BALNEOTERAPIA

Balneologia, Balneoterapia wywodzą się od łacińskiego słowa balneum czyli kąpiel oraz od logia czyli nauka i terapia leczenie. W balneoterapii stosuje się naturalne tworzywa lecznicze do których zalicza się wody mineralne i swoiste uznane za lecznicze, peloidy z których najważniejsze to borowiny i muły oraz gazowe składniki wód i powietrza.

• Wody lecznicze stosuje się w postaci kąpieli w wannach, basenach i w odpowiednich zbiornikach wodnych lub w ich wydzielonej części oraz w postaci okładów i płukań. Wody lecznicze mają również zastosowanie w kuracji pitnej czyli krenoterapii oraz we wziewaniach czyli w aerozoloterapii.

• Peloterapia opiera się przede wszystkim na zastosowaniu borowin w postaci kąpieli, nasiadówek, zawijań, okładów, fasonów i tamponów oraz kąpieli w zawiesinie borowinowej. Peloidyna jest przetworzoną borowiną w postaci pasty, którą wykorzystuje się podobnie jak borowinę naturalną.

• Gazowe składniki wód leczniczych stosuje się w postaci odrębnych zabiegów takich jak suche kąpiele kwasowęglowe, wdychiwanie radonu w emanatoriach oraz oddychanie powietrzem wokół tężni solankowych i wdychanie aerozolu morskiego.

Bodźce fizjologiczne

Bodźce fizjologiczne stosowane w balneologii działają po przez kumulowanie wybranych nieswoistych bodźców w wymiernym czasie, określonej dawce i odpowiednim ilościowo cyklu.

Organizm reaguje uruchomieniem odpowiednich mechanizmów adaptacyjnych i uruchomienia rezerw ustrojowych, które powinny spowodować poprawę sprawność mechanizmów regulacyjnych organizmu. Zastosowany bodziec musi być na tyle silny i obejmować taki obszar ciała aby był w stanie wywołać reakcje miejscowe i ogólnoustrojowe, przeciwdziałające tworzącemu się zakłóceniu homeostazy.

Homeostaza

Homeostaza jest taką właściwością organizmu, która powoduje utrzymanie względnie stałego środowiska wewnętrznego ustroju wbrew działaniu czynników środowiska zewnętrznego. Prawidłowy stan homeostazy charakteryzuje się względną stałością wszystkich parametrów fizjologicznych, które jednak ciągle ulegają wychyleniu wokół określonych dopuszczalnych wielkości a czym wychylenia te są mniejsze tym lepszy jest stan homeostazy.

Adaptacja

Adaptacja (przystosowanie lub dostosowanie, odporność, hartowanie, klimatyzacja, habituacja czyli przyzwyczajenie) jest to zdolność kształtowania przez organizm równowagi między siłą działania bodźców środowiska a możliwością utrzymania poprawnej homeostazy, która warunkuje prawidłowy stan zdrowia.

• Adaptogen (stresor), jest bodźcem, który jest w stanie wyzwolić procesy adaptacyjne a zaistniały proces określa się adaptem.

• Dezadaptacja jest całkowitym lub częściowym zanikiem adaptacji po zaprzestaniu działania bodźca.

• Dyzadaptacja jest stanem, który występuje w sytuacji gdy w następstwie działania odpowiedniego bodźca nie zachodzi adaptacja, wynikająca najczęściej z powodu zaburzeń miejscowych lub ogólnoustrojowych.

• Wzmacnianie stopnia adaptacji zachodzi przy stosowaniu różnych adaptogenów i uzyskuje się odpowiednią ilość adaptów, przy czym może zachodzić wzajemne wzmacnianie stopnia adaptacji poszczególnych adaptów lub niektórych z nich.

Habituacja

• Słabe bodźce o dużej częstotliwości po krótkim czasie przestają wywoływać reakcje organizmu mimo ich dalszego stosowania.

• Zastosowanie przerwy w czasie słabego bodźcowania i ponownego wznowienia bodźcowania po krótkim czasie, spowoduje wznowienie reakcji organizmu o takim samym nasileniu jak przed przerwą.

• W trakcie słabego bodźcowania po wystąpieniu przyzwyczajenia (czyli braku reakcji organizmu na stosowane bodźcowanie) zastosowanie innego słabego bodźca wyzwoli reakcję na pierwszy bodziec oraz na drugi bodziec. Wystąpi wtedy jednoczesna reakcja organizmu na oba bodźce.

• Gdy stosuje się jeden lub więcej słabych bodźców i nastąpiła habituacja, to zadziałanie w tym czasie tylko 1 silnego bodźca wyzwoli reakcję organizmu na wszystkie dotychczasowe słabe bodźce i na ten silny.

Odczyn uzdrowiskowy

Odczyn uzdrowiskowy (kąpielowy, balneologiczny) występuje o różnym natężeniu u wszystkich chorych w czasie kuracji uzdrowiskowej i jest następstwem bodźcowania organizmu wieloma zróżnicowanymi czynnikami, działającymi w czasie pobytu w uzdrowisku. Przyjmuje się, że jest on odmianą ogólnego odczynu adaptacyjnego organizmu wynikającego ze zmieniony warunków środowiska, a polega na przejściu organizmu do nowego poziomu metabolicznego z przewagą odczynów regeneracyjnych.

• Odczyn uzdrowiskowy stanowi zespół objawów swoistych uzależnionych od występujących schorzeń oraz od objawów nieswoistych związanych z reaktywnością organizmu na zadane bodźce.

• Objawy swoiste i nieswoiste występują miejscowo i ogólnie o różnym natężeniu u wszystkich pacjentów w czasie kuracji uzdrowiskowej, a wyraźnie odczuwalne są w pierwszym tygodniu przez około 70-80% chorych, zwłaszcza po 50 roku życia.

• Występowanie odczynu balneologicznego ma miejsce około 2-3 dnia pobytu w uzdrowisku, najczęściej już po 2-3 zabiegach leczniczych, zwłaszcza intensywnych i osiąga najwyższe nasilenie koło 7 dnia. Następnie stopniowo się zmniejsza około 14 dnia pobytu i po tym okresie jest już najczęściej słabo lub bardzo słaby wyrażony i przez większość kuracjuszy nie odczuwalny.

• Intensywność odczynu zależna jest głównie od rodzaju i ilości stosowanych tworzyw leczniczych, natężenia bodźców klimatycznych, od wydolności ogólnej i wieku pacjenta oraz od przebytych i toczących się procesów chorobowych.

• Fazy odczynu uzdrowiskowego

I faza pełno objawowa trwa 1 tydzień jest okresem adaptacji do środowiska;

II faza przejściowa trwająca następny 1 tydzień jest adaptacją do stosowanych bodźców leczniczych;

III faza słabo objawowa trwająca przez dalszy ciąg kuracji oraz w krótkim okresie po jej zakończeniu jest okresem równowagi między organizmem i stosowanymi bodźcami i jest najefektywniejszym okresem leczenia.

• Natężenie odczynu uzdrowiskowego

1. Odczyn wygórowany charakteryzuje się najczęściej wystąpieniem znacznego stopnia zaburzeń układu krążeniowo-oddechowego oraz gwałtownego nasilenia objawów choroby podstawowej. Należy przerwać zabiegi.

2. Odczyn wzmożony objawia się u większości, przejściowym krótkotrwałym wzrostem ciśnienia i tętna, okresową dusznością, bólami i kołataniem serca oraz zaostrzeniem objawów choroby podstawowej. Należy przerwać lub ograniczyć zabiegi.

3. Odczyn umiarkowany charakteryzuje się przejściowymi wahaniami ciśnienia tętniczego i tętna, okresowymi bólami mięśniowo-stawowymi, osłabieniem, sennością.

