NASZA ISTOTA INTRAPSYCHICZNA
Poznanie samego siebie jest celem, który nie osiągnie się samemu, bez konfrontacji z kompetentną osobą.
Wskaźnikiem dojrzałości jest to, że osoba potrafi stać się samodzielną i niezależną: żyć mocą przekonań wewnętrznych.
Psychologia wpływa na integralną dojrzałość osoby: integrację między strukturami psychicznymi osobowości a wymogami, jakie stawiają ideały.
TRZY POZIOMY ŻYCIA PSYCHICZNEGO
Poziom psychofizjologiczny: zaspokajania potrzeb fizjologicznych, troska o dobre samopoczucie, cieszenie się zdrowiem (tzw. człowiek konsumpcyjny).
Poziom psychospołeczny: potrzeba rozwijania relacji społecznych, bycia z kimś, nawiązywanie przyjaźni, pomaganie innym, angażowanie się w życie innych (tzw. człowiek społeczny).
Poziom racjonalno-duchowy: pojmowanie rzeczywistości, poszukiwanie sensu, poznawanie rzeczy abstrakcyjnych, formułowanie pojęć (tzw. człowiek poszukujący sensu).
Być człowiekiem to znaczy zasadniczo być ukierunkowanym na coś, co nas przekracza, co jest poza nami, czy to ktoś, czy wartość, którą trzeba spotkać i kochać. Człowiek jest sobą w takiej mierze, w jakiej przekracza siebie i zapomina o sobie (Victor Frankl).
Każdy akt psychiczny zawiera i ujawnia zazwyczaj wszystkie trzy poziomy! Poziom psychofizjologiczny i psychospołeczny jest właściwy także zwierzętom. Poziom racjonalno-duchowy jest tylko dla człowieka. Istnieje zatem hierarchia pomiędzy tymi poziomami, którą należy szanować, uwzględniać jej prawa. Ludzka wolność decyduje o tym, któremu poziomowi zostanie powierzone zadanie przewodzenia całemu aparatowi psychicznemu, czy też z jakiego poziomu człowiek będzie interpretował świat, ludzi, siebie.
Kiedy hierarchia tych poziomów nie jest owocem wolnej decyzji, człowiek zostaje zmuszony do opowiedzenia się za logiką życia dyktowaną przez przypadkowe działania narzucone naciskiem potrzeb a nie wynikające z wyboru.
Człowiek powinien wychodzić poza swoje własne dobre samopoczucie, poza dobre samopoczucie w relacjach z osobami, poza swoją własną prawdę.
Człowiek będzie miał obraz siebie w zależności od tego, który poziom przeważa: człowiek szukający zaspokojenia potrzeb, człowiek szukający związków z ludźmi, człowiek poszukujący sensu i relacji z Bogiem.
Człowiek powinien dążyć do równowagi między tymi poziomami, ale i do przewodzenia poziomu racjonalno-duchowego, któremu powinni być podporządkowane niższe poziomy.
Kiedy dobro fizjologiczne lub dobro społeczne staje się dobrem absolutnym powstaje sytuacja konfliktowa, gubi się tożsamość człowieka.
Wnioski:
człowieka nie można zredukować tylko do czystej zdolności podejmowania decyzji,
trzy poziomy oddziaływają na siebie i nie jest powiedziane, że poziom racjonalno-duchowy będzie przewodził pozostałym,
samo posługiwanie się racjonalnością może być zniekształcone,
mogą istnieć konflikty między poziomami,
trzeba integrować te poziomy nie tylko w oparciu o czynniki racjonalne ale także poznając czynniki nieświadomie świata emocji.
TRZY POZIOMY ŚWIADOMOŚCI
Człowiek nigdy do końca nie jest świadomy swojej natury.
Pojęcie nieświadomości gdzieś w głębi wyzwala w nas reakcję odrzucenia.
Nieświadomość przypomina nam, że ludzka wolność, obiektywizm są poddane pewnym ograniczeniom.
Świadomość: obejmuje to, co jest bezpośrednio obecne lub dostępne świadomości.
Podświadomość: obejmuje to co jest nieobecne w aktualnej świadomości i nie może być dowolnie przywoływane, a zatem wszystko to, co nie jest znane. Dzieli się ona na:
przedświadomość: obejmuje treści psychiczne, które mogą być przywołane do świadomości przez refleksję, introspekcję, rachunek sumienia, medytację,
nieświadomość: obejmuje treści psychiczne, które mogą być przywołane do świadomości tylko za pośrednictwem technik profesjonalnych.
Czynność symptomatyczna: czyn wykonywany automatycznie bez zastanowienia: np. gestykulacja rękami, zabawa guzikiem.
Czynność niespokojna: pojawia się w niej konflikt między dwiema niezależnymi siłami.
Czynność zepchnięta: coś zostaje zapomniane przez nieświadomą siłę przeciwną.
Marzenia senne: pojawiają się w nich pozostałości z dnia, wyparte rzeczy, symbole, obrazy przemieszczone.
Nieświadomość może być pozytywna, zawiera bogate treści:
doświadczenia wyparte,
stłumione energie psychiczne ,
podniety niezintegrowane,
tendencje motywacyjne.
Prawa nieświadomości:
jest wolna od sprzeczności - pytanie dlaczego coś robimy jest ważniejsze niż pytanie o to, co robimy,
jest poza czasem,
nie bierze pod uwagę rzeczywistości, ale wpływa na nią,
posiada siłę dynamiczną.
Nieświadomość tworzy się z bezpośredniego przeniesienia ze świadomości do niej.
