MIĘDZYNARODOWY FUNDUSZ WALUTOWY INTERNATIONAL MONETARY FUND
utworzony równocześnie z Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju (znanym pod nazwą - Bank Światowy) na konferencji w Bretton Woods (New Hampshire), która odbyła się od 1 -22 lipca 1944 r. (głos wiodący USA i Wielka Brytania). Liczba państw założycielskich wynosiła 44 ( w tym również Polska, Czechosłowacja i Jugosławia). Trzy kraje wystąpiły z MFW, chociaż były jego członkami: Polska 14 marca 1950 r., Czechosłowacja 31 grudnia 1954 r. i Kuba 2 kwietnia 1964 r. 13 sierpnia 1952r. do członków MFW dołączyły Niemcy i Japonia. W 1972 Jugosławia i Rumunia przystąpiły do Funduszu, w 1982 Węgry a następnie Polska -12.VI.1986, kolejne kraje to- Bułgaria, Czechosłowacja, Mongolia i Albania w 1990. Po otrzymaniu w październiku 1991r. statusu państwa stowarzyszonego przez ZSRR, na przełomie kwietnia i maja 1992 roku IMF zaakceptował nowych członów - kraje już byłego Związku Radzieckiego (Rosja i 14 republik).
Cel ostateczny konferencji- szeroka wzajemna wymienialność walut państw uczestniczących oraz poprawa płynności finansowej krajów w regulacji ich wzajemnych zobowiązań
Koncepcja pieniądza międzynarodowego
Myśl przewodnia była oparta na keynesowskiej koncepcji -tzw. międzynarodowej unii clearingowej. Przewidywała ona powołanie tego rodzaju ponadnarodowej instytucji o szerokich uprawnieniach, która kreowałaby międzynarodowy pieniądz o nazwie bancor. Ta pierwsza nowoczesna koncepcja międzynarodowego pieniądza „tworzonego z niczego”, opartego wyłącznie na zobowiązaniu krajów członkowskich do akceptowania go we wzajemnych rozliczeniach, upadła jednak wówczas wskutek oporu przedstawicieli Stanów Zjednoczonych. W przyszłości miała się jednak stać źródłem inspiracji dla autorów innych koncepcji międzynarodowego pieniądza, w tym także mechanizmu rozliczeń w SDR-ach, uruchomionego w ćwierć wieku później.
Każdy kraj członkowski był zobligowany do wniesienia wpłaty członkowskiej (kwoty) do MFW w 75% w walucie narodowej tego kraju- pozostała część w złocie, dolarach lub SDR-ach (Special Drawing Rights-Specjalne Prawa Ciągnienia)SDR- pieniądz fiducjarny-bezgotówkowy, istniejący jako zapis na rachunku poszczególnych krajów - członków MFW -nie jest bezpośrednio wymienialny na złoto. Służy do regulacji spłaty deficytu w bilansie płatniczym. Wszystkie kraje uczestniczące w systemie zobowiązywały się go akceptować oraz trzymać w swych rezerwach. Wysokość kreacji SDRów miała być określana uchwałą konferencji gubernatorów MFW, przy czym wymagana była kwalifikowana większość głosów (85%)Parytet kruszcowy SDR został określony na poziomie równym ówczesnemu parytetowi dolara (0,888 g czystego złota), tak że 1 jednostka SDR formalnie równała się na początku 1 dolarowi
Reforma MFW- od 1972 r. po zawieszeniu wymienialności dolara amerykańskiego na złoto do 1978 r.17 września 1980r MFW zadecydował o unifikacji i uproszczeniu (od 1 stycznia 1981) koszyka walut determinującego wartość oraz stopę procentową SDR. Koszyk walut miał się składać z walut pięciu członków cechujących się największym eksportem dóbr i usług w przeciągu 1975-79r. W związku z tym walutami, które odegrały kluczową rolę od 1.I.1981 zostały: dolar amerykański (39%), marka niemiecka (21%), frank francuski (11%), jen japoński (18%) oraz funt brytyjski (11%).Aktualnie w skład koszyka wchodzą: dolar amerykański (42%), marka niemiecka (19%), jen japoński, frank francuski i funt szterling po 13% a po roku 2002 frank francuski i marka niemiecka zostały zastąpione euro.
Posiadaczami SDR-ów mogą być oprócz państw członkowskich, również instytucje. W roku 1990 było ich 16 (m.in. Bank Światowy, Bank Państw Afryki Centralnej, Islamski Bank Rozwoju.W ramach poprawki zniesiono wcześniejszy wymóg 25-procentowej transzy złota w kwotach członkowskich wnoszonych do MFW. Odtąd, przy dalszych podwyżkach kwot, jakie miały ewentualnie następować w przyszłości, ta część, która poprzednio wnoszona była w złocie, miała odtąd być wnoszona w SDR-ach. Wszelkie oficjalne statystyki i zestawienia MFW miały być również sporządzane w SDR-ach.
Zmiana w funkcjonowaniu MFW 11 listopada 1992 r.
Przewiduje ona możliwość zawieszania przez Radę Gubernatorów (ministrowie finansów i szefowie banków centralnych państw członkowskich) , większością 70% ogólnej liczby głosów, uprawnień krajów członkowskich, wynikających z ich prawa głosu, jeśli kraje te nie będą zdolne do wywiązywania się ze zobowiązań wobec Funduszu
Zadania MFW:
- tworzenie warunków niezbędnych do stabilizacji finansowej i gospodarczej w krajach członkowskich,
- utrzymywanie względnej stabilności walut,
- tworzenie ram ułatwiających wymianę dóbr, usług i kapitału między krajami członkowskimi oraz wspieranie wzrostu gospodarczego.
Dla realizacji tych zadań kraje członkowskie zobowiązane są do:
- kierowania swoją polityką gospodarczą i finansową w taki sposób, aby utrzymany został zrównoważony wzrost gospodarczy,
- popierania stabilizacji gospodarczej
- unikanie manipulowania kursem walutowym lub wykorzystywania międzynarodowego systemu walutowego do osiągania nieuzasadnionych korzyści konkurencyjnych w stosunku do innych krajów
- stosowania polityki kursu walutowego zgodnie z zasadami określonymi w statucie MFW (stabilność walut i unikanie ich deprecjacji w celach konkurencyjnych, likwidowanie ograniczeń dewizowych)
MFW, przy użyciu środków pochodzących ze składek państw członkowskich, udziela pomocy krajom, które popadają w kłopoty finansowe. Zasoby funduszu stanowią zatem dodatkowe źródło płynności międzynarodowej, uruchamiane w razie zagrożenia stabilności bilansu płatniczego, swoisty bufor, amortyzujący wstrząsy pochodzące z zewnątrz, wreszcie osłonę względnej autonomii polityki finansowej, dążącej do zapewnienia wewnętrznej równowagi.W przypadku każdego kraju warunki udzielania mu kredytu określa promesa kredytowa, w skład której wchodzi list ministra finansów kraju ubiegającego się o kredyt, w którym to określony jest cel wydatkowania przyznawanej kwoty oraz deklaracja Funduszu o przekazaniu temu krajowi środków.
GRUPA BANKU ŚWIATOWEGO
Organizacja Grupy Banku Światowego
Grupa Banku Światowego składa się z kilkunastu instytucji zajmujących się statutową działalnością Banku, tj. udzielaniem kredytów i pożyczek oraz wystawianiem gwarancji inwestycyjnych, ustalaniem procedur negocjacyjnych, przeprowadzaniem szkoleń, itp. Do najważniejszych instytucji Grupy Banku Światowego należą:
IBRD- Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (International Bank of Reconstruction and Development). Obecnie tworzą go 184 kraje.
IDA- Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (International Development Association)-164 członków.
IFC- Międzynarodowa Korporacja Finansowa (International Financial Corporation)-
176 państw
ICSID- Międzynarodowe Centrum Rozrachunków Spornych z Tytułu Inwestycji ( Interantional Center for the Settlement of Investment Disputes)- 140 członków
MIGA- Multilateralna Agencji Gwarancji Inwestycyjnych (Multilateral Investment Guarantee Agency)- 163 członków.
CELE BANKU
- Pomoc w odbudowie i rozwoju państw członkowskich poprzez ułatwienie inwestycji, łącznie z odbudową przedsiębiorstw zniszczonych podczas wojny i przystosowaniem produkcyjnych możliwości do celów pokojowych oraz pobudzanie postępu gospodarczego w krajach mniej rozwiniętych
- Popieranie prywatnych inwestycji zagranicznych za pomocą gwarancji albo udziałów w pożyczkach i innych lokatach dokonywanych przez prywatnych inwestorów; jeśli zaś nie dysponowano kapitałem prywatnym środki na inwestycje poprzez dofinansowanie na dogodnych warunkach z własnego kapitału i zgromadzonych funduszów oraz z innych własnych środków.