4. Odczyn łagodny występuje przeważnie bezpośrednio po zabiegach, dając uczucie zmęczenia, przegrzania, a nieco później zwiększonego napięcia mięśniowego i przejściowe różnorodne pobolewania ciała.

5. Odczyn poronny występuje zazwyczaj gdy po zabiegach następuje większy wysiłek fizyczny, który jest gorzej znoszony niż w warunkach normalnych, jednocześnie ma miejsce większa męczliwość nawet przy niewielkich wysiłkach, pocenie się, zwiększona diureza.

Odczyn umiarkowany i łagodny uznawany jest za miernik korzystnego przebiegu kuracji, ponieważ jest czynnikiem mobilizującym organizm do zwalczenia toczących się procesów chorobowych.

Odczyn Wygórowany i wzmożony jest wysoce niekorzystny a w skrajnych przypadkach wręcz niebezpieczny dla zdrowia i życia. Wymaga natychmiastowego wyłączenia leczenia uzdrowiskowego, niejednokrotnie wymaga leczenia farmakologicznego w sanatorium lub w cięższych przypadkach w szpitalu.

Celem wyeliminowania występowania odczynu wygórowanego i wzmożonego należy :

1. bezwzględnie przestrzegać wskazań i przeciwwskazań do leczenia uzdrowiskowego;

2. dawkować rodzaj i ilość zabiegów leczniczych stosownie do ostrości toczącego się procesu chorobowego, wydolności ogólnej i wieku;

3. w okresie pierwszych 3-4 dni nie należy zlecać pełnej gamy zabiegów leczniczych;

4. w okresie pierwszych 3-4 dni należy zalecać ograniczenie wysiłków fizycznych;

5. prowadzić wzmożoną obserwację chorych w pierwszym tygodniu leczenia.

ORGANIZACJA LECZNICTWA UZDROWISKOWEGO

W uzdrowiskach wyróżnia się następujące zakłady i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego

1. Uzdrowiskowe zakłady przyrodolecznicze

2. Szpitale uzdrowiskowe

3. Sanatoria uzdrowiskowe

4. Urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego

• Uzdrowiskowe zakłady przyrodolecznicze wykonują zabiegi lecznicze zaordynowane w ramach kuracji uzdrowiskowej. W zakładach tych są następujące działy lub wydzielone stanowiska zabiegowe

1. Kąpiele wannowe

2. Hydroterapia

3. Kąpiele i zawijania peloidowe

4. Baseny z wodą mineralną lub swoistą

5. Inhalatoria

6. Gimnastyka lecznicza

7. Fizykoterapia

8. Masaż leczniczy

9. Wypoczywalnie zbiorowe lub indywidualne

10. Gabinet lekarski i pielęgniarski

• Szpitale uzdrowiskowe świadczą stałą specjalistyczną opiekę lekarską i pielęgniarską oraz spełniają odpowiednie warunki bytowe i techniczne chorym, których stan zdrowia wymaga przeprowadzenia w warunkach uzdrowiskowych rehabilitacji leczniczej celem przyspieszenia powrotu do zdrowia lub utrwalenia wyników leczenia szpitalnego. Wymaga to posiadania odpowiedniego zaplecza diagnostycznego stosownie do profilu leczniczego oraz możliwości wykonywania specjalistycznych badań konsultacyjnych. Leczenie w szpitalu uzdrowiskowym odbywa się w ramach niezdolności do pracy.

• Sanatoria uzdrowiskowe zapewniają codzienną opiekę lekarską i pielęgniarską oraz zabiegi przyrodolecznicze, leczenie farmakologiczne i możliwość korzystania z miejscowych urządzeń lecznictwa uzdrowiskowego w ramach kuracji uzdrowiskowej. W sanatoriach uzdrowiskowych leczy się chorych z przewlekłymi chorobami o niezbyt zaawansowanych zmianach. Leczenie odbywa się w ramach urlopu wypoczynkowego. Sanatoria uzdrowiskowe mogą być prowadzone przez różnych gestorów mających odpowiednie uprawnienia, regulowane odpowiednimi przepisami.

• Urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego przeznaczone są do ogólnego korzystania w ramach kuracji uzdrowiskowej. Obejmują swoim zakresem świadczenia leczniczo-zapobiegawcze i rekreacyjne oparte na wykorzystaniu naturalnych miejscowych zasobów leczniczych oraz właściwości klimatu lub morza. Do najczęstszych urządzeń należą :

1. Pijalnie wód mineralnych i swoistych

2. Baseny kąpielowe sportowo-rekreacyjne

3. Urządzone odcinki wybrzeża morskiego i plaże

4. Urządzone odcinki brzegów jezior i rzek

5. Solaria i urządzone miejsca do kąpieli powietrznej lub werandowania

6. Obiekty leczniczo-sportowe do terapii ruchowej.

PRZECIWWSKAZANIA BEZWZGLĘDNE

DO LECZENIA UZDROWISKOWEGO

Przeciwwskazania bezwzględne obejmują zespoły lub jednostki chorobowe, które nie mogą być zakwalifikowane do leczenia uzdrowiskowego i mają charakter kliniczny oraz epidemiologiczno-higieniczny.

Najistotniejsze znaczenie przeciwwskazań polega na ochronie chorych przed negatywnymi skutkami działania bodźcowego tworzyw leczniczych i klimatu oraz przed rozprzestrzenianiem się chorób zakaźnych i pasożytniczych oraz zachowań uciążliwych dla otoczenia. Podane poniżej przeciwwskazania bezwzględne są uszeregowane alfabetycznie i nie uwzględniają leczenia klimatycznego.

PRZECIWWSKAZANIA BEZWZGLĘDNE

1.	Alkoholizm i narkomania
2.	Brak zrostu kostnego, chorzy w opatrunkach gipsowych, złamania powolne, stawy rzekome
3.	Choroby w ostrym okresie, zwłaszcza układu krążenia i ośrodkowego układu nerwowego, czynna choroba wrzodowa i dwunastnicy
4.	Choroby psychiczne, psychonerwice, nerwice z natręctwami i lękami sytuacyjnymi, mongolizm, zaniki pamięci
5.	Choroby układowe wyniszczające oraz inne schorzenia o ciężkim stanie ogólnym. Chorzy zniedołężniali z poważną lub całkowitą niezdolnością do samoobsługi
6.	Choroby układu krążenia : migotanie przedsionków, liczne skurcze przedwczesne ponad 5/min, częstoskurcz napadowy komorowy, blok trójpęczkowy pęczka Hisa niezupełny, bloki przedsionkowo-komorowe II^0 i III^0
7.	Choroby z bezwzględnymi wskazaniami do leczenia operacyjnego
8.	Choroby zakaźne i nosicielstwo chorób zakaźnych oraz choroby pasożytnicze
9.	Ciąża i okres karmienia
10.	Cukrzyca w okresie kwasicy lub z daleko posuniętymi zmianami naczyniowymi, zaawansowane powikłania cukrzycowe
11.	Czynna gruźlica płuc i innych narządów
12.	Moczenie nocne przewlekłe, konieczność cewnikowania pęcherza moczowego, sztuczny odbyt, przetoki, odleżyny, owrzodzenia
13.	Nadciśnienie tętnicze, ciśnienie skurczowe ponad 190 i rozkurczowe 110 mm Hg, złośliwe nadciśnienie tętnicze
14.	Nadczynności i niedoczynności tarczycy, oraz niewydolności kory nadnerczy, wymagające intensywnej farmakoterapii
15.	Niedokrwistość bez względu na przyczynę oraz inne ciężkie choroby krwi
16.	Niewydolność krążenia, oddychania, wątroby, nerek i innych narządów, pełno objawowa, upośledzająca podstawowe funkcje ustroju
17.	Nowotwory złośliwe oraz stany po leczeniu operacyjnym, energią promienistą i chemioterapią przed upływem 5 letniej obserwacji. Stany przedrakowe i nowotwory niezłośliwe upośledzające podstawowe funkcje ustroju
18.	Ropień płuc i opłucnej, bąblowiec, promienica, ogniska zapalne o odczynie ogólnoustrojowym
19.	Ropne infekcyjne zmiany na skórze
20.	Starczy wiek z uwzględnieniem w pierwszej kolejności wieku biologicznego a następnie wieku metrykalnego powyżej około 80 roku życia
21.	Ślepota, głuchota, poważne zaburzenia mowy bez opieki przewodnika
22.	Tętniak serca lub tętnic
23.	Wszawica, robaczyca (dzieci)
24.	Żółtaczka niezależnie od pochodzenia

