OBRAZY KULTUR ŚWIATA
I. Antropogeneza
Część 1
Kim jest człowiek?
Według Arystotelesa: zwierze społeczne (zoon politicon).
Istota tworząca kulturę.
Taksonomia istoty ludzkiej: homo sapiens sapiens
Gromada: ssaki, rząd: naczelne, rodzina: człowiekowate (hominidy), rodzaj: homo, gatunek: sapiens.
,,człowiek myślący” - chodzi o zdolność do myślenia abstrakcyjnego (zdolność do analizy i syntezy, do dyskusji, wysuwania tez, zdolność do posługiwania się pamięcią), posiada tzw. Uczucia wyższe (zdolność do empatii, altruizm etc), zdolność do posługiwania się znakami. Człowiek jest też istotą duchową posiada zdolność do uczestniczenia w świecie transcendentnym (jest to kwestia sporna, niektórzy widzą człowieka tylko jako zwierzę, a duchowość jest ich zdaniem jedynie częścią psychiki).
1861r. Benjamin Disareli - homo spiritualis: ,,Jestem po stronie aniołów”. Oburzony rewelacjami Darwina, że człowiek pochodzi od małpy oświadczył, że każdy powinien się opowiedzieć czy jest po stronie małp czy aniołów (stąd homo spiritualis - istota duchowa)
Angelizm - postrzeganie ludzi jako aniołów.
W rzeczywistości jesteśmy pomiędzy gdyż nie możemy wyprzeć się naszego ,,zwierzęcego” pochodzenia.
Człowiek: istota żywa przynależąca do świata zwierzęcego (jednego z gatunków rodziny hominidów), posiadająca zdolność do myślenia abstrakcyjnego, a co się z tym wiąże do dokonywania operacji logicznych (analizy i syntezy), posługiwania się pamięcią, świadomego kierowania swoim postępowaniem (wola), potrafiąca kierować uczuciami wyższymi (współczucie, empatia, miłość) oraz posługiwać się symbolami w wyniku czego tworzy kulturę i złożone formy społeczne, w których żyje. Posiada też rozbudowane życie duchowe, zdolność do tworzenia religii, kultury i bytów transcendentnych.
Filozofia człowieka:
1) istota myśląca (Cogito ergo sum) - homo sapiens
2) istota zdolna do uczuć wyższych (ens amans) - byt kochający, filozofia Maxa Schellera
3) istota posługująca się symbolami (homo symbolicus) - Cassirer
4) istota religijna (homo religio sus)
5) istota uduchowiona (homo spiritualis)
6)istota wędrująca (homo viator) - Marcel
7) istota pracująca (homo faber)
8) istota bawiąca się (homo ludens) - Huizinge
9) istota społeczna (zoon politicon) - Arystoteles
10) ISTOTA TWORZĄCA KULTURĘ (HOMO CULTURALIS)
Część 2
Kiedy zaczyna się człowiek?
Ciężko to określić ze względu na znikome dane które posiadamy i fakt, że wciąż przybywają nowe informacje (rozkwit archeologii i techniki), które modyfikują poprzednią wiedzę.
Czaszka z Dmanisi (Gruzja) odkryta przez badaczy średniowiecza w 1991r. Datowana na 1 milion 750 tys. Lat p.n.e. Sądzono, że człowiek nie opuścił Afryki przed rokiem milion przed naszą erą. Czaszka z Dmanisi jest mniejsza od czaszki homo erectusa, któremu przypisywano opuszczenie Afryki. Właściciel czaszki miał mniejszy mózg (wielkości grejpfruta) i funkcjonuje pod nazwą homo georgicus (od łac. Nazwy Gruzji).
W 2004r. miało miejsce odkrycie na indonezyjskiej wyspie Flores. Homo floresciensis - czaszka bardzo mała, ale nie jest to czaszka dziecka na co wskazuje zużycie zębów. Osobnik miał około jednego metra wzrostu stąd nazwa potoczna: hobbit. Za mały na człowieka, przypuszcza się, iż istniały od 100 tysięcy do 12 tysięcy lat przed naszą erą. Do roku 2004 byliśmy przekonani, że nie było na kuli ziemskiej już innych hominidów poza homo sapiens sapiens. Naukowcy dziwią się, ze człowiek pozwolił przetrwać kolo siebie innemu hominidowi (szczególnie tak małemu). Przypuszczamy, ze człowieka z Flores zniszczył wybuch wulkanu.
Część 3
Kiedy człowiek zrozumiał, że ma wiele cech wspólnych ze zwierzętami?
Najlepszym źródłem takiej wiedzy są mity. Mity antropologiczne ukazują, że wśród historii wielu ludów pojawia się świadomość o bliskości człowieka i zwierzęcia.
MITY TOTEMICZNE - dana grupa ludzi wierzyła, że wywodzi się od jednego przodka, którego upatrywała w konkretnym zwierzęciu.
W starożytności pojawiają się BAJKI EZOPOWE, czyli historie o zwierzętach, które posiadały cechy i zachowania ludzkie.
MYŚLENIE ALEGORYCZNE - zwierzę jako atrybut, lub towarzysz, który ma przedstawiać daną cechę postaci (np. Tycjan przedstawił młodzieńca jako niedźwiedzia, dojrzałego mężczyznę jako lwa, starego człowieka jako wilka).
Giambattista della Porta (1535-1615) FIZJONOMIKA - przeświadczenie o tym, że nasza twarz mówi cos o nas, że zawsze jesteśmy podobni do jakiegoś zwierzęcia (człowiek wołu).
Inni fizjonomicy: Johann Lavater (woły), Charles le Brun (wielbłądy).
Karykatury Leonarda da Vinci: nadanie cech zwierzęcych aby obśmiać.
Już w starożytnym Egipcie spotykamy się z wizerunkiem sylwetek ludzkich na tle trzech małp.
1562r. Peter Bruegel ,,uwięzione małpki” - wyrażenie poprzez kapucynki cech człowieka, ich związanie, ograniczenie, brak kontaktu między nimi może symbolizować samotność człowieka nawet w towarzystwie, w tle morze, statki mogące symbolizować tęsknotę.
Rob Scholte XXw. Pastisz - odwrócił rysunki (małpa pochodzi od człowieka).
Karol Darwin ,,O pochodzeniu gatunków poprzez dobór naturalny” (1859), ,,Rodowód człowieka”(1871).
575r.ne Belleforest odkrył jaskinie Rouffignac
XVII w. Ruben de la Vialle jaskinia w Niaux
Georges Cuver - ,,l'homme fossile(jaskiniowy?) n'existe pas”.
8 MILIONÓW LAT TEMU ŻYL OSTATNI WSPÓŁNY PRZODEK MAŁP CZŁEKOKSZTAŁTNYCH I HOMINIDÓW.
Gdy swoją hipotezę wysuwa Darwin panuje tzw. KREACJONIZM czyli biblijny sposób rozumienia powstania człowieka.
Filozof Teilhard de Chardin (mnich) stworzył teorię, w której chce łączyć obie koncepcje.
1) Uważał, ze świat ewoluuje od punktu alfa do omega.
2) Bóg stworzył małpy, a później na pewnym etapie w ciało małpy wszczepił dusze i tak powstał człowiek.
W 1993r. została zwołana papieska komisja biblijna, która zgadza się na ewolucję jako koncepcję naukowa i uznaje, ze ewolucjonizm nie stoi w sprzeczności z biblią, że tekstów biblijnych nie należy dosłownie interpretować.
Curvier - stworzył katastrofizm, zakładał, że gatunki zwierzęce ewoluują w wyniku następujących w dziejach katastrof.
Część 4
Era dyletantów.
Początek XVIII wieku to pierwsze odkrycia narzędzi prehistorycznych, które zostały wzięte, za siekierki Brytów (jeden z ludów celtyckich).
Przełom XVIII i XIX wieku to ERA DYLETANTÓW, nie mieli doświadczenia, wręcz tworzyli poszczególne dziedziny.
Jacque Boucher de Perthes z zawodu był celnikiem, kochał podróżować i nauczył się odróżniać narzędzia prehistoryczne od starożytnych, a nawet paleolityczne od neolitycznych.
Casimir Picar (lekarz) - STRATYGRAFIA lata '30 XIX wieku. Wymyślił metodę stratygraficzną - określał kolejne etapy dziejów geologicznych na warstwach ziemi (przekrój skały, góry). Metoda ta jest pomocna przy datowaniu, ale może być myląca np. przez zwyczaj przekazywania sobie różnych rzeczy z pokolenia na pokolenie.
1823r William Buckland (archeolog) jako pierwszy odkrył szkielet człowieka (Red Lady - homo sapiens sapiens, który potniej okazał się chłopcem)
1833/43 to badania nad narzędziami i rytami i wreszcie w latach '60. XIXw. Wraz z Christim odkryli kilka szkieletów (człowiek kromanioński)tam odkryto tez sztukę, malowidła naskalne z okresu złotego wieku prehistorii.
- kultura magdaleńska (la Magdelaine obszar we Francji) - to w tym czasie żył człowiek z cromagnon.
W XIXw. Lata '90 pierwszy odkryty homo erectus.
W XXw. Lata'20. Odkrycie australopiteków.
RODZINA LEAKEY'ÓW - ARCHEOLOGIA, ANTROPOLOGIA KULTURY.
Louis Leakey - pierwszy przedstawiciel tej rodziny. Niewielkie fundusze, rodzina prowadziła badania w Afryce (mieli dwóch synów).
Richard Leakey odkrycia związane z homo erectusem.
Kolejność odkryć:
1823 - Red Lady (homo sapiens sapiens)
1856 - Neandertalczyk
1868 - Kromanończyk (homo sapiens sapiens)
1895 - homo erectus
1924 - australopitek (pierwsza czaszka)
1974 - australopitek (Lucy)
1991 - homo georgicus (człowiek z Dmanisi)
2004 - homo florescensis (hobbit z wyspy flores).
Część 5
Jak dochodzimy do wiedzy?
PIERWSZA ZYWA KOMORKA DNA - ,,LUCA” - 4 MLD. LAT TEMU.
1) metoda stratygraficzna
2) szczątki zwierząt (porównania faunistyczne)
3) szczątki hominidow - budowa, zachowania, Ew. zachowania kulturowe.
