Monako
Księstwo Monako jest monarchią konstytucyjną. Stan taki rozpoczął się w 1911 roku, kiedy to przyjęto konstytucję tego państwa. Na jej mocy książę zachował pozycję głowy państwa, ale szereg uprawnień przeszło w ręce innych ciał i instytucji.
Książę
Książę jest samodzielnym władcą i głową państwa. Jak dotychczas, wszyscy książęta Monako pochodzili z dynastii Grimaldi. Od 2005 r. księciem jest Albert II.
Monako jest - obok Liechtensteinu - jednym z dwu ostatnich krajów europejskich, w których monarcha wciąż odgrywa aktywną rolę w polityce i posiada poważne uprawnienia władcze. Książę reprezentuje państwo w relacjach międzynarodowych. Każda zmiana konstytucji musi być zatwierdzona zarówno przez księcia, jak i Radę Narodową.
Władza ustawodawcza jest dzielona pomiędzy księciem i Radą Narodową. Władca wnosi projekty ustaw, a Rada przyjmuje je lub odrzuca w drodze głosowania. Władza wykonawcza spoczywa niemal całkowicie w rękach księcia - Minister Stanu i Rada Rządowa są bezpośrednio odpowiedzialni przed księciem za kierunek podejmowanych działań. Również władza sądownicza jest częściowo zależna od księcia - sądy wydają wyroki w jego imieniu.
Książę posiada także prawo łaski, nadaje ponadto ordery, tytuły i odznaczenia.
Rada Rządowa
Rada jest ciałem wspierającym księcia Monako w rządzeniu. Składa się z sześciu członków. Przewodniczącym Rady jest Minister Stanu, posiadający podobną pozycję jak we Francji premier, będący tak naprawdę "pierwszym pomiędzy równymi" (primus inter pares). W skład rady wchodzi także czterech radców:
ds. spraw wewnętrznych,
ds. finansów i ekonomii,
ds. wyposażenia, środowiska i planowania,
ds. polityki społecznej i służby zdrowia,
ds. polityki zagranicznej.
Rada obraduje nad projektami ustaw i innych aktów prawnych wnoszonych księciu przez poszczególne instytucje rządowe, osobne propozycjami legislacyjnymi księcia, dekretami ministerialnymi Ministra Stanu itp.
Rada Narodowa
Rada Narodowa jest parlamentem Księstwa Monako. Składa się z jednej izby (unikameralizm). W jej skład wchodzi 24 członków, wybieranych w wyborach powszechnych na kadencję trwającą 5 lat. Książę może rozwiązać parlament w każdym momencie, co implikuje nowe wybory, które muszą odbyć się w przeciągu 3 miesięcy.
Rada spotyka się co najmniej dwa razy na rok, w celu głosowania nad projektem budżetu i projektami aktów prawnych wniesionymi przez rząd księcia. Ordynanse (akty wykowawcze) muszą zostać zatwierdzone przez księcia w ciągu 18 dni. W razie ich nie podpisania, jeśli w ciągu następnych 10 dni monarcha nie wyrazi swojego sprzeciwu, stają się one ogólnie obowiązujące.
Rada Koronna
Ciało administracyjne składające się z 7 członków, zbierające się przynajmniej dwa razy do roku w celu doradzania księciu przy podejmowaniu decyzji w ważnych wewnętrznych i międzynarodowych kwestiach. Książę powołuje przewodniczącego rady i trzech innych członków, pozostała trójka wybierana jest przez monarchę spośród kandydatów wysuniętych przez Radę Narodową.
Książę musi skonsultować się z Radą Koronną przed podpisaniem umów międzynarodowych, rozwiązaniem Rady Narodowej, przyznaniem obywatelstwa i innymi ważnymi decyzjami.
Lichtenstein
Historia
Obecne tereny Liechtensteinu już ponad 1500 lat temu zostały zasiedlone przez Alemanów i Germanów. W tym czasie Karol Wielki włączył te ziemie do swego imperium. Przez wieki te tereny były podzielone na dwa hrabstwa: jedno ze stolicą w Vaduz, a drugie w Schellenbergu. Obydwa hrabstwa zostały zakupione przez ród Liechtenstein (jego nazwa pochodzi od twierdzy w pobliżu Wiednia o takiej samej nazwie).
W 1719 r. te ziemie zostały uznane przez Austrię za suwerenne księstwo w granicach Cesarstwa Niemieckiego. W roku 1806 cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego (narodu niemieckiego) Franciszek II (I) Habsburg został zmuszony przez Napoleona do abdykacji i zrzeczenia się tytułu cesarza rzymskiego. Liechtenstein w 1806 r. został członkiem Związku Reńskiego, który miał zastąpić cesarstwo i pozostał w nim do roku 1814 r. W latach 1815-1866 był członkiem Związku Niemieckiego. Przez te wszystkie lata księstwo utrzymywało ścisłe kontakty gospodarcze i polityczne z Austrią. Wynikiem tego było 1866 r. wystąpienie z nią ze Związku Niemieckiego i uzyskanie przez Liechtenstein pełnej niepodległości.