WŁAŚCIWOŚCI FIZYKO-CHEMICZNE

WODY

Woda jest główną substancją warunkującą życie, ponieważ podstawową jej czynnością jest rozpuszczanie i transport wszystkiego co jest niezbędne do funkcjonowania każdego organizmu. Zawartość wody w organizmie dorosłego człowieka wynosi przeciętnie około 60-70% ogólnej masy ciała. Z ogólnej ilości wody w organizmie na tkankę mięśniową przypada około 41%, skórę 15%, kościec 15%, tkankę tłuszczową 10%, krew 8%, wątrobę 2%, mózg 2%, a reszta na pozostałe tkanki. Utrata 15% wody jest przeważnie śmiertelna.

Rodzaje wody

Wody słodkie

• ultra słodka 0-0,1 g/l,

• słodka 0,1-0,5 g/l,

• akratopegi 0,5-1,0 g/l są to wody o podwyższonej mineralizacji, stanowiące grupę pośrednią między wodami słodkimi a mineralnymi.

Wody mineralna

• słabo zmineralizowana 1,0-3,0 g/l,

• średnio zmineralizowana 3,0-10,0 g/l,

• zmineralizowane 10,0-35,0 g/l,

• solanki >35,0 g/l).

Do celów pitnych najbardziej nadają się wody ultra słodkie i słodki oraz niektóre akratopegi W Polsce dopuszcza się do celów pitnych wodę o mineralizacji do 0,8 g/l i twardości do 7,1 mwal/l.

Podstawowe właściwości wody

Twardość ocenia się na podstawie zawartości jonów wapnia (Ca²⁺) i magnezu (Mg²⁺). Obecnie w Polsce obowiązuje norma wyrażona w miligramorównoważnikach (mwal/l) jonu Ca²⁺ i Mg²⁺ w 1 litrze wody.

• woda bardzo miękka <1,5 mwal/l,

• miękka 1,5-3,0 mwal/l,

• średnio twarda 3,0-6,0 mwal/l,

• twarda 6,0-10,0 mwal/l,

• bardzo twarda >10,0 mwal/l,

Smak i zapach wody najlepiej badać w temperaturze około 20°C, wynik określa się organoleptycznie w 6 stopniowej skali. Odczuwalność smaku zależy od wrażliwości kubków smakowych, od jakości i ilości rozpuszczonych substancji i temperatury. Wzrost temperatury wody podwyższa odczucia smakowe, natomiast obecność dwutlenku węgla w ilości powyżej 100 mg/l zmniejsza. Badanie zapachu wymaga badania „na zimno” do 20°C oraz „na gorąco” w temperaturze 60°C.

WODY WODOROWĘGLANOWE

Wodne kąpiele kwasowęglowe

• woda kwasowęglowa zawiera od 250-999 mg/dcm³ CO₂ ;

• szczawa zawiera powyżej 1000 mg/dcm³ CO₂ ;

• naturalne kąpiele powinny zawierać nie mniej niż 400 mg/dcm³ CO₂ ;

• sztuczne kąpiele powinny zawierać nie mniej niż 700 mg/dcm³ CO₂ ;

• temperatura kąpieli powinna być stosowana w granicach 32-34⁰C nie przekraczalna 35⁰C;

• temperatura poniżej 31⁰C powoduje wydzielanie w skórze histaminy (przekrwienie);

• temperatura powyżej 36⁰C powoduje wydzielanie w skórze acetylocholiny (przekrwienie);

Zaczerwienienie skóry (temperatura wody 32-34⁰C )

lekkie przy zawartości CO₂ wodzie 350 mg/dcm³,

silne 400 mg/dcm³,

rumień 550 mg/dcm³;

Ukrwienie skóry po kąpieli może wzrosnąć o 600%;

Wydzielanie się CO₂ z wody naturalnej, w odkrytej wannie o zawartości 1700 mg/dcm³ CO₂ , temp. 32-34⁰C na lustrem wody znajduje się około 3,5% CO₂, na wysokości ust kąpiącego się 2%, a osoby obsługującej 0,1-0,2%.

Wydzielanie się CO₂ z wody wykonanej sztucznie (saturowana) jest o 2-6 razy większe.

Kąpiel kwasowęglowa

• jednofazową polega na działaniu CO₂ na organizm, wyłącznie przez skórę z wyłączeniem układu oddechowego. Zawartość we wdychanym powietrzu nie może przekraczać 0,1-0,2% CO₂. Kąpiel tak wykonana może być stosowana do 30 minut co drugi dzień, w bardzo szerokim zakresie wskazań. Kąpiele kwasowęglowe tego typu są dobrze tolerowane nawet przez osoby po 80 roku życia;

• dwufazowa rozpoczyna się procesami odpowiednimi jak w kąpieli jednofazowej i dopiero po 10-15 minutach rozpoczyna się faza druga, mająca charakter ogólnoustrojowy, związany z wchłanianiem przez płuca dwutlenku węgla. Czas występowania i natężenie drugiej fazy zależny jest od stężenia CO₂ we wdychanym powietrzu. Przy zawartości CO₂ we wdychanym powietrzu w granicach 1%-2% czas zabiegu może być stosowany maksymalnie do 20 minut. Przy wyższym stężeniu należy skrócić czas kąpieli, odpowiednio do 15 lub 10 minut i ograniczyć wskazania do tego zabiegu.

Wskazania do stosowania kąpieli wodnych

1. Nadciśnienie okres I i II wg WHO.

2. Choroby naczyń obwodowych na tle miażdżyc, stanów zapalnych i cukrzycy.

3. Czynnościowe zaburzenia krążenia tętniczego.

1. Zaburzenia krążenia włośniczkowego w skórze.

2. Czynnościowe choroby serca.

3. Choroby zwyrodnieniowe stawów

4. Zespoły bólowe w pozastawowych częściach narządu ruchu.

5. Choroba wibracyjna.

6. Nerwice wegetatywne i psychowegetatywne.

Suche kąpiele kwasowęglowe

• W trakcie suchych kąpieli w dwutlenku węgla najwięcej gazu przenika przez jednostkę powierzchni skóry brzucha i pleców, najmniej zaś na dystalnych końcach kończyn dolnych.

• Dyfuzja w trakcie zabiegu wzrasta wraz ze wzrostem przekrwienia i pocenia się skóry, przy czym to ostatnie nie jest to zależnie od ilości gruczołów potowych.

• W skórze zachodzą podobne zmiany jak w czasie kąpieli kwasowęglowej w wodzie lecz wyraźnie mniejsze.

• Na ogół występuje obniżenie ciśnienia tętniczego, zwolnienie tętna i zmniejszenie częstość oddechów

• Najczęściej stosuje się suche kąpiele kwasowęglowe jako tak zwane zbiorowe i indywidualne.