4) ślady pozostawione niemalże na powierzchni ziemi (np. pozostałości namiotów, lub stóp: LAETOLI, 1976r. ślady stóp australopiteków odciśnięte w pyle wulkanicznym odkryte przez Mary Leakey).
5) różne metody datacji chemio fizycznej:
Willard Libby - C14, 1947r. Polega na określeniu czasu, kiedy rozpoczął się rozpad c14. Połowiczny rozpad c14 w organizmie to 5000 lat, całkowity 30000.
Inne metody: inne izotopy, termoluminescencja (każdy przedmiot ogrzany oddaje fale świetlne, to też jest związane z izotopami), rezonans spinowy, paleomagnetyzm (porównanie magnetyzmów).
6) badanie pyłków wokół szkieletów
Część 6
Początki łączenia antropologii kulturowej z archeologią.
Wilhelm Shmidt - pojecie kręgów kulturowych
Alan Movius - koncepcja narzędziowa, jako archeolog prowadził bardzo skrupulatne badania we Francji.
Lata'70. Archeologia procesualna, zaczęto łączyć dane archeologiczne z wiedzą z dziedziny antropologii kulturowej.
Lata '80, '90. Archeologia postprocesualna - badając obiekty materialne, zawsze szuka się odpowiedzi na to jaki sposób myślenia za tym się kryje (symbolika).
Narzędzia kamienne - dzięki nim podzieliliśmy np. epoki (paleolit, neolit).
J.L. Kaufmann fr. Sorbona, uznała narzędzia kamienne za ,,zakumulowana pamięć społeczną”. Na podstawie zmian w narzędziach (lub ich braku) można powiedzieć o możliwościach osobników dotyczących uczenia się, o zdolności do twórczego istnienia.
Część 7
Hominidy.
Wspólne cechy małp i hominidów:
- wały nadoczodołowe
- bardzo szerokie nosy
- prognatyzm (bardzo mocno wysunięta do przodu część twarzoczaszki)
- wydatne kły
- goryli grzebień kościany, służący do osadzenia mięśni (szczególnie u australopiteków).
a) Australopitek
Australopithecus (południowa małpa)
Aferensis
Bonsei
Africanus (ewentualny przodek człowieka).
Australopiteki pojawiaja się około 5 mln lat p.n.e., ich szczatki odnajdujemy glównie w Afryce (Tanzania, Kenia, Etiopia).
1924r. dziecko z Taung - pierwsza odkryta czaszka australopithecus africanus.
1974r. Don Johanson, Lucy, Etiopia (52 fragmenty 40% całości).
Australopiteki od góry przypomniały bardziej małpy, od dołu bardziej ludzi. Spowodowały to zmiany klimatu - Afryka zaczęla się osuszać, pojawiły się sawanny, coraz mniej drzew. W związku z tym albo:
1) byli słabsi i dali się wygonic z drzew - zmuszenia do zmiany trybu zycia
2) mogli być tym najinteligentniejszym gatunkiem i stwierdzić, ze na ziemi może być korzystniej.
Tryb życia częściowo nadrzewny, częściowo naziemny. Dlaczego zaczęły się prostowac? Trzy teorie:
1) Australopiteki nie polowaly, jadły padline. Wysokie trawy, więc się prostowali i szukali sepow (szli na azymut, na sepa szli…)
2) Potrzeba przynoszenia pożywienia dla potomstwa (potrzebowali wolnych rak)
3) Zmniejszenie obszaru nagrzewania ciala.
b) Homo habilis
Pojawia się ok. 2mln.lat p.n.e.. Homo habilis (człowiek zręczny). Cechy: wysunięta szczęka, szeroki spłaszczony nos etc., ale dłonie i stop już ludzkie. W ręce - kamień.
Olduvai Wąwóz W Płn.-zach Tanzanii - przemysł oldowejski, tam odnaleziono pierwsze narzędzia.
Poruszał się na dwóch konczynach, próbował ulepszać przedmioty znalezione w otoczeniu. Te narzędzia nie tworzyły żadnego typu, czyli, ze wiedział, ze jak obłupie kamień to mu to pomoże, ale nie wpadł na zadną technikę, która mogłaby mu zapewnic zawsze por zadany efekt. Miał ok. 1,20m wzrostu.
c)Homo erectus
Ok. 2 mln. lat p.n.e. Duzo wyższy ok.180cm stąd nazywany Megantropusem lub Pitekantropem (małpolud). Czlowiek wyprostowany. Miał większe kly i waly nadoczodołowe niż homo habilis. Nie miał problemu z chodzeniem i bieganiem.
1984r. Richard Leakey Turkana Boy, Kenia. Nastolatek zmarły prawdopodobnie na skutek choroby, cos podobnego do sepsy. Wpadl do jeziora. Zwany koszykarzem z Nariokotome. Dlaczego był taki wysoki? 1) większa powierzchnia chłodzenia ciała, co pociągaloby za soba utrate owłosienia, ze względu na działanie promieni UV raczej był murzynkiem. Zwęrzyła się u niego miednica, co ulatwiało chodzenia. Było to negatywne dla kobiet - rodzące się dzieci mialy mniejsze czaszki i były skazane na dłuższą opieke dorosłych. Stąd pojawia się empatia chęć opieki nad słabszymi. Homo erectus wywędrowal z Afryki gdyż jego szczatki znajdujemy tez w Azji i Europie (mógl tez nagle pojawić się w różnych czesciach swiata). Dwie teorie: out of Africa i multiregionalizm. Budowa kości wskazuje na to, że homo erectus jeszcze nie mówił. Miał większy mózg niż homo habilis i australopitek. ,,rubikon mózgowy” do 800cm3 zwierze, a powyżej człowiek. Homo erectus miał 1200cm3, ale teraz bierze się pod uwage np. slonie. Był to tzw.mit wielkiego mozgu. Żyl społecznie, gdyż nauczył się polowoac a to wymagalo współpracy w grupie. Przenosil pokarm do swoich siedzib, co wiecej uzywał soi i potrafił wyprawić skórę na tyle, by stała się strojem.
Przemysl szelski i aszelski dwa różne sposoby obróbki narzedzi. Nauczyl się posługiwania ogniem (rozpalanie i przechowywanie), co zaowocowalo możliwością bytowania w chłodniejszym kimacie i możliwością obrony przed drapieżnikami. Mógl usmażyć mięso - ułatwiało to przyswajanie bialka stąd nastepuje zmniejszenie klatki piersiowej, bardziej kruche pieczone mięso powoduje tez zmniejszenie szczęk.
d) Homo Heidelbergensis
Ok. 500 tys lat p.n.e. Jego szczatki znaleziono Niemczech, wielkiej brytani i Hiszpanii. Po raz pierwszy pojawiaja się przy nich narzędzia nie kamienne - zaczyna wykorzystywać poroża zwierząt. Nie ma zachowań związanych z pochowkiem, ale w Hiszpanii (jaskinia Atapuerca) szczątki zrzucał do kamiennej studni - mogła to być forma pochówku, ale na kosciach znajduja się tez slady po narzędziach (kanibalizm?).
e) Neandertalczyk
Od ok. 350tyś lat p.n.e. do 30 tyś lat p.n.e. Dużo masywniejsza budowa ciala. Nie był naszym przodkiem badania genetyczne wykazały, ze jego genotyp nie Bral udziału w tworzeniu naszego DNA. Występował na terenach Europy i bliskiego wschodu. Zyl w epoce zlodowacenia, więc musiał się do tego przystosowac, stad masywna budowa ciala. Polowal na duże zwierzęta, gdyz potrzebowal dużej ilości mięsa aby przezyc, być może nie dal rady zmienic diety po ich wyginięciu.
Przemysl mustierski - Neandertalczyk po raz pierwszy wykorzystuje kości zwierząt. Mocował je na trzonkach drewnianych za pomoca jelit i klejow kostnych. Przy nim po raz pierwszy mamy doczynienia z pochowkami. Był swiadomy śmierci. W Iraku odnaleziono szkielet 40. Letniego mężczyzny, który był kaleką od dzieciństwa (poważny uraz stopy i nogi, jedna reka praktycznie bezwladna, uraz czaszki wskazujacy na to, ze mogl nie widziec na jedno oko). Swiadczy to o zachowaniach empatycznych - grupa musiała się nim opiekować. Dlaczego neandertalczyk wyginął? Byliśmy agresywni (to przy kromańonczyku znaleziono slady walki miedzy ludzmi), może spychaliśmy go na slabsze tereny, lub też nie mógl się przystosowac do zmian klimatu.
f) Homo Sapiens Sapiens
Ok. 150 tyś lat p.n.e. W pochówku - pozycja embrionalna (krępowano ich albo żeby nie wyszli z grobu, albo żeby leżeli jak embrion), wierzyli w Zycie po śmierci. Są to ślady pierwszych wierzeń, wszystkie szkielety były kryte ochra (czerwony), muszelki (KAURI - oko), zęby. Ok. 70 tyś lat p.n.e. zaczynaja otaczać się biżuterią. Budowa ciała: dużo drobniejsze kości, zwieksza się objętość mózgoczaszki, zmienijsza isę twarzoczaszka, cofa się prognatyzm, luki czolowe. Mogli posługiwać się mową. Pojawilo się myślenie abstrakcyjne, zmieniła się neurologia mozgu. Drobniejsze dlonie przyczyniły się do powstawania sztuki. Pierwszy kalendarz (faz księżyca). Tworzą nowe narzezia np. harpuny (Polów ryb - nowa dieta). Instrumenty muzyczne - kościane flety. Jest to pierwszy gatunek hominidów, który rozprzestrzenił się po calej ziemi (ok. 20 tys lat p.n.e. dotarl do Ameryki).
II. Kultura.
Calokształ dorobku materialnego i duchowego człowieka. Sposób wytwarznia przedmiotow, rozwiązwania prooblemow .
Atrybutywna - dzialanie czlowieka przeciwstawione biologii, przyrodzie, cecha stala, znamie calości ludzkości
Dystrybutywna - zbiór cech, zjawisk przynależnych danej kulturze np. kultura Tuaregów.
Sposoby myślenia o kulturze:
1. W kategoriach złotego wieku - kiedys było dobrze, teraz kultura uległa degradacji.
2. W kategoriach ewolucyjnych - kultura się rozwinęła to co było kiedys gorsze od tego co jest teraz.
3. Model zmian nieregularnych - na przestrzeni wieków w kulturze zachodzą różne zmiany, regres i progres na zmianę.
Dlaczego następowaly zmiany kulturowe?
Zewzględu na zmiany przyrody, wraz z konkurencją grup, ze względu na wzrost pomysłowości, ambicje, rywalizacje, rasę.
W każdym środowisku człowiek potrafi się dostosowac i stworzyc kulturę. Wielkie cywilizacje powstawaly w najciezszych warunkach środowiska - Chiny, Egipt, Inkowie. Dlatego wielkośc kultury zalezy od naszej reakcji na stwarzane problemy. Jak jest latwo to po co mamy to psuć, gdy ciężko jesto to prowokacja do zmian.
Okresy kultury:
1) Paleolit - starsza epoka kamienna.
Trwała 20 tyś lat (40-8tyś). Gospodarka myśliwsko-zbieracka. Tryb zycia koczowniczy. Strój - skóry zwierzęce. Rytulaly: pochówki - ochra, pozycja embrionalna muszelki kauri. Sztuka - ryty na kościach i kamykach, później w jaskiniach, rzeźby - Venus epoki paleolitu.
2) Neolit - mlodsza epoka kamienna
Spoleczeństwo rolników, hodowców. Poprzez zbieractwo dostrzezono procesy zachodzące w przyrodzie (z ziarna wyrasta trawa), religia. Z rolnictwa wyłoniła się hodowla. Poczatki rolnictwa i hodowli to Bliski Wschód i Afryka. Tryb zycia osiadły, budownictwo, pierwsze naczynia, ubrania koszule z lnu. Rolnictwo wywołało nadwyżke żywności, mieli iwecej wolnego czasu. Podzial czynności na kobiety, mężczyzn i grupy - hierarchia społeczna. Powstają osady. Systemy melioracyjne - źródlo rozwoju największych cywilizacji.
3)Powstanie wielkich cywilizacji
Cywilizacje powstają dzięki rolnictwu. Powstawanie osrodków religijnych. Określenie społeczeństwo pierwotne odnosi się do sposobu zycia nie do czasu, przeszłości. Tworzą się małe grupy zyjące w izolacji. Wystepuja takie zjawiska jak: totemizm, animizm, homogenicznośc ideowa - wszyscy mysla to samo, konserwatyzm, matriarchat - kult zenski, promiskuityzm - regulacja lub brak regulacji życia seksualnego każdy z każdym z kim chce, niepiśmienne, bez pieniadza, struktur miasta, nie ma wojen.
Cywilizacja - miasta, pismo, nowe narzędzia - brąz żelazo, pieniądz hierarchia spoleczna, rozbudowane wojsko, wojny.
4) Powstanie społeczeństwa przemysłowego (XVIIIw)
Wynalazki, prawa fizyczne, fabryki, migracja ludności do miast, miasta środowiskiem kryminogennym, wojsko, policja, wiara w postęp dzięki rozumowi, laicyzacja, industrializacja, wzrost edukacji, postawienie maszyny w centrum, radio, TV, film, kultura masowa.
5) Kultura postindustrialna (XXw.)
Komputery, duza ruchliwość, globalizacja, wielokulturowość w jednym miejscu, narody poza ziemią rodzinną, poczucie alienacji, samotność, trybalizm - nowoplemiennośc chęc przynależenia do wspólnot, ujednolicenie kultury, folkloryzajca - chęć do powrotyu do korzeni, modernizacja, westernizacja - świat uległ wpływom kultury zachodniej, demokratyzacja.
1. AFRYKA
Wyróznia się ok. 27 kręgów kulturowych, a w nich funkcjonuje od 800 do 1200 kultur plemiennych ok.250 roznych językow.
Negryci (np.,Buszmeni) najstarsze grupy etniczne. Grupy negroidalne, ludność semicka, ludność arabska (już w naszej erze zajeli całą afryke pln).
Wyroznia się 2 główne części kulturowe Afryki. Pólnocną (muzułmanską) i południową (tzw. Czarna Afrykę).
TEMAT KULTUROWY - zjawiska występujące we wszystkich kulturach (np. małżeństwo, rodzina, religia, kazirodztwo).
CEHCA KULTUROWA - przeciwieństwo tematu, to to w jaki sposób temat jest realizowany, pewnie wyróżnik, cecha specyficzna np. bialy welon.
Etiopia.
Zwyczaj tanców po zbieraniu fasoli (charakter orgiastyczny, pomalowani w panterke) - cel tworzenie nowych rodzin, zawieranie malżeństw. W chrześcijańskie podobnie jak u nas, ale wystepują wpływy wschodnie w strojach.
Himba.
Panna młoda przeddzień zamążpójścia smaruje się krowim mlekiem z barwnikiem i zakłada czepiec na głowę, ze skory bydlęcej. Pan mlody dokonuje porwania i staje się jej mężem. Totemizm - czepiec jest przekazywany z pokolenia na pokolenie.
Masajowie.
Bardzo dużoa róznica wieku. Dziewczynka 12-13lat facet 30. Pelno koralików ,,stroik” w barwach odświętnych. Przykry obrzęd weselny: kobiety z domu pana młodego obrzucaja pannę obelgami, lajnem. Rodzaj testu na odpornośc, bo małżeństwo niesie za soba przykrości.
Islam
Panna mloda dziewica do nocy poślubnej, w wyglądzie przypomina stroiki hinduskie. Ozdoby zaczepione u nasady wlosowZdobienie henna (stopy, ręce), zasłanianie twarzy.
Suahili - podobna do kołderki mega gruba zasłona na twarz.
Twórcami nazwy Afryka w IIw. P.n.e. są rzymianie. Dotyczy terenow wokół Kartaginy, której mieszkancy zwali się aframi. Grecy - wszystko po za nimi barbarzyńcy. Plemiona Barberów - przekręcenie nazwy grckiej przez arabów. Arabowie stworzyli też nazwę BILAD-AS-SUDAN - kraj czarnych ludzi. Murzyn od murzynić - czernic. Maur - lac. Maurus czerniec.
LUDNOŚĆ BERBERYJSKA.
Najprawdopodobniej pochodzenia kaukaskiego mieszkanka wielu krwi zamieszkują Mauretanię Algierię Egipt. Mają sniada cerę. Początkowo koczownicy wojownicy. Teraz rolnictwo, ale w budynkach zostalo cos z ich wojowniczości - bardzo małe i bardzo wysoko umieszczone okna (ochrona przed chłodem i upalami, odgrywały też role obronne). Kobiety nosza bardzo pstre ubrania, panny mlode pokrywaja policzki ochrą, kobiety tatuuja tez twarze - nie zasłaniaja ich. Czarne kropki wokół policzkow SA oznaką wdowieństwa. Mężczyźni nosza BURNUSY białe stroje i turbany. Święto fantazja - siadaja na konie i gnaja przez pustynie wydaja dzikie okrzyki i wzburzaja kurz. Na czele rada starszych. Obowiązuje prawo wendetty ale opłata może wystarczyć.
TUAREGOWIE - glównie Maroko i Algieria dawni wojownicy słynący z okrucieństwa ,,ludzie pustyni” ,,błękitni ludzie” ze względu na kolor szat. Bardzo shierarchizowani (szlachetni, wolni, niewolnicy). Szlachetni dawniej wojownicy ale tez rabusie i handlowcy. Dziś przewodnicy po pustyni, hodują dromadery. Wolni - hodowcy kóz. Niewolnicy - uprawa roli i gospodarstwo domowe. Żyja w namiotach z czarnych skor zwierzęcych lub mat opartych na bambusowych konstrukcjach. Kobiety nie zakrywają twarzy, ale robią to mężczyźni (żeby chronic twarz i związane z wierzeniami chodzi o niedopuszczenie do siebie zla, które wchodzi przez usta). Tuaregowie pija tez herbatę (trzy krotnie piją: dla goscia dla Allaha dla gospodarza i wymyslaja sentencje ,,herbata jest slodka jak śmierć, mocna jak miłość”).
MASAJOWIE - Kenia i Tanzania. Hoduja bydlo i cale ich życie jest z nim związane. Bydło przechowywane w samym środku wioski. Budują domy z krowiego łajna, pija mleko i krew krowia, śpia na skórach. Nie jedzą mięsa (strzał w szyjkę, rurka, popiół). Krowy SA święte chłopcy otrzymuja cielaczka ,,byczek mojej inicjacji”. Nosza zawinięte płachty z czerwonego materiału (kolor krwi bydlęcej) SA bardzo wysocy i bardzo szczupli. Chłopcy. 1.inicjacja w wieku 12 lat staja się MARANA (wojownicy) przechodza do domu mężczyzn i tam rób ta co chce ta. Długie wlosy splątane w dredy i malowane ochrą. Podczas kolejnej inicjacji malowani bialą glinką, wyganiani z wioski na lowy, jak wracają to obrzezanie i inne katusze cielesne. Jak zostaje uznany za dorosłego mężczyznę gola mu glowę i maluja ochrą. Teraz SA to pokazy folklorystyczne.
PIGMEJE - lasy na terenie Konga. Inicjacja u pigmejow polega na pilowaniu zebów na kształ kłow dzikich zwierząt. Rosna do ok.130cm. Wg.mitow: bóg lepil i oni wyszli tacy mali żeby lepiej polować. Kobiety budują szalasy, zajmuja się zbieractwem i mogą polowac np. na węże.
BUSZMENI - Afryka poludniowa. Są to negrycki. Język KHOLSAN pojawiaja się różne mlaski. Myśliwi. Łuki, strzały zatrute jadem z pewnego rodzaju chrząszcze. Kobiety buduja domostwa i zajmuja się zbieractwem. Wyroznia ich to, że do lat 80. XXw. Tworzyli malowidla naskalne.
1995r na pustyni Kalahari stworzono rezerwat, ci którzy się nie zmiescili zostali podporządkowani innym plemionom jako niewolnicy. W swoim micie antropologicznym buszmeni mówią o sobie, ze zostali stworzeni z resztek i dlatego są mali i głupi. Jedyna grupa etniczna, która mówi o sobie źle.
Kolonizacja.
Ludność Afryki była sklocona już przed okresem kolonizacji. Pierwszymi kolonistami byli Fenicjanie, którzy budowali kopalnie. Zbuntowali się i wyrzneli Fenicjan w pień.Z czarnych niewolników korzystali też Egipcjanie i rzymianie. W momencie kiedy plemiona bediuinskie łączą się islamem zaczyna się ich ekspansa (VIIw). Islamiści najeżdali Afrykę północną grabili i odjeżdzali później kazali sobie placic haracz - to spowodowalo przejście plemion na islam (nie trzeba płacić), a Berberowie chcieli dołączyc do planowanych przez arabów wypadow łupieżczych na Europę. Podobno pochód arabow na poludnie zatrzymuje mucha tse tse. W XV wieku pojawiaja się europejczycy i w XVII zaczynaja grabić dobra materialne (minerały etc) w XVIII wieku wywóz ludności (nawet do 60 tys ludzi rocznie).
ZULUSI ,,dzieci nieba” - Zulus Czaka stanał na czele buntu. Brytyjczycy rozprawiają się z nim. ,,sietnik zachodniej cywilizacji” ale tez medycyna, wykształcenie.
Kult przodków - Afrykańczycy uważają że to przodkowie SA właściwicielami ziemi stąd nie chcieli jej sprzedać, co dziwiło białych. Biała skóra - blizny, poparzenie, kara za grzech poeplniony w przeszłości. Afrykanie kojarza upływ czasu z działaniem np. jak sobie siądzie i zapali fajeczke to czas nie plynie. Czs jest związany z mitami, magia podzial na dzien (czas człowieka) i noc (czas duchów, zlych mocy). Czs pomiedzy dojeniem krowy, niesieniem jajek, pobytytem bydła na jednym pastwisku. Miesiące - cykl seksualny, ksizycowy ,,patrzaca na księzyc”. Cykl obsiania i zebrania - mija rok. Czas panowania wodzow, kataklizmy.
Wysokie watrtosciowanie sily duchowej. Wiara w istote najwyzszą, która nie jest bytem tylko energia. Czczenie matki ziemi - matryjarchat - kobieta wykradla ogień szympansowi i to kobiety sprawowały kiedys funkje religijne. Hierarchia istot: istota najwyższa (manizm), bóstwa, zmarli - starzy, żywi - mlodiz.
Magia: wyobrażenie duchów - maska, stroj. Fetyszyzm - rzeczy dziwne nietypowe np. patyki, rosliny. Wbijali gwoździe w figurki duchów, żeby zmobilizowac je do spełnienia próśb. Dawali im tez lusterka. OBOM - skałdano tam czaszki zwierzęce. Ołtarze budowano duchom. Tańce transowe - ślady szamanizmu. Obiekty kultowe - elementy falliczne. Domostwa na planie centralnym. Budulec rosliny drewno skóry, zgodnie z tradycja buduja kobiety.
Dogoni - elewacje z gliny i czapeczki ze slomy, elewacje z zewnatrz zdobione.
Budownictwo sakralne: gliniane meczety Timbuktu - na konstrukcji drewnianej glina, wystaja poziomo ułożone bale - rusztowania do odnawiania.
Maluja mężczyzn, gdy się zalecają do kobiet - stroją miny, kto stroi najlepiej ten się najbardziej podoba. SKARYFIKACJA - nacinanie skóry wcieraja np. popioł zey uzyskac wzory. Kobiety wkladają krązki w wargę i uszy - im większy krążek tym bogatszy. Szczątki przodków są w elementach ich domów.
Ndebele - bardzo kolorowe, zywe stroje w różne formy - tak samo wyglądają ich domy jak ubrania. Szyja,nogi, ręce - obrecze. Nosza cale Zycie jeden strój - jak rosnie to ubior rozbudowują, doszywają itp. Westernizacja - tradycyjny stroj i wpływ zachodu np. okulary przeciwsłoneczne.
Religie Afryki maja charakter etniczny i eurocentryczny - bogowie tylko w jednym plemieniu. Nie wystepuje kult istoty najwyższej, ona jest ale jej nie czczą (chce dla nich dobrze, wiec nie trzeba się podlizywac). Cmentarze - szałasy kolo bagien, gdzie chowane SA szczatki. Stelle, mauzolea.
Masajowie - zmarli wystawiani na pożarcie hien (zwierze swięte).
Buszmeni - porzucają zmarłych.
Sztuka: prehistoria - poczatki sztuki. Terakotowe Glowy ludzkie. Kowlastwo - byli szanowani lub budzili strach. Umiejetności przekazywano na zasadzie wtajemniczenia. Glowa księżniczki benińskiej Vw. Rzeżby z brązu - XVw tereny Beninu. Także z kości, materiały łączone. Maskom skąldano ofiary, wcierano w nie coś, np. krew były uwazane za istoty zywe. Bóstwa były biale (maski) - potem zobaczyli białych ludzi (a bostwa były zle). Zachwianie proporcji postaci - duża Glowa reszta mala.
Muzyka: grzechotki, tamtamy, bębny - muzyka ma wiekszą energię istotniejsza niż sztuka.
Taniec: odzyskiwanie energii, poczucie wspólnoty. Nie ma podzialu na sacrum i profanum - wszystko jest sacrum. Policentrycznośc - kazda czesć ciała tańczy sobie, nie ma centrum. Miemetyczność - naśladują rzeczywistość.
Wpływ na kulture światową:
Powstanie kultury ludzkiej, wynalezienie łuku, oswojenie psa, bango, kanciaste kształty u Picassa, fowizm - dzikość barw.
AUSTRALIA
60-40 tys lat p.n.e. ludzie przybyli tam z wsyp Wschodniej Azji. Do XVIIIw. Aborygeni byli jedynymi mieszkańcami, wtedy wkraczaja Brytyjczycy i tworza tam kolonie karną. W 1967 aborygeni otrzymali prawa wyborcze, a w 1995 zwrot ziemi. Brytyjczycy probowali zmienić ich kulturę na zachodnią, gdy rodziło się dziecko z mieszkanego związku zabierano je i wychowywano w internatach.
ABORYGEN - ab-origire. Istnieje około 500 plemion, jest ich 265tys. Tradycyjnie korzystali z telepatii, teraz maja telefony komorkowe.
Badania przedterenowe: pisali to co usłyszeli, jak cos się powtarzalo, to uznawali za prawdę np. Malinowski.
Alcheringa - czas snu, czas praprzodków, którzy stworzyli caly czas, dzieki nim powstal pejzaż. Przodkowie mają dla nich dwa znaczenia - form hybrydalnych z czasu snu i dziadków, babc etc. Aborygeni wierzą, że można powrócic do czasu snu poprzez sen bądź rytuał. Wierzą w częściową reinkarnacje - człowiek ma kilka dusz, a jedna z nich to dusza przodka. Tęczowy wąż - źródło zycia pozera zmarłych i tworzy zaczątki zycia. Wystepują u nich wierzenia totemiczne (zwierze jako praprzodek), inicjacje, święta związane ze zmiana por roku (obrzędy przejścia).
TANIEC KORROBORI - taniec mimetyczny, naśladują określone zwierzęta. Cialo pokrywaja biała glinką. Zjadane zwierze uznają za totem.
CZURINGA - spłaszczone i owalne przedmioty pokryte rytem lub pomalowane. Dostaje je mężczyzna w trakcie inicjacji i jest czym w co wnika dusza przodka, nosza je zawsze przy sobie.
BUMERANG - myśliwski lub wojenny. Cecha kulturowa tak jak didgeridoo.
Nie znali metalu, rolnictwa, hodowli. Częściowo koczowniczy tryb życia. Wszystko to biali od XVIIIw.
DIDGERIDOO - rytualny instrument aborygenów, podczas rytuałów grają tylko mężczyźni.
Obyczaje Aborygenów:
Inicjacje - chłopcy 10/16 rok życia (moment pojawienia się owłosienia łonowego) przechodza pierwszą inicjację. Owlosienie jest wyrywane wlosek po włosku, po czym rytualne porwanie dziecka do lasu (rodzice staczają walki z duchami, które go porywają). Później samotna wedrówka po Australii (miala nauczyć odwagi, samodzielności, charakteru, sprawności etc.) po powrocie obrzezanie (tęczowy wąż, który zjada zmarłych i jest źrodłem zarodków wyczówa zapach napletków i może zjeść chłopca). Z inicjacją wiąże się odpowiedni stroj: biale piórka, biała glinka. Krewne podawanego inicjacji chłopca były zmuszane do samookaleczania się. Nacinaly sobie skorę na posladkach, udach, rękach. U aborygenów występuje SKARYFIKACJA wcierają w rany żwir, piach, popiół żeby zostaly jak najbardziej widoczne wzory. Dziewczynki - w czasie pierwszej miesiaczki zostaje odizolowana od grupy, po powrocie w niektórych grupach odcinano jeden palec, zbiorowy gwałt. Male dziewczynki były przyobiecywane dużo starszym mężczyznom stąd PRAWO LAWIRATU - jeżeli facet zmarl zanim doczekał zony to prawa do niej przechodziły na jego brata. Wymieniali się siostrami. PROMISKUITYZM - przeciwieństwo monogamii. Aborygeni porywali kobiety z innych grup, wymieniali się żonami, w czasie niektórych świat mogli współżyć z teściową. W trakcie porwań, zalotów kobiety były brutalnie bite. Wdowy stawaly się zabawkami seksualnymi dla chłopcow, którzy nie mogli mieć jeszcze zon (nie ukończyli 30 lat). Kobiety nosily caly dobytek, musialy szukac pożywienia. Rodziny były nieliczne. Kobiety nosiły dzieci na rękach i karmily piersią do 5 roku życia. Jeżeli w tym czasie rodziło się jakieś dziecko było zabijane (szczególnie dziewczynki).
Obyczaje pogrzebowe: w niektórych plemionach ciala palono, w niektórych grzebano. Kobieta gdy umierał mąż musiala pokryć cialo bialą glinka (chronila też przed chłodem i insektami), żaloba trwała tak długo aż ostatnia drobina się nie wykrouszyla. Nie mogly się do tego czasu odzywac i wykonywac codziennych czynności, gdyby złamały te zasady i zostaly przyłapane grozila im śmierć. Mąż: ciała kobiet palone, mężowie zbierali prochy do woreczka i nosili na szyi do czasu kiedy woreczek się rozsypał lub brał kolejną żonę. Żaloba po dzieciach: zaszywały w worek i nosily na plecach, pracowały z nim, jadly, spaly. Naokolo grobów tworzyli rzeżby (przypowieść o siostrach, które zakopywaly kosci ryb i tak zakopaly też braci i powstała rzeźba)na rzeźbie siadywali najbliżsi i ucztowali, nieraz rzeźbę rozkopywalo i odbywaly się dantejskie sceny z ciałem zmarłego.