- Popieranie długofalowego zrównoważonego wzrostu międzynarodowej wymiany i utrzymywanie równowagi bilansów płatniczych poprzez zachęcanie do międzynarodowych inwestycji, mających na celu rozwijanie zasobów produkcyjnych członków, co spowodowałoby podniesienie stopy życiowej o polepszenie warunków pracy w krajach członkowskich,
- Koordynowanie własnych pożyczek ze środkami uzyskanymi z organizacji międzynarodowych oraz dbanie o rozwój i finansowanie przedsiębiorstw lokalnych ze źródeł zagranicznych
- Udzielanie krajom rozwijającym się pomocy w zakresie przebudowy ich gospodarek i rozwoju gospodarczego poprzez tworzenie kapitału rzeczowego bezpośrednio w drodze udzielania długoterminowych pożyczek lub pośrednio- poprzez udzielanie gwarancji na pożyczki,
- Rozwój przedsiębiorstw lokalnych przez dostarczenie im zagranicznych źródeł finansowania
Działalność uzupełniająca Banku:
Oprócz organizowania niezależnego finansowania przez instytucje należące do Grupy Banku Światowego systematycznie zwiększają się przypadki wspólnego finansowania jednej inwestycji w celu zwiększenia możliwości pokrycia finansowego i zwiększenia zabezpieczenia transakcji poprzez połączenie korzyści, wynikających z możliwości finansowania w ramach danej instytucji.
W trakcie prowadzenia działalności finansowej, związanej z pozyskiwaniem środków na działalność statutową oraz przeznaczeniem tych środków na finansowanie przedsięwzięć rozwojowych w krajach członkowskich, instytucje Banku Światowego odgrywają równie ważną rolę, świadcząc usługi konsultacyjne, badawcze i szkoleniowe, administrując funduszami powierniczymi, zarządzając inwestycjami obcymi na zlecenie klientów.
Grupa Banku Światowego zapewnia techniczną pomoc krajom członkowskim, zarówno w związku z udzielonymi przez Bank kredytami, pożyczkami i gwarancjami, jak i niezależnie od operacji finansowych.
Fundusze własne Banku Światowego obejmują fundusze rezerwowe i zakumulowany dochód netto, gdyż bank, chociaż jego kapitał jest udziałowy, nie wypłaca dywidend krajom członkowskim . Bank powiększa również swoje zasoby poprzez sprzedaż innym instytucjom kredytowym części zobowiązań krajów członkowskich. Z posiadanych funduszy bank może udzielać pożyczek rządom krajów członkowskich oraz instytucjom publicznym i prywatnym, o ile korzystają one z gwarancji rządu, banku centralnego lub innej podobnej instytucji państwa członkowskiego. Są to na ogół pożyczki długoterminowe, przyznawane na okres od 5 do 25 lat przy korzystnej stopie oprocentowania (niższej niż w bankach komercyjnych). Od pożyczek bank pobiera prowizję w wysokości od 0,5% do 1,5% rocznie.
Podstawowym warunkiem udzielenia pożyczki jest zdolność danego kraju do spłaty. Pożyczki banku są udzielane w dewizach i w dewizach muszą być spłacane. Z ogólnej sumy udzielonych przez bank kredytów około 25% przypada na kraje rozwinięte gospodarczo, jak Francja, Włochy, Holandia, Australia, Japonia, Południowa Afryka. Z krajów słabiej rozwiniętych znaczną pomoc uzyskały: Indie, Pakistan, Meksyk, Kolumbia, Wenezuela, Chile, Peru, Tajlandia.Głównym źródłem pożyczek jest emisja obligacji średnio- i długoterminowych (a od 1983r. także i krótkoterminowych) na rynkach kapitałowych. Nabywcą obligacji jest głównie sektor prywatny ( ponad 70%) w takich krajach, jak Stany Zjednoczone, Niemcy, Japonia, czy kraje arabskie. Obligacje Banku Światowego są bardzo dobrą lokatą kapitału, ponieważ korzystają z przywilejów i są zabezpieczone funduszem gwarancyjnym
STRUKTURA BRANŻOWA POŻYCZEK BANKU finansowanie rozwoju rolnictwa- 28%, sektora energetycznego- 20%, spółek finansujących rozwój- 10%, transportu- 9% urbanizacji- 7%. Około 7% środków finansowych przeznacza się na likwidację klęsk żywiołowych ( np. Meksyk w 1986r. otrzymał 400 mln dolarów w związku z trzęsieniem ziemi). Największe sumy przeznaczono na kredyty dla krajów Ameryki Łacińskiej i Karaibów, potem Azji Wschodniej i Pacyfiku, na ostatnim miejscu figuruje Afryka Wschodnia i Południowa.
WŁADZA BANKU
Najwyższą władzą w Banku jest Rada Gubernatorów wybierana na okres 5 lat.
Zbiera się ona co roku i podejmuje tylko najważniejsze decyzje dotyczące nowych członków, powiększania kapitału zakładowego, porozumień o współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi, podziale aktywów i czystego dochodu.
Do Rady Gubernatorów wchodzą przedstawiciele krajów członkowskich ( po jednym z każdego kraju). Z zasady funkcję gubernatora pełni minister finansów. Uchwały tej rady zapadają większością głosów.
Plan kolejnych kroków
Pierwszym krokiem jest edukacja.
Bank Światowy zaangażował 33 miliardy USD w pożyczki i kredyty na edukację, i obecnie finansuje 157 projektów w 83 krajach. Organizacja współdziała ściśle z rządami krajów, którym pomaga, agencjami ONZ, darczyńcami, pozarządowymi organizacjami społecznymi oraz innymi instytucjami wspomagającymi rozwijające się kraje, których celem jest to, aby wszystkie dzieci, (szczególnie dziewczynki i dzieci będące w ciężkiej sytuacji życiowej) ukończyły naukę przynajmniej na poziomie podstawowym. Dobrym przykładem takiej pomocy Banku jest wspieranie programu podstawowej nauki w Indiach ( The India District Primary Education Program), którego głównym celem jest nauka dziewczynek, w regionach w których analfabetyzm kobiet szacuje się powyżej średniej krajowej. Fundusz jaki został przeznaczony na ten cel to około 1,3 miliarda USD i obejmuje ponad 60 milionów studentów z 271 regionów w 18 z 29 stanów Indii, gdzie umiejętność czytania i pisania jest na bardzo niskim poziomie.
W Brazylii, Salvadorze, Trynidadzie i Tobago, projekty Banku pomagają lokalnym społeczeństwom podwyższać jakość edukacji dzieci, poprzez stałe zwiększanie kwalifikacji i standardu tamtejszych szkół i nauczycieli.
Drugim krokiem jest włączenie się Grupy Banku Światowego w walkę z HIV/AIDS na świecie. Każdego dnia kolejne 14,000 ludzi zostaje zarażonych wirusem HIV, a połowa z nich to młodzi ludzie w wieku od 15 do 24 lat. W przeciągu ostatnich kilku lat na walkę z tą chorobą Bank wydał ponad 1,6 miliarda USD. Jest to jedna z najbardziej znaczących finansowych pomocy na ten cel. Bank Światowy ręczy, że żaden kraj, który opracował posiada skuteczną strategię w walce z HIV/AIDS nie pozostanie bez funduszy na ten cel.We współpracy z afrykańskimi i karaibskimi rządami, Bank rozpoczął wielonarodowy program przeciwko HIV/AIDS - MAP (Multi-Country HIV/AIDS Program), dzięki któremu o znaczącą pomoc mogą się ubiegać organizacje pozarządowe i społeczności. Każdego roku Bank Światowy zobowiązuje się do pożyczek na programy zapobiegania, opieki i leczenia i odżywiania dzieci afrykańskich w wysokości 1,3 miliarda USD
Trzecim problemem na jaki Bank Światowy zwrócił szczególną uwagę jest korupcja, która stoi na przeszkodzie do rozwoju kraju i zniekształca alokację zasobów.Od 1996 roku, Bank rozpoczął setki rządowych i antykorupcyjnych programów i zainicjował je w prawie 100 rozwijających się krajach.Zakres tej inicjatywy obejmuje podanie do publicznej wiadomości wysokości majątków członków rządu, opublikowanie reform publicznych wydatków, a także trening sędziów i naukę raportowania śledczego dla dziennikarzy.[1]
Po trzech latach zagorzałej walki z korupcją Bank ujawnił, że stwierdzono nadużycia w przypadku 40 kontraktów, których łączna wartość sięgnęła 40 mln dolarów, jest to pokaźna suma, ale jeśli wziąć pod uwagę, że instytucja ta finansuje rocznie 45 tys. „ W niektórych krajach 60% pieniędzy zwyczajnie znika. Zdaniem optymistów minimum 10% pomocy finansowej idzie w błoto. A 10 % to co najmniej 2 mld dolarów”- przekonują eksperci BŚ.
[1] http://www.worldbank.org
PRZYPADEK INDONEZJI , ZAIRU i ROSJINa przestrzeni 25 lat Bank Światowy przyznał Indonezji niemal 30 mln dolarów. Pieniądze zostały przeznaczone na budowę dróg, szkół, elektrowni i oczyszczalni ścieków, ale jednocześnie zasiliły konta popleczników Suharto (wojskowa dyktatura generała Suharto miała być antykomunistycznym bastionem w regionie). Chociaż Indonezyjczycy skorzystali na rozbudowie infrastruktury, co piąty dolar został od razu ukradziony. Z tajnego sprawozdania przygotowanego w sierpniu 1997r. przez placówkę Banku Światowego w Dżakarcie wynika, że co najmniej 6 mln dolarów trafiło do kieszeni miejscowych urzędników i polityków, a pożyczkę będą spłacali nie oni, ale obywatele kraju.Indonezja i Zair nie są jedynymi przykładami krajów, w których skorumpowani przywódcy trudnili się kradzieżą kosztem zwykłych obywateli. W Rosji, gdzie korupcja stała się nieodłączną częścią mechanizmu rządzenia , miliardy dolarów z pomocy międzynarodowej były odprowadzane na prywatne konta bankowe.[1]
[1] Kenneth R. Timmerman, Is the World Bank still neede in today's global economy? , “Insight Magazine”, 22 maja 2003r.
Krok czwarty -inicjatywa redukcji zewnętrznych długów najbiedniejszych krajów świataW 1996 roku Bank Światowy wraz z Międzynarodowym Funduszem Walutowym zainicjowali wspólne przedsięwzięcie - HIPC (Heavily Indebted Poor Countries Initiative). Jest to pierwsze wszechstronne podejście do redukcji zewnętrznych długów najbiedniejszych i najbardziej zadłużonych krajów na świecie. Obecnie 26 krajów otrzymuje pomoc na oddłużenie. Częścią tej inicjatywy jest to, że te państwa ustanawiają swój budżet z głównym celem zorientowanym na rozwój socjalnego i ludzkiego sektora. Rwanda na przykład, obrała sobie za cel, zwiększenie zatrudnienia w szkołach podstawowych. Honduras planuje dostarczyć podstawową opiekę medyczną dla co najmniej 100 000 kobiet w ciąży i dzieci żyjących w największej biedzie.
Krok piąty- działania na rzecz ochrony środowiska i zapobiegania biodegradacji Bank Światowy odgrywa główną rolę w programie GEF (Global Environment Facility)- Fundusz na Rzecz Globalnego Środowiska. Dzięki temu programowi przeznaczane są środki na rzecz takich celów jak: zapobieganie biodegradacji oraz zmiany klimatu, ochrona powłoki ozonowej, oczyszczanie wód międzynarodowych, walka z degradacją ziemi, eliminowanie toksycznych zanieczyszczeń.Bank pomaga także w zmniejszaniu efektu globalnego ocieplenia współpracując z jednostkami rządowymi oraz sektorami prywatnymi. Taka działalność zaowocowała powstaniem funduszu „BioCarbon”. Bank Światowy współpracuje także ze światowym funduszem World Wildlife Fund w zakresie ochrony lasów.
Krok szósty- przeciwdziałanie biedzie-pomoc na rzecz budowy nowoczesnej infrastruktury Podczas gdy większość ludzi w nowoczesnym świecie bierze infrastrukturę za coś zwyczajnego, to dla ludzi w wielu częściach świata jest to tylko luksus, o którym mogą pomarzyć. Ponad 1,4 miliarda ludzi nie ma dostępu do czystej wody. Ponad 3 miliardy żyje bez kanalizacji lub prądu. Zależy tej organizacji na tym aby najbiedniejszym dostarczyć podstawowe udogodnienia życia codziennego. Podwyższenie standardu ludzi żyjących w slumsach, doprowadzenie dróg do tych dzielnic, dostarczanie nie zanieczyszczonej wody ma bezpośredni wpływ na zmniejszenie umieralności dzieci.W Maroko projekt Banku Światowego wspierający budowę dróg pomógł w zwiększeniu dostępności do szkół, a tym samym przyczynił się do tego, że ilość dziewczynek uczących się w szkołach podstawowych wzrosła z 28 do 68%.Bank prowadzi także aktywną działalność w 40 krajach, w których toczą lub toczyły się konflikty zbrojne. Współpracuje z rządem, a także organizacjami pozarządowymi lokalnymi i międzynarodowymi, w celu poprawy sytuacji państw dotkniętych wojną. Bank stawia sobie za cel pomoc przy odbudowie zaplecza ekonomicznego, naprawę i odbudowę zniszczonej przez wojnę infrastruktury, oczyszczanie terenów z min, tworzenie programów pomocowych dla wdów i dzieci.Bank uruchomił także narzędzia i badania, które pomagają w lepszej analizie i zrozumieniu źródeł konfliktu, aby w przyszłości zredukować ryzyko wystąpienia podobnych sytuacji.Wśród szerokiej gamy projektów wspieranych poprzez Bank Światowy są: odbudowa infrastruktury w Afganistanie, programy skierowane do ludności Bośni i Hercegowiny, która odczuwa także psychologiczno-społeczne skutki wojny, pomoc dzieciom ulicy w Republice Demokratycznej Kongo.[1]
[1] http://www.worldbank.org
IBRD i IDA- jako główne instytucje Grupy Banku Światowego
Na początku działalności IBRD pełnił funkcję finansowego pośrednika, zapewniającego długoterminowe finansowanie inwestycji produkcyjnych związanych głównie z odbudową krajów członkowskich ze zniszczeń wojennych.
IBRD był upoważniony do pożyczania na prywatnych rynkach kapitałowych, a następnie udzielania lub gwarantowania kredytów zaciąganych bezpośrednio przez prywatnych kredytobiorców.
W praktyce IBRD rzadko korzystał z możliwości gwarantowania kredytów. Oferowane przez niego kredyty były udzielane na warunkach komercyjnych (rynkowych ) i już w 1960r. okazało się, że wiele biednych krajów niej jest w stanie zaciągać takich kredytów w kwotach wystarczających do sfinansowania ich potrzeb rozwojowych.
Wówczas utworzono International Development Association (IDA), którego celem jest udzielanie preferencyjnych kredytów (pożyczek) na potrzeby rozwojowe krajów zakwalifikowanych do grupy krajów biednych. Każde państwo należące do IDA musi być najpierw członkiem IBRD. Podczas, gdy IBRD zwiększa swoje zasoby finansowe na światowych rynkach kapitałowych, IDA jest finansowane głównie z udziałów bogatszych krajów członkowskich. Od początku działalności udziały te wynosiły łącznie ponad 100 mld USD.
Największych wpłat dokonywały państwa G7[1] (80% wszystkich dotacji). Dodatkowe fundusze pochodzą z dochodów uzyskiwanych poprzez IBRD oraz ze spłat uprzednio zaciągniętych pożyczek IDA
[1] G7 tworzą: Kanada, Francja, Niemcy, Włochy, Japonia, Stany Zjednoczone i Wielka Brytania
Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA) powstało w 1960r. i jego członkami mogą być kraje należące do IBRD. Władze IDA są jednocześnie władzami IBRD. Ze względu na sposób wnoszenia wkładów, jak również możliwość otrzymania kredytów, członkowie Stowarzyszenia są podzieleni na dwie grupy:Do grupy pierwszej należą 22 kraje rozwinięte, o wysokim dochodzie narodowym (m.in. USA, Japonia, Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Włochy, Kanada, Holandia ). Wpłacają one wkłady (udziały) w całości wykorzystane na udzielanie kredytów krajom zaliczanym do grupy drugiej. Kraje grupy pierwszej nie korzystają z kredytów IDA.Do grupy drugiej należy 117 krajów rozwijających się. Korzystają one z kredytów Stowarzyszenia. Wpłacają w walutach wymienialnych (lub SDR) tylko 10% wkładów. Pozostałe 90% wpłacają w walutach narodowych.Kapitał (wkłady, udziały) Stowarzyszenia wynosiły początkowo 757 mln dolarów i od tego czasu był ponad dziewięciokrotnie podwyższany.
Kredyty udzielane przez Stowarzyszenie IDA są nieoprocentowane. Okres karencji wynosi 10 lat, a okres spłaty 35-40 lat. Kraj dłużniczy płaci tylko niewielkie sumy ( 0,75% rocznie ) na pokrycie działalności Stowarzyszenia. Kredyty te są udzielane w walutach wymienialnych ale istnieje możliwość spłaty części długu w walucie krajowej. Większość kredytów, około 98%, udziela Stowarzyszenie krajom rozwijającym się o najmniejszym dochodzie narodowym ( poniżej 580 dolarów na głowę rocznie). Kredyty te przeznaczone są na realizacje konkretnych projektów inwestycyjnych z zakresu odbudowy i rozwoju. W specjalnych okolicznościach IDA może udzielać kredytów na realizację programów gospodarczych, o ile stanowią one najlepszą formę popierania rozwoju gospodarczego kraju członkowskiego zaliczonego do grupy II.