• Temperatura w granicach 21-29⁰C (najkorzystniejsza 25⁰C), wskazana wilgotność od 45-65%, a czas trwania zabiegu 30 minut.

Wskazania do stosowania kąpieli suchych

1.Owrzodzenia żylakowate podudzi.

2.Zmiany troficzne skóry.

3.Wskazania jak przy kąpielach wodnych.

Przeciwwskazania do stosowania kąpieli wodnych i suchych

1. Przeciwwskazania ogólne obowiązujące w danym uzdrowisku.

WODY CHLORKOWE

Działanie miejscowe

• Chlorek sodu w czasie kąpieli w wyniku wysokiego ciśnienia osmotycznego przenika do skóry i odkłada się w warstwie rogowej naskórka a następnie w niewielkiej ilości wchłania się do krwi.

• Warstwa rogowa naskórka po kąpieli solankowej zawiera mniej wody niż po kąpieli w zwykłej wodzie.

• W naskórku zgromadzona sól kuchenna powoduje na drodze osmotycznej zmiany jonowe w zakończeniach nerwowych wpływając na czynność autonomicznego układu nerwowego regulującego czynności wszystkich narządów.

• Pobudzenie mitozy komórek warstwy rozrodczej naskórka (regeneracja naskórka).

• Przekrwienie skóry występuje w wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych.

• Wzmożone pocenie się w wyniku rozszerzenia przewodów gruczołów potowych.

• Zwolnione parowanie wody z powierzchni skóry, powoduje zmniejszenie utraty ciepła.

• Podwyższenie temperatury skóry o 0,2-0,7⁰C utrzymuje się po kąpieli do 3 godz., następuje to w wyniku pobudzenia termoreceptorów znajdujących się w pobliżu warstwy rogowej naskórka i rozszerzenia drobnych naczyń krwionośnych.

• Impregnacja skóry solą występuje po kilku kąpielach tworząc tzw.„płaszcz solny” w wyniku czego wchłanianie soli twa przez 24 godziny.

• Rumieniotwórcze działanie promieniowania ultrafioletowego nasila się po kąpielach solankowych.

Działanie ogólne

• Zmniejszenie pobudliwości nerwów czuciowych i ruchowych.

• Poprawa regulacji krążenia krwi.

• Normalizacja ciśnienia tętniczego krwi.

• Pobudzenie przemiany materii

• Wzrost ogólnej odporności.

• Spowolnienie oddawania ciepła przez organizm.

• Przewodnictwo cieplne w kąpieli solankowej jest niższe niż w zwykłej wodzie, powodując obniżenie o 0,5 do 1,5⁰C oddziaływanie temperatury na organizm.

Wskazania

1. Choroby zwyrodnieniowe kręgosłupa i stawów z towarzyszącym zespołem bólowym.

2. Choroby pourazowe narządu ruchu.

3. Schorzenia i uszkodzenia obwodowego i centralnego układu nerwowego.

4. Zaburzenia krążenia obwodowego.

5. Stany po zakrzepach.

6. Nadciśnienie I stopnia.

7. Choroby skóry, zwłaszcza łuszczyca, świerzbiączka i alergie skórne.

8. Przewlekłe choroby narządu rodnego.

9. Nerwice.

• Choroby wieku dziecięcego

1. Choroby reumatyczne z wyłączeniem okresu ostrego i podostrego.

2. Anemie.

3. Zaburzenia przemiany materii.

4. Opóźnienie rozwoju fizycznego.

5. Stany rekonwalescencji.

Przeciwwskazania

1. Niewydolność krążenia.

2. Niewydolność nerek (przy kuracji pitnej)

3. Choroby naczyń wieńcowych z dusznicą bolesną.

4. Wady zastawkowe serca.

5. Nadczynność tarczycy.

6. Niewydolność jajników.

7. Zaburzenia rozwojowe narządów rozrodczych.

WODY SIARCZANOWE

Działanie ogólne

• W organizmie ludzkim siarka związana stanowi około 0,21% wagi ciała, z czego 1/3 znajduje się w skórze, ścianach naczyń i w chrząstkach. Dzienny obrót siarki w organizmie wynosi około 2-3 g a wydala się blisko 1 g z czego 80% z moczem i 10% z kałem.

• Siarka bierze udział w syntezie aminokwasów : cystyny lub cysteiny i metioniny, składników białek ustrojowych oraz biokatalizatorów wielu przemian. Siarka jest akceptorem i donatorem wodoru w biologicznych procesach oksydoredukcyjnych.

• Wzrost procesów oksydacyjnych w komórkach zachodzi po przez zwiększenie po kąpielach zawartości we krwi glutationu, kwasu askorbinowego, wzrasta poziom hemoglobiny oraz następuje zwiększenie liczby krwinek czerwonych.

• Działanie hipotensyjne w wyniku przesunięcia dużych ilości krwi do skóry.

• Zwiększone przyswajanie siarki nasila syntezę kwasu chondroitynosiarkowego poprawiając stan chrząstek i aparatu więzadłowego.

• Pobudzenie układu łącznotkankowego wpływa na rozluźnienie przykurczów.

• Obniżenie poziomu cholesterolu we krwi i hamowanie procesów miażdżycowych.

• Wpływ regulacyjny na przemianę materii.

• Wzrost poziomu przeciwciał poprawia procesy odpornościowe.

• Związki siarki działają odtruwająco przy zatruciach metalami ciężkimi. Siarczki łącząc się z metalami są wydalane z organizmu w postaci nierozpuszczalnej

Wskazania

1. Choroby zwyrodnieniowo-wytwórcze kręgosłupa i stawów z ograniczoną ruchomością.

2. Choroby pourazowe narządu ruchu.

3. Schorzenia i uszkodzenia pourazowe obwodowego i centralnego układu nerwowego.

4. Choroby chrząstek stawowych.

5. Zaburzenia krążenia obwodowego.

6. Owrzodzenia podudzi.

7. Nadciśnienie tętnicze I i II stopnia.

8. Przewlekłe choroby narządu rodnego.

9. Łuszczyca, trądzik, wyprysk, dermatozy zawodowe.

10. Przewlekłe zatrucia metalami ciężkimi.

Przeciwwskazania

1. Hipotonia (niskie ciśnienie tętnicze).

2. Nadwrażliwość na związki siarki.

WODY RADONOWE (Rn²²²)

Działanie radonu

• Przeciwzapalne, odczulające i przeciwbólowe tłumaczy się pobudzeniem kory nadnerczy i zwiększoną produkcją hormonów sterydowych.

• Zwiększona diureza wynika z działania radonu powodującego zmniejszenie wchłaniania zwrotnego jonów sodowych w kanalikach nerkowych.

• Wzrost czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego utrzymujący się jeszcze przez około 3 miesiące po zakończeniu leczenia. W szeregu badań stwierdzono zwiększenie się w surowicy krwi stężenia hormonu adrenokortykotropowego, hormonu dojrzewania pęcherzyków, hormonu luteinizującego i hormonu wzrostu oraz kortyzolu, testosteronu, estradiolu i estriolu.

• Hipotensyjne działanie radonu zachodzi po przez zwiększony przepływ krwi przez naczynia krwionośne

• Jednorazowa kąpiel radoczynna wywołuje zwiększenie przepływu krwi przez tkanki średnio o 400% u osób bez wyraźnych zmian w układzie naczyniowym, w stosunku do kąpieli w wodzie gospodarczej.

• Bezpośrednio po zabiegach radonowych wzrasta tolerancja na wysiłki fizyczne, która utrzymuje się do 1 godziny.