Podczas I wojny światowej państwo było neutralne. Po wojnie więzy z Austrią zostały zastąpione przez kontakty z Szwajcarią. W 1921 r. w Liechtensteinie ustanowiono konstytucję, według której kraj jest monarchią o demokratyczno-parlamentarnej formie rządów. W 1924 r. państwo weszło w skład szwajcarskiego związku celnego. Liechtenstein związał się ze Szwajcarią również unią monetarną i pocztową.
W 1949 r. państwo zostało członkiem Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, a w 1978 r. zostało przyjęte do Rady Europy. W 1984 r. książę Franciszek Józef II przekazał władzę Hansowi Adamowi II. W tym samym roku przyznano kobietom prawo głosu w wyborach powszechnych. W 1989 r. zmarł książę Franciszek i władzę przejął obecny książę Hans Adam II. Rok później Liechtenstein został przyjęty do ONZ. W 1991 r. kraj wstąpił do EFTA. Obecny premier Liechtensteinu Otmar Hasler został wybrany w 2001 r. W 2003 r. ogólnonarodowe referendum zwiększyło uprawnienia monarchy. Tym samym Księstwo zostało pierwszym państwem europejskim, które przywróciło klasyczną monarchię, radykalnie ograniczając demokrację parlamentarną.
Konstytucja z 1921 roku określa państwo jako monarchię konstytucyjną (Księstwo Liechtensteinu), w której podmiotem władzy są razem książę i naród. Pomimo formalnej niepodległości i niezależności, księstwo połączone jest ze Szwajcarią unią celną, walutową i gospodarczą (od 1923 roku).
Monarcha
Jest głową państwa, od 1989 roku jest nią książę (niem. Fürst) Hans Adam II. Tron dziedziczony jest wyłącznie w linii męskiej. Monarcha ma prawo:
prawo sankcji wobec ustaw - odmowa podpisania oznacza weto absolutne,
prawo rozwiązywania parlamentu, może to także uczynić naród w drodze referendum.
Dodatkowo książę może w każdej chwili odwołać rząd i powołać na jego miejsce nowy, który aby móc kontynuować swe prace, musi w przeciągu 4 miesięcy uzyskać od parlamentu wotum zaufania.
Uważa się, że książę Liechtensteinu posiada obecnie najszerszy zakres władzy państwowej pośród koronowanych głów Europy (nie licząc Watykanu). Sytuacja taka ma miejsce odkąd w 2003 roku na drodze referendum przyjęto poprawki do konstytucji wzmacniające pozycję księcia w państwie.
Parlament
Parlament w Liechtensteinie jest jednoizbowy. Jest to Landtag złożony z 25 deputowanych, wyłanianych w wyborach powszechnych za pomocą ordynacji proporcjonalnej w okręgach wielomandatowych, przy progu wyborczym aż 8%. Kadencja parlamentu wynosi 4 lata. Liechtenstein jest jednym z niewielu krajów na świecie, w których udział w wyborach jest obligatoryjny. Swoistą ciekawostką jest fakt, że kobiety otrzymały prawo do głosowania w wyborach parlamentarnych dopiero w 1984 roku, za sprawą ówczesnej księżnej Geraldiny.
Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają: książę (ustawę jednak przedkłada najpierw rządowi do oceny), Landtag, obywatele. Dla ważności inicjatywy obywatelskiej niezbędne jest:
1000 obywateli lub 3 zgromadzenia gminne - w przypadku ustawy zwykłej lub żądania poddania ustawy pod referendum ludowe (dopuszczona jest nawet możliwość zniesienia monarchii w drodze zaakceptowania tego przez lud na drodze referendalnej),
1500 obywateli lub 4 zgromadzenia gminne - jeśli dana ustawa zmienia konstytucję (dla zmiany konstytucji konieczna jest zgoda księcia) lub ratyfikuje umowę międzynarodową.
Rząd
Szef rządu powoływany jest przez księcia, ale czyni on to na propozycję parlamentu. Książę mianuje także zastępców premiera oraz trzech ministrów - radców na 4 lata. Rząd nie jest bezpośrednio politycznie odpowiedzialny przed parlamentem, nie może on wyrazić mu wotum nieufności, tylko zwrócić się do monarchy z prośbą o zmianę składu gabinetu. Książę może wyrazić na to zgodę lub nie.