Zgodnie z kryteriami przyjętymi przez Bank Światowy , od 1999r. kraje na świecie są podzielone na cztery grupy[1]
Kraje bogate, w których produkt krajowy brutto przypadający na 1 mieszkańca wynosi co najmniej 9.266 USD,
Kraje bardziej zamożne, w których produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosi 2.996- 9.266 USD
Kraje mniej zamożne , w których produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca waha się między 755 a 2.995 USD,
Kraje biedne o produkcie krajowym brutto na jednego mieszkańca nie przekraczającym
755 USD[2]
[1] Do 1999r. był stosowany trójstopniowy podział: na kraje bogate, średnio zamożne i kraje biedne
[2] Na 206 sklasyfikowanych państw, 64 zostały zaliczone do grupy biednych, 55 do mniej zamożnych , 38 do bardziej zamożnych, a 49 do bogatych
IFC- Międzynarodowa Korporacja Finansowa
International Finance Corporation (IFC) została utworzona w 1956r. Posiada obecnie 175 członków. Celem działalności Międzynarodowej Korporacji Finansowej jest finansowanie rozwoju sektora prywatnego poprzez kredyty oraz kapitałowe udziały w prywatnych inwestycjach w krajach członkowskich Banku Światowego.
Jedną z zasad Korporacji jest finansowanie inwestycji tylko do poziomu 25% totalnych kosztów tej inwestycji. W ostatnich latach IFC finansowała przeciętnie 1/7 kosztów wspomaganych projektów, chociaż w niektórych regionach np. Afryka, było to około 25%.
Członkami IFC mogą być tylko państwa należące do Banku Światowego.
Celem działania Korporacji IFC jest popieranie rozwoju sektora prywatnego w krajach rozwijających się i krajach środkowoeuropejskich poprzez przyciąganie prywatnego kapitału zagranicznego i krajowego. IFC udziela kredytów długoterminowych o okresie zapadalności 7-12 lat, z trzyletnim okresem karencji, oprocentowanych na poziomie rynkowych stóp procentowych. Najczęściej kredytu IFC stanowią wkład w organizowane konsorcja bankowe. W odróżnieniu od kredytów IBRD i IDA, IFC zapewnia finansowanie bez dodatkowych zabezpieczeń w formie poręczeń ( gwarancji) rządowych.
Poprzez realizację specjalnych programów IFC także systematycznie rozszerza zakres swojej działalności. W ramach programu Technical AssistanceTrust Funds Programme (TAFT) prowadzone są: praca nad identyfikacją inwestycji, wzmacnianiem otoczenia sprzyjającego rozwojowi prywatnej przedsiębiorczości, procesami prywatyzacji. Korporacja zajmuje się również realizacją specjalnych programów, takich jak Program Pomocy Technicznej ( IFC- Donor-Supported Technical Assistance Program) oraz Program Inwestycji w zakresie Ochrony Środowiska ( The Environment Project Programme)
MIGA- Multilateralna Agencja Gwarancji Inwestycyjnych
Agencja powstała w 1988r.
Jej celem jest pobudzenie przepływu kapitału z krajów rozwiniętych do krajów rozwijających się i zmniejszenie ryzyka inwestowania.
Agencja udziela inwestorom gwarancji od ryzyk niehandlowych. W 2000r. po raz pierwszy wystawiono gwarancje zabezpieczające inwestycje w takich krajach jak: Albania, Armenia, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Macedonia, Mołdawia.
MIGA zapewnia niekomercyjne ubezpieczenia ryzyka inwestycyjnego oraz usługi techniczne w celu ułatwienia realizacji prywatnych inwestycji zagranicznych.
Świadczy usługi doradcze na rzecz krajów rozwijających się w zakresie tworzenia atrakcyjnych warunków do inwestycji zagranicznych, odpowiedniego „klimatu” do inwestowania. Uczestniczy również w dialogu między krajami eksportującymi i importującymi kapitał oraz ich odpowiednimi instytucjami finansowymi. Jej usługi doradcze dotyczą wielu aspektów związanych z napływam kapitałów zagranicznych do krajów rozwijających się. Współpracuje również z narodowymi agencjami ubezpieczającymi zagraniczne inwestycje.
Popiera przepływ kapitałów nie tylko z krajów rozwiniętych do rozwijających się, ale również między krajami rozwijającymi się.
ICSID- Międzynarodowe Centrum Rozrachunków Spornych z Tytułu Inwestycji
ICSID zostało założone 14.X.1966r. Świadczy usługi mediatorskie i arbitrażowe w dziedzinie sporów pomiędzy inwestorami zagranicznymi, a rządami krajów inwestycji. Nie ma konieczności formalnego aplikowania do ICSID. Procedura otrzymania członkostwa to złożenie podpisu i ratyfikacja konwencji ICSID. Te formalności mogą mieć miejsce tak szybko, jak tylko dany kraj stanie się członkiem Banku Światowego.
Światowa Organizacja Handlu-WTO
Kierownik Katedry Gospodarki Światowej i Integracji Europejskiej
prof. zw. dr hab. Zofia Wysokińska
Światowa Organizacja HandluWorld Trade Organization/WTOpowstała na mocy Porozumienia sporządzonego w Marakeszu w dniu 15.04.1994 r.
WTO stanowi wspólne instytucjonalne ramy dla stosunków handlowych między jego Członkami (obecnie 149 krajów), w sprawach dotyczących
Wielostronnych oraz Fakultatywnych Porozumień Handlowych
Rundy GATT
Główne rezultaty Rundy Urugwajskiej
Liberalizacja handlu towarami przemysłowymi-redukcja taryf celnych -średnio o ok.38-39% w krajach wysoko rozwiniętych i nie mniej niż o 15-25% w krajach rozwijających się
Wprowadzenie taryfikacji w handlu towarami rolnymi -zamiana większości kontyngentów na cła i ich niewielka redukcja
„Związanie” znaczącej liczby stawek celnych” w GATT/WTO (stawka związana jest zarazem stawką maksymalną, która nie może być już podwyższana po podjęciu zobowiązania do jej związania)
Wprowadzenie tzw. minimalnego dostępu do rynków rolnych w postaci co najmniej 3% udziału importu w konsumpcji rzeczywistej (wolumen rynku) w danym kraju członkowskim dla towarów importowanych od roku 1999 a od roku 2002 -odpowiednio co najmniej 5% udziału
Częściowa redukcja subsydiów eksportowych w handlu towarami rolnymi od roku 2002 , np.w UE o ok.21%
Rundy GATT/WTO
Seattle (1999)-zakończona niepowodzeniem
Doha (2001 -(Quatar)
Doha Development Agenda (in progress):
Cancun (2003)
Geneva (2004)
Paris; Hong Kong (2005)
Geneva (2006)
Potsdam (2007)
POROZUMIENIA WTO
Wielostronne porozumienia w sprawie handlu towarami
Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu 1994
Porozumienie w sprawie rolnictwa
Porozumienie w sprawie stosowania środków sanitarnych i fitosanitarnych
Porozumienie w sprawie tekstyliów i odzieży
Porozumienie w sprawie barier technicznych w handlu
Porozumienie w sprawie środków dotyczących inwestycji i związanych z handlem TRIMS
Porozumienie w sprawie inspekcji przedwysyłkowej
Porozumienie w sprawie reguł pochodzenia
Porozumienie w sprawie licencjonowania importu
Porozumienie w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych
Porozumienie w sprawie środków ochronnych
Układ ogólny w sprawie handlu usługami GATS
Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej TRIPS
Wielostronne Porozumienie Ekologiczne-MEA-współpraca z ISO
POROZUMIENIA WTO-c.d.
Mechanizm przeglądu polityki handlowej
Fakultatywne porozumienia handlowe
Porozumienie w sprawie handlu samolotami cywilnymi
Porozumienie w sprawie zakupów rządowych
Międzynarodowe porozumienie mleczarskie
Międzynarodowe porozumienie o mięsie wołowym
TRIMS Celem Porozumienia jest wyeliminowanie stosowania takich środków polityki wobec inwestorów zagranicznych, które mogą powodować skutki o charakterze ograniczającym i zniekształcającym (dezorganizującym) handel. Ekonomiczne analizy wykazują bowiem, że niektóre środki polityki wobec inwestorów zagranicznych mogą zniekształcać (dezorganizować) handel międzynarodowy równie łatwo i skutecznie jak tradycyjne środki polityki handlowej. Np. TRIMS ograniczające import są bardzo podobne w działaniu, jak kwoty importowe, a TRIMS narzucające inwestorom zagranicznym cele (zadania) eksportowe mogą równie skutecznie pobudzać eksport jak subsydia eksportowe.
TRIMS
Jako niezgodne z artykułami GATT 1994, załącznik wymienia: 1) wymóg lokalnej zawartości (local content requirements), który rozumiany jest jako wymóg nabycia lub używania przez przedsiębiorstwo produktów pochodzenia krajowego lub pochodzących z jakiegokolwiek źródła krajowego; przy czym zakazane jest stosowanie tego środka niezależnie, czy wymóg lokalnej zawartości jest określany w kategoriach poszczególnych produktów, absolutnych ilości lub wartości produktów, czy też w kategoriach względnych, tj. w stosunku do ilości lub wartości lokalnej produkcji tego przedsiębiorstwa;2) wymóg bilansowania handlu (trade balancing requirements), rozumiany jako ograniczenie zakupów lub użycia importowanych produktów do wielkości związanej z ilością lub wartością lokalnych produktów, które są przez to przedsiębiorstwo eksportowane. 3) limitowanie rozmiarów importu (maximum import limitation), rozumiane jako generalne ograniczanie importowania przez przedsiębiorstwo produktów przez nie używanych w lokalnej produkcji lub z nią związanych lub ograniczanie tego importu do wielkości związanej z wolumenem lub wartością lokalnej produkcji, która jest eksportowana przez to przedsiębiorstwo;4) restrykcje walutowe (exchange restrictions), które oznaczają limitowanie importu przez przedsiębiorstwo produktów używanych w jego lokalnej produkcji lub z nią związanych poprzez ograniczanie dostępu tego przedsiębiorstwa do walut obcych - do wielkości związanej z dopływem obcych walut, która może być temu przedsiębiorstwu przypisana;5) wymóg sprzedaży na rynek krajowy (domestic sales requirements), który oznacza ograniczanie eksportu lub sprzedaży na eksport produktów danego przedsiębiorstwa, niezależnie czy określany jest w kategoriach poszczególnych produktów, w kategoriach ilości lub wartości produktów, czy też w proporcji do wolumenu lub wartości lokalnej produkcji tego przedsiębiorstwa.
TRIPS
Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS) stanowi integralną część porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (WTO).
Porozumienie ustanawia jednolite standardy w zakresie ochrony praw własności intelektualnej w odniesieniu do praw autorskich i pokrewnych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych,, wzorów przemysłowych, patentów, topografii układów scalonych oraz ochrony informacji niejawnych. Aktualnie do porozumienia należy 148 państw, w tym Polska.
DOHA -cele i nowe zadania
Dalsza liberalizacja handlu towarami przemysłowymi, rolnymi i usługami
Pomoc krajom rozwijającym się we wdrażaniu TRIPS
Lepsze regulacje prawne (better regulations) w odniesieniu do znoszenia barier administracyjnych dla MSP
Wzmocnienie działań na rzecz wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i promowania zrównoważonego rozwoju
Otwarcie rynków zamówień publicznych, ochrona zdrowia, reguły konkurencji, regionalne układy o wolnym handlu; porozumienia o ochronie inwestycji (w tym TRIMS)
Kodeksy antydumpingowy, antysubsydialny
Ponadnarodowe Układy Środowiskowe (Multilateral Environmental Agreements)
Wstępne rezultaty-Spotkanie w Hongkongu
70% redukcja subsydiów w handlu towarami rolnymi,
60% redukcja najwyższych ceł w handlu towarami rolnymi oraz redukcja średnio o 46% wszystkich ceł w handlu rolnym;
Całkowita eliminacja subsydiów eksportowych
Globalizacja Regionalizacja Globalne Normy i Standardy
Dostęp do rynku-ang. market access konkurencyjność
Liberalizacja w ramach WTO -spadek znaczenia ceł i barier pozataryfowych handlu o charakterze ograniczeń ilościowych i wartościowych; wzrost znaczenia norm i standardów ponadnarodowych (globalnych ISO i regionalnych; np.europejskich; amerykańskich i in.)
Globalizacja i regionalizacja gospodarki światowej
Globalizacja
Globalizacja gospodarki światowej:
Postępująca od lat 70. I dynamicznie postępująca od końca lat 80. liberalizacja przepływu kapitału w formie :
BIZ (bezpośrednich inwestycji zagranicznych)inwestycji portfelowych
Liberalizacja handlu międzynarodowego w ramach GATT/WTO (General Agreement for Tariffs and Trade/ World Trade Organization)
oraz regionalnych ugrupowań integracyjnych
Wzrost roli ponadnarodowych instytucji globalnych i regionalnych w kształtowaniu polityki gospodarczej w ramach tzw. zarządzania globalnego i regionalnego (ang. global governance; European governance);
Instytucje ponadnarodowe o zasięgu globalnym
GATT/WTO (152 członków)-siedziba Genewa - liberalizacja handlu międzynarodowego, kształtowanie globalnych reguł konkurencji,
Porozumienia w ramach WTO dotyczące:
ram polityki wobec inwestorów zagranicznych, ochrony własności intelektualnej,
norm i standardów globalnych (ISO),
ochrony środowiska (MEA)-Wielostronne Porozumienia Środowiskowe;
kodeks antysubsydialny,
kodeks antydumpingowy
Instytucje ponadnarodowe o zasięgu globalnym
ONZ- Organizacja Narodów Zjednoczonych i jej agendy
UNCTAD- United Nations Conference for Trade and Development -Genewa
UNIDO- United Nations Industrial Development Organization-Wiedeń
FAO- Food and Agriculture Organization-Rzym
UNESCO-United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization-Paryż
EKG- Economic Commission for Europe-Genewa
Ponadnarodowe instytucje finansowe o zasięgu globalnym
MIĘDZYNARODOWY FUNDUSZ WALUTOWY -MFW- Waszyngton (D.C.)
INTERNATIONAL MONETARY FUND-IMF
Grupa Banku Światowego- World Bank Group-Waszyngton (D.C.)
Międzynarodowe instytucje finansowe-Grupa Banku Światowego
IBRD- Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (International Bank of Reconstruction and Development)- 184 kraje
IDA- Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (International Development Association)- 164 członków
IFC- Międzynarodowa Korporacja Finansowa (International Financial Corporation)- 176 państw
ICSID- Międzynarodowe Centrum Rozrachunków Spornych z Tytułu Inwestycji -(Interantional Center for the Settlement of Investment Disputes)- 140 członków
MIGA- Multilateralna Agencji Gwarancji Inwestycyjnych (Multilateral Investment Guarantee Agency)- 163 członków
Instytucje ponadnarodowe o zasięgu globalnym
OECD- Organization for Economic Cooperation and Development- siedziba Paryż (30 krajów członkowskich)
Obszary kształtowania polityki ekonomiczno-społecznej w ramach OECD
1) wzrost gospodarczy, stabilność, dostosowania strukturalne,
2) zatrudnienie i harmonia społeczna (social cohesion);
3) handel i inwestycje międzynarodowe,
4) trwały i zrównoważony rozwój;
5) zarządzanie (ang. governance) w sektorze publicznym i prywatnym- reforma regulacji;
6) „nowa gospodarka”-optymalne wykorzystanie nowych technologii;
7) rozszerzanie współpracy z państwami nie-członkowskimi.
Ugrupowania regionalne w świecie-Europa
Unia Europejska- 15+10+2
Francja, Niemcy, Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy (6)-1958
Wielka Brytania, Dania, Irlandia (9) -1967/1972
Grecja (1981), Hiszpania, Portugalia (12) -(1986)
Austria, Finlandia, Szwecja (15) - 1995
Polska, Czechy, Węgry, Słowacja, Słowenia, Litwa, Łotwa, Estonia,
Malta, Cypr (2004)
Bułgaria , Rumunia 2007
EFTA (4) -Szwajcaria, Norwegia, Islandia, Lichtenstein
EOG- Europejski Obszar Gospodarczy: UE+ Islandia, Norwegia , Lichtenstein
Ugrupowania integracyjne Europa + Azja
Wspólnota Niepodległych Państw -WNP -CIS (Commonwealth of Independent States) 12- 1991
Armenia, Azerbaijan, Belarus, Georgia, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Republic of Moldova, Russian Federation, Tadżikstan, Turkmenistan, Ukraine, Uzbekistan
Współpraca Ekonomiczna Krajów Morza Czarnego- BSEC (Black Sea Economic Cooperation) 11- 1992
Albania, Armenia, Azerbejdżan, Bułgaria, Gruzja, Grecja, Mołdawia, Rumunia, Rosja, Turcja, Ukraina
Ugrupowania regionalne w świecie-Ameryka
ANCOM Andean Community of Nations 5 :
Bolovia, Colombia, Ecuador, Peru, Venezuela
CACM (Central American Common Market) 5 :
Costa Rica, El Salvador, Guatemala, Honduras, Nicaragua (1962)
CARICOM (Caribbean Community) 15 (1974-1983)
Antigua and Barbuda; Bahamas; Barbados; Belize; Dominica; Grenada; Guyana; Haiti; Jamajka; Montserrat; Saint Kitts and Nevis; Saint Lucia; Saint Vincent and the Grenadines; Suriname; Trynidad and Tobago
NAFTA (North American Free Trade Agreement)- 3 1992
Kanada; Meksyk, USA
Ugrupowania regionalne w świecie-Ameryka
LAIA (Latin American Integration Association) -12- 1980
Argentyna, Boliwia, Brazylia, Chile, Kolumbia, Kuba, Ekwador, Meksyk, Paragwaj, Peru, Uruguay, Wenezuela
MERCOUSUR (Southern Common Market) -4- 1994
Argentyna, Brazylia, Paragwaj,Urugwaj
OECS (Organization of Eastern Caribbean States) 9- 1981-1995
Anguilla; Antigua and Barbuda, British Virgin Islands, Dominica, Grenada, Montserrat, Saint Kitts and Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent and the Grenadines
Ugrupowania regionalne w świecie-Azja
ASEAN FREE TRADE AREA (Association of South-East Asian Nations)-10- 1967
Brunei Darussalem, Kambodża, Indonezia, Lao People's Democratic Republic, Malezja, Myanmar (Birma), Filipiny, Singapur, Tajlandia, Wietnam
ASEAN+3 Association of Southeast Asian Nations
ASEAN+ China, Japan and Republic of Korea
GCC (Gulf Cooperation Council) 6- 1981
Bahrain, Kuwejt, Oman, Katar, Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie
ECO (Economic Cooperation Organization) 10- 1992
Afganistan, Azerbejdżan, Iran, Kazakhstan, Kirgistan, Pakistan, Tadżikistan, Turcja, Turkmenistan, Uzbekistan
SAARC (South Asian Association for Regional Cooperation) 7- 1985
Bangladesz, Indie, Malediwy, Nepal, Pakistan, Sri Lanka
Ugrupowania regionalne w świecie-Afryka
EAC East African Community (3)
Kenya, The United Republic of Tanzania, Uganda
COMESA (Common Market for Eastern and Southern Africa) 20- 1994
Angola, Burundi, Komoro, Kongo, Djibouti, Egypt, Eritrea, Etiopia, Kenya, Madagascar, Malawi, Maurtitus, Nambia, Rwanda, Seychelles, Sudan, Swaziland, Uganda, Zambia, Zimbabwe
UMA (Arab Maghreb Union) 5- 1989
Algeria, Libyan Arab Jamahiriya, Mauritania, Maroko, Tunezja
ECOWAS (Economic Community of West African States) 15
Benin, Burkina Faso, Cape Verde, Côte d'lvoire, Gambia, Ghana, Guinea, Guinea-Bissau, Liberia, Mali, Niger, Nigeria, Senegal, Sierra Leone, Togo
WAMZ West African Monetary Zone:
Gambia, Ghana, Guinea, Nigeria, Sierra Leone
Ugrupowania regionalne w świecie-Afryka
SADC (Southern African Development Community)14 - 1992
Angola, Botswana, Kongo, Lesotho, Malawi, Mauritius, Mozambique, Namibia, Seychelles, South Africa, Swaziland, United Republic of Tanzania, Zambia, Zimbabwe
ECCAS (Economic Community of Central Africa States) 11- -1983-1999
Angola, Burundi, Kamerun, Republika Środkowej Afryki, Czad, Kongo, Guinea, Gabon, Rwanda, Sao Tome and Principe
CEMAC (Economic and Monetary Community of Central Africa) 6-1994
Kamerun, Republika Środkowej Afryki, Czad, Kongo, Gwinea, Gabon
UEMOA (West African Economic and Monetary Union) 8- 1994
Benin, Burkina Faso, Côte d'lvoire, Guinea-Bissau, Mali, Niger, Senegal, Togo
CMA COMMON MONETARY AREA
Lesotho, Namibia, South Africa, Swaziland
Ugrupowania międzyregionalne i międzykontynentalne w świecie
Teorie wymiany międzynarodowej
Międzynarodowy podział pracy
Sferę realną w gospodarce światowej tworzą międzynarodowe przepływy towarów, usług, ludzi, kapitału oraz transfer technologii, informacji i wiedzy naukowo-technicznej pomiędzy podmiotami tej gospodarki lub ich grupami.
Podstawą współczesnych zmian w międzynarodowym podziale pracy jest dynamiczny rozwój sił wytwórczych, a zwłaszcza szybkie tempo postępu naukowo-technicznego, oraz powstawanie nowych gałęzi produkcji, pojawianie się nowych potrzeb i nowych sposobów ich zaspokajania. Nowa technika i technologia z uwagi na wysokie koszty wymaga zwiększenia skali produkcji, zaostrza konkurencję między producentami, prowadzi do zmian jej charakteru (odejście od tradycyjnej konkurencji cenowej) oraz wywołuje zmiany w metodach produkcji, zmusza do stosowania surowco-, energo- i pracooszczędnych technik produkcji.
Epoka mikroelektroniki i informatyki, w którą wkracza współczesna gospodarka światowa znamionuje przełom w sposobach wytwarzania nie mniejszy od tego, który w historii rozwoju przemysłu zapoczątkowało wprowadzenie maszyny parowej i silnika elektrycznego. Istotną cechą zachodzących przemian jest również znaczne skrócenie czasu między powstaniem wynalazków a ich produkcyjnym wykorzystaniem.
Gospodarka elektroniczna (e-economy), handel elektroniczny (e-commerce), gospodarka oparta na wiedzy (knowledge based economy), technologie informacyjne i komunikacyjne (ICT-information and communication technology)
Teorie klasyczne
Teoria kosztów absolutnych
Podstawy klasycznej teorii korzyści wymiany międzynarodowej stworzył A. Smith- podstawą wymiany są absolutne różnice w kosztach wytwarzania
Teoria kosztów komparatywnych
D. Ricardo i R. Torrens, -twórcy teorii
Założenie braku mobilności zasobów produkcyjnych, kapitału i pracy w skali międzynarodowej.
Podstawowe twierdzenie- możliwości korzystnej specjalizacji międzynarodowej istnieją nie tylko wtedy, gdy kraj może wytworzyć określone towary taniej niż inne kraje, ale także wtedy, gdy wytwarza wszystkie towary drożej od innego lub innych krajów. Podstawą do wzajemnie korzystnej specjalizacji i wymiany są bowiem według Ricarda i Torrensa względne różnice kosztów wytwarzania różnych towarów w poszczególnych krajach. Uważali oni, że każdy kraj powinien specjalizować się w produkcji dla siebie i na eksport tych towarów, które może wytworzyć stosunkowo taniej, tzn. tych w przypadku których jego względna przewaga kosztów wytwarzania (mierzona nakładami pracy) nad innym krajem lub krajami jest stosunkowo największa lub różnica kosztów na jego niekorzyść, jest stosunkowo najmniejsza.
Wada teorii-jej statyczny charakter związany z przyjęciem założenia o niezmienności skali produkcji, uproszczony model świata jako przedmiot rozważań (2 kraje, 2 towary), założenie doskonałości konkurencji w skali międzynarodowej i doskonałej podzielności, mobilności krajowych czynników z jednej gałęzi do innych, a w skali międzynarodowej brak podzielności i przenośności pracy i kapitału. Teoria ta nie tłumaczy również przyczyn różnic relacji kosztów wynikających z rozwoju jednego z parametrów handlowych w warunkach silnego protekcjonizmu, a nawet autarkii
Teorie neoklsyczne--neoczynnikowe
Teoria obfitości zasobów
Teoria Heckschera-Ohlina- zwraca uwagę na fakt nierównomiernego rozmieszczenia czynników produkcji w skali światowej, przy braku ich swobodnej przenośności między krajami. Autorzy jej stali na stanowisku, że określone czynniki produkcji są tanie w krajach, w których znajdują się w obfitości, a drogie w krajach, w których są stosunkowo rzadkie. Kraje obficie wyposażone w kapitał i posiadające dostateczną ilość kwalifikowanej siły roboczej będą taniej wytwarzać towary przemysłowe, natomiast kraje obficie wyposażone w ziemię - produkty rolno-spożywcze.
Paradoks Leontiefa
Próbę weryfikacji empirycznej teorii obfitych zasobów jako pierwszy podjął W. Leontief, który analizując handel zagraniczny Stanów Zjednoczonych stwierdził, te kraj ten uważany powszechnie za relatywnie bogatszy w kapitał niż w pracę eksportuje głównie wyroby pracochłonne, natomiast w imporcie dominują towary zawierające relatywnie więcej kapitału niż pracy (słynny paradoks Leontiefa).