PROCESY DECYZJI
Pierwsze zetknięcie z rzeczywistością jest zawsze emocjonalne. To, co nas dotyka i wciąga jest najpierw odczuwane a potem ewentualnie rozważane przez rozum.
Dążenie emocjonalne:
bezpośrednia ocena przedmiotu - „podoba mi się, nie podoba mi się”.
spostrzeganie, ocena intuicyjna, emocja
Dążenie racjonalne:
ocena wtórna i refleksja - „przyniesie korzyść, nie przyniesie korzyści”.
ocena refleksyjna, która tworzy nową emocję.
Proces decyzyjny: spostrzeganie - ocena intuicyjna - tendencja emocjonalna do działania - wtórna ocena refleksyjna - skłonność odczuwana do działania.
Zmienne pośrednie:
pamięć,
rozpoznanie,
przypomnienie,
pamięć afektywna: raz przeżyte doświadczenie pozostawia w naszej psychice ślad afektywny, niekoniecznie świadomy. Coś, co przyniosło ból, wzbudzi taką samą emocję, kiedy pojawi się po raz drugi. Pamięć afektywna wpływa na spostrzeganie: nowa sytuacja jest zabarwiona konotacją emocjonalną. Pamięć ta działa w nieświadomości. Pamięć ta uogólnia: wszystkie podobne sytuacje są przeżywane tak samo,
wyobrażenia,
zachowania emocjonalne,
zachowania rozumne: celem formacji jest zwiększanie zachowań racjonalnych, a zmniejszanie zachowań emocjonalnych,
nawyki: trudno się ich pozbyć ze względu na pozytywną konotację emocjonalną,
Silniejsza tendencja decyduje o tym, jakie działanie zostanie zrealizowane.
TREŚCI JA
Co człowieka popycha? Jakie energie skrywają się za jego motywami? Dlaczego człowieka popychają, pociągają takie a nie inne treści?
POTRZEBY są to wrodzone tendencje do działania, wynikające z pewnego braku w organizmie lub rodzące się z jego naturalnych, wewnętrznych możliwości, które szukają aktualizacji.
potrzeba jest tylko tendencją, czyli sama nie wystarcza do zainicjowania działania. Nie zawiera kierunku ruchu. Człowiek w swym działaniu nie jest automatycznie zdeterminowany potrzebami,
nie można redukować potrzeb tylko do fizjologii, są potrzeby psychiczne, społeczne i duchowe,
na poziomie racjonalnym: potrzeba poznawania siebie, bezpieczeństwa, samorealizacji, twórczości, pozytywnej tożsamości,
na poziomie duchowym: potrzeba sensu, nadania życiu celu, poszukiwania sensu świata, ogólnego planu życia, dążenia do Absolutu,
siła potrzeby zależy od odczuwania jej jako większej od innych; silniejsze potrzeby to te, które dążą do poczucia własnej wartości; trzeba też sprawdzić czy potrzeba jest świadoma czy nieświadoma,
POSTAWY to umysłowy i nerwowy stan predysponujący do reagowania, wykształcony przez doświadczenie, które wywiera kierowniczy dynamiczny wpływ na zachowanie:
postawa istnieje przed działaniem, wpływa na nadanie działaniu intencji i stylu,
postawa jest opinią: tym, co ja myślę o jakiejś rzeczywistości,
postawa trwa, choć brakuje czynnika poznawczego lub został on zapomniany: jeśli lubię palić, to będę palił papierosy, niezależnie od tego, że wiem o ich szkodliwości na zdrowie,
zazwyczaj u postawy nie leży seria argumentów: narkoman policjant wiedzą o skutkach narkotyków, ale jedne bierze a drugi nie,
czynnik afektywny jest trwalszy w czasie i bardziej centralny niż czynnik poznawczy: raz doświadczona postawa jest skłonna do ponownego pojawienia sIe,
żeby zmienić postawę trzeba na nowo zdefiniować stary bodziec i zmienić swój sposób postrzegania go: palę bo jestem zestresowany, uczę się inaczej radzić ze stresem, to przestanę palić,
postawy są nabyte przez doświadczenie, są specyficzne osobiste,
Funkcje POSTAW:
każda postawa jest ambiwalentna: coś mówi i nie mówi, coś ujawnia i skrywa,
pierwszą rzeczą wobec postawy to zadać pytanie: DLACZEGO? Dlaczego jestem uprzejmy, dlaczego krytykuje, dlaczego się boje, dlaczego jestem uległy, dlaczego się złoszczę?
Funkcja utylitarna - daną postawę przyjmuje się dlatego, że przynosi osobistą korzyć lub uniknięcie kary,
Funkcja broniąca ja - chroni nas przed zagrożeniami pochodzącymi od wewnątrz, przed uznaniem bolesnej prawdy o sobie. Chodzi o obronę pozytywnego obrazu siebie,
Funkcja wyrażająca wartości - postawa staje się środkiem, by lepiej żyć stopniowo realizować wartości, w jakie osoba wierzy, które stanowią ideały jej życia,
Funkcja poznawcza - osoba przyjmuje postawę w celu zrozumienia siebie i świata. Nie możemy za każdym razem, gdy coś się nam przydarza, zaczynać analizy od początku, ale potrzebujemy siatki interpretacyjnej czy schematu odniesienia, który pozwoli nam szybciej umiejscowić to, co się dzieje,
Postawa z funkcją obronna jest bardzo oporna wobec zmian: wspierają ją mechanizmy obronne, które dążą do ukrycia prawdziwych powodów konfliktu, uniemożliwiając osobie, aby odczuwała potrzebę zmiany oraz wiedziała gdzie i co zmieniać, nawet w obecności oczywistych kłopotów,
Tendencja do utrzymania tego, co ocala własny obraz, jest tak silna, że w przypadku konfliktu między wartościami a postawami, osoba będzie bardziej skłonna do zmiany wartości.
Kształtowanie POSTAW:
czynniki fizjologiczne, społeczne, bezpośrednie doświadczenie osoby,
każdy od dzieciństwa tworzy pewne schematy relacji do ludzi, do świata,
istnieje w człowieku nieświadomość emocjonalna odpowiedzialna w znacznej mierze za kształtowanie podstaw emocjonalnych (np. zranienia z dzieciństwa, doświadczenie bólu, leku, smutku, bezradności..)
nasza przeszłość nie przeminęła, nadal istnieje i wpływa na nas poprzez nasze postawy emocjonalne: jest i będzie obecna w przyszłości,
poprawna metoda poznawcza: doświadczenie - zrozumienie - refleksja krytyczna - decyzja,
nieświadomość poznawcza będzie zmierzać do oddziaływania na świadomy i aktualny sposób myślenia, co sprawi, że osoba ma cały czas niepoprawny, wypaczony obraz siebie i rzeczywistości,
WARTOŚCI - to ideały trwałe i abstrakcyjne, które dotyczą zarówno obecnego postępowania jak i ostatecznego celu życia:
każda osoba powinna sama decydować o swoim życiu: kim zostać, jak osiągnąć cele, jakie obrać kryteria postępowania,
wartość zawiera element poznawczy, emocjonalny i związany z zachowaniem,
wartości przedstawiają cel ostateczny a postawy są środkami do przekształcania wyznawanych wartości w dzielenie,
wartość silniej niż postawa oddziałuje na działanie,
wartości są nabyte lub odkryte a potrzeby są wrodzone,
wartości określa sposób bycia, a normy sposób postępowania,
wartości są czymś osobistym i wewnętrznym, a normy wynikiem aprobaty społecznej i czymś zewnętrznym,
Rodzaje WARTOŚCI:
twórcze - to, co my wnosimy do życia poprzez nasze zdolności i dary osobiste,
praktyczne - to, co otrzymujemy od życia (piękno natury, dokonania artystyczne),
uzdalniające - np. zdolność nadania sensu rzeczywistości,
Funkcje WARTOŚCI:
nadanie tożsamości podmiotowi - odkryć wartość to niejako odkryć samego siebie i swoje powołanie,
napędza cały aparat psychiczny - człowiek może być napędzany albo potrzebami albo wartościami. W ten sposób tworzą się u niego postawy, albo ukierunkowane na zaspokajanie siebie, albo na wyjście z siebie do innych. Człowiek tutaj doświadcza dylematów!
Poszukiwanie WARTOŚCI:
życie bez wartości jest niemożliwe, to znaczy życie nie może być neutralne,
potrzebujemy nadać życiu sens - jeśli człowiek uszanuje tę potrzebę, będzie posiadać spójny obraz siebie i swoją tożsamość,
człowiek rozwija się zgodnie ze swoją tendencją do autotranscendencji - przejścia od życia dla siebie (egoizm) do życia dla innych (altruizm),
człowiek zawsze może zagubić się w swojej subiektywności - poszukiwać tylko te wartości, które go nie kosztują, chroniąc swoje potrzeby, chroniąc siebie przed miłością (darem z siebie dla innych),
dojrzały człowiek krytycznie potrafi ocenić siebie, widzieć swoje życie w prawdzie, analizować swoje błędy, mechanizmy obronne, by nawracać się intelektualnie (niestety najtrudniej zmienić jest swoje myślenie),
im bardziej człowiek jest dojrzały psychicznie tym łatwiej mu dostrzegać wartości,
naturalne poszukiwanie sensu zaspokoją tylko te wartości, które szanują naturalną skłonność człowieka ku transcendencji. Wartości nie tworzy się, ale znajduje, czyli uznaje! Istnieje porządek obiektywny wartości! Prawdziwym powodem obiektywizmu wartości jest wyjątkowość natury ludzkiej! Zmieniając porządek obiektywny człowiek wchodzi w wewnętrzny konflikt, który nie umożliwia mu pogodę ducha,
wartości stają przed człowiekiem jako imperatywy, ale nie jako przymus; domagają się realizacji, ale pozostawiają osobę wolną w tym, czy będzie je realizowała czy też nie,
poszukiwanie wartości wpisuje się w logikę: JEŚLI CHCESZ, a nie MUSISZ,
zadaniem psychologii jest pomóc człowiekowi poznanie swoich uwarunkowań, swoich potrzeb, postaw i ukazanie wartości transcendencji siebie. Psychologia ma przypominać człowiekowi o jego zobowiązaniu wobec wartości. Właśnie w wyborze wartości człowiek staje się bytem wolnym i odpowiedzialnym!
psychologia ma ostrzegać przed wszelkimi redukcjonizmami: biologizmem, materializmem, psychologizmem, spirytualizmem,
każda wartość, którą człowiek wybiera powinna być zgodna ze strukturą osoby, uwzględniać jego psychikę i zgodna z jego godnością,
im bardziej ideał odzwierciedla to, co osoba może najlepszego osiągnąć, tym bardziej przyczynia się do rozwoju człowieka,
o wiele lepszy jest trudny ideał, który zderzy się z naszą spontanicznością, może nawet nigdy nie zostanie osiągnięty w całości, ale który zmusza nas do dania z siebie wszystkiego!
nawrócenie moralne polega na opowiedzeniu się za tym, co rzeczywiście dobre, za wartością przeciw zadowoleniu, kiedy wartość i zadowolenie są w konflikcie!
życie człowieka nie może być neutralne z religijnego punktu widzenia, gdyż nie istnieje człowiek całkowicie pozbawiony problemów religijnych! Źródło religijne stanowi najbardziej transcendentny punkt odniesienia, jaki człowiek może mieć w życiu!
wybór źródła religijnego z psychologicznego punktu widzenia wydaje się całkowicie rozsądny, gdyż jest źródłem obiektywnym, transcendentnym, szanującym człowieka i jego potrzeby, zdolnym udzielić odpowiedzi na jego główne problemy.
STRUKTURY JA
Funkcje ja: to co jest moje
poczucie cielesności,
własna tożsamość,
docenienie ja
ekspansja ja,
czynność rozumowa,
obraz siebie,
Z jednej strony zdajemy sobie sprawę, że jesteśmy podmiotem naszych działań, ale z drugiej istnieje w nas coś, co wymija się naszej kontroli.
Ja jest holistyczne: każdy program wychowawczy musi być skierowany do całej osoby, a nie najpierw sfera intelektualna, potem duszpasterska, potem duchowa. Osoba jest całością nierozdzielną, a wzrastanie następuje zawsze w perspektywie całości i jedności.
Ja jest dialektyczne: istnieje możliwość konfliktu w obrębie ja,
Ja jest strukturalne
Ja ma swój cel: poszukiwanie sensu.
JA AKTUALNE: to kim jestem w rzeczywistości:
ja jawne: znajomość siebie i swoich czynów,
ja ukryte: cechy których nie znam,
ja społeczne: to kim jestem w oczach innych.
JA IDEALNE: to kim pragnę być, mój świat aspiracji, pragnień, planów:
ideał osobowy: wartości do których sam dążę,
ideał instytucjonalny: wartości jakie proponuje mi instytucja, wymogi i koncepcja roli.
Tożsamość ja:
poczucie jedności i ciągłości wewnętrznej,
zdolność zachowania łączności z realnym systemem wartości,
przeciwieństwo tożsamości: brak poczucia własnej wartości, brak ufności, brak stałości, brak odniesienia do wartości,
do wartości nie można dążyć dla zaspokojenia potrzeb konfliktowych,
wartości podmiotu muszą być harmonijne z obiektywnym systemem wartości,
budowanie własnej tożsamości polega na zmniejszaniu rozdźwięku miedzy ja idealnym a ja aktualnym: wartości mają przekształcać się w postawy wzmocnione odpowiadającymi im potrzebami,
kryzys tożsamości: problemy a wartościami lub brak znajomości siebie, nieumiejętność zintegrowania ja idealnego z aktualnym,
wykazujemy tendencję do szybszego spostrzegania tego, co jest spójne z naszą tożsamością i odrzucania tego, co jest z nią sprzeczne,
im większa jest niepewność dotycząca własnej tożsamości, tym bardziej osoba czuje się bezbronna: stąd frustracja i styl obronny w zachowaniu się,
ocena drugiego jest zależna od oceny, jakiej poddajemy siebie.
Spójność i niespójność
osoba jest spójna, gdy na poziomie świadomym i nieświadomym jest motywowana w swoim postępowaniu przez potrzeby, które są zgodne z wartościami,
to co uważa osoba, za cele swego życia jest jej sprężyną: widzi wartości, czuje się przez nie przyciągana, angażuje się w ich realizację,
niespójność to życie niezgodne z wyznaczonym celem, wartościami: osoba czuje się zablokowana, choć chce wartości,
każdy ma jakieś swoje niespójności,
możemy poznać nasze niespójności przez poznawanie siebie,
trzeba umieć od samego początku poznać źródło swych niespójności,
jeśli źródło jest podświadome nie wystarczą środki ascetyczne, modlitwa: łaska działa na naturze, forma pomocy psychologa,
niespójności działają jako środek do podtrzymania celów osobistych, mechanizmów obronnych, gratyfikacji, pomagają w utrzymaniu złudnego poczucia pewności siebie,
POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI
Obiektywna znajomość siebie:
podstawowy warunek do realistycznego poczucia własnej wartości,
największy problem jest z poznaniem obszaru ukrytego ja,
trzeba równocześnie poznawać ja aktualne i ja idealne i znaleźć równowagę między nimi.
Umiejętność doceniania tego, kim się jest:
pozytywna ocena siebie z darami, wrodzoną energią;
uznać dar swojego życia,
rozróżnić dary zasadnicze (np. życie) od mniej zasadniczych (np. krzywy nosek),
Zdrowe napięcie ku dobru - wartościom:
rozpoznawanie dobra rzeczywistego i dobra całkowitego: ojciec zapracowuje się i nie ma czasu dla dzieci, idzie za dobrem częściowym, a jeśli poświęca się filmom, idzie za dobrem pozornym,
dopóki nie odnajdę dobra całkowitego będę miał problemy z obrazem własnego ja,
optymalna odległość między ja idealnym i ja aktualnym. Istnieją niebezpieczeństwa: brak dystansu lub przesadna odległość. Ma być taka odległość by osoba czuła się pobudzana przez wartości i ideały i czuła, że wartości wymagają od niej i wywierają dobry wpływ,
Integrowanie tego, co negatywne we własnym życiu:
pozytywna samoocena powinna być oparta na sobie jako całości,
istnieją rzeczy negatywne fizjologicznie: trzeba nadać sens swoim cielesnym ograniczeniom,
istnieją rzeczy negatywne psychologicznie: urazy, niedojrzałości. Lepsza jest akceptacja swoich zranień niż negowanie ich. Mogę nie odpowiadać za swoje słabości, ale jestem odpowiedzialny co z nimi uczynię: poznać je, przyjąć bez fatalizmu, uznać potrzebę pomocy, podjąć kroki ku zmianie, zintegrować z całym ja,
istnieją rzeczy negatywne moralnie: jestem wolny, by błądzić, ale mogę się nawrócić i wejść na inną drogę.
SPOSOBY FUNKJCNOWANIA
SPOSTRZEGANIE
Spostrzeganie jest zwykłym ujęciem przedmiotu bez procesu myślenia, decydowania, wybierania. Jest warunkiem wstępnym do prawidłowego poznania i decyzji.
Warto pytać: czy moje spostrzeganie jest wiarygodne? Czy przedmioty, osoby widziane są, takimi jakie są?
Czynniki wpływające na spostrzeganie:
cechy przedmiotu: jeśli coś ma dla mnie znaczną wartość, będę to przeceniać, jeśli małą - niedoceniać,
znaczenie emocjonalne: należy poznać znaczenie emocjonalne jakie, przypisujemy przedmiotowi,
znajomość przedmiotów: bodźce znane są spostrzegane szybciej niż mniej znane,
mechanizmy obronne,
rysy osobowości,
potrzeby i wartości: im większa jest potrzeba lub wartość, tym większa jest spostrzegawczość,
niespójności: z powodu potrzeb podświadomie nie do zaakceptowania przez poczucie własnej wartości osoba może zniekształcić spostrzeganie,
naciski grupy i wpływ rodziców,
różnice kulturowe.
Wszystko jest spostrzegane na podstawie zdolności spostrzeżeniowych danej osoby. Łatwiej jest zniekształcić spostrzeganie niż zmienić postawę.
Spostrzeganie może ulegać zniekształceniom, zwłaszcza kiedy sytuacja zewnętrzna lub wewnętrzna jest chaotyczna, konfliktowa i emocjonalnie znacząca.
Spostrzeganie osób:
mamy jakiś cel w obserwacji jakiejś osoby,
jesteśmy skłonni do stereotypów, zaszeregowanie osoby do pewnej kategorii,
uprzedzenia: patrzymy na osobę jako na kogoś stałego i niezmiennego, zbyt pochopnie uważamy, że działania zawsze świadomie odzwierciedlają nastawienie wewnętrzne osoby,
Spostrzeganie innych a ich przemiana:
realistyczne spostrzeganie jest wtedy, kiedy to co ja myślę o innej osobie odpowiada temu, jaka ta osoba jest w rzeczywistości,
za każdym razem kiedy spotykam drugą osobę nie odkrywam ją od początku,
zmiana mojego patrzenia na drugą osobę może pobudzić ją do zmiany,
schematy poznawcze muszą być otwarte i elastyczne,
każda osoba jest godna kochania dlatego, dlatego że jest!
CZYN ŚWIADOMY I NIEŚWIADOMY
W ludzkim dzianiu istnieją zawsze motywy świadome, ale nie wszystkie są świadome, istnieją także ruchy nieświadome.
Elementy nieświadome mogą sprawić, że osoba subiektywnie nie będzie odpowiedzialna lub winna.
Przyjęcie nieświadomości nie oznacza żadnej biernej rezygnacji z odrzuceniem odpowiedzialności, ale ponowne zdefiniowanie tej odpowiedzialności.
Osoba jest odpowiedzialna w stosunku do nieświadomości.
Działanie świadome to działanie, w którym jestem świadomy treści i aktu swego działania.
Działanie rozmyślne to świadome z wiedzą o powodzie mojego działania.
Działanie z elementem nieświadomym: brak zdawania sobie z niego sprawy.
Motywacja świadoma: wiem, dlaczego chcę to robić.
Motywacja nieświadoma: zamierzam coś robić nie wiem dlaczego.
Motywację nieświadomą nie można poznać z wypowiedzi osoby, ale dochodzi się do niej na podstawie obserwacji zachowania, zatem pośrednio przez wnioskowanie.
Schemat intencji nieświadomej: nieświadoma potrzeba - styl emocjonalny - działanie
W odniesieniu do nieświadomości jesteśmy odpowiedzialni:
za to, co robimy, aby ją sobie uświadomić: motywacje, uczucia, intencje, plany, sympatie, antypatie, wyobrażenia, wspomnienia, sny na jawie, moralność subiektywna,
za to, na ile ją uwzględniamy,
za to, jak nieświadomość powstała w nas. Nieświadomość emocjonalna jest zakorzeniona w dzieciństwie, a zatem powstała niezależnie od naszej woli. Mechanizm: lekkie gratyfikacje, przyzwyczajenia mniej kontrolowane, dynamika automatyczna, motywacja nieświadoma,
STRATEGIE NIEŚWIADOMOŚCI
Wartości nadają moc zaangażowaniu. Tendencja ludzkiej psychiki do nastawienia się na wartości jest dyspozycją psychologiczną, która ułatwia ascezę - wzbudza zdrowe napięcie wzrastania i może ułatwić otwarcie człowieka na działanie łaski.
Kandydaci do życia zakonnego zdradzają brak realizmu a sytuacja ich słabości związana jest częściowo z obecnością w ja pewnych nieświadomych potrzeb, które są wyraźnie niespójne z ideałami.
Im bardziej tożsamość jest spójna i stabilna, tym bardziej wartości są realne, trwałe w czasie i umacniające się. Im tożsamość jest niestabilna, tym wartości tracą w czasie na znaczeniu.
Gratyfikacja zastępcza: wartość służy do bezpośredniego zaspokojenia niemożliwej do zaakceptowania potrzeby nieświadomej.
Ucieczka obronna: wartość służy do wyeliminowania nieświadomych potrzeb, niemożliwych do przyjęcia.
Im bardziej jakiejś potrzebie stawia się czoła nie przez konfrontację lub wyjaśnienie, ale poprzez gratyfikację zastępczą lub ucieczkę obronną, tym bardziej potrzeba ta wzmaga się i staje się wymagająca, zmuszając osobą do tworzenia autodestrukcyjnego stylu. Im bardziej jakaś potrzeba staje się nieświadomie zaspakajana lub unikana, staje się tym bardziej przemożna.
Jeśli ktoś się łudzi, że jakiś aspekt życia zakonnego wyrówna braki lub lęki osobiste, może w pierwszych latach odczuć otuchę. Z czasem jednak problemy pojawią się z większym nasileniem. Zmuszając do uciekania się do coraz sztywniejszych i bardziej ochronnych stylów; osoba przejdzie od złudzeń do rozczarowania.
Błędne koło fałszywych oczekiwań: im bardziej ktoś jest sfrustrowany, tym bardziej się łudzi; im bardziej się łudzi, tym bardziej staje się sfrustrowany. Słabe strony osobowości z powodu frustracji stają się bardziej znaczące i centralne. Osoba będzie czuła się wyalienowana, skazana do porzucenia wyboru życia. Im większa frustracja, tym osoba wykorzystuje więcej energii czasu na podtrzymywanie swego autodestrukcyjnego stylu.
Za każdym razem, kiedy narzekasz na jakąś sytuację, przyjrzyj się jak i co zrobiłeś, aby ona zaistniała!!!
W prośbie o pomoc osoba stawia trzy milczące wymagania:
żądanie pewności: wymaga się, by wychowawca przejął na siebie jej odpowiedzialność,
żądanie zależności: otrzymać bezpośrednie odpowiedzi i automatyczne rozwiązania, żądanie recept (prawdziwa pomoc polega na trudzie poznania siebie, na nauczeniu się innego sposobu układania swoich potrzeb, postaw i wartości,
żądanie skuteczności: uzyskać zapewnienie, że wszystko skończy się dobrze, cokolwiek by się wydarzyło, że życie będzie bez napięcia.
Często osoba wie, jakie ma niespójności, ale troszczy się o zmniejszenie napięcia, jednak bez wyeliminowania niespójności.
Sposoby podtrzymywania niespójności:
unikać, aby utrzymać: utrzymać rozdzielone między sobą sprzeczne elementy w taki sposób, aby wykluczyć możliwość ich kontaktu,
konfrontować, by utrzymać.
Sposoby redukcji niespójności: nie oddziaływuje się tylko na poziomie napięcia, ale u korzeni, usiłując odrzucić lub zmienić jeden z niekompatybilnych elementów do tego stopnia, że zanika sama sprzeczność:
omijać, aby redukować,
zmierzyć się, aby zredukować
Seksualność:
zachowania seksualne mogą mieć zakorzenione motywacje nieseksualne,
w większości przypadków masturbacja jest symbolem znaczeń, które mają niewiele wspólnego z obszarem seksualnym: rekompensata po doświadczeniu odrzucenia, narcyzm, poszukiwanie własnej tożsamości, nieumiejętność radzenia sobie z emocjami,
stosunek seksualny może być poszukiwany jako: ulga w niepokoju, napięciu, pragnienie dziecka, dowód tożsamości, ucieczka przed poczuciem małej wartości siebie, ucieczka przed odczuciami homoseksualnymi, ucieczka przed samotnością i cierpieniem, demonstracja władzy nad drugą osobą, przejaw złości, sposób na utrzymanie infantylnej miłości,
nie można interpretować seksualności, nie znając osoby, która się nią posługuje, to nadaje tej funkcji osobiste i oryginalne znaczenie,
pozytywne wyrażenie seksualności zakłada nabycie: realistycznego obrazu siebie i drugiej osoby, umiejętność utrzymywania dojrzałych relacji,
stosunek seksualny winien być widziany w świetle dążenia racjonalnego a nie tylko emocjonalnego,
w problemach seksualnych należy patrzeć na ich przyczyny (potrzeby, postawy, wartości, działania obronne, emocje), przenieś uwagę z seksualności (efekt) na osobowość (przyczyna),
każda niespójność powoduje w sobie napięcie, które poszukuje zmniejszenia lub rozładowania: szuka się rozładowania seksualnego,
MECHANIZMY OBRONNE
Każdy człowiek ocenia siebie bezpośrednio w tym, co rozpoznaje jako pozytywne i negatywne, z tego wychodzi obraz siebie.
Niemożliwością jest życie w sytuacji braku poczucia własnej wartości: najodpowiedniejszą kuracją jest weryfikacja wyobrażenia ja na bazie krytycznej i realistycznej. Ale można iść drogą mechanizmów obronnych.
Mechanizmy obronne:
utrzymują równowagę Ja wobec trudnych sytuacji,
ochraniają zagrożone przez siłę popędów poczucie własnej wartości,
neutralizują konflikty z osobami lub elementami rzeczywistości odczuwanymi jako w przeciwnym razie niemożliwych do rozwiązania,
zaprzeczają, fałszują, deformują rzeczywistość wewnętrzną i zewnętrzną,
są automatyczne, czyli nie są czynami rozmyślnymi,
działają w nieświadomości tak, że osoba nie jest świadoma tego, co się dzieje.
oszczędzają osobie zetknięcie się z niebezpiecznym bodźcem wewnętrznym i zewnętrznym,
zezwalają na gratyfikacje zastępcze i redukują efekt frustracji do znośnego poziomu.
Osobowość można zorganizować wokół systemu działań obronnych, jednych bardziej centralnych (służą do obrony przed konfliktem), innych peryferyjnych (służą do zaprzeczania sobie, że się posługujemy tamtymi).
Działania obronne strategiczne: osoba stawia czoło swoim infantylnym potrzebom (zaprzeczam oczywistym faktom, aby nie zmienić swego zachowania, jestem usłużny innym, aby zyskać przychylność, wydaję się zawsze do dyspozycji, aby mnie szanowano).
Działania obronne taktyczne: osoba nie uznaje świadomie posługiwania się działaniami obronnymi (zaprzeczam, ale samemu sobie mówię, że nie zaprzeczam; realizuję dziecięcą potrzebę zależności, ale przedstawiam ją jako relację dla dobra drugiej osoby).
Działania obronne dzielimy na:
narcystyczne - zaprzecza się i odrzuca aspekty rzeczywistości zewnętrznej (zaprzeczanie, wycofanie społeczne, projekcja, regresja, anulowanie),
niedojrzałe- rzeczywistości się nie zmienia, ale przekształca (wszechmoc, idealizacja, fantazje, myślenie magiczne),
neurotyczne - nie wymaga się zmiany rzeczywistości, akceptuje się ją, ale wnosząc pewne modyfikacje (wyparcie, izolacja, racjonalizacja, przemieszczenie),
dojrzałe - przystaję na akceptację rzeczywistości, dobrze kieruję nią i odczuciami wewnętrznymi.
Przed czym się bronimy:
trudności z zachowaniem,
trudności z obrazem siebie,
trudności z poczuciem własnej wartości,
zdolności twórcze.
MECHANIZMYOBRONNE:
Wycofanie społeczne - tendencja do zamknięcia się w sobie jako konsekwencja skrępowania w stosunku do rzeczywistości i własnych odczuć, brak inicjatywy, niepewność związana z inną rolą, brak planowania (odgrywa główną rolę w kryzysach księży: przedwczesna emerytura, wicie sobie gniazdka).
Acting-out - odrzucenie nieświadomego pragnienia lub bodźca, aby uniknąć uświadomienia sobie uczucia towarzyszącemu temu pragnieniu potrzeba sprawić, by osoba zaufała komuś, otworzyła się, wyszła z ukrycia, by rozpoznać uczucia wcześniej odrzucane),
Projekcja - unikanie uznania własnych nieakceptowanych impulsów przypisując je innym oraz przypisywane innym motywów, które tłumaczą własne wzburzenie. Projekcja blokuje komunikowanie, wypacza rzeczywistość, powoduje przesadną czujność osoby, która ją stosuje.
Zaprzeczanie - bolesne aspekty są nieświadomie rozpatrywane poprzez zaprzeczanie ich istnieniu,
Fiksacja - rozwój zatrzymuje się w jakimś stadium, nie przechodzą do innych (człowiek dorosły pozostaje dzieckiem),
Wszechmoc - imaginacje i zachowania, które zdradzają roszczenie władzy absolutnej,
Idealizacja - tendencja by widzieć osoby, sytuacje jako całkowicie dobre, a tym samym neutralizować aspekty negatywne,
Zwrócenie się przeciw sobie - skierowanie przeciw sobie impulsów (gniewu), które nie mogą być wyrażone na zewnątrz,
Fantazje - tendencja do posługiwania się fantazją,
Myślenie magiczne - utrwalenie w człowieku dorosłym dziecinnej przyczynowości,
Reakcja upozorowana - wyrażenie myśli i odczuć, które są sprzeczne z leżącym u ich podstaw nieakceptowanym bodźcem. Osoba myśli, czuje, czyni dokładnie przeciwnie do tego, co by instynktownie myślała, czuła i czyniła. Istnieje tu lęk przed: agresywnością, zależnością uczuciową, seksualnością, niepewnością,
Kompensacja - wysiłek psychiczny dla zrównoważenia deficytu fizycznego lub psychicznego,
Racjonalizacja - osoba usiłuje dostosować rzeczywistość do własnych impulsów przekonań (usprawiedliwianie jakiegoś złego czynu przez proces logiczny i racjonalny). Usprawiedliwianie utwierdza osobę w jej intencjach i motywach. Ukrywa prawdę, ale daje spokój sumienia, usuwając zmysł krytyczny. Ludzie mogą niszczyć siebie i innych usprawiedliwiając każde złe zachowanie,
Intelektualizacja - unikanie problemu praktycznego poprzez rozpoznawanie go na płaszczyźnie teoretycznej,
Izolacja - unikanie powstawania zagrażającej relacji afektywnej przez ograniczenie swojej uwagi do aspektów poznawczych (działa rozum, uczucie jest zamknięte),
Przemieszczenie - skierowanie uczucia ku przedmiotowi innemu niż właściwy (zamiast rozwiązywać trudności w relacji w małżeństwie szuka się doświadczeń seksualnych),
Wyparcie - wykluczenie ze świadomości treści psychicznych w celu uniknięcia niepokoju (wyparcie jest matką wszelkich działań obronnych),
Stłumienie - decyzja świadoma odłożenia na później zwrócenia uwagi na impulsy lub konflikty,
Poczucie humoru - gdy sytuacja jest poważna,
UCZENIE SIĘ MOTYWACJI
Życie zakłada wzrastanie. Wzrastanie zakłada umiejętność poruszania się, wychodzenia z siebie, by iść na spotkanie czegoś nieznanego, jest przeciwieństwem nudy, powtarzalności, pozostawania tym, kim się jest.
Do tego, aby działać jest potrzebny jakiś motyw, racja usprawiedliwiająca działanie w jakimś celu. Motywacja jest czymś, co może poruszyć osobę. Wskazuje na całość motywów i oczekiwań, jakie popychają do działania.
Motywacja ma dwa aspekty: uruchamiający i ukierunkowujący.
Motywacje mają dwojaki czynnik: świadomy i nieświadomy (np. są wspomnienia afektywne, które się pokazują na nowo i wpływają na działanie).
Każde działanie zawiera hierarchię motywów: jednych ważniejszych innych peryferyjnych. Centralnym motywem jest ten, który przeważa, koryguje i skupia wszystkie energie zaangażowane w działanie oraz nadje im znaczenie.
Istnieją trzy sposoby bycia motywowanym:
przypodobanie - osoba szuka rekompensaty (nagrody) albo uniknięcia kary. Osoba, która lubi się przypodobać, jest niespójna,
utożsamianie - osoba przyjmuje tożsamość jakiegoś wzoru (autorytetu), dwie osoby utożsamiają się i działają by spełniać swoje oczekiwania, osoba kształtuje zachowanie według oczekiwań grupy. Punktem docelowym powinno być nabycie postaw przyjętych dlatego, że się w nie głęboko wierzy, a więc być niezależnym od grupy, środowiska. Utożsamianie będące celem samym w sobie uniemożliwia rozwój. Celem dobrego utożsamiania jest nabycie większej tożsamości swojego ja (spostrzegam kogoś wartości i chcę ją naśladować). Utożsamianie jest królem wzrastania w takiej mierze, w jakiej osoba uczy się postaw wartościowych! Utożsamianie jest internalizujące, gdy gratyfikuje się potrzeby neutralne (zrzeszanie się, pomaganie innym, poznanie, dominacja, porządek, sukces). Utożsamianie jest nie internalizujące, gdy gratyfikowane są potrzeby sprzeczne (agresja, zależność uczuciowa, unikanie niebezpieczeństwa, gratyfikacja erotyczna, skromność),
internalizacja - wprowadzanie w obręb swojego ja wartości spostrzegane u innych. Przyjmuję czyjąś propozycję, bo jest ona dobra sama w sobie i zgodna z moim dobrem. Uczenie się internalizacji zakłada: zdolność odczuwania wartości, doświadczenie uroku i podążania za wartością, umiejętność dostrzegania w niej treści własnego ja idealnego. Celem wychowania jest ułatwienia umiejętności internalizacji.
Styl internalizujący:
realizm oczekiwań: nie tylko otrzymywać, ale dawać innym, nie oczekiwać zaspokojenia wszystkich pojawiających się potrzeb,
złudzenia, które niosą rozczarowania powodują, że osoba zamyka się w sobie, tworzy własne gniazdko, wycofuje się, słabo przejawia złość i nadmierną krytykę,
napięcie wyrzeczenia: pożądany jest pewien stopień napięcia między wartościami a potrzebami. W centrum musi leżeć wartość, a nie potrzeba. Ludzki ja musi się samoograniczać, aby moc się rozwijać,
sprawowanie roli: wszyscy pełnimy jakieś role. Dojrzały człowiek umie je uporządkowywać, nadawać im znaczenie, na jakie zasługują, usystematyzować. Widzieć wartość w sprawowaniu ról a nie sama funkcja dla funkcji.
PODSUMOWANIE
Istnieje bezpośredni związek między pewnymi rodzajami doświadczeń w dzieciństwie z pewnymi rodzajami zachowań w życiu dorosłym.
Przywoływanie tych doświadczeń i emocji z nimi związanych koryguje obecne zachowanie.
Wydarzenia z dzieciństwa łącza się z życiem obecnym, dlatego, że wspomnienia zostały wyparte, ale nadal działały w nieświadomości, determinując odpowiadający im efekt w obecnym zachowaniu.
Tym, co ma znaczenie, jest obecna rzeczywistość psychiczna osoby, która interpretuje przeszłość. W konsekwencji, tym co zmienia, nie jest powrót minionych wydarzeń do świadomości, ale najwyżej uświadomienie tego, jak osoba dzisiaj przeżywa swoją przeszłość. Mamy wpływ na zmianę przeżywania przeszłości, ale nie na nią samą.
Oprócz wydarzeń z przeszłości ważna jest nadawana mu przez człowieka interpretacja osobista, czyli znaczenie emocjonalno-symboliczne na bazie własnych potrzeb, lęków i oczekiwań. To ono nadaje wydarzeniu ton traumatyczny i to na nie można mieć wpływ.
Wpływ przeszłości jest tym większy, im bardziej przeszłość została wyparta.
Złe relacje z rodzicami opóźniają dojrzałość, choć same w sobie niekoniecznie muszą prowadzić do niedojrzałości. Negatywna relacja z rodzicami ma zły wpływ, ale nie zawsze pozytywna relacja z rodzicami ma dobry wpływ.
Relacja z rodzicami opóźnia dojrzałość przede wszystkim wtedy, kiedy została wyparta i przetrzymywana poza świadomością, z wynikającą z tego idealizacją nierealną. To, że zanegowana i zła relację z rodzicami, a przeżywano ją w pojęciach optymistycznych wyidealizowanych, wpływ na rozwój o wiele silniej niż szczere przyjęcie rzeczywistości negatywnej.
Wzrastanie ku dojrzałości jest wynikiem stopniowego porządkowania rzeczywistości i budowania stabilnego i rzeczywistego obrazu siebie.
Problemem nie jest wybór między determinizmem a wolnością, ale obecność w różnym stopniu ich obydwu. Złudną jest wiara w pełny determinizm, jak również wiara w pełną wolność. Całkowita wolność nie jest dostępna człowiekowi. Człowiek nie rodzi się, ale staje się wolny. Na początku jest zdeterminowany, z czasem przez wychowanie i samowychowanie staje się wolnym.
9