Luksemburg
Wielkie Księstwo Luksemburga jest monarchią konstytucyjną, choć w konstytucji widnieje zapis, iż system polityczny państwa to demokracja parlamentarna. Konstytucja państwa z 17 października 1868 roku określa je jako demokratyczne, wolne, niepodległe i niepodzielne (art. 1 Konstytucji). Władza zwierzchnia w Wielkim Księstwie należy do Narodu (art. 32)
Książę
Art. 3 konstytucji mówi o tym, iż Wielki Książę musi należeć do dynastii Nassau, a jego osoba jest nienaruszalna. Wielki Książę obejmuje władzę w wieku 18 lat, składając przed parlamentem przysięgę, w której obiecuje stać na straży konstytucji, praw Wielkiego Księstwa, jego niepodległości, integralności terytorialnej i indywidualnych wolności. W razie poważnej niedyspozycji monarchy, jego obowiązki pełni w jego imieniu regent.
Wielki Książę jest głową państwa, symbolem jego jedności a także niepodległości (art. 33). Od 2000 roku Wielkim Księciem Luksemburga jest Henryk. Monarcha podpisuje ustawy uchwalone przez Izbę Deputowanych. Musi ustosunkować się do takiego aktu prawnego w przeciągu 3 miesięcy.
Monarcha podpisuje umowy międzynarodowe i traktaty, dowodzi siłami zbrojnymi, wypowiada wojnę i zawiera pokój, po upoważnieniu udzielonym mu przez parlament (art. 37). Posiada także prawo łaski, które jednak nie obejmuje wyroków skazujących członków rządu (art. 38). Książę mianuje najważniejszych urzędników państwowych, a także nadaje obywatelstwo (art. 40).
Wszelkie decyzje Wielkiego Księcia wymagają kontrasygnaty odpowiedniego członka rządu. Monarcha posiada inicjatywę ustawodawczą, natomiast parlament może zaproponować monarsze projekt Ustawy Rządowej, którą ten następnie może wnieść pod obrady parlamentu (art. 47).
Izba Deputowanych
Parlament luksemburski (luks. Châmber vun Députéirten, fr. Chambre des députés) jest jednoizbowy (unikameralizm). Składa się z 60 deputowanych, wybieranych w wyborach bezpośrednich z okręgów wyborczych wielomandatowych, z list partyjnych, za pomocą systemu reprezentacji proporcjonalnej. Kadencja wynosi 5 lat. Deputowani nie mogą być jednocześnie członkami rządu, stąd jeżeli jakiś deputowany otrzyma propozycję wejścia do rządu i ją przyjmie, musi zrzec się mandatu, a jego miejsce zajmuje następny kandydat z listy partyjnej (metoda wstąpienia). Kraj podzielony jest na 4 okręgi wyborcze:
Centrum (Luksemburg i Mersch)
Wschód (Grevenmacher, Remich i Echternach).
Czynne prawo wyborcze posiadają ci obywatele, którzy ukończyli przynajmniej 18 lat, a bierne - minimum lat 21.
Izba Deputowanych obraduje pod kierownictwem przewodniczącego, którego wyłania spośród swoich członków (wybiera także wiceprzewodniczącego). Parlament zajmuje się głównie uchwalaniem ustaw, które to następuje w drodze głosowania nad każdym artykułem z osobna, w celu umożliwienia wprowadzania poprawek. Izba posiada także prawo do prowadzenia dochodzeń w ważnych sprawach państwowych i kierowania żądań do rządu w celu wyjaśnienia kluczowych kwestii jego polityki, budzących kontrowersje.
Każda sesja parlamentu otwierana jest przez Wielkiego Księcia, który może również zwołać nadzwyczajną sesję. Ma on taki obowiązek, jeśli zażąda tego przynajmniej 1/3 izby. Monarcha może również rozwiązać parlament (art. 74), a nowe wybory musi zarządzić w ciągu 3 miesięcy.
Parlament może zmienić konstytucję (art. 114), ale procedura jest dość skomplikowana:
izba składa deklarację o konieczności zmiany konstytucji,
następstwem takiego oświadczenia jest konieczność samorozwiązania,
po wyborach zbiera się nowy skład parlamentu,
izba konsultuje się z Wielkim Księciem co do treści zmiany konstytucji,
następuje głosowanie, ale tylko pod warunkiem obecności 2/3 konstytucyjnego składu izby,
zmiana konstytucji może być przyjęta tylko większością przynajmniej 2/3 głosujących.
Żadna zmiana konstytucji nie może zostać wprowadzona w czasie trwania regencji.
Rząd Wielkiego Księstwa
Na czele rządu stoi Wielki Książę. Rząd musi składać się z przynajmniej trzech członków, mianowanych i odwoływanych przez monarchę. Pracami rządu kieruje premier (oficjalna nazwa stanowiska to przewodniczący rządu). Członkowie rządu mają zagwarantowany dostęp do parlamentu, który może ich oskarżać w przypadku ich niezgodnej z prawem działalności.