Teorie neoczynnikowe-dwu i trzy- i cztero-czynnikowe -uwzględniają: różnice między krajami w wyposażeniu w zasoby naturalne, kapitał rzeczowy, pracę prostą i kapitał ludzki.
Teoria przewagi z tytułu dysponowania produktami i czynnikami wytwórczymi-J.B.Kravisa- o przewadze decyduje dysponowanie wynikające z wyposażenia w produkty przetworzone i czynniki wytwórcze
Teorie neotechnologiczne
Teoria korzyści ze wzrostu skali produkcji i zbytu
Teoria korzyści ze wzrostu skali produkcji (aut. G. Hufbauer, D. Keesing, J. Dreeźe) wyjaśnia strukturę handlu międzynarodowego korzyściami wynikającymi z pogłębienia specjalizacji i wydłużenia serii produkowanych wyrobów.
Teoria luki technologicznej
Podstawą teorii luki technologicznej M. Y. Posnera jest twierdzenie o różnicach poziomów rozwoju wiedzy technicznej między krajami, mających wpływ na strukturę i kierunki handlu międzynarodowego zwłaszcza artykułami przemysłowymi. W modelu luki technologicznej dzieli się kraje na innowacyjne i imitacyjne. Kraj innowacyjny czerpie korzyści z monopolu w eksporcie nowego produktu, w okresie tzw. luki imitacyjnej, czyli czasu, który jest niezbędny do uruchomienia produkcji takiego wyrobu w innych krajach. Koncepcja ta, choć nie wyjaśnia do końca przyczyn wyprzedzania bądź opóźniania technologicznego badanych krajów czyli czynników określających luki imitacyjne, była podstawą koncepcji wyjaśniania handlu Wschód-Zachód i Zachód-Południe.
Teorie neotechnologiczne
Teoria cyklu życia produktu- R. Vernon
W teorii tej zakłada się że każdy produkt przechodzi kolejne fazy swojego życia:
1) fazę innowacyjną,
2) fazę dojrzewania,
3) fazę standaryzacji.
Zgodnie z tą teorią w pierwszej fazie każdy artykuł przemysłowy wytwarzany jest jedynie na rynek wewnętrzny kraju innowatora w małych ilościach po wysokich kosztach oraz niejednolitą technologią. Pod wpływem sygnałów płynących z rynku wewnętrznego następuje stopniowe doskonalenie technik produkcji i samego wyrobu oraz podejmuje się działania prowadzące do wzrostu skali produkcji i obniżki kosztów (np. różnicowanie wyrobu, eliminacja gorszych odmian).
Dopiero po pewnym czasie podejmuje się eksport już ujednoliconego i znormalizowanego towaru - nowości, który początkowo kierowany jest głównie do krajów o zbliżonym poziomie rozwoju, w których rynek i popyt odznaczają się podobnymi cechami jak w kraju innowatora. Stopniowo na rynku pojawiają się producenci - imitatorzy, którzy wprowadzają na rynek podobne towary. Następuje proces upowszechniania się nowej technologii produkcji. Produkt wchodzi w fazę dojrzałości charakteryzującą się lokowaniem na rynku coraz doskonalszego i tańszego wyrobu, którego właściwości dostosowane są do preferencji użytkowników. Nasila się pozacenowa (marketingowa) konkurencja oparta na różnicowaniu cech towaru przez akcję promocyjną, zmianę opakowań, dodanie do towaru pakietu dodatkowych usług (serwis, kredyty itp.) świadczonych przy sprzedaży. Stopniowo rosną możliwości zwiększenia korzyści skali w sferze produkcji i zbytu (efekty automatyzacji i organizowania sieci sprzedaży).
Włączenie się do walki konkurencyjnej większej liczby wytwórców oraz powolna utrata wrażliwości konsumentów na poszczególne znaki firmowe zmusza do konkurencji cenowej. W miarę upływu czasu powiększa się bowiem grono krajowych i zagranicznych producentów, których produkcja charakteryzuje się na ogół mniejszą nowoczesnością, ale oparta jest na lepszych warunkach wytwarzania standardowego wyrobu (np. niższe koszty siły roboczej, dysponowanie źródłami surowców, uzyskanie stosunkowo taniej licencji). Produkcję dóbr standardowych podejmują również filie firmy lidera mające siedziby w krajach słabiej rozwiniętych gospodarczo. Zwiększa się zatem stopień nasycenia rynków oraz konkurencji cenowej. Produkcja i eksport są podejmowane przez coraz większą liczbę krajów będących jednak na niższym poziomie rozwoju gospodarczego i wiedzy technicznej niż kraj pionierski. Produkt wkracza w fazę pełnej standaryzacji. W związku z tymi zmianami kraje o wysokiej innowacyjności wycofują się powoli z produkcji i eksportu dobra standaryzowanego i starają się zapoczątkować produkcję i eksport nowych dóbr ponownie o dużej zawartości myśli technicznej.
Teorie neotechnologiczne
Teoria cyklu życia gałęzi produkcji przemysłowej
Pewną odmiana teorii cyklu życia produktu jest teoria cyklu życia gałęzi produkcji przemysłowej, którą sformułował S. Hirsch. Wyróżnił on również trzy fazy cyklu życia gałęzi: początkowa, wzrostową i schyłkową. Jego zdaniem, im bardziej rozwinięta jest gospodarka kraju, tym większą może on mieć przewagę w zakresie produktów wytwarzanych przez gałęzie znajdujące się w fazie pierwszej i drugiej czyli w gałęziach dynamicznych.
Teoria luki menedżerskiej
Oryginalną koncepcję mającą związek z teoriami neotechnologicznymi sformułował J. G. Diebold, który źródło przewagi konkurencyjnej krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo dostrzega nie tylko w luce technologicznej, lecz w luce menedżerskiej wynikającej z braku dostatecznych umiejętności w dziedzinie zarządzania.
Teorie popytowo-podażowe
Teoria podobieństwa preferencji-S. Lindera
Autor wychodzi z założenia, te różnice w zasobach czynników produkcji determinują handel produktami nieprzetworzonymi. Natomiast w kształtowaniu struktury wymiany towarami przemysłowymi decydującą rolę odgrywa popyt.
S. Linder formułuje dwie podstawowe tezy:
1. Intensywność handlu międzynarodowego artykułami przemysłowymi jest tym większa im bardziej zbliżone są do siebie struktury popytu krajów partnerów.
2. Handel międzynarodowy jest tym bardziej intensywny, im mniejsze są różnice przeciętnych dochodów indywidualnych w krajach partnerach.
Teorie popytowo-podażowe
Teoria handlu wewnątrzgałęziowego (intra-industry-trade) -aut. H. G. Grubel, H. P. Gray, P., J. L. Loyd, B. Balassa) jest efektem dążenia do wyjaśnienia faktu szczególnie intensywnych i szybko rozwijających się obrotów między krajami o wysokim i zarazem zbliżonym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego.
Rozwój handlu wewnętrzgałęziowego tłumaczony jest zbliżonym poziomem dochodów i podobieństwem struktur konsumpcji w poszczególnych krajach, jakościowym zróżnicowaniem analogicznych bądź podobnych produktów przemysłowych, a także różnicami w kosztach transportu oraz w stopniu trudności dostępu do poszczególnych rynków.
Teoria handlu wewnątrz-firm (intra-firm-trade)-wyjaśnia dynamicznie rozwijający się handel między firmami macierzystymi a ich zagranicznymi filiami.
Stan badań teoretycznych w zakresie określenia wpływu BIZ na konkurencyjność
Modele teoretyczne: Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) na przyspieszenie „przechodzenia” przez kraje etapów w ich rozwoju ekonomicznym :
od etapu sterowanego przez czynniki wytwórcze, tzn. pracę, surowce (stage factor-driven) w kierunku
etapu sterowanego inwestycjami (stage investment-driven) a następnie do
etapu sterowanego innowacjami (stage innovation-driven (1)
M. Porter, Competitive Advantage of Nations, 1990
T. Ozawa, Whatever Happened to Japan's “Flying-Geese” Model of Growth?, referat zaprezentowany na konferencji IT&FA w Uniwersytecie w Vaaza (2003)
T. Ozawa, Foreign Direct Investment and Economic Development, Transnational Corporations, 1992, Vol. 11, No 1.
F.Masataka, TNCs from Developing Countries, „The CTC Reporter” 1990, No. 30, s.42-45.
J.A.Cantwell, E.T.Paz Estrella, Technological Accumulation and Third World Multinationals, „Discussion Paper” 1989, No. 139
J.H.Dunning, Multinationals, Technology and Competitivens, London 1988.
T.Ozawa, Can Market Alone Manage Structural Upgrading? A Challenge Posed by Interdependence, [in:] Structural Change Economic Interdependence and World Development, eds J.H.Dunning, M.Usui, Macmilian, UK 1987.