Wskazania

1. Choroby zwyrodnieniowo-wytwórcze kręgosłupa i stawów z ograniczoną ruchomością.

2. Choroby pourazowe narządu ruchu.

3. Schorzenia i uszkodzenia pourazowe obwodowego i centralnego układu nerwowego.

4. Choroby tarcz międzykręgowych.

5. Zaburzenia krążenia obwodowego.

6. Owrzodzenia podudzi.

7. Nadciśnienie tętnicze I i II stopnia.

8. Przewlekłe choroby narządu rodnego.

9. Niepłodność męska.

10. Łuszczyca, trądzik, wyprysk, dermatozy zawodowe.

11. Przewlekłe zatrucia metalami ciężkimi.

Przeciwwskazania

1. Młody wiek.

2. Ciążą i okres karmienia.

3. Choroby nowotworowe.

4. Choroby przerostowe układu krwiotwórczego i chłonnego.

5. Zawodowe narażenie na promieniowanie jonizujące.

PELOIDY TORFOWE

Peloidy są naturalnymi tworzywami organiczno-mineralnymi, które powstały w wyniku procesów geologicznych z udziałem wody i mikroorganizmów.

1. Peloidy torfowe (borowiny) dzieli się w zależności od warunków ich powstawania oraz składu mineralnego są to :

1. torfy wysokie

2. torfy przejściowe

3. torfy niskie

4. muły borowinowe

Składniki organiczne borowin

• Bituminy do nich należą woski, żywice, asfalty i tłuszcze.

• Pektyny należą do nich garbniki oraz produkty rozkładu błonnika i białka roślinnego.

• Celuloza i hemiceluloza.

• Kwasy huminowe do których zalicza się fulwokwasy, kwasy humusowe, aminokwasy.

• Ligniny i huminy.

• Substancje czynne biologicznie typu hormonalnego, enzymy, antybiotyki.

• Bakterie tlenowe i beztlenowe, grzyby.

Składniki nieorganiczne borowin

• Zróżnicowane rodzaje minerałów, najczęściej siarczany magnezu i potasu, związki glinu, żelaza i wapnia.

W lecznictwie stosuje się borowinę naturalną i pastę borowinową

Borowina naturalna

• Części składowe borowiny naturalnej składają się z tak zwanych „ziaren”, z których większość posiada średnicę około 4 mm i większą. Do zabiegów zaleca się borowinę o średnicy 2-4 mm .

• Podgrzewanie borowiny powyżej 50⁰C niszczy wartości katalityczne, a powyżej 80⁰C niszczy wartości biologiczne i narusza istotne właściwości fizyczne i chemiczne.

• Składowana borowina w magazynie traci w ciągu roku 25-35% zdolności wiązania wody. Borowiny nie wolno przechowywać na wolnym powietrzu, ponieważ w wyniku przegrzewania, wysuszania, przemrażania, wypłukiwania itp. traci w ciągu pół roku wartość leczniczą.

• Pojemność cieplna jest duża z powodu małego przewodnictwa cieplnego i braku prądów konwekcyjnych. Czas spadku temperatury w przedziale od 42⁰C do 42⁰C wynosi dla borowiny 70 min , dla piasku 30 min , dla wody 20 min .

• Subiektywnie obojętna temperatura borowiny dla ciała ludzkiego wynosi przeciętnie 38⁰C. Gradient termiczny między borowiną a ciałem wynosi przeciętnie 3⁰C.

• Przegrzanie ciała największe występuje po zawijaniach. Po założeniu borowiny o temperaturze 42⁰C na większość ciała, po kilku minutach skóra a następnie tkanki pod nią leżące osiągają temperaturę około 39⁰C, która wytraca się bardzo powoli, podwyższając ogólną ciepłotę ciała o 2-3⁰C.

• Hipertermia powoduje zwiększenie pojemności minutowej serca, przyspieszenie akcji serca i zwiększenie objętości wyrzutowej serca.

• Intensywne pocenie spowodowane jest pobudzeniem ośrodkowych termoreceptorów.

Wskazania

1. Choroby zwyrodnieniowo-wytwórcze kręgosłupa i stawów.

2. Choroby pourazowe narządów ruchu.

3. Przykurcze stawów.

4. Choroby reumatyczne mięśni.

5. Neuralgie obręczy biodrowej i barkowej oraz inne przewlekłe nerwobóle.

6. Niektóre choroby ginekologiczne (wg wskazań ginekologa).

7. Wysięki w okresie zejściowym.

1. W przewlekłym zapaleniu pęcherzyka żółciowego, kamicy żółciowe i nerkowej bez napadów bólowych, w przewlekłym zapaleniu wątroby i nieżycie żołądka zaleca się pastę borowinową.

Przeciwwskazania w stosowaniu borowiny naturalnej

1. Wszystkie ostre i podostre stany zapalne.

2. Niewydolność krążeniowa i oddechowa, nawet niewielkiego stopnia.

3. Nadciśnienie i niskie ciśnienie krwi.

4. Niedokrwistość.

5. Choroby naczyń krwionośnych zwłaszcza miażdżyca i zakrzepowe zapalenie żył.

6. Choroby nerek i pęcherza moczowego.

7. Cukrzyca.

8. Podwyższona temperatura ciała bez względu na przyczynę.

9. Skłonność do krwawień i wybroczyn.

10. Zaburzenia troficzne i zapalne skóry.

11. Zaburzenia czucia.

Przeciwwskazania przy zastosowaniu pasty borowinowej głównie zależą od zastosowanej temperatury i stanu skóry.

KURACJA PITNA

Wyniki kuracji pitnej zależne są od

• rodzaju wody leczniczej

• temperatury

• wypijanej objętości

• ciśnienia osmotycznego

• rodzaju i ilości poszczególnych składników jonowych i pierwiastków śladowych

• od wzajemnej proporcji poszczególnych składników

• sposobu prowadzonej kuracji

Rodzaje kuracji pitnej

1. Kuracja standardowa

Należy stosować dawkę podstawową lub średnią nie przekraczając 1400 ml dziennie. Pierwszą porcję należy wypijać około godz. 7⁰⁰ wynoszącą 50% dawki dziennej, o godz. 12⁰⁰ 20% dawki i o godz.17⁰⁰ pozostałą część wynoszącą 30 % dawki dziennej.

2. Kuracja wspomagająca

Kuracja wspomagająca ma zastosowanie gdy zachodzi potrzeba zwiększenia działania farmakologicznego kąpieli leczniczych lub innych zabiegów balneologicznych. Wymagana jest dawka podstawowa lub inna wynikająca z przeliczenia, potrzebna do osiągnięcia w organizmie odpowiedniego stężenia danego składnika. 60% dawki dziennej należy wypijać o godz. 7⁰⁰ i o godz. 17⁰⁰ 40%.

3. Kuracja frakcjonowana

Należy stosować u osób z zaburzeniami krążenia oraz układu moczowego i trawiennego a zachodzi konieczność stosowania kuracji pitnej. Znosi bowiem efekt krótkotrwałego i nadmiernego wchłaniania wody, który może być u tych chorych nie wskazany lub szkodliwy. Kurację należy stosować w 6 porcjach, pobierając dziennie dawkę podstawową. I porcja o godz. 7⁰⁰-20% dawki, II 9⁰⁰-15%, III 12⁰⁰-15%, IV 15⁰⁰-15%, V 17⁰⁰-20%, VI 21⁰⁰-15%. Tą formę kuracji należy również stosować przy niedoborach elektrolitów stosując odpowiednio wyższą dawkę, pod kontrolą poziomu elektrolitów.

4. Kuracja oszczędzająca

Kuracja oszczędzająca ma zastosowanie u osób w podeszłym wieku, z przewlekłymi schorzeniami układu trawiennego i moczowego, zakłóceniami diurezy nocnej, przerostem prostaty itp. Oraz we wczesnym okresie rekonwalescencji po zabiegach operacyjnych jak i leczeniu zachowawczym. Należy stosować dawkę małą w 2 porcjach. Pierwsza o godz. 7⁰⁰-70% dawki (lub 50%), druga porcja o 12⁰⁰-30% (lub 50%).

5. Kuracja moczopędna zwykła

Dla uzyskania wyraźnego ale krótkotrwałego efektu moczopędnego należy stosować dawkę dużą o godz. 7⁰⁰-80% dawki dziennej i o godz.17⁰⁰-20%.

6. Kuracja moczopędna intensywna

Zazwyczaj powinna być stosowana, kiedy zachodzi potrzeba intensywnego przepłukania układu moczowego i może być ponawiana co 3-4 dni, zaś w pozostałych dniach odpowiednio mniejsza. Należy stosować dawkę maksymalną nie przekraczając 3500ml w 6 równych porcji w ciągu doby. Ta forma kuracji może być uciążliwa bo obok wypijania stosunkowo dużej ilości wody musi być pita również i w nocy aby nie dopuszczać do nocnego zagęszczania moczu.

7. Kuracja moczopędna uderzeniowa

W wybranych przypadkach kamicy nerkowej może być stosowana kuracja uderzeniowa, polegająca na zastosowaniu dawki maksymalnej do 3500 ml, wypijanej w godzinach rannych w okresie 2-3 godz. Kuracja może być stosowana 1-2 raz w tygodni pod nadzorem lub po konsultacji z urologiem. W pozostałych natomiast dniach należy stosować dawkę umiarkowaną dającą efekt moczopędny.

8. Kuracja specjalistyczna

Kuracja pitna jest jedyną lub podstawową formą leczenia w uzdrowisku, wymagająca szczególnych wskazań i stosownie do tego odrębnego dawkowania.

HYDROTERAPIA

Termoregulacja

Termoregulacja polega na zrównoważonym dostosowaniu wymiany ciepła między organizmem a otoczeniem oraz na równomiernym utrzymaniu bilansu cieplnego organizmu zapewniającego stałą temperaturę wnętrza, która wiąże się z odpowiednim wytwarzaniem ciepła przez ustrój.

Regulacja temperatury ciała odbywa się na drodze chemicznej i fizycznej przy wydatnym udziale mechanizmów nerwowych działających na zasadzie sprzężenia zwrotnego oraz mechanizmów humoralnych.

• Regulacja chemiczna zachodzi głównie w części rdzennej organizmu po przez zmiany w zakresie przemiany materii i po przez aktywność mięśniową.

• Regulacja fizyczna w większości zachodzi w części korowej organizmu głównie na drodze oddawania ciepła, względnie na pobieraniu ciepła.

Odczuwanie rzeczywistej temperatury, uzależnione jest od rozmieszczenia na skórze termoreceptorów, które jest zależne od kilkakrotnie większej ilości receptorów zimna niż ciepła oraz od przewodnictwa cieplnego danego tworzywa.

• Przewodnictwo cieplne wody jest 20 razy większe niż powietrza i dlatego w zależności od temperatury wody może dochodzić do zwiększonego oddawania ciepła z organizmu do wody lub jej pobór z wody.

• Przewodnictwo cieplne tworzyw stałych wykazuje duże zróżnicowanie np. dotykając do skóry płytkę metalową i styropian o tej samej temperaturze pokojowej, przy dotyku metalu wystąpi uczucie chłodu, a przy styropianie uczucie ciepła, wynika to z tego, że płytka metalowa ma duże przewodnictwo cieplne i szybciej odprowadza ciepło ze skóry w przeciwieństwie do styropianu.

Rozmieszczenie na skórze termoreceptorów jest nierównomierne pod względem lokalizacji oraz ilości i powoduje, że największą wrażliwość na zmianę temperatury wykazują opuszki palców, klatka piersiowa, przednia powierzchnia kończyn górnych oraz skóra brzucha.

Bodźcem progowym dla receptorów zimna jest zmiana temperatury w przedziale od 10 do 41°C, zaś dla receptorów ciepła od 20 do 45°C. Na skórze znajdują się również mechanoreceptory i receptory bólowe, które reagują na zmianę temperatury ale ponad dziesięciokrotnie słabiej.

Receptory bólowe ulegają pobudzeniu po oziębieniu skóry poniżej 10°C lub jej gwałtownemu ogrzaniu powyżej 45°C.

Działanie wody o niskiej temperaturze

Działanie wody o niskiej temperaturze powoduje, że organizm ludzki dąży do zachowania równowagi cieplnej głównie po przez

• zmniejszenie utraty ciepła oraz po przez

• zwiększenie wytwarzania ciepła

Procesy regulacyjne są dwu fazowe

• Pierwsza faza wychłodzenia objawia się :

1. zblednięciem skóry w wyniku zwężenia naczyń krwionośnych w obrębie skóry, które zachodzi na skutek pobudzenia układu współczulnego, jednocześnie zaczynają działać czynniki ograniczające utratę ciepła i zwiększające wytwarzanie ciepła,

1. hamowaniem pocenia się, które ogranicza w znacznym stopniu utratę ciepła,

2. wytwarzaniem ciepła po przez skurcze mięśni, które objawiają się dreszczami dającymi bardzo duże ilości ciepła oraz włączeniem się mechanizmów pobudzających przemianę materii,

3. następuje podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi oraz przyspieszenie i pogłębienie oddechu.

• Druga faza ochłodzenia występuje po krótkim okresie czasu, który jest dosyć zróżnicowany osobniczo :

1. pojawia się narastające zaczerwienienie skóry oraz zmniejszenie uczucia chłodu, które są następstwem rozszerzenia się tętnic obwodowych, zachodzących pod wpływem pobudzenia części przywspółczulnej układu autonomicznego,

2. następuje obniżenie ciśnienia tętniczego krwi i wyrównanie funkcji oddechowej o ile wychłodzenie nie trwa zbyt długo,

3. przy ochłodzeniu całego ciała krew płynąca do kończyn nie jest kierowana do warstw powierzchownych ale do głębiej leżących tętnic, które znajdują się w bliskim sąsiedztwie głębokich żył i tu zachodzi przenoszenie części ciepła, które pozostaje w organizmie, dzięki czemu temperatura obwodowych części kończyn jest niska i wymiana ciepła z otoczeniem staje się mała,

4. występowanie fal rozszerzenia i zwężenia naczyń (fale Lewisa) głównie w zakresie skórnych anastomoz tętniczo-żylnych z pominięciem kapilarów, które występują przy dłuższym oziębianiu ograniczonego obszaru ciała np. rąk i stóp,

4.1. anastomozy tętniczo-żylne znajdują się w skórze w dużych ilościach a szczególnie w opuszkach palców rąk i nóg oraz w płatku ucha i stanowią specyficzne urządzanie do szybkiej wymiany ciepła między organizmem a otoczeniem. Przepływ ten uzależniony jest od temperatury wewnętrznej ciała i czym temperatura wewnętrzna jest większa tym fale rozszerzenia naczyń są wtedy dłuższe, większe i szybciej występują, a przy wychłodzeni wnętrza ciała, proces ten znacznie słabnie,

1. brak lub znaczne ograniczenie anastomoz tętniczo-żylnych np. w obrębie skóry głowy powoduje dużą utrata ciepła po przez ten obszar, który sięga do 10% ogólnej ilości ciepła wytwarzanego w spoczynku przez organizm,

• Obszary ciała o zwiększonej utracie ciepła w zimnej wodzie występują na powierzchni bocznej klatki piersiowej oraz w obrębie pachwin,

• U ludzi starszych jest upośledzona termoregulacja fizyczna i chemiczna oraz reakcja skurczowa naczyń na zimno, co powoduje większą utratę ciepła niż u ludzi młodszych, a ponad to wzrost wytwarzania ciepła jest mniejszy i powolniejszy,

• Subiektywne odczuwanie zmian temperatury skóry na zimno i ciepło u ludzi starszych jest znacznie obniżone i jest prawie trzykrotnie gorsze niż u ludzi młodych.

Działanie wody o ciepłej i gorącej temperaturze

Umiarkowanie ciepła woda powoduje wzrost ukrwienia skóry i tkanek bezpośrednio pod nią leżących, wyrażające się jasnym zaczerwienieniem skóry, która po dłuższym działaniu tej temperatury przyjmuje odcień lekko siny sygnalizując, że przekrwienie czynne przechodzi w przekrwienie bierne.

Gorąca woda nagle zastosowana, może w pierwszym momencie spowodować krótkotrwałe zblednięcie skóry z następowym szybkim jej zaczerwienieniem.

Ciepła i gorąca woda powoduje obniżenie ciśnienia krwi i przyspieszenie czynność serca, w wyniku wypełnienia krwią rozszerzonych na obwodzie naczyń krwionośnych oraz powoduje zmniejszenie krwi w rdzennej części ciała, a przy dłuższym trwaniu przegrzania doprowadza do niekorzystnego procesu jakim jest zmniejszenie wypełnienia krwią komór serca.

• Następuje pobudzenie przemiany materii, pobudzenie części synaptycznej układu autonomicznego, rozluźnienie mięśni, zmniejszenie bólu i stanów zapalnych oraz przyczynia się do odprężenia psychicznego.

Temperatura zabiegów wodnych

8-20⁰C - zimne

20-27⁰C - chłodne

28-33⁰C -letnie

34-37⁰C - ciepłe

38-44⁰C - gorące

PRZEGRZEWANIA CAŁKOWITE

Wskazania do przegrzewań całkowitych

1. Odnowa biologiczna.

2. Choroby zwyrodnieniowe stawów i kręgosłupa.

3. Gościec mięśnowo-ścięgnisty.

4. Stany pourazowe.

5. Neuralgie.

Przeciwwskazania do przegrzewań całkowitych

1. Przeciwwskazania bezwzględne mające zastosowanie w balneologii.

2. Obniżona wydolności układu krążeniowo-oddechowego.

3. Choroba nadciśnieniowa.

4. Miażdżyca.

5. Zaawansowana cukrzyca.

6. Miesiączka.

7. Podeszły wiek.

8. Podwyższona temperatura ciała.

PARAFINOTERAPIA

Wskazania do przegrzewań miejscowych

1. 1. Choroby zwyrodnieniowe stawów.

2. Gościec mięśnowo-ścięgnisty.

3. Stany pourazowe.

4. Neuralgie

5. Zespoły bólowe.

6. Przykurcze mięśniowe.

7. Przygotowanie do niektórych ćwiczeń leczniczych.

Przeciwwskazania do przegrzewań miejscowych

1. Zmiany troficzne skóry, świeże wynaczynienia, ubytki skóry oraz ropne schorzenia skóry.

2. Miażdżyca.

3. Żylaki.

4. Hemofila.

5. Choroby nowotworowe.

6. Zespół Sudecka.

7. Osteoporoza.

KLIMATOTERAPIA

Klimatologia zajmuje się jednym z ważniejszych długofalowych procesów środowiska przyrodniczego, jakim jest klimat, który jest kształtowany przez zespół elementów meteorologicznych, czynników geograficznych i kosmicznych.

Jednostki klimatyczne

Mikroklimat jest rodzajem klimatu zawartego w małej skali i dotyczy najczęściej małej przestrzeni takiej jak pojedyncze pomieszczenie, stanowisko pracy, poletko doświadczalne, mikroklimat korony drzewa, kępy roślin czy legowiska zwierzęcia.

Topoklimat jest to najczęściej klimat miejsca lub obiektu, który samodzielnie nie funkcjonuje lub obiektu samodzielnego, lecz o małych wymiarach przestrzennych.

Mezoklimat (klimat lokalny) dotyczy samoistnych jednostek geograficznych, takich jak : dolina, kompleksy leśne, jeziora.

Makroklimat obejmuje duże jednostki geograficzne i dotyczy niejednokrotnie kilku regionów, które mają wielkoprzestrzenny, a jednak zbliżony charakter klimatyczny.

Geoklimat odpowiada znacznej części kontynentu, bądź oceanu.

Klimat planetarny odpowiada całej lub znacznej części powierzchni ziemi.

REGIONY KLIMATYCZNE POLSKI

W Polsce w lecznictwie uzdrowiskowym najbardziej przyjął się podział na 3 regiony klimatyczne oparty na położeniu geograficznym.

Klimat nadmorski i morski - charakteryzuje się dużą zmiennością sezonową w ciągu roku i zwiększonym ruchem powietrza, z częstym występowaniem wiatru o średniej i dużej szybkości oraz dużej wilgotność, która powoduje wzrost wielkości ochładzającej powietrza.

Klimat nizinny - obejmuje przeważający obszar Polski i jest przyjmowany jako punkt odniesienia dla innych regionów klimatycznych. Ze względu na zajmowany obszar charakteryzuje się dużą zmiennością pogody. Ta zmienność pogody uzależniona jest głównie od napływu mas powietrza z nad Oceanu Atlantyckiego jak i kontynentalnego ze wschodu. Powoduje to występowanie wyraźnego zróżnicowania przestrzennego krańcowych obszarów tego regionu.

Klimat górski i podgórski - charakteryzuje się największą zmiennością klimatyczną, która wynika z różnorodności przestrzennej, wpływającej na duże zróżnicowanie klimatyczne. Specyficzną cechą klimatu górskiego jest zmienność niektórych parametrów meteorologicznych. W górach na każde 100m wzniesienia n.p.m. ulega zmniejszeniu ciśnienie powietrza o 8 mm Hg, temperatura powietrza obniża się o około 0,6°C, zaś natężenie promieniowania wzrasta początkowo o około 2-4%, a w partiach wysokogórskich o 1%.

W okresie powojennym jako pierwszy regiony klimatyczne w Polsce określił w 1949 roku Eugeniusz Mikołaj Romer. Według jego klasyfikacji Polska została podzielona na 7 regionów, które dzieliły się na 43 dzielnice.

Dla celów leczniczych znacznie przydatniejsza jest stworzona w 1991 roku klasyfikacja bioklimatu Polski według T. Kozłowskiej-Szczęsnej. Według tej klasyfikacji Polska podzielona jest na 6 regionów i 4 podregiony bioklimatyczne. Klasyfikacja ta uwzględnia podstawowe różnice klimatyczne, jakie występują między uzdrowiskami położonymi na krańcach wschodnich, południowych i południowo-zachodnich.

BODŹCOWANIE BIOKLIMATU

Bioklimat słabo bodźcowy

Bioklimat średnio bodźcowy

Bioklimat mocno bodźcowy

Klimatoterapia ma swój ważny udział w kompleksowym nieswoistym leczeniu uzdrowiskowym poprzez oddziaływanie zespołu bodźców klimatycznych. W zespole bodźców klimatycznych wyróżnia się następujące bodźce:

Bodźce fotochemiczne - źródłem jest promieniowanie słoneczne nadfioletowe, podczerwone (cieplne) i widzialne, daje najintensywniejszy efekt biologiczny. Światło określa rytm biologiczny wszystkich organizmów w zależności od dziennych i sezonowych zmian wysokości słońca nad horyzontem

Bodźce termiczne - przez wspólne działanie temperatury, wilgotności i ruchu powietrza a także promieniowania cieplnego, wymuszają w organizmie procesy zabezpieczające do utrzymania prawidłowego bilansu cieplnego.