Rząd musi zostać zaakceptowany przez parlament, poprzez udzielenie mu wotum zaufania. Jest również przed nim odpowiedzialny politycznie (wotum nieufności).
Monarcha
Zgodnie z Konstytucja Wielki Ksia_e pełni władze samodzielnie (władza wykonawcza). Jako
głowa panstwa negocjuje wszelkie traktaty i umowy miedzynarodowe, ogłasza wojne i jej
zakonczenie, jest najwy_szym zwierzchnikiem sił zbrojnych. W ciagu trzech miesiecy od dnia
uchwalenia ustawy przez parlament musi sie do niej ustosunkowac i zło_yc swój podpis.
Ponadto na wniosek parlamentu powołuje członków Urzedu Audytoryjnego
(przewodniczacego, dwóch sedziów i dwóch zastepców) - organu kontrolujacego dochody i
wydatki panstwa. Monarcha nadaje obywatelstwo, mianuje najwa_niejszych urzedników
panstwowych, posiada prawo łaski (nie posiada go w stosunku do skazanych członków rzadu
- art. 38). Posiada prawo inicjatywy ustawodawczej, a wszelkie jego decyzje wymagaja
kontrasygnaty odpowiedniego ministra.
Zgodnie z art. 3 Konstytucji Wielki Ksia_e musi pochodzic z dynastii Nassau. Od momentu
objecia władzy (w wieku 18 lat), składajac przysiege przed parlamentem, staje sie osoba
nienaruszalna. Stoi na stra_y suwerennosci (symbol niepodległosci - art. 33 Konstytucji)
panstwa i indywidualnej wolnosci jego obywateli. W chwili stwierdzenia niedyspozycji
Monarchy, jego obowiazki przejmuje Regent. Od 2000 roku Wielkim Ksieciem Luksemburga
jest Henryk (własc. Henri Albért Gabriel Félix Marie Guillaume).
Parlament
Jest jednoizbowy, formalne w jego skład wchodzi Monarcha i Izba Deputowanych (Chambre
des Deputes). Obecnie Izba składa sie z 60 deputowanych, wybieranych w wyborach
powszechnych na 5 lat wedle ordynacji proporcjonalnej (przy zachowaniu metody
Hagenbacha - Bischoof'a) i najwiekszej sredniej. Obecnie zniesiono obowiazek udziału w
głosowaniu. Czynne prawo wyborcze posiadaja osoby, które ukonczyły 18 lat, bierne - 21 lat.
Parlament posiada prawo inicjatywy ustawodawczej. Procedura obejmuje dwa czytania
(głosowania) w odstepie co najmniej 3 miesiecy. Niezachowanie tej procedury mo_e
prowadzic do zgłoszenia veta zawieszajacego przez Rade Stanu. Dodatkowo posiada
mo_liwosc zmiany Konstytucji. Je_eli Izba podejmie uchwałe, w której twierdzi, _e taka
zmiana jest potrzebna, dochodzi do jej samorozwiazania. Po wyborach „nowy” parlament
konsultuje z Wielkim Ksieciem ewentualne zmiany. Moga one zajsc pod warunkiem
obecnosci 2/3 ustawowej liczby deputowanych, a zmiane mo_na przyjac wiekszoscia
przynajmniej 2/3 głosujacych. W trakcie trwania regencji zmian Konstytucji jest niemo_liwa.
Parlament zbiera sie na jedna sesje zwyczajna w roku. Otwiera i zamyka ja Wielki Ksia_e,
który jednoczesnie mo_e ja zawiesic na okres miesiaca. Nadzwyczajna sesja mo_e byc
zwołana na wniosek 1/3 liczby deputowanych. Monarcha mo_e rozwiazac Izbe w ka_dym
momencie, zarzadzajac nowe wybory nie pózniej ni_ po 3 miesiacach.
Rzad
W skład rzadu wchodzi co najmniej 3 ministrów, których powołuje i odwołuje Monarcha (stoi
na czele rzadu). Deputowany, stajac sie członkiem rzadu, zrzeka sie mandatu (jego miejsce
zajmuje nastepny kandydat z listy partyjnej - metoda wstapienia). Bedac potem odwołanym
(lub rezygnujac) z funkcji rzadowej, zostaje zastepca deputowanego.
Rzad ponosi odpowiedzialnosc polityczna przed parlamentem. W razie utraty zaufania Izba
mo_e uchwalic wobec rzadu votum nieufnosci lub odrzucic projekt proponowany przez rzad,
a zwiazany jednoczesnie z udzieleniem mu z votum zaufania.
Rada Stanu
Jest organem doradczym, składajacym sie z 21 członków wybieranych przez Monarche. Jej
zadaniem jest konsultowanie z gabinetem dekretów i decyzji administracyjnych oraz
projektów ustaw.