje

• globalizują się także organizacje przestępcze

4. Pojawiają się całe kategorie społeczne, których życie i praca odrywają się zupełnie od konkretnego miejsca: środowisko biznesu, menedżerowie, finansiści, personel lotniczy, zawodowi sportowcy, artyści, w pewnym stopniu naukowcy

• nieustannie zmieniają oni miejsce pobytu, krążą po świecie, spędzają sporo życia w hotelach, mają biura i mieszkania w wielu metropoliach, nie wysiadają z transkontynentalnych samolotów

• na wielkich lotniskach przygotowane są dla nich sale konferencyjne, by mogli się spotkać i załatwić interesy

EFEKTY ZMIAN

1. Postępująca uniformizacja świata:

• kapitalistyczny rynek ekonomiczny - z charakterystycznymi dla siebie formami transakcji, organizacjami, instytucjami, etosem konkurencji, mentalnością konsumpcyjną - opanował świat najwcześniej

• w polityce - kolejna ,,trzecia fala demokratyzacji'' przeszła przez świat w latach osiemdziesiątych i pozostawiła jedynie enklawy systemów autorytarnych czy totalitarnych

• typowe demokratyczne instytucje i formy życia politycznego: parlamenty, wybory, kampanie, aktywna opinia publiczna itp., są dziś takie same w większości krajów świata

2. Homogenizacja w dziedzinie kultury:

• międzynarodowa kariera języka angielskiego - rozpoczęła się od środowiska pilotów i kontrolerów ruchu powietrznego, przechodząc do dziedziny turystyki, nauki, techniki, programowania komputerowego, biznesu itp.

• upodabnia się ogromnie kultura materialna i dziedzina konsumpcji, moda, styl życia

GLOBALIZACJA KULTURY

Uniformizacja kultury w skali globalnej dokonuje się przede wszystkim za pośrednictwem mass mediów, masowych kontaktów osobistych (łatwość podróżowania i popularność turystyki), oraz jako otoczka kulturowa masowo nabywanych produktów technicznych czy konsumpcyjnych

Mówi się o imperializmie mediów i dyktaturze konsumpcji, która nakazuje wszystkim kupować i używać podobne artykuły

Dominuje ekspansja kultury najbardziej rozwiniętych krajów Zachodu, a zwłaszcza kultury amerykańskiej

O kierunku przepływu kulturowego decyduje siła ekonomiczna:

• W dziedzinie mediów, to w USA produkuje się najwięcej filmów, seriali telewizyjnych, programów rozrywkowych, sprzedawanych następnie czy licencjonowanych do innych krajów

• To w USA powstają globalne stacje informacyjne typu CNN czy globalne gazety typu ,,IHT''

• Stany Zjednoczone dysponują największymi możliwościami marketingowymi dla swoich produktów

• W dziedzinie turystyki, podróżują po świecie głównie mieszkańcy krajów najbardziej rozwiniętych, którzy dysponują nadwyżkami dochodu - samymi sobą, swoim zachowaniem, ubiorem itp. demonstrują wzory kultury zachodniej

• Określone wzory kulturowe są narzucane przez urządzenia i produkty, od samochodu niosącego cały ogromny kompleks kultury samochodowej, po komputer i kulturę Internetu. Dotyczy to również ubrań, produktów spożywczych, gadżetów domowych i wielu innych rzeczy

• Ford model T, hamburger McDonalda, komputer IBM, coca-cola, dżinsy Levi-Straussa, telewizor - to wszystko zaczęło się w Ameryce. Dobra te, same w sobie użyteczne i atrakcyjne, mają wsparcie potężnej machiny marketingowej i reklamowej

• W ten sposób, kraje najsilniejsze ekonomicznie, eksportują na cały świat także swoją kulturę

TEORIE GLOBALIZACJI KULTUROWEJ

Szwedzki antropolog społeczny Ulf Hannerz wprowadza pojęcie ,,globalnej ekumeny'', które w odniesieniu do zjawisk kultury jest analogią do idei ,,systemu światowego'' skupionej na dziedzinie ekonomii.

Chodzi o zagęszczenie, intensywne relacje i zależności w skali ponadlokalnej

Kultury tradycyjne - to ekumeny zamknięte, zlokalizowane w wyraźnych ramach przestrzennych i czasowych

Kultura nowoczesna - to ekumena otwarta, przekraczająca ramy przestrzeni i czasu, zwłaszcza dzięki technikom komunikacji i transportu

Patrząc w przyszłość Hannerz kreśli cztery możliwe scenariusze losów globalnej ekumeny kulturowej:

1. Globalna homogenizacja - całkowita dominacja kultury zachodniej (zwłaszcza amerykańskiej), wszystkie społeczności staną się mniej lub bardziej udaną repliką zachodniego stylu życia, aspiracji, wartości i norm, wzorów konsumpcyjnych, idei, ideałów i przekonań

2. Scenariusz nasycenia kulturowego - kraje peryferyjne powoli, z oporami, w toku kilku generacji, zastępują lokalne idee kulturowe, sensy i wartości, zuniformizowanymi treściami płynącymi z dominujących centrów

3. Scenariusz deformacji kulturowej - oznacza uproszczenie, zubożenie, a nawet degradację kultury zachodniej w toku jej adaptacji przez kraje peryferyczne

4. Amalgamacja kulturowa - zakłada się tutaj bardziej równorzędny dialog i wymianę między kulturami centrum i peryferii, co prowadzi do ogólnego wzbogacenia kultury

Ostatecznym efektem takiego optymistycznego scenariusza jest, jak określa to Hannerz, ,,kreolizacja'' albo ,,hybrydyzacja kultury'' - kultury silniejsze mieszają się ze słabszymi, żadna nie pozostaje niezmienna i czysta.

CZTERY WIZJE GLOBALIZACJI - typologia Rolanda Robertsona w nawiązaniu do wprowadzonego przez Ferdinanda Toenniesa podziału zbiorowości ludzkich na wspólnoty (Gemeinschaft) i zorganizowane społeczności (Gesellschaft):

1. ,,Globalny Gemeinschaft I'' - świat jest tu postrzegany jako bogata mozaika zamkniętych, odgraniczonych wzajemnie wspólnot, albo unikalnych i egalitarnych, wyższych i niższych w rozwoju kulturowym, ale wzajemnie izolowanych i nie mających aspiracji do podporządkowania odmiennych od siebie - Jest to obraz typowy dla ideologii antyglobalizmu i fundamentalistycznych orientacji religijnych

2. ,,Globalny Gemeinschaft II'' - jest to idea ogólnoludzkiego konsensu wokół pewnych wspólnych wartości i ideałów - Takie przesłanie niosą chrześcijańska idea królestwa Bożego na ziemi, koncepcja Kościoła powszechnego oraz tendencje ekumeniczne we współczesnym katolicyzmie. W dziedzinie świeckiej takie ogólnoludzkie aspiracje wyrażają ruchy pokojowe czy ekologiczne, a także ruch praw człowieka

3. ,,Globalny Gesellschaft I'' - mozaika suwerennych, niezależnych państw narodowych powiązanych silnymi, wzajemnymi więziami kooperacyjnymi w dziedzinie ekonomii, polityki i kultury

4. ,,Globalny Gesellschaft II'' - przewiduje zanik państw narodowych i unifikację najpierw regionalną, a później globalną pod egidą wspólnej organizacji politycznej czy ponadnarodowego rządu światowego

---