Bodźce chemiczne - oddziaływują poprzez ciśnienie cząsteczkowe tlenu zależne od wysokości nad poziomem morza, aerozolu atmosferycznego, zmian składu powietrza oraz efektu jonizacji powietrza

Bodźce neurotropowe - źródłem bodźców neurotropowych są krótkotrwałe, gwałtowne zmiany pogody, powodujące zmienność stanów emocjonalnych. Również pora dnia lub roku wpływa na nastrój psychiczny. Przykładem tego jest częste zjawisko, występujące w okresie przed zachodem słońca, objawiające się uczuciem smutku, przygnębienia, które ustępują po podjęciu intensywnych zajęć lub zapalenia silnego światła.

KLIMATYCZNY ODCZYN UZDROWISKOWY

Odczyn uzdrowiskowy występuje najczęściej około 2-3 dnia pobytu w uzdrowisku i osiąga najwyższe nasilenie koło 7 dnia. Następnie stopniowo się zmniejsza około 14 dnia pobytu i po tym okresie jest już najczęściej słabo lub bardzo słabo wyrażony i przez większość kuracjuszy nie odczuwalny. Przebieg odczynu uzdrowiskowego ma charakter fazowy:

I faza pełnoobjawowa - trwa przeciętnie 1 tydzień.

II faza przejściowa - trwa również 1 tydzień.

III faza słabo objawowa - trwa przez dalszy ciąg kuracji oraz w krótkim okresie po jej zakończeniu. W czasie III fazy uzyskuje się najlepsze wyniki leczenia.

Aklimatyzacja - jest całokształtem odwracalnych procesów fizjologicznych i zmian morfologicznych, będących wyrazem procesu przystosowawczego do nowych dla danego organizmu warunków klimatycznych. Właściwa aklimatyzacja trwającym od 2 do 5 dni. Deaklimatyzacja trwa około 2-5 dni i najczęściej objawia się zaburzeniami snu pod postacią albo nadmiernej senności z jednoczesnym uczuciem znużenia i spowolnienia ruchowego, względnie objawia się niewielkim pobudzeniem i bezsennością.

Adaptacja - zachodzi w wyniku bodźcowania. Jest procesem bardzo złożonym, mającym charakter regulacji wyższego rzędu, który kształtuje się w wyniku wielu różnokierunkowych procesów miejscowych i ogólnoustrojowych. W klimatologii uznaje się, że adaptacja jest stałym przystosowaniem do warunków klimatycznych i w większości ma charakter genetyczny. Indywidualna adaptacja, która powstaje przez wiele miesięcy lub lat i nabywa charakteru trwałego, nazywana jest adaptacją lub aklamacją.

TERENOTERAPIA

Przy pierwszym badaniu lekarz powinien zakwalifikować pacjenta do odpowiedniej sprawnościowej grupy tereno-terapeutycznej i wpisać tą grupę w karcie zabiegowej pacjenta (w przepisie leczniczym), pod którym powinien być podpis i pieczątka lekarza leczącego. Wyróżniamy pięć grup terano-terapeutycznych:

1. GTT

Sprawność - pełna wydolność układu krążeniowo- oddechowego i narządu ruchu, wiek do około 65 lat.

Zalecenia - wysiłki fizyczne bez ograniczeń.

2. GTT

Sprawność - okresowa duszność wysiłkowa po znacznych obciążeniach (długotrwałe chodzenie po równym terenie lub szybkie wejście po schodach na drugą kondygnację), okresowa bolesność stawów i kręgosłupa bez ograniczenia ruchomości i obrzęków, bóle wysiłkowe, okresowe osłabienie, umiarkowana otyłość.

Zalecenia - wycieczki piesze w czasie 2-4 godziny, z 2-4 przerwami wypoczynkowymi, wycieczki autokarowe w dni bez zabiegów o zasięgu 150-180 km (w jedną stronę), maksymalnie do 8 godzin łącznie ze zwiedzaniem, spacerami etc.

3. GTT

Sprawność - przemijająca niewydolność krążenia niewielkiego stopnia, nadciśnienie tętnicze nieprzekraczające 160/100 mm Hg, niedokrwienie mięśnia sercowego, chorzy z rozrusznikiem serca, rozedma płuc, znaczne ograniczenie ruchomości w jednym stawie kończyny dolnej, umiarkowane zaniki mięśniowe, duże ograniczenia ruchów w drobnych stawach, wczesne stany po urazach narządu ruchu bez potrzeby zakładania opatrunków, umiarkowane i sporadyczne bóle dyskopatyczne.

Zalecenia - wycieczki piesze w czasie 1-2 godziny z 3-4 przerwami wypoczynkowymi z wyłączeniem tras ze stromiznami, wycieczki autokarowe w dni bez zabiegów o zasięgu 80-100 km (w jedną stronę) o ogólnym czasie trwania 4-5 godzin łącznie ze zwiedzaniem, spacerami etc.

4. GTT

Sprawność - niewydolność krążenia w okresie wydolności, nadciśnienie tętnicze w granicach 190/110 mm Hg, umiarkowane ograniczenie czynności życiowych przy pełnej samoobsłudze, chorzy chodzący o 2 kulach, wielostawowe deformacje z ograniczeniem ruchomości, duże zaniki mięśniowe.

Zalecenia - tyko na specjalnych trasach w obrębie szpitala lub sanatorium uzdrowiskowego pod stałym nadzorem personelu medycznego, krótkie spacery i wycieczki w obszarze uzdrowiska, lub transportem przystosowanym dla inwalidów, całkowite wyłączenie wycieczek autokarowych.

5. GTT

Sprawność - duża niewydolność narządu krążeniowo- oddechowego i narządu ruchu.

Zalecenia - spacery na terenie przyległym do szpitala uzdrowiskowego pod nadzorem i z pomocą personelu medycznego wg zaleceń lekarskich.

LITERATURA

	Jankowiak J. : Balneologia kliniczna. PZWL, Warszawa 1971
	Jankowiak J. : Biometeorologia człowieka PZWL, Warszawa 1976
	Jaskólski A.: podstawy fizjologii wysiłku fizycznego z zarysem fizjologii człowieka. Wydawnictwo AWF we Wrocławiu, Wrocław 2002
	Kochański J. W. : Lecznictwo uzdrowiskowe. Wyższa Szkoła Fizjoterapii z siedzibą we Wrocławiu, Wrocław 2008
	Kochański J. W. :Balneologia i hydroterapia. Wydawnictwo AWF we Wrocławiu, Wrocław 2002
	Kozłowska-Szczęsna T., Błażejczyk K., Krawczyk B. : Bioklimatologia człowieka PAN Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Warszawa 1997
	Kozłowski S.: Granice przystosowania, Wiedza Powszechna Warszawa 1986, Wydanie I
	Seyda B.: Dzieje medycyny w zarysie, PZWL Warszawa 1977, Wydanie III
	Straburzyński G., Straburzyńska-Lupa A. : Medycyna fizykalna PZWL, Warszawa 1997
	Kozłowska-Szczęsna T., Błażejczyk K., Krawczyk B., Milanówka D., Bioklimat uzdrowisk polskich i możliwości jego wykorzystania w lecznictwie, PAN Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, 2002
	Paczyński B., Płochniewski Z., Wody mineralne i lecznicze Polski, Państwowy Instytut Geologiczny, 1996
	Kozłowski S., Nazar K., Wprowadzenie do fizjologii klinicznej, PZWL,1999
	Sinclair M., Modern Hydrotherapy for the Massage Therapist, Lippincott Williams & Wilkins, 2008
	Balneologia Polska - Kwartalnik Polskiego Towarzystwa Balneologii i Medycyny Fizykalnej

---