[1] Z. Wysokińska, Konkurencyjność w międzynarodowym i globalnym handlu technologiami, PWN, Warszawa, 2001.
Paradygmat OLI -eklektyczna teoria J. Dunninga- najbardziej kompleksowa teoria przepływów kapitału (zawierająca elementy składowe innych teorii przepływów kapitału wymienionych niżej)
Przedsiębiorstwa wchodząc w etap umiędzynarodowienia produkcji, czyli dokonując inwestycji zagranicą powinny cechować się posiadanym układem przewag konkurencyjnych w postaci:
technologii produktowych bądź procesowych,
finansów opartych na własnej bazie kapitałowej, łatwiejszym i bardziej korzystnym dostępie do kapitału na rynkach krajowych i na rynku międzynarodowym,
skuteczniejszego od konkurentów marketingu oraz metod zarządzania, lepszej pozycji negocjacyjnej, korzystniejszego dostępu do surowców oraz lepszego dostępu do zasobów pracy
Paradygmat OLI prof. J. Dunningaownership, location, internalization
3 warunki dla przepływu kapitału w formie BIZ zagranicę
gdy firma posiada specyficzne przewagi własnościowe z tytułu posiadanych aktywów i przewagi pozwalające jej na obniżanie kosztów transakcyjnych, powstających w wyniku wspólnego zarządzania siecią aktywów ulokowanych w różnych krajach;
dla firmy musi być bardziej opłacalne transferowanie wyżej wymienionych przewag zagranicę wewnątrz własnej organizacji (internalizacja posiadanych przewag przez rozszerzenie własnej aktywności zagranicę) niż sprzedaż lub wydzierżawienie firmom zagranicznym (eksternalizacja przez licencjonowanie lub inne kontrakty).
dla firmy musi być opłacalne zastosowanie posiadanych przewag w połączeniu z nakładem czynników produkcji poza ich krajem macierzystym, tzn. muszą zaistnieć przewagi lokalizacyjne, skłaniające do umiejscowienia produkcji w danym obszarze geograficznym, takie jak: przestrzenne rozmieszczenie produkcji i rynków ceny czynników produkcji, ich jakość i wydajność, koszty transportu i komunikacji, zakres interwencji państwa, kontrola importu przez rząd, " klimat' inwestycyjny, infrastrukturę kraju lokaty, czynniki kulturowe, bariery językowe i in
Motywy przepływu BIZ
Niższe koszty czynników produkcji zagranicą, głównie koszty pracy w tym również
pracy o wyższych kwalifikacjach, jak również niższe koszty opłat gruntowych oraz
kosztów związanych z uruchomieniem przedsiębiorstwa zagranicą,
Zapewnienie dostępu do źródeł surowców i zasobów naturalnych o podstawowym
znaczeniu dla produkcji,
Wielkość rynku w kraju lokaty kapitału i możliwości ekspansji,
Możliwości „ obejścia” przeszkód handlowych o charakterze taryfowym lub
pozataryfowym przez ulokowanie kapitału w tym kraju, w którym one występują,
Możliwości eksportu z rynku kraju lokaty na inne rynki zagraniczne ( platforma
eksportu) w tym na rynek własny kraju, z którego pochodzi kapitał zagraniczny (stopień liberalizacji handlu).
Zróżnicowane ceny towarów w kraju własnym i kraju lokaty kapitału oraz
zróżnicowane tendencje cenowe przewidywane w przyszłości,
Polityka rządu kraju lokaty kapitału (względy podatkowe, np. specjalne ulgi
stosowane wobec inwestorów zagranicznych, pozwolenia na transfer
zysków zagranicę),
Stabilność polityczna i ekonomiczna i prawna, klimat inwestycyjny, stabilne przepisy
prawne, stabilne funkcjonowanie administracji publicznej oraz niski stopień ryzyka dla inwestycji zagranicą,
Poziom rozwoju infrastruktury gospodarczej w kraju lokaty kapitału ( sieć
telekomunikacyjna, drogi, hotele, restauracje itp.)
Względy technologiczne oraz innowacje, pozwalające firmom lokującym kapitał na wykorzystanie przewagi technologicznej, jaką posiadają one w stosunku do firm słabiej zaawansowanych pod względem technologicznym w kraju lokaty kapitału i na wyższe zyski zagranicą ,
Względy spekulacyjne,
Różnice w poziomie i przewidywaniach wysokości stóp procentowych na rynkach
pieniężnych i kapitałowych między krajem macierzystym a krajem lokaty kapitału,
Różnice kulturowe, dystans językowy.
Inne teorie przepływu kapitału
Teoria inwestycji portfelowych
Zgodnie z teorią inwestycji portfelowych główną przyczyną podejmowania zagranicznych inwestycji typu portfelowego (dokonywanych za pośrednictwem rynku kapitałowego) jest chęć osiągnięcia wyższej stopy zysku.
W związku z tym zakupów papierów wartościowych dokonuje się w krajach oferujących wyższą przeciętną stopę zysku, przy czym na ogół układem odniesienia są nie tyle bieżące stopy zysku, ile kształtowanie się tych stóp w przyszłości
Teoria dywersyfikacji portfela inwestycyjnegoUznaje się, że inwestor w swojej strategii inwestycyjnej kieruje się nie tylko rentownością zastosowania kapitału, lecz także uwzględnia element ryzyka. Zgodnie z tą zasadą, inwestorzy będą skłonni akceptować portfel aktywów przynoszących stosunkowo niski zysk, jeżeli za cenę tego będą mogli uzyskać zmniejszenie ogólnych rozmiarów ryzyka
Teoria obszarów walutowych AliberaPunktem wyjścia tej teorii jest założenie o podziale gospodarki światowej na różne strefy walutowe. Zasadnicza jej teza głosi, że inwestycje bezpośrednie są wynikiem różnej siły poszczególnych walut na międzynarodowym rynku walutowym, a strumienie zagranicznych inwestycji bezpośrednich płyną głównie z krajów o silnej walucie do krajów o słabszej walucie.
Teoria przewagi własnościowej
(ang. theory of firm-specific advantage) sformułowana po raz pierwszy przez S. Hymera, a rozwinięta m.in. przez Ch. Kindlebergera i F. T. Knickerbrockera.
Istotną przesłanką podejmowania przez przedsiębiorstwa ekspansji zagranicznej jest dysponowanie specyficzną przewagą oraz możliwościami trwałego wykorzystywania tej przewagi.
Czynniki kształtujące przewagę własnościową przedsiębiorstwa:
(I) czynniki ogólne, nie związane z internacjonalizacją działalności (rozmiary, zakres działalności, pozycja przedsiębiorstwa w skali międzynarodowej, kierunki specjalizacji i stopień dywersyfikacji produkcji, marka handlowa, sprawność w sferze organizacji i zarządzania, potencjał badawczo-rozwojowy, umiejętności w dziedzinie marketingu),
(II) czynniki specjalne, kształtujące przewagę filii zagranicznych macierzystego przedsiębiorstwa nad przedsiębiorstwami lokalnymi i nowopowstającymi (korzystny dostęp do różnych zasobów i umiejętności przedsiębiorstwa macierzystego),
(III) czynniki wynikające z umiędzynarodowienia działalności przedsiębiorstwa (lepszy dostęp do informacji, możliwości rozproszenia ryzyka).
Dodatkowe przesłanki warunkujące rozpoczęcie przez przedsiębiorstwo inwestycji zagranicznych polegają na zaistnieniu sytuacji, gdy podjęcie produkcji jest korzystniejsze niż przekazanie licencji lub produkcja lokalna jest korzystniejsza niż eksport.
Teoria zawłaszczalności
(ang. appropriability theory),
Autor - S. P. Magee.
Zgodnie z teorią zawłaszczalności, istotnym problemem, przed jakim stają przedsiębiorstwa-innowatorzy, jest „zatrzymanie” innowacyjności, na której opiera się ich przewaga konkurencyjna i przeciwdziałanie jej przejmowaniu przez konkurentów.
Jest to działanie o tyle utrudnione, że wiedza techniczna jest dobrem publicznym. Wykorzystanie jej przez naśladowców wydatnie zmniejsza zyski innowatora.
Konflikt między publicznym charakterem wiedzy technicznej (innowacji), a kształtowaniem się zysków przedsiębiorstwa-innowatora nazywany jest właśnie problemem zawłaszczalności.
Zawłaszczalność innowacji jest tym większa, im wyższe zyski może czerpać innowator od wartości, jaką ma ona dla społeczeństwa, w którym powstała.
Najbardziej efektywnym sposobem ochrony (zawłaszczenia) zysków przy międzynarodowym transferze techniki jest jej wykorzystanie w ramach przedsiębiorstwa (internalizacja), nie zaś za pośrednictwem rynku.