Sztuka aborygeńska - rysunki na ziemi, malowidła naskalne, malowidła na korze eukaliptusa. Kora zbierana przez dzieci wykorzystywana w sztuce i budownictwie. Na korze i skalach malowidla antropomorficzne, na skorze wzory geometryczne. Do lat '70 nie wolno było kobietom malowac kropek na ciele. Wtajemniczenie przechodziło z ojca na syna. Najświętsze i najbardziej sakralne znaki mogli tworzyc tylko mężczyźni. STYL RENTGENOWSKI - zewnętrzny ksztal ciała i do tego szkielet mialo to na celu podkreślenie, ze istnieja rzeczy, których nie widzimy. Też intencja ujawniena rozkładu. Wspólcześnie pojawia się tez akryl na plótnie motywy dekoracyjne, za pomoca których aborygeni zarabiaja na życie. Kobiety mogly malowac rzeczy czysto ozdobne i teraz w ramach kontaktu i zarobkowania u białych kobiety zarabiaja i trzymaja kase.
3. MONGOŁOWIE
Mongolia, płd. Syberia, Mandżuria. Na XII i XIII wiek przypada potega mongołow. Podporzadkowali oni sobie inne plemiona koczownicze, zajęli Chiny, pobili Rosjan, dotarli do Europy. Chingiz Chan uważał, ze należy zniszczyc wszystkie miasta, aby nie ograniczac ludzkiej wolności - jeden wielki step. Podstawą ich zycia jest koń, często dożywiali się ich krwią. Łucznictwo. Mieszkaja w JURTACH na bazie elementow drewnianych, rozklada się WOJŁOK czyli materiał na bazie wełny (teraz też brezent). Lewa cześć jurty jest przeznaczona dla mężczyzn, prawa dla kobiet. Pośrodku gospodarz, na ogół są bardzo gościnni. KUMYS alkohol na bazie sfermentowanego końskiego mleka. Gość witany jest HADAKIEM (jedwabna szarfa w kolorze błękitnym), która powinno się przyjąc na obie ręce, poniżej dloni gospodarza). Zazywali też tabakę, wymieniali się tabakierkami. Kuchnia - baranina, konina tonące w tłuszczu. Ewentualnie mleka, kefiry, sery.CHOSZURY - pierogi z mięsem, ARUŁ - suszony twaróg, SORS - watroba smażona w loju, BUNDZ - kołtuny, SUTEJ-CAJEM - herbata z mlekiem i tluszczem.
Stroje: Deli burka związana w pasie (kobiety też), mężczyźni czapki z futra.
Dzieci: nadawanie znaczącego imienia, które zawieralo cechy jakich się spodziewano, Enebisz (nie ten) jeżeli urodzilo się dziecko nie tej plci co chciano.
Szamanizm: obrzędy związane z ogniem. Podczas kontaktu z Tybetańczykami przyjmuja LAMIZM (buddyzm). OBO czy OWO - kopiec usypany na rozdrożu, dorzucali kamień, kartkę z intencją, poowstawały w miejscach, w których spodziewali się obecności duchow.
4. LUDY SYBERII
Jakuci (najwięksi), Nieńcy (najstarsi), Ewenkowie, Buriacie, Czukczowie (przeszli do Ameryki). Plemiona koczowniczy, podstawa zycia łowiectwo, hodowla reniferów. Od XVIw. Muszą płacić JASAK - haracz Rosjanom. Niezwykle trudne warunki zycia. Struganina - surowe platy mięsa rybiego. PANTY - poroże reniferów dostarcza skladniikiów odżywczych, element lekarstw. CZUMY - namioty, domostwa syberyjskie. Ludy syberyjskie czciły duchy ognia TUJKOJKO. Było to bostwo żeńskie, bo ogien wiązał się z płodnością. Gdy się przenosili kobiety zabieraly popiół z ogniska. SZAMAN - frędzle, wisiorki, wstążki, bęben ,,jeździec szamana”. Strój szamana miał być nawianiem do ptaka. Krótkie spódniczki ze sznurka, kości mamuta. KAMUANIE - to co robi szaman. Słonce, księzyc, gwiazda polarna - wazne dla szamanów ciała astralne. Budowali tez bramy (przechodzenie). Kulty: duchy lasu, przodków, ognia. ŚWIĘTE DRZEWO - OŚ ŚWIATA, ŁĄCZĄCA TY POZIOMY (dolny, zwykly, gorny). Amulety - worki skórzane z wizerunkami ludzkimi - element kultu przodków.
Pochówki: jeżeli udalo się wykopac dół, to był jeszcze wzmacniany, jeżeli nie to skrzynia ustawiana na wielkiej zmarzlinie, a w niej rozmaite ,,zabite” przedmioty, żeby duchy uznaly zmarłego za postac ludzką.
INNUICI (prawdziwi ludzie) - Eskimosi. Grenlandia - ludy samodyjskie. Jako pierwsi stworzyli okulary przeciwsłoneczne (z kości). Budownictwo: IGLO, jako pierwsi wykonali wiatrówkę, z pęcherzy np.fok.
INDIANIE AMERYKI POLNOCNEJ
Ok. 20 tys. Lat p.n.e. ludzie pojawili się w Ameryce. Domostwa: TIPI, bardzo duże podobieństwo do syberyjczyków. Co zawdzięczamy Indianom? Elementy stroju takie jak mokasyny. Hamak, tyton, zwyczaj palenia fajki, słowa: skunks, kondor, lama, ananas, jaguar. Niektóre nazwy stanów USA. Powiedzenia ,,wejść na wojenną ścieżkę”, ,,zakopac topór wojenny”, ,,braterstwo krwi”. Ziemniaki, pomidory, świeta dla nich kukurydza, kakao, wanilia, papryka.
5. INDIE
Cywilizacja ta powstala w starożytności i jedyna obok Chin nieprzerwanie istniejaca. # tys. Lat p.n.e. przypominala cywilizacje mezopotami (kultami, sztuką) - kult wielkiej matki, byka. Była to cywilizacja DRAWIDYJSKA, a ok. 1500r. przybyli najeźdźcy ARIOWIE (szlachetnie urodzeni) o jasniejszej karnacji. Podbili miejscową ludność. Pierwotnie był to lud koczowniczo pasterski później hodowlano rolny stąd św. krowy. Święty byk NANDIN - bostwo płodności. Podbój i róznice w kolorze skóry spowodowały powstanie nieprzekraczalnych KAST 9pierwotnie warna, co znaczyło kolor, barwa). Słowo kasta wiąże się już z kolonizacją od portugalskiego słowa oznaczającego ród. PARIASI - znajduja się poza kastami, wykonuja najgorsze czynności, mieszkają na ulicach. W IV w p.n.e. Aleksander Macedoński w Gadharze poaczenie elementów kultury Indii i kultury hellenistycznej. III w p.n.e. to rządy króla ASIOKI, to on stworzyl potęge Indii, był wladca szlachetnym, panowal czas tolerancji religijnej, rozwoj humanizmu indyjskiego, przestrzeganie etyki buddyjskiej. KAPITEL Z SARNATH (4 lwy na tamburze ozdobionym kolami darmy i bykami. Lwy oznaczaly 4 prowincje Indii, kolo darmy - czas, los ludzki. Lotos na którym się znajduje to cos z czego powstaje swiat.) Stał się godłem Indii. IV do VIII w. to rządy GUPTÓW - rozwój infrastruktury sakralnej - BUDDA. MAHABHARATA - opowieść o wojnach na terenie Indii. Kolonizacja: w XIX w. Brytyjczycy opanowali cale Indie. Poajawiaja się sądy, poczty, telegraf. Prawie doprowadzilo to do upadku lokalnego rzemiosła. RABINDRANTH TAGORE - wybitny pisarz, w 1916 dostał nobla, działacz społeczny, patriota. Zacząl uświadamiać hindusom, że tracą swoją kulturę. W 1901r. zacząl zakładać szkoły lesne tzw. ASIRAMY guru uczyli tam prawd rozwoju duchowego. On połączył cechy edukacji tradycyjnej z europejska. MAHATMA GHANDI zaproponował idee walki bez urzycia siły, głodówki marsze solne w 1947r. doprowadza do odzyskania przez Indie niepodległości. Zasada AHINSY - nieuzywania przemocy.
Indie to ok. 70mln ludzi, 500 plemion zarejestrowanych. GUJARAT zachodni stan Indii, zyją tam: LADAKHOWIE przypominający ludnośc tybetańską, bardzo bogate nakrycia głowy wykonane z kamieni szlachetnych (turkusy)
NISI - koki z przodu głowy i wbite w nie pałeczki
APATANI - wkładają w przecięte nozdrza nosa kolanka bambusa
WAŃCOWIE - fantazyjne nakrycia głowy z rogami świni
SZERPOWIE - zlota blacha, pomagają alpinistom
PADAUNG - zakładane na szyje kobiet złote pierścienie, wydłuzali szyje tłumaczyli to przez pochodzenie - ludzie poochodzacy od smokow, a drugi powód to ohctrona przrd drapieżnikami, a trzeci: chwyt mężczyzn żeby żona była posłuszna (zdejmie to się udusi).
W indiach wystepuje ok. 40 języków, urzędowe Hindu i Angielski.
Tradycje rdzenne:
Idea czasu - kolisty, cykliczny. KOŁO DHARMA nie stworzyli kalendarza, kronik. Cykliczność związana z reinkarnacją i SAMSARY - człowiek zamknięty w kręgu wcieleń. Stan MOKSZY (nirwany) przerywa SAMSARĘ.
CYKL JUG - 4 jugi to cykl istnienia swiata, aby świat mógł istniec bóg skalada ofiarę.
Bogowie: PURSZA (z jego poćwiartowanego ciała powstał świat), PRADŻAPATI, WISZNU (cięciwa łuku odciela mu głowę i tak powstało słońce). BRAMA -tworzył świat, WISZNU - pozwalał istnieć, SZIWA - niszczył świat.
Kult płodności - JAKSZI bostwa płodności o bujnych kształtach często pokazane jako trzymające się drzewa. Matka Buddy podczas porodu trzymała się drzewa. NAGINI od pasa w dół węże, w gore kobieta - źródlo życia, ale tez śmierci, bo zjadała zmarłych. Z ksiąg WEDY wywodzi się SAMSARA (reinkarnacja) wymyslili ARIOWIE, świat stwarzany z kwiatu lotosu lub jaja. Wisznu jako Rama - bog wojownik, jako Kriszna. Lakszmi - zona Kriszny. SZIWA - przedstawiany w kole ognia, wieloreki, długie wlosy, po których spływają wody Gangesu. Jego taniec ma doprowadzac do zniszczenia świata. Każda reka odpowiedzialna jest za inny aspekt bostwa. LINGAM - falliczne wyobrażenie Sziwy.
Bogini KALI - zycia i śmierci przedstawiana jako postać agresywna z naszyjnikiem z ludzkich głów. Straszna, upiorna, z kultem Kali wiążą się ofiary ze zwierząt.
GANESZA - przychylny ludziom z głową slonia, stad zbieramy slonie.
Hanuman - nasz Herkules, przedstawiany pod postacią małpy.
AVALOKITESWARA - odmiana Buddy, bóg milosierdzia.
Ariowie sprowadzili weganizm. Światynie rozmaite wota, kwiaty i żywność. Bóstwa są karmione, myte, ubierane. Można tam też jeść.
Święta: LAKSZMI - bogini światla. HOLI - święto związane z tańcami transowymi, płodnością. ABLUCJE w Gangesie. JOGA dyscyplinowanie ciala i ducha. RADŻAJOGA - joga krolewska wiążąca się z medytacją. HATHA joga - ćwiczenia fizyczne. CZAKRA joga - joga energii. BHAKTIJOGA - mistyczna joga milości -> Tantra joga - joga seksu.
Religie rdzenne: zbiór rytuałów, wierzeń, które my nazywamy hinduizmem: dżinizm, buddyzm, sikhizm.
DŻINISCI - zakrywaja twarze, SA wegetarianami, zamiataja droge przed sobą (ahinsa-nie czynienie gwałtu istotom żywym i duchom, które są wszędzie). Uwarzają, ze chroniąc innych można ucynic krzywdę sobie.
SIKHIZM - jeden bóg, byli antykastowi, wyróżnia ich turban i KESY czyli dlugie włosy i brody, dzidy i spodnie do kolan.
AŚRAMY - okresy w zyciu człowieka, albo pustelnika w górach, gdzie nauczali guru. GURU - pośrednik między bogiem, a człowiekiem.
BUDDYZM - w tej chwili poniżej 1% wyznawców. Wymiera rdzenna religia Indii. SIDHARTA GAUTAMA BUDDA V w. p.n.e. Odizolowany przez rodzicow, ale zobaczyl cierpienia, porzuca rodzinę, staje się ascetą, uzyskuje oświecenie i uznaje, ze sluszna jest droga środka. Brak przywiązania do wszystkiego co nas otacza, zwłaszcza wlasnych pragnień. Budda ma góz na czubku gołowy to ma przypominac o jego oświeceniu.
MUDRY - sposoby ułożenia rąk, gesty przypisane Buddzie. Relikwie buddy były przechowwane w monumentalnych obiektach, które są relikwiarzami.
Malżeństwa: ENDOGAMIA - należy wybrać malzonka ze swojej grupy (kasty). EGZOGAMIA - należy wybrac małzonka spoza swojej grupy.
Pogrzeby: wiara w reinkarnacje, ATMAN = dusza, najczestszy pochówek: ciałopalny prochy wrzucane do Gangesu, zwyczaj uśmiercania żony zmarłego SATI - tak nazywa się małżonka, która jest palona razem z mężem (oczywiście żywcem).
W okolicach Bombaju ciała wrzuca się do ,,wież ciszy” - kamienne konstrukcje otwarte od góry, wlatuja ptaki i zjadaja ciala.
Mistrzow medytacji można było pochowac w ziemi na siedzaca z gestami medytacji. Czasem rozłupywano im czaszki, żeby atman mógl latwiej wylecieć, nad nimi budowano świątynie.
SZTUKA:
Na terenie Indii znajdujemy malowidła naskalne z epoki paleolitu. Następne obiekty to starożytność: miejsca wykopalisk: MOHENDŻO DARO (rzeźby, byki), HARAPPA (ceramika). Buddyjskie swiatynie wykuwane w skale np. w ELURZE.
STUPY - ogromne relikwie, rozpoczęło się od kopcow nagrobnych z czasem obkładane kamieniami, aż w końcu zaczeli budowac takie w kształcie górki zwieńczonej tarasem z trzema parasolami. Otoczone murem tzw. WEDIKA, brama tzw. TORAMA - przejście ze sfery profanum do sacrum. Sztuka ma naleciałości z Mezopotamii, z kultury helleńskiej, troche Chińskiej. Od epoki średniowiecza znana jest w Indiach zasada horror vacui - lęk przed pustką. Wszystkie plasczyzny wypelniane ozdobami. Pustka - domena demonów i zła, dlatego nie można zostawic dla niej miejsca.
BAJADERY - kapłanki seksualne były edukowane w tańcu, śpiewie, w grze na instrumentach.
FERETRON - przenośny ołtarzyk na dlugich palach noszony w czasie procesji. Posazki wykonywane technika na wosk tracony.
SIKHARY - światynie powstające od VIII w. n.e. zlozone z kilku pomieszczen - sanktuarium tam tylko kaplani, tam posag, sala kolumnowa bogata dekoracja rzeźbiarska. Charakterystyczne wieze wieńczące sanktuarium - zweżające się mają przypominac ogień są jego symbolem.
Światynie piramidowe - na planie prostokata, ale zwężające się do góry.
Tadż Mahal - wzniesione dla upamietniena ukochanej zmarlej żony, typowe dla kultury muzułmańskiej, widoczne wpływy islamu.
Sztuka Indii miala pokazywac wymiar metafizyczny, brak indywidualizmu, postacie w zastygłych pozach, mające ukazywac wieczność.
TANIEC SAKRALNY - ODISI. Teatr sanskrycki - tworzony do dziś, maski, makijaż, specyficzne nakrycia głowy, pozostał teatrem religijnym, przed zawsze nabożeństwo, spektakl odgrywany w świątyni, brakuje dekoracji i musi skończyc się dobrze. Estetyka rasa = dobry smak (łączenie gatunkow, emocji). JAWAJSKI TEATR CIENI (podświetlona płaszczyzna, figurki) figurki SA bohaterami mitów indyjskich.
Rzemiosło: MINAKARI - technika emalierska słuząca do wykonywania ozdób. BINDI - w płaszczyzny metalowe są wtapiane druciki z innych metali i są wzorki.
Zawdzięczamy im: hustawkę, nasze cyfry tzw. Arabskie ale indyjskie, idee zera, kaszmir, muslin. Ostrą, pikantną, albo bardzo słodką kuchnie.
6. TYBET
Himalaje. Jedno z 24 miejsc szczególnych. CZAKRAM - miejsce obdarzone specjalna energią. Historycznie państwo TEOKRATYCZNE rządzone przez kapłanów, stolica HASA - miasto bogów. Dalajlama ,,ocean mądrości” rządzili od 1624, a od 1952 w Indiach. W 1989 Dalajlama dostal pokojowego Nobla. Chińczycy siedzą w tybetańskim rejonie autonomicznym. Tybetańczycy żyli albo w wioskach (domy kamienne), albo prowadzili koczowniczy tryb życia wypasając JAKI, żyjąc w namiotach z wełny lub skóry Jaków. Relacje małżeńskie zasada poligamii. POLIGENIA - kilka żon jeden facet, POLIANDRIA - jedna żona kilku facetów (i to jest w Tybecie).
FLAGI MODLITEWNE - wieszają wszędzie gdzie się da. Wierzą w ,,rumaka wiatru”, który jest kojarzony z energia życiową. Wstążki maja trzepotać - modlą się za tego kto je powiesił. Czerwone (ogień), zielone (żywioł drzewa), żółty (ziemi), niebieski (wody), biały (żelaza). Czasem na wstążkach wypisują mantry. Piszą je też na murach domów, pudełkach - gdzie się da.
Buddyzm -> LAMAIZM, bo w Tybecie wierzą, że Budda nie umarł tylko się wciela, a jego wcieleniami są Lamowie. THANKA - materiał pokryty malowidłami dotyczącymi Buddy.
DIATAKA = narodziny, thanka, która pokazuje Buddę, w otoczeniu scen z jego życia.
BODHISATWA Budda - miłosierny. Oczy Buddy występują na różnych obiektach architektonicznych, również na stupach, które wyglądają inaczej niż w Indiach: 2 platformy każda ma 5 stopni, na koniec szpikulec ze słońcem (poznanie) i księżycem (miłosierdzie) na końcu.
AWALOKITESWARA - poznać go można po kwiatku na dłoni, lubi udzielać wielu łask, jego posążki są inkrustowane turkusami.
Przed rokiem 1959 (czyli przed Chińczykami) istaniało w Tybecie 6200 klasztorów. Tybetańczycy powinni pielgrzymowac do tzw. Świętej przełęczy. Świątynia JOKANY, zostawiają tam kamyczki z mantrami. Lampki maślane, kadzidełka. Modlitwa może być też kręcenie młynkami modlitewnymi. Masło Jaka służy im do produkcji lampek maślanych, do herbaty z maslem i do specyficznych rzeźb. WAŻNE JEST KOŁO DHARMY. MANDALA - z kolorowych kamyczków. Najczęściej układali pałac BODISATWY. W mandalach kolory oznaczają pewne cnoty (milosierdzie, radość etc.). tworzenie mandali służy medytacji, a potem wyrzucają ją do rzeki, żeby ukazać, że otaczająca rzeczywistość jest nietrwała i dlatego, ze nie mogą się do niczego przywiązywać. Klasztory na planie koła. GHANTA - dzwonki rytualne.
Najstarsza opera tybetańska wiąże się z mostem, który ma 600 lat. OPERA LAMO, jej twórca był lekarzem i stworzyl nowe style w malarstwie. ACZE LAMO - wybrał siostry żeby tańczyły i śpiewaly żeby zebrac kase na żelazne mosty. Wioska Niangre posiada najlepszy zespół operowy, sztuka ta przetrwała dzieki mistrzowi GELONG(owi). Niebieska maska to TANGELUNG GEPO kamienie z jego korony spełniają życzenia. Fabuła z legend buddyjskich lub dotycząca bohaterów historycznych Tybetu.
Pałac POTALA - siedziba Dalajlamów. Symbol Tybetu. DREPUNG - największy klasztor na świecie. Świątynia JOKANG powstała w VII wieku najważniejsze sanktuarium buddyzmu.
TEATR CZAM - teatr mnichów -> maski. Wykorzystują elementy związane ze zwierzyną rogatą (pierwotny totemizm). Czerwona twarz, wyłupiaste oczy, kły - maski charakterystyczne dla kręgu kultury tybetańskiej. JAM - demon śmierci, niebieskie ciało, twarz byka, w ręce buława z czaszką ludzką, naszyjnik z ludzkich czaszek. DAKINI (coś jak hinduska Kali) wiele rąk, ciemne ciało, girlandy z ludzkich głów. DHRYTARASZATRA - niebiański patron muzyki.
Mantry: Om mani (klejnot) padme (lotos) hum (zwrócenie się do najwyższej rzeczywistości) - Klejnot jest zamknięty na dnie lotosu. OM - gloska święta, posiadająca energie kosmiczną. LOTOS - wyrasta z mułu, długa lodyga, na wodzie piękny jasny kwiat (odchodzenie od brudu do pieknej jasnej egzystencji).
Pochówki powietrzne: ciało zmarłego się ćwiartuje i zostawia na szczycie górskim, żeby drapieżne ptaki je objadły. STAN BARDO - dusza już nie należy do ciała, ale nie może się jeszcze wcielić, kilkadziesiąt dni od śmierci. Muszą być odczytane teksty z księgi zmarłych odkrytej w XIV w. przez KARMA LINGPA. TAŃCE SZKIELETÓW - tez związane ze zmarłymi.
7. Chiny
Obok Indii druga cywilizacja z nieprzerwana historią. Udokumentowana historia Chin sięga XVII w. p.n.e. Na terenie Chin znaleziono też szczątki homo erectusa zwanego człowiekiem pekińskim, lub człowiekiem z Czukutien (jaskinia). Ok. 2500 l. p.n.e. rolnictwo FU-HI legendarny pierwszy pasterz i postać boskiego rolnika, w mitach to on nauczył chińczyków uprawy roli i ziołolecznictwa. Ryż i herbata. Kuchnia chińska: każdy region ma swoja kuchnię, alkohol na mrowkach, jaja stuletnie, jedzenie psów i kotów, peklowane świnie 9które przez pewnien czas słuza za materac). Ciągła bieda zmuszała do szukania takiego pożywienia. Budowali groble i kanały żeby zapobiegać suszy lub powodzi. Na terenie Chin poczatkowo funkcjonowaly szamanki, które wnosiły modly żeby przerwac suszę (czasem skladano je w ofierze). III w. p.n.e. to początek budowy muru Chińskiego, te części, które my znamy pochodzą z XVI w. 3460km długości , 4-16m. wysokości, 4-8m. szerokości. Miał Bronic przed najazdami koczowników. ,,Państwo środka” jedyna cywilizacja pozostali na około barbarzyńcy (Hunowie, Mongołowie). Do XV w. jest to pod względem pomysłowości i wynalazczości najlepsza cywilizacja świata: papier, pismo, druk, jedwab, porcelana, metalurgia, proch, dzwony, homonto, taczki.
Jedwab II tyś. p.n.e. wynalzała cesarzowa SI-LI-SZI. Inna legenda - kokon jedwabiu powstał w wyniku miłości księżniczki i konia. Ojciec obdrał konia ze skory i zrobil dywanik, księzniczka wchodzi na dywanik, a ten się wokół niej zamyka. Relacja kobieta - zwierze = totemizm. Drzewo na którym pożywiają się jedwabniki - morwa - sang -> żałoba. Za zdrade procesu produkcji jedwabiu groziła śmierć. VII w. p.n.e. krosna do tkania wielobarwnego. Jedwab dociera do Europy w I w. p.n.e. Kleopatra szpanowała jedwabiem, Marka Aureliusza nie było stać. Szlak jedwabny ok. 5000km cena=czas+niebezpieczeństwo. Do VI w. n.e. Chinczycy maja monopol na jedwab, wtedy dwóch mnichow przemyciło kokony jedwabnikow do Bizancjum. W euroie dopiero XIII w. we Francji, dopiero XVII w. reszta europy.
XIV w. p.n.e. PISMO. Jako pierwsze były kosci wróżebne, pisano na nich sadza polączona z klejem kostnym. Kości, skorupy żółwia, kawałki drewna.
II w.p.n.e. PAPIER, pierwszy był z konopii, bardzo twardy, bardzo sztywny. Poczatkowo służył do wykonywania puzderek, mebli, ubrań, zbroi. Gdy do produkcji zaczynaja używać glonów, lnu, jedwabiu (tez do strun i był środkiem płatniczym) zaczynaja na nim pisac. III w. p.n.e. pieczęcie żeby szybciej wykonywac karteczki z maksymami dla wiernych (mnisi).
JĘZYK : kantoński, mandaryński, mandżurski, pekinski - 4 najbardziej znane dialekty. W piśmie posługują się IDEOGRAMAMI. POLITONICZNOŚĆ - język wielotonowy jeden ideogram można przeczytac z różna intonacją i w zależności od niej ma takie lub inne znaczenie (521 - kocham cie).
XIV w. p.n.e. przetapianie metali
IV w. p.n.e. obiekty architektoniczne z metalu tzw. PAGODY - obiekty sakralne.
VIII w. n.e. porcelana dominuje w produkcji ceramiki początek IXw. Porcelana znana na bliskim wschodzie, w europie dopiero XVII w. XVIII w. BOTTGER na dworze saskim wynalazł PORCELANĘ MIŚNIEŃSKĄ, a miał wynaleźć złoto… tradycyjna porcelana chińska jest kolorowa, przez holendrów do europy wysyłano bialo-niebieską. XVIII w. to moda na chińszczyznę.
Na terenie Chin zyje ok. 56 narodowości. Plemiona z grupy MIAO: np. MIAO-DŁUGORODY kobieta nosi na głowie rogi bawole, wokół których oplecione są jej wlosy i jakieś włóczki. SREBRNI - wycinanki z metalowych blaszek. CZARNI - od ciuchów.
Nazwa Chiny pochodzi od ,,to co pod niebiem”. XIII w. Marco Polo dociera do Chin, a raban Bar Sauma chrześcijański chińczyk dociera do europy. XVI w. to kolonizacja (portugalczycy)
1601r. Mateo Ricci misjonarz jezuita chodzący w Chinach w szatach buddyjskich. Zmienia on system mierzenia czasu. Jezuici przywożą umiejętności kartograficzne i astronomię, rozwój szkolnictwa żeńskiego. 1912r. przyjmuja kalendarz gregoriański. MAOIZM - przyjmują komunizm. Niewyrózniac się z tlumu. ZASADA DAN - nieokreśloności (jing-jang). Doskonały charakter jest bez charakteru. Muzyka - luźne struny, dźwięki prawie bezdźwięczne. W malarstwie monochromatyzm, zasada pustki.
8. Japonia
Pierwszy Japończyk zszedł z niebios po pniu cyprysu. Budownictwo: polącznia w pionach SA ruchome, dzięki temu w razie trzęsienia ziemi dom się nie rozpadnie. W pagodach (światynie) maja ruchome kolumny, które tłumią wstrzasy.
TAMAHAGANE - kawalki stali z dużą ilością węgla, sprawiaja, że klinga miecza jest twarda. Płatnerstwo (sztuka wyrabienia mieczy) dziś skalpele. KARAKURI - mechaniczne zabawki. Nowoczesność nie wyklucza tradycji.
KRAJ KWITNĄCEJ WIŚNI - kwitnie krotko, japonczyk nie rzywiazuje uwagi do dobr materialnych, zdolność do oddania życia w każdej chwili, idea kruchości życia.Święto kwitnącej wisni - pikniki.
KULTURA IKI - kultura gejsz (przemija uroda, jak kwiat wiśni). XV/XVI w. wywodza się gejsze. Gej=sztuka, sza=człowiek. Pierwsze gejsze to byli błaznowie, męzczyxni, później funkcja przejmowana przez kobiety. Japończycy bardzo chcieli ożenic się z gejszami: wykształcone, wychowane etc. Japończycy duży nacisk kladli na obycie kobiety. KTEGORIA IKI to podstawowa kategoria estetyki japońskiej. ESTETYKA w Japonii dotyczy calego zycia od gotowania, ubierania, aranżacji wnetrz do umierania.
IKI - rodzaj dandyzmu, szyku, zalotności, kokieterii, duma, dystans, skłonność do tego by w nic i w nikogo się za bardzo nie angażować, ale tez pozostawac w pewnych realacjach z innymi. Nie angażować się za bardzo emocjonalnie by nie zatracić siebie. GRA MIŁOSNA, a nie NAMIĘTNOŚCI. Namiętność=prostactwo.
Stroje gejsz: barwy zgaszone (miały przypominac o stonowaniu), a spod kimona np. jaskrawa bielizna w ramach kokieterii. Gejsza była ideałem urody kobiecej. Ksztalty kobiece ginęły, ale ubiór miał im nadawac wysmukłości i giętkości. Zasłonięte po stopy - zostawala tylko twarz i dłonie. Miały być zjawami, duchami. Twarze gejsz malowane na biało, często depilowały brwi żeby się ich pozbawić, usta malowane w dziwnych kolorach (zielony, niebieski), zęby malowane na czarno, żeby sprawiały wrażenie, ze ich nie ma.
SAMURAJ - pelniący służbę, BUSHI - wojownik, BUSHIDO - droga wojownika, kodeks samurajski. Samuraj nie mógł zdradzic swojego pana. W Japonii system feudalny, a nie jak w Chinach rodowy. Podstawa kodeksu było oddanie panu i sepuku czyli zdolność do odebrania sobie zycia. Sepuku tez silnie estetyzowane (rekawy zakładane pod kolana żeby cialo odpowiednio upadało). Sepuku, gdy zawiódł pana lub pan zawiódł jego. Samurajowie - wykształceni, wyrafinowani.
Mity: IZANAMI i IZANAGI bogowie pochylaja się nad oceanem, Izanagi zanurzyl w wodzie włocznie i z kropel wody z niej splywających powstały wyspy.
SUISEKI - sztuak ogrodów, może być bez roslin, pokryty żwirkiem i gdzieniegdzie kamienia to nazywa się KARE SANSUI czyli wyschnięty krajobraz cos jak pomniejszony ocean i wyspy. BONSAI - przywiezione z Chin, łączy się z wyspiarstwem miniaturowością ze względu na Malo przestrzeni.
GÓRA FUDŻI najstarsze naturalne sanktuarium japońskie.
PALANKIN - konstrukcja na której płonie święty ogień raz do roku wnosza go na Fudżi.
HEIKU - małe formy literackie (niech mlode liście z oczu posągu zdejma kroplę co świat zasłania).
Łaźnie - wspolne kąpanie się, po kontakcie z zachodem rozdzielili na damskie i meskie.
Japonia: rejon sejsmiczny+wulkan… boskooo.
Ryba NAMAZU - jak zla to porusza ogonem stąd trzęsienia ziemi.
KAMI - bóstwa, szintoizm to religia animistyczna wiara w wielość duchówi bóstw. Światynie zawsze z drewna, bo mieszkją w nim duchy. Bardzo ważne drzewa, kultu doznaja tez kamienie. SHINTOIZM - to powstawanie sanktuariów na wolnym powietrzu. TORAMA - sakralna brama np. na środku jeziora.
NIPPON - kraj wschodzącego słońca, oczywiście Marco Polo przekręcił, baran jeden…
Motyw drzewa i słońca. Naczelne bóstwo:
AMATERASU bogini słońca córka Izanagi, kiedy Izanagi wytarł lewe oko to slońce, prawe to księzyc. Wysmarkał boga SUZANU (burze i wiatry). Amaterasu go nie lubiła i schowała się do jaskini, swiat pogrążył się w ciemnościach błagali żeby wyszła postawili grzędę na której miał usiąść kogut i zapiac, a wcześniej drzewko z kolorowymi ozdobami.
ISE - najstarsza i najważniejsza świątynia kształtem przypominajaca spichlerz do ryzu. Ma grubo ponad tysiąc lat i jednocześie nie więcej niż 20, bo ja rozkładają i składaja na tym samym miejscu żeby się nie rozpadła ze starości.
Najstarsze slady obecności ludzkiej 10 tys l.p.n.e.
DZIOMON - najstarsza ceramika na swiece (sznurowa), YAOI - ceramika gladka, pomniejsza. Legendy mówią, że w czasie pogrzebow Japończycy składali ofiary z ludzi (nie ma pewności), później zastąpily to KANIWA gliniane figurki ludzkie.
Insygnia cesarza: lustro z brązu, miecz, maga tama (klejnot w kształcie kropli). Lustro jest symbolem Amaterasu, w jej oltarzach często znajduje się lustro (szukaj prawdy o sobie).
XVI/XVIIw. Ceramka odrywa się od wpływów chińskich wracają do dawnych tradycji 9dziwne kształty, czsem pęknięcia - najlepsze to co naturalne, wiec nie należy za bardzo wygładzać). Uwazali, ze asymetria jest naturalna, Malo zdobień. ,,doskonałe jest to co jest niedoskonale i niedokończone”.
9. Kultura Islamu.
Plw. Arabski, Afryka płn, Azja - Afganistan. Arabowie, turyc, Mongołowie, Tatarzy. Obecni również w Polsce w Kruszynianach. KURBAN BAJRAN - święto ofiar. Podboje arabów: VIIw. Iran, Syria, Egipt, VIIIW. Hiszpania, Indie. 732r. bitwa pod Poitiers (Karol młot).
KALIFAT kalif=nastepca, sultan (wladca).
Kultura teokratyczna władza od VIIIw. Pelniona przez osoby duchowne (kalif - następca Mahometa). Druga forma władzy to sułtanat wprowadzaja go Turcy (nie nastepca proroka, tylko wladca). !924r. w Turcji została zniesiona instytucja kalifatu.
Podgryzali Bizancjum do XVIIIw. Atakuja poludniowe wlochy (w pewnym momencie zajęli Sycylię). Stąd tam zemsta rodowa. Europejczycy budowali swoją tożsamośc poprzez kontakty z muzułmanami (Maurami, saracenami).
DŻAHILIJA - kres wielobóstwa 360 bóstw. Kult kamieni, kamien = dom boga. Al-Kaba glówna światynia w Mekce (kaba sześcian). Szczególnie czcili meteoryty. Początkowo rozciągano nad nim namiot, potniej budowano budynek w kształcie sześcianu. Islam jest religia wtórna po chrześcijaństwie i judaizmie. Zostal stworzony aby połączyc wszystkie plemiona arabskie. Początkowo Mahomet zakazuje atakowania chrześcijan i żydów (bo łaczy ich księga). Po tym jak obraża się na zydów odwraca się od Jerozolimy w stronę Mekki.
Arabowie poczatkowo lud pasterski - kozy (zlepek slów pastwisko i wiosna). Samych siebie nazywaja BEDIUNAMI ,,synami pustyni”.
KURAJSZYCI - lud, z którego wywodzi się Mahomet. Mahomet zjednoczyl arabow, a jednoczesnie podbijali inne ludy, bogacąc się. Od podbitych przyjmowali cywilizacje miedzy VIII a XIII w. prezentuja badzo wysoki poziom cywilizacyjny.
CYWILIZACJA TRANZYTOWA - handel, pośrednicy miedzy wschodem a zachodem. Umozliwiali przemiany innym cywilizacjom przewożąc zdobycze innych kultur.
KARAWANSERAJE - duze grupy namiotów, bazar - samo slowo z ich kultury.
CYWILIZACJA WÓRNA/DRUGIEGO STOPNIA - bo tyle różnych treści z których korzystali.
Półksięzyc pierwszy raz pojawia się w przedmuzułmańskiej stelli boga ILMUKAHA (bostwo astralne). Boga nie można zobaczyć, noc nam go zasłania stad półksiężyc (taka faza księżyca jak Mahomet uciekal).
IKONOKLAWIZM - zakaz przedstawiania wizerunków. GALABIJA - rodzaj dlugiej sukienki. Z terenów Mezopotamii wzięli umiejętność posługiwania się glazurowana cegłą. SAMARKANDA XVw. Meczet - cegła glazurowana. Od Bizancjum przejeli tworzenie kopul (Turcy w ogóle wzieli sobie kopulasta Hagię Sophie), ich budownictwo mieszkalne wywodzi się z architektury starożytnego Rzymu. PERESTYL - otwarty dziedziniec często kolumny, dookoła pokoje. Również ze starożytnego Rzymu wzięli tradycje łaxni 9szczególnie zywa u Turków), przejeli też od nich liczne zdobienia. W dekoracjach roslinych tez wzorowali się na starożytnych - glowidze korynckie, liście akantu. Wariacja na temat kolumn.
Alfabet w pierwszej fazie wzorowany na fenickim, później aramejskim.
Symbolika arabska:
Ręka Fatimy (corka Mahometa), amulet, talizman, ma odstraszyć zlo.
Motyw raju zbudowany na tym co dali zydzi i chrześcijanie, postac Abrahama ofiara nie z Izaaka ale z Izraela (syn z innej kobiety).
Luki półkoliste - stworzone poraz pierwszy przez Wizygotów.
Minaret - wieża sasiadująca z meczetem. Zainspirowane pierwszymi kościołami z Syrii lub latarnia morką (manara). Zaczerpnęli tez trochę z Indii slonioglowy jak indyjski GANESHA.
Od kultury egipskiej i greckiej - alchemia i to oni przywożą ja do Europy. W XIIIw. Iedy my jesteśmy w głębokim tyle, oni maja w poludniowej Hiszpanii termy, biblioteki, uniwersytety, kanalizacje etc.
Od XIII w. popada w konflikty, które wciąż się potęgują. Do ich upadku przyczynily się też odkrycia geograficzne (nie potrzebowano już ich tranzytu). Rosnąca niecheć, odsiecz wiedeńska Sobieskiego, degradacja życia ludów muzułmańskich, analfabetyzm potrafił siegać 60%, niski poziom edukacji. MEDRESY - szkoły przy meczetach. Cofaja się od XIII w. Militaryzm i scisle zasady. Levi-Strauss zwraca uwage na to, że świat islamu się zatrzymał: ,,gdyby koszary wojskowe mogły być klasztorem, to islam byłby idealna religią”.
Co muzułmanów razi w nas? Kult obrazow, kult grobów (u nich zakaz czczenia zmarłych a sami maja taj-mahal, które jest mauzoleum), pozycja kobiety (nam nie odpowiada czador, morderstwa honorowe, kobieta zgwalcona i ukamienowana), upadek religijny, alkoholizm, narkomania (a w jamenie zwyczaj zucia lisci narkotycznych).
HARAM = zakaz bardzo wazna zasada znaczy tez świętość. MECZET - miejsce, w którym bije się pokłony, ASLAMA - poddac swoja dusze bogu, stąd islam, MUSLIM - ulegly, muzułmanin, KORAN = recytacja. Dywan stąd, że moglo zabraknąć meczetu na ich drodze. KIBLA = kierunek, MIHRAB = nisza. Z minaretów wzywaja na modly.
ARRANY (5 obowiązków): wyznanie wiary, ramadan, modlitwa 5xdziennie, pielgrzymka do mekki, dżihad - dkoładanie starań na drodze boga.
SUFIZM - powstaje w VII w. w Basrze. Ruch mistyczny, połączenie elementow ascezy, przestrzeganie prawa koranicznego, tańce transowe. Sufizm oznacza wełne, bo nosili coś jak Włosienicę. Al.-Ghazali filozof arabski. Czapka cos jak filc, ma naśladować kamień nagrobny. Czarny płaszcz skazona ludzka natura, która na drodze sufizmu trzeba pokonać. Białe szaty oczyszczenie. Jedna dłoń ku górze druga ku ziemi, człowiek łączy boga z ziemią.
Ruchy fundalistyczne: hamas, al.-kaida
Pogrzeby w ciągu 3 dni, rytualne obmycie ciała i bialy calun (jeśli odbył pielgrzymke do mekki to Roche inaczej wyglada). MIZAR - cmentarz, cialo wlożone bez trumny, Glowa w stronę mekki.
Wpływy islamu na kulture zachodnią: wzornictwo roślinne, dywany, mirra, kadzidlo, kawa, cytrusy, chemia, algebra, bazar. Na strojach tureckich jest wzorowany polski stroj szlachecki - kontusz.