WYKŁADY

Rewalidacja [Władysław Dykcik] - długotrwała działalność terapeutczno-wychowawcza wobec jednostek o zaburzonej percepcji rzeczywistości (wielostronna stymulacja, opieka, nauczanie i wychowanie)

Zadania rewalidacji [Maria Grzegorzewska 1964]

• poznawanie jednostki i jej rozwoju

• dostosowanie rewalidacji do typu układu nerwowego dziecka

• poznanie stanu jego potrzeb

• uwzględnienie wpływów środowiskowych

• podnoszenie progów frustracji

• kształtowanie pozytywnej motywacji

• dostosowanie rewalidacji do możliwości dziecka

• oddziaływanie kompensacyjne, korygujące, usprawniające i dynamizujące

• respektowanie praw wyższych czynności nerwowych

• kształtowanie właściwych warunków emocjonalnych

• rozwijanie I i II układu sygnałowego

• kształtowanie stereotypów dynamicznych i procesów korowych

• racjonalna selekcja wychowanków

• liczenie się ze swoistością każdego typu odchylenia

Zasady rewalidacji [Janina Dobroszewska]

• indywidualizacja oparta na znajomości potrzeb i możliwości danego dziecka implikująca bliski osobisty kontakt z wychowankiem

• stałe i wielostronne powiązanie nauczania z wychowaniem i pracy manualnej z aktywnością poznawczo-emocjonalną

• środowisko wychowawcze buduje atmosfer wyzwalającą opartą na zaspokojeniu potrzeb bezpieczeństwa oraz zapewnieniu każdemu możliwości odniesienia sukcesu

• nadrzędnym celem jest kształtowanie skłonności poznawczych oraz usprawnienie tego poznania i wywoływanie właściwych postaw czynnych wobec rzeczywistości i dopiero w dalszej kolejności na tej podstawie wyuczenie technik szkolnych 14,2% osób niepełnosprawnych w Polsce (co 7 polak)

• znajomość fizjologiczno-psychologicznych podstaw procesu nauczania

Warunki skutecznej rewalidacji:

• Uwzględnienie etiologii i czynników i warunków rozwoju danego wychowanka

• Wykorzystanie korzystnych wpływów środowiska

• Stymulowanie samopoczucia poprzez przestrzeń, barwę oświetlenia, estetykę, wygodę, pozytywne skojarzenia

• Wywołanie atmosfery optymizmu, bezpieczeństwa, życzliwości, bezpieczeństwa, zrozumienia

• Unikanie silnych, długotrwałych i negatywnych pobudzeń

• Niedopuszczenie do zdarzeń pobudzenia i hamowania

• Unikanie niepożądanych hamowań zewnętrznych (czynników rozpraszających)

• Unikanie nazbyt skomplikowanych bodźców

• Unikanie czynników obniżających samopoczucie (zmiany : wychowawcy, miejsca ćwiczeń…)

• Racjonalne relacje pracy i regeneracji

• Dostosowanie zadań do możliwości wychowanka

• Dostosowanie obciążeń dnia codziennego do typu układu nerwowego wychowanka

• Dostarczenie warunków do racjonalnego wysiłku

• Pomnażanie okazji do gromadzenia doświadczeń, aktywizacja

• Wyzwalanie potrzeb

• Rozwijanie motywacji

• Podnoszenie progu tolerancji na frustracje

• Normalne współdziałanie układu synergistycznego

• Stosowanie pełnej gamy metod kompensacyjnych, korygujących, usprawniających i dynamizujących

„Rekreacja osób niepełnosprawnych - są to zajęcia rekreacyjne, w tym zajęcia ruchowe, które są sposobem spędzania czasu wolnego i stanowią jednocześnie ważny element rehabilitacji. Niepełnosprawność okresowa lub całożyciowa przysparza człowiekowi nie tylko szereg trudności i ograniczeń w życiu osobistym, zawodowym i społecznym, ale także w zakresie zajęć czasu wolnego, równie dotkliwie odczuwalnych.

Cele turystyki niepełnosprawnych [Tadeusz Łobożewicz]:

• leczniczy (kontynuacja programu leczenia i usprawniania)

• biologiczny (aktywność ruchowa kompensacją ubytków sprawności fizycznej)

• anatomiczno-fizjologiczny (zapobieganie przykurczom i zanikom mięśni)

• higieniczno-zdrowotny (hartowanie organizmu, kontrolowanie jego stanu)

• wychowawczo - psychologiczny (uaktywnienie, kształtowanie odwagi, „hartowanie psychiczne”)

• hedonistyczny (istotny w kontekście monotonii typowych zajęć terapeutycznych)

• społeczny (włączenie się w całokształt życia społecznego, kulturalnego, towarzyskiego)

• Bariery aktywności turystycznej niepełnosprawnych [Antoni Szczuciński]

• Drobna, ale czasem dokuczliwa. Brak ujednolicenia w ustawieniu kurków z ciepłą i zimną wodą. Niski standard baterii kranowych stanowi nie tylko zagrożenie poparzenia, ale jest źródłem marnotrawienia wody.

• Wyłączniki światła mają jeszcze różne położenie pozycji włączone - wyłączone. Osoba całkowicie niewidoma nie ma możliwości sprawdzenia czy światło jest wyłączone

• Ciągle jeszcze nie najlepszy stan zaplecza sanitarnego: brak zwykłych półek i wieszaków w łazienkach. Bariery budowlane

• Szlaki turystyczne w niewielkim stopniu są przystosowane dla osób starszych i mniej sprawnych ruchowo.

Bariery wyjazdów wypoczynkowych

• Brak środków

• Stan zdrowia

• Trudności organizacyjne

• Lęk przed podróżą

• Bariery architektoniczne

• Brak chęci

Bariery aktywności ruchowej młodzieży niedosłyszącej

• Brak akceptacji ze strony rodziców

• Brak towarzystwa

• Brak chęci

• Brak czasu

• Brak zainteresowań

• Czynniki zdrowotne

• Umiejętność zorganizowania

• Brak warunków i trenerów

• Brak odpowiedniego sprzętu i ubioru

• Poczucie niższości, niepełnosprawności

Bariery uprawiania turystyki

• Finansowe

• Społeczne

• Psychologiczne

• Organizacyjne

• Sprzętowe

• Architektoniczne

• Brak kadry

• Brak ofert

Cechy sportu inwalidów [Wiktor Dega]:

• dostosowanie do indywidualnych potrzeb ćwiczących - zgodność z programem rehabilitacji przy równoczesnych walorach rozrywkowych i pobudzających

• bezpieczeństwo - minimalizowanie prawdopodobieństwa wypadków i uszkodzeń ciała

• powszechność - dostosowanie do możliwości wszystkich potencjalnych uprawiających go

Skutki systematycznej aktywności fizycznej:

• obniżenie tętna spoczynkowego i wysiłkowego

• wzrost objętości wyrzutowej serca

• zmiana metabolizmu mięśnia sercowego

• spadek wzrostu ciśnienia skurczowego krwi w wysiłkach submaksymalnych

• wzrost ekstrakcji tlenu przez mięśnie

• usprawnienie układu oddechowego

• wzrost maksymalnej mocy aerobowej

• zwiększenie zdolności motorycznych

• spadek kosztu fizjologicznego wysiłku, wzrost tolerancji wysiłkowej

Skutki bierności fizycznej przez 6 tygodni:

• stany osteoporotyczne

• nadmierne wydalanie K, N, Ca, P

• rozkład beztłuszczowej mast tkanek

• wzrost masy ciała

• spadek ilości płynu pozakomórkowego, odwodnienie K

• spadek objętości krwi o 15 - 20% liczby erytrocytów, ilości osocza 1Hb

• upośledzenie biosyntezy białek M

• spadek wydolności układu oddechowego i krążenia

• spadek pojemności wyrzutowej serca, wzrost tętna o 1 uderzenie co 2 dni

• spadek objętości serca i adaptacji wysiłkowej

• wydłużenie czasu reakcji prostej

• obniżenie sprawności mechanizmów termoregulacyjnych

• upośledzenie mechanizmów odpornościowych

• zmniejszenie zdolności adaptacyjnych

Savoir vivre wobec niepełnosprawnych [Judy Cohen]:

• unikanie pochylania się nad wózkiem

• unikanie kontaktu z wózkiem (przestrzeń osobista)

• prowadzenie rozmów w pozycji siedzenia na krześle (twarzą w twarz)

• permanentne zamykanie ciągów komunikacyjnych dla niepełnosprawnych

• umieszczanie niezbędnych przedmiotów w zasięgu rąk wózkowicza

• upewnienie się o rodzaju potrzebnej pomocy przed jej udzieleniem

• uprzedzenie niewidzącego przed dotknięciem go

• poruszanie się z przeciwnej strony niepełnosprawnego niż pies przewodnik

• utrzymywanie kontaktu wzrokowego z niesłyszącym w czasie rozmowy tłumaczonej na język migowy

• unikanie protekcjonalnego traktowania upośledzonych umysłowo

Metoda pielęgnacji wychowującej

• Kontakt społeczny okazją do dialogu bezsłownego (emocjonalnego) przełamującego regres rozwoju. Usprawnianie i nauczanie wyłącznie w czynności życia codziennego przez wykorzystanie sytuacji pielęgnacyjnych:

• karmienie - nazywanie i rozpoznawanie smaków, zapachów, nazywanie sztućców, posługiwanie się nimi

• mycie - kształtowanie samodzielności przez współdziałanie (poczucie sprawstwa), usprawnianie przez ekspresyjne poruszanie się w wodzie, chlapanie

• przewijanie: nazywanie i rozpoznawanie elementów stroju, dobieranie ubioru do warunków pogodowych, samodzielne ubieranie się w wybrane ubiory

• przenoszenie, „branie na ręce” przełamujące odosobnienie dziecka

[Maria Izdebska]: „Rodzina jest naturalnym środowiskiem życia dzieci i młodzieży i jako takie oddziałuje na nie socjalizująco, stwarzająca warunki sprzyjające rozwojowi lub hamujące go. Niezależnie od tego, jak funkcjonuje, czy jest środowiskiem zdrowym i wartościowym moralnie, czy też przejawia wyraźne cechy patologii - w każdym przypadku kształtuje ich osobowość, postawę społeczną, wyznacza koleje losu.”

Zadania rodziny [Janina Maciaszkowa]:

• zapewnienie prawidłowego rozwoju fizycznego

• zapewnienie prawidłowego rozwoju intelektualnego

• zapoznanie z zasadami i normami etycznymi

• zaspokajanie potrzeb emocjonalnych

• kształtowanie kultury uczuć

• kształtowanie umiejętności współżycia z innymi

• kształtowanie aktywnego uczestnictwa w kulturze

• kształtowanie aktywnego stosunku do pracy

• kształtowanie postaw patriotycznych

• kształtowanie aktywności społecznej

Skutki przemocy:

• zaburzenia mowy dziecka

• zaburzenia snu

• obgryzanie paznokci

• dolegliwości psychosomatyczne (bóle brzucha, bóle głowy, mdłości)

• moczenie się i nietrzymanie kału bez przyczyn medycznych

• mimowolne ruchy mięśni, szczególnie twarzy

• skrajny brak poczucia pewności siebie

• depresja

• ssanie palca, kołysanie się

• zachowanie skrajnie destrukcyjne

• nadmiernie :ugrzecznione” zachowania, podporządkowanie się dorosłym

• ciągłe koncentrowanie uwagi na sobie

• lęk przed porażką, zbyt wysokie wymagania w stosunku do siebie

• paniczny lęk przed konsekwencjami własnych zachowań, kłamstwa

• próby samobójcze lub ich demonstrowanie

• zachowania dorosłe (opiekowanie się, kierowanie innymi)

Funkcje życia rodziny [Renata Bogusz, Zofia Kawczyńska - Burtym]:

• materialno - ekonomiczna: zabezpieczenie materialnego bytu, sposoby wykorzystania uzyskanego dochodu

• opiekuńczo - zabezpieczająca: opieka nad dziećmi i osobami starszymi, codzienne czynności higieniczne i żywieniowe, zabezpieczenie stosownej odzieży, pomoc potrzebującym członkom rodziny, zapewnienie dzieciom startu życiowego, zabezpieczenie materialne na starość

• prokreacyjna

• seksualna

• legalizacyjno - kontrolna: sankcjonowanie czynów nagannych poza rodziną

• socjalizacyjna: wspomaganie rozwoju i uspołecznienia młodego pokolenia, przekazanie systemu wartości, umiejętności, wprowadzenie dzieci w kulturę

• ułaskawiająca: wyznaczenie miejsca w strukturze społecznej

• kulturowa: przekazanie języka, wzorów, norm, aspiracji i wzorów uczestnictwa w kulturze

• rekreacyjno - towarzyska

• emocjonalno - ekspresyjna: doświadczanie wzajemności uczuć w kontaktach

Etapu przystosowania się rodziców do niepełnosprawności dziecka [Dorota Smykowska]

Szok („okres krytyczny”):

następujący bezpośrednio po otrzymaniu wiadomości o niepełnosprawności dziecka cechują go

• intensywne emocje („wszystko skończone”, „świat się zawalił”, „niebo runęło na głowę”) bezpowrotna utrata marzeń, planów, oczekiwań i aspiracji związanych z dzieckiem

• w przeżyciach dominują: rozpacz, żal, lęk, poczucie krzywdy, beznadziejność i bezradność

• pojawiają się nieporozumienia, kłótnie, wzajemna wrogość i agresja

• silne emocje wpływają na negatywne ustosunkowywanie się rodziców do siebie i do dziecka

• rodzice nie wiedzą jak postępować z dzieckiem

• nieliczni uciekają od zaistniałego problem, chcą oddać dziecko do zakładu specjalnego

• rodzice sparaliżowani lękiem uważają, że nie potrafią zajmować się dzieckiem; u niektórych etap te trwa długo, u innych przeradza się w gorączkowe poszukiwanie wyjść z sytuacji.

Kryzys emocjonalny (okres rozpaczy, depresja):

• nieustanny lęk o zdrowie i rozwój dziecka

• stan zagubienia z powodu niedostatku informacji

• poczucie klęski, skrzywdzenia przez los, osamotnienia, wstyd

• huśtawka emocjonalna

• pesymistyczne oceny przyszłości dziecka

• pogłębienie konfliktów dezorganizujących rodzinę

Pozorne przystosowanie

• uruchomienie mechanizmów ochrony psychicznej, budowanie nieprawdziwego obrazu dziecka dominującego nad rzeczywistością, np.:

• nieuznawanie niepełnosprawności dziecka, wskutek czego rodzice wolą nazywać je leniwym, nieuważnym, upartym, złośliwym i oczekują wypełnienia zachowań typowych

• nieuzasadniona wiara w uleczenie dziecka i związane z nią żmudne i kosztowne wysiłki poszukiwania coraz to nowych specjalistów i ośrodków leczenia

• poszukiwanie winnych oparte na przeświadczeniu o błędzie lekarskim lub zaniedbanie w czasie porodu, szczepienia; czasem rodzice obarczają winą siebie nawzajem

• apatia, przeniesienie nadziei na dziecko zdrowe.

Konstruktywne przystosowanie się do sytuacji, pogodzenie się z diagnozą:

• poszukiwanie wiadomości o niepełnosprawności, co prowadzi do zrozumienia jego potrzeb i zaakceptowania jego odmienności

• rozważania nad realnymi przyczynami niepełnosprawności, koniecznym postępowaniem i przyszłością dziecka

• współpraca rodziców ze sobą, stosowanie różnych, korzystnych dla dziecka, oddziaływań wychowawczych i rehabilitacyjnych

• zamiar niesienia pomocy dziecku organizuje działania rodziny

• próby przywrócenia rodzinie zakłóconej równowagi

• w miarę zdobywania wiedzy o niepełnosprawności i narastaniu umiejętności pomagania mu ustępują negatywne uczucia wobec dziecka.

Kryteria dostępności miejsca parkingowego:

• lokalizacja

• oznakowanie

• zatoczki nieopodal wejścia do budynku

• parkometry i automaty biletowe, itp. dobrze oznakowane i łatwo dostępne

• nawierzchnia zatoczki oraz chodnika gładka, antypoślizgowa, bez wysokich krawężników i zjazdów (do 2cm różnicy poziomów)

• urządzenia kontrolne i obsługa barierek dostępu możliwa z samochodu

Dostępność posesji:

• bramy i furtki otwierane do wnętrza posesji

• furtki o szerokości 90 - 110cm

• skrzydła furtki otwierane do 110 stopni

• wysokość kratek ściekowych i kanalizacyjnych do 2cm ponad powierzchnię

• nachylenie podłoża do 5%

Wybrane wymogi wobec obiektów hotelarskich:

• w obiektach powyżej 50 jednostek mieszkalnych dostosowanie co najmniej jednej do potrzeb niepełnosprawnych, kolejne dla każdych kolejnych 100 rozpoczętych

• ogólnodostępne elementy wyposażenia obiektu (urządzenia komunikacji wewnętrznej, przyciski, co najmniej jeden telefon, włączniki umieszczone na wysokości 90 - 110cm)

• co najmniej jedna lada recepcyjna na wysokości do 90cm z podjazdem (spód blatu) co najmniej 67cm lub wydzielone stanowisko dla niepełnosprawnych

• przystosowanie sal gastronomicznych i wielofunkcyjnych

• poręcze i uchwyty w sanitariatach jednostek mieszkalnych

• umywalki, biurka i stoły z podjazdem co najmniej 67cm

• dostępność z łóżka: włączników, telefonu, urządzeń do sterowania telewizorem, instalacji przywoławczej

Likwidacja barier architektonicznych:

• podłoga antypoślizgowa

• instalacja brodzika z siedziskiem, wymontowanie wanny

• poszerzenie drzwi

• montaż uchwytów

• wyburzenie ścian i progów

• instalowanie podjazdów

• instalowanie sygnalizacji dźwiękowej i świetlnej

• instalowanie niezbędnego wyposażenia samochodu

• Podstawowe wymiary przykładowej toalety publicznej bez natrysku:

• minimalne pole manewru 150x150cm

• szerokość drzwi 90cm

• umywalka na wysokości 80cm

• muszla na wysokości 50cm

• uchwyty boczne podnoszone

• spłukiwacz boczny na wysokości 100cm

• papier toaletowy na wysokości 100cm

Ramowe wymogi stawiane ciągom komunikacyjnym dla niewidomych:

• faktury nawierzchni informujące o głównym kierunku ruchu i jego zmianach oraz różnicach poziomów i skrzyżowaniach

• poręcze ze zmienną fakturą pochwytu

• urządzenia emitujące bodźce akustyczne

• szerokość przejścia 90cm, zasięg laski do przodu 90 - 150cm

• napisy o wysokości min 15mm na wysokości 140 - 160cm nad podłożem]

• unikanie olśnienia

Podstawowe wytyczne stawiane budynkom:

• szerokość drzwi wejściowych min 90cm (zalecane 100cm)

• skrzydło drzwi dwuskrzydłowych nie mniej niż 90cm

• próg o wysokości do 0,02m

• wizjer w zasięgu wzroku

• włącznik, domofony, dzwonki, klamki 70 - 130cm od poziomu posadzki

• osadzenie okna 80 - 85cm od posadzki

• klamki otwierające okna do 120cm od podłoża

• antypoślizgowa powierzchnia pochylni

• równoległe poręcze na wysokości 75 i 90cm, okrągłe, owalne o średnicy 3 - 5cm, kwadratowe o boku 4 - 6cm

• poręcze przyścienne do 5cm od ściany

• minimalna szerokość spoczników 150cm

• minimalna szerokość pochylni 120cm

• długość jednego biegu do 900cm

• do 10 stopni w jednym biegu

• obramowanie pochylni i spoczników odbojnikiem o wysokości 5 - 7cm

• szerokość stopni co najmniej 35cm

• szerokość użytkowa schodów min 1,2m

• schody min 30cm od narożnika ściany lub krawędzi otworu drzwiowego

• pierwszy i ostatni stopień kontrastowe

• wysokość stopni do 17,5cm

• minimalne wymiary wnętrza windy 140x110cm

• wyposażenie windy w przycisk „stop”

• przyciski wewnętrzne windy dostępne dla wózkowicza

• powierzchnia manewrowa przed windą

• poręcz w windzie na wysokości 90cm

• posadzka windy ryflowana lub perforowana

• wskazane zasilanie awaryjne windy

Kryteria niedorozwoju umysłowego [Edgar Doll]:

• niedojrzałość społeczna: funkcjonalna niezdolność do rozsądnego kierowania swoimi sprawami, nieumiejętność utrzymywania siebie bez wydatnej pomocy, niewywiązywanie się z istotnych obowiązków obywatelskich

• niska sprawność umysłowa (niski współczynnik inteligencji)

• opóźnienie rozwojowe (zatrzymany rozwój umysłowy)

• zahamowanie nieprzemijające całkowicie w miarę dojrzewania

• pochodzenie konstytucjonalne (dziedziczne, uwarunkowane chorobą, urazem, zaniedbaniem)

• nieodwracalność procesu

• Żadne z tych kryteriów samoistnie nie rozstrzygną o upośledzeniu

Klasyfikacja niedorozwoju oparta o IQ (odchylenie standardowe = 16):

• lekki: 52 - 67

• umiarkowany 36 - 51

• znaczny 20 - 35

• głęboki 0 - 19

Klasyfikacja tradycyjna (IQ)

• debilizm (50 - 69)

• imbecylizm (20 - 49)

• idiotyzm (0 - 19)

Klasyfikacja pedagogiczna (wyuczalność)

I - prawie niewychowalni II - mało wychowalni III - wychowalni IV - uczniowie

Rozwój upośledzonych umysłowo:

• obniżenie wskaźników rozwojowych, także morfologicznych

• niższy poziom zdolności motorycznych

• sprawność fizyczna rośnie wraz z wiekiem

• opóźnienie lateralizacji dłoni u 2/3 populacji. 50% osiąga ją pod koniec szkoły podstawowej

• nieharmonijny rozwój, anomalie budowy

• dysfunkcje towarzyszące (tiki, zez)

• niezborność ruchowa („debilizm ruchowy”)

• dysfunkcjonalna pamięć

• nieadekwatność spostrzeżeń organicznych do wycinka rzeczywistości

• trudność w rozumieniu związków przyczynowo-skutkowych

• szablonowość myślenia, ograniczenie analizowania i syntetyzowania, odrębne postrzegania części całości

• zaburzona orientacja społeczna

• „czcza abstrakcja słowna”

• skłonność do agresji (brak racjonalizacji)

• dobroduszność (apatyczność) w kontraście z nadaktywnością (eretycznością): wybuchowość, drażliwość, złośliwość, podniecenie, nadmierna pewność siebie, nadpobudliwość ruchowa, gadulstwo, konflikty z prawem, demoralizacja.

Totalna postać niedorozwoju (opóźnienie ruchowe i umysłowe) w sferach:

• zachowania

• myślenia

• mowy

• motoryczności

• skupienia uwagi

• zdolności myślenia abstrakcyjnego

• zaburzeń emocji i woli

• Wybrane oddziaływania terapeutyczne

• kontakt emocjonalny

• komunikowanie się

• udział wychowanka w życiu grupy

• samoobsługa

• czynności społecznie użyteczne

• bytowanie społeczne

• zabawa

• korygowanie dysfunkcji postawy i budowy ciała

• ćwiczenia rytmiczne

• ćwiczenia cykliczne

• przygotowanie do wykonywania prac fizycznych

Metoda nauczania funkcjonalnego [Hanna Olechnowicz]

• nacisk na funkcjonowanie, działanie i wyniki uzyskiwane przez dziecko

• opieranie się na istniejących sprawnościach, a nie na brakach; należy rozwijać potencjalne możliwości, choćby najprostsze, gdyż to one umożliwią dziecku funkcjonowanie adekwatne do wymogów coraz to nowych sytuacji

• celem nadrzędnym jest umożliwienie dziecku funkcjonowania w szerokim zakresie stosunków osobistych, społecznych i zawodowych

Metoda instrumentalna [Janina Doroszewska]:

„Podstawową zasadą tej metody jest opieranie się na wzmacnianiu (w znaczeniu warunkowania klasycznego, tzn. doprowadzaniu do pewnych czynności lub do ich zahamowania wywołanego ustaniem wzmocnienia).

Czynność pedagoga polega w tej metodzie przede wszystkim na dobrym poznaniu samorzutnie pojawiającej się reakcji danego dziecka na bodźce pewnego typu dostarczane mu przez pedagoga (np. szereg zabawek czy czynności do wyboru), co daje możność zorientowania się w jego preferencjach i niechęciach.

Da to możliwość ustalenia tych bodźców, które dla danego dziecka stanowią wzmocnienie dodatnie, np. pochwała, nagroda materialna lub jakieś inne miłe dla niego zdarzenie (np. pozwolenie na połączenie się z grupą, która wykonuje ciekawe zajęcia).

Poznanie tych preferencji pozwala na organizowanie tych „zdarzeń bodźcowych”, które wywołują pożądane (zaplanowane także przez rewalidatora) zachowanie.

Ta technika została nazwana „dobieraniem zdarzeń zastępujących”, w których ustala się hierarchię następstw.”

Zrąb metody M. Montessori:

• posłuszeństwo oparte na samokontroli, niezależnie działania od nagrody

• wzajemna pomoc bez rywalizacji, szacunek dla praw innych

• uczenie się poprzez własną aktywność

• samodzielność w wyborze: rodzaju, miejsca, czasu i formy pracy, indywidualny tok rozwoju każdego dziecka, praca według własnego tempa i możliwości

• koncentracja na konkretnych działaniach

• lekcje ciszy

• kształtowanie przestrzegania porządku

• łączenie różnolatków z grupy; sprzyjające wymianie zdolności i umiejętności

• obserwacja kluczem do poznania dziecka

• przygotowanie otoczenia wspomagającego rozwój dziecka

Szkoły życia

• funkcjonują od 1963r.

• Obejmują opieką osoby w wieku 8 - 21 lat

• przeznaczone dla wychowanków o ilorazie inteligencji poniżej 50, wolnych od dodatkowych upośledzeń, wykazujących się prymitywnymi umiejętnościami samoobsługi (fizjologiczne), mogących poruszać się samodzielnie, zdolnych do komunikowania swych potrzeb i rozumienia prostych poleceń, których zachowanie nie stanowi niebezpieczeństwa dla nich samych i innych

• podział na zespoły odbywa się nie według kryterium wieku ale sprawności intelektualnej i adaptacyjno-sprawnościowej

• celem zajęć jest przekazanie uczniowi podstawowych informacji o życiu, uczeniu go samoobsługi i zasadniczych form współżycia społecznego oraz najprostszych dostępnych mu czynności wytwórczych.

Ośrodek pracy - wychowanie do życia przez życie [Ovide Decroly]

• nauczanie całościowo łączące działania dydaktyczne z rewalidacyjnymi

• lekcje jednego dnia jednostką dydaktyczną

• zagadnienie centralne grupuje inne, bezpośrednio z nim związane ośrodki:

- pożywienie

- obrona przed przeciwnościami klimatycznymi

- przeciwdziałanie niebezpieczeństwu i różnym wrogom

- działanie, solidarna praca, światło, wypoczynek, zrzeszanie się, wzajemna pomoc

Wyróżniki pracy ośrodkiem [Zofia Sękowska]

• poznawanie obiektów w naturalnym środowisku

• konkretyzacja przedmiotów i zjawisk

• ciągłość tematyki i stopniowanie trudności

• minimalizacja wrażeń przy każdej obserwacji

• szansa na długie obserwowanie

• wdrażanie ucznia do samodzielności poznawczej

• kierowanie obserwacją, gdy właściwości przedmiotów i zjawisk są trudne do uchwycenia

• wyróżnianie cech przy dokonywaniu syntezy

• odnawianie wiadomości przy kolejnych ośrodkach

• uwzględnianie charakterystycznych cech i propozycji przedmiotów w modelowaniu i innych pracach ręcznych.

Klasyfikacja niewidzenia - Polskiego Związku Niewidomych

• niewidomi - niewidzący od urodzenia, albo od wczesnego dzieciństwa, tak że nie pamiętają żadnych wrażeń wzrokowych

• ociemniali - ci, którzy widzieli, ale potem utracili wzrok - nagle lub stopniowo

• szczątkowo widzący - znaczna lub całkowita utrata wzroku odróżnianie jedynie światła od ciemności, niemożność poprawienia widzenia soczewkami rozpoznawanie z 1m zarysu słupa, ludzi, drzew, niemożność, nawet przy zastosowaniu szkieł korekcyjnych posługiwania się wzrokiem przy zabawie (dzieci), nauce, pracy; ograniczenie pola widzenia (widzenie lunetowe)

Kategoria	Ostrość widzenia w lepszym oku po korekcji	Określenia standardowe wg WHO	Określenia funkcjonalne wg WHO
0	6/6 - 6/18 (1,0 - 0,3)	Normalny	Normalne
1	6/18 - 6/60 (0,3 - 0,1)	Upośledzenie wzroku	Słabowidzenie
2	6/60 - 3/60	Poważne uszkodzenie wzroku	Słabowidzenie
3	3/60 - 1/60 (0,05 - 0,02)	Ślepota	Słabowidzenie
4	0,02 - poczucie światła	Ślepota	Słabowidzenie
5	Brak poczucia światła	Ślepota	Całkowita ślepota

Ramowy trening orientacji przestrzennej:

• kształtowanie świadomości schematu ciała

• wskazywanie części własnego ciała

• nazywanie ich

• wskazywanie części ciała osób trzecich oraz nazywanie ich

• umiejętność wykorzystywania dźwięków: rozróżnianie, rozpoznawanie, lokalizowanie, oszacowanie natężenia, odgłosy różnych podłóż, wychwytywanie dźwięków pierwszorzędnych

• nauczenie określeń przestrzeni: poznanie, zrozumienie, stosowanie

• trening dotykowy faktury, podłoża, klasyfikowanie i identyfikowanie przedmiotów

• trening kinestetyczny kontroli napięcia mięśni i ruchów kończyn

• kształtowanie pamięci sensorycznej: typowe dźwięki, kojarzenie znanych miejsc, obiekty codziennego użytku, punkty odniesienia

• kształtowanie poczucia odległości i poczucia ruchu

• wypukłe plecy

• Prowadzenie niewidomego [Małgorzata Walkiewicz - Krutak]

• podejście z boku, zasygnalizowanie obecności

• kontakt dotykowy (zewnętrze dłoni, przedramię)

• przesunięcie dłoni nad ugięty łokieć przewodnika (cztery palce z boku, kciuk przyśrodkowo)

• chwyt prawą ręką lewego ramienia przewodnika, barki obojga ułożone równolegle

• zajmowanie szerokości ok. „półtorej osoby”

• niżsi od przewodnika chwytają jego przedramię

• wspieranie się o przewodnika (zaburzenia równowagi)

• uzgodnienie tempa przemieszczania się (ucisk znakiem możliwości przyspieszenia)

• doprowadzenie do punktu odniesienia przy zaprzestaniu prowadzenia

• wąskie przejście: przesunięcie łokcia do tyłu, wzrokowa kontrola bez skrętu tułowia sygnalizującego zmianę kierunku

• przejście bokiem: puszczenie uchwytu, poruszanie się ramię przy ramieniu

• zmiana stron - wysunięcie do tyłu wolnego łokcia

• zawracanie - obejście prowadzonego

• drzwi: prowadzony od strony zawiasów, wolna ręka w pozycji górnej techniki ochronnej lub dotykając płaszczyzny drzwi

• schody: najpierw uczy się wchodzenia, naprowadzenie na krawędź pierwszego stopnia, przewodnik zawsze o jeden stopień do przodu, zasygnalizowanie końca schodów

• krzesło: położenie dłoni przewodnika na oparciu krzesła, zsunięcie dłoni niewidzącego na oparcie, sprawdzenie siedziska drugą dłonią; ewentualne złożenie drugiej dłoni na stole, sprawdzenie ustawienia krzesła względem stołu

Wyróżniki rozwoju niewidzących:

• brak pobudzania do aktywności przez bodźce świetlne, naśladownictwo, ograniczenie ruchów chwytnych w okresie niemowlęcym

• retardacja siadania i chodzenia

• zaburzenie snu i łaknienia (rytmu aktywności dobowej)

• opóźnienie opanowywania mowy (niemożność obserwowania ust osoby mówiącej; skazanie na próby i błędy)

• kontakt przez dotyk „bierny” i „czynny” (wolniejszy niż wzrok)

• wyobrażenia zastępcze (surogatowe)

• ustępowanie w tempie i trafności rozwiązywania zadań matematycznych, sprawne rozwiązywanie zadań wymagających użycia pojęć

• brak kompensacji zmysłów (wikariat)

• widzący i niewidomi słyszą z 26m, niewidomi popełniają mniej pomyłek w odczytywaniu sygnałów dźwiękowych

• dysleksja i dysgrafia

• utrudnienia przy przyswajaniu kolejnych kodów sygnałowych

• przecenianie sprawności własnego narządu wzroku u widzących szczątkowo

Czynniki rozwoju aktywności dziecka niewidomego [Małgorzata Paplińska]

• „świat mieszczący się w dłoniach”

• granica rozpostartych ramion

• obawy rodziców ograniczających aktywność

• nieprzewidywalność dalszego otoczenia prowadząca do poczucia lęku i wycofywania się z aktywnej eksploracji

• kształtowanie się wyczekiwania na pomoc prowadząca do ciągłej zależności od niej

Fizyczne konsekwencje ślepoty:

• sedenteryjny (siedzący) tryb życia, hiperkyfoza piersiowa

• niższe wskaźniki antropometryczne

• niższa sprawność fizyczna od populacji (rozwinięte S, M i W; niski poziom Sz i Z)

• utrudnienia orientacji przestrzennej

• ograniczenie uczenia się przez naśladownictwo

• przyruchy - ujście spontanicznej aktywności ruchowej

• wzmożony tonus mięśniowy nawet we śnie (ograniczone ukrwienie, dysfunkcja koordynacji nerwowej)

• chód: przesuwanie stopy po podłożu lub wysokie unoszenie kolan i stawianie stopy pionowo z góry

• zwiększanie pamięci ruchowej

• relatywnie sprawne dłonie

Adaptacje mieszkania na potrzeby niedowidzących [Kamil Kowalski]:

• oświetlenie zbliżone do naturalnego

• wyłączniki światłą ze ściemniaczem

• włączniki schodowe

• unikanie bezpośredniego olśnienia

- osłanianie żarówek abażurami

- unikanie stosowania lśniących płaszczyzn

• odpowiednio wysokie zawieszenie lamp

• systemy świetlne z fotokomórkami

• równomierne oświetlenie pomieszczeń

• unikanie stawiania roślin na parapetach (ich cienie sprawiają wrażenie różnicy poziomów)

• unikanie nanoszenia wzorów na ściany

• stosowanie mebli kontrastujących z kolorem ścian

• kontrastowanie elementów poziomych i pionowych

• stosowanie mebli o zaokrąglonych krawędziach

• obrusy kontrastujące z kolorem zastawy stołowej

• otwieranie się drzwi w stronę wolnych przestrzeni

• opisy dotykowe na opakowaniach

• kuchenki z pokrętłami w pionowym panelu

• oddzielenie piekarnika od płyty grzewczej

• stosowanie szuflad typu „cargo”

• stosowanie desek do krojenia z prowadnicami noża

• garnki których uchwyty nie nagrzewają się

• kontrastujące kratki ułożone na dnie zlewu

• zmiana faktury przy końcu schodów

• kontrastowy kolor poręczy

Następstwa głuchoniewidzenia [Monika Orkan - Łęcka]

• naoczne utrudnienia w budowaniu więzi emocjonalnej rodziców z dzieckiem

• ograniczenie czynników motywujących do wchodzenia w interakcje

• zagrożony rozwój potrzeby kontrolowania otoczenia

• utrudniony rozwój antycypacji wydarzeń

• ograniczenia i utrudnienia w scalaniu wrażeń dochodzących z pozostałych zmysłów

• utrudnienia we współdziałaniu z partnerem

• późnienia i utrudnienia formowania się pojęć związanych z osobami, przedmiotami i zdarzeniami w otoczeniu

• ograniczenie ilości i różnorodności doświadczeń

• opóźnienia i ograniczenia w formowaniu się pojęcia stałości

• trudności w opanowywaniu świadomości ciała, schematu ciała, konstruowaniu obrazu siebie i różnicowaniu „ja - inni”

• problemy z orientacją w przestrzeni i opanowaniem relacji między przedmiotami

• opóźnienia i utrudnienia w opanowaniu lokomocji

• problemy z opanowaniem komunikacji przedsłownej i początków języka

Głuchota przewodnictwa (transmisyjna) wskutek uszkodzeń błony bębenkowej lub niedorozwoju ucha zewnętrznego czy środkowego, korekcja aparatami i zabiegami chirurgicznymi, uszkodzenie zwykle nie przekracza 60dB, słuch i mowa są zachowane

percepcyjna (odbiorcza) niedorozwój struktury przetwarzającej drgania na impulsy nerwowe, niemożliwa jest interwencja chirurgiczna, zwykle towarzyszy jej uszkodzenie labiryntu i kanałów półkolistych, największe k w przedziale tonów wysokich, zastosowanie aparatów może wywoływać ból wskutek konieczności silnych wzmocnień, praktykuje się nauczanie czytania z ust

ośrodkowa (centralna) wskutek uszkodzeń dróg nerwowych w rdzeniu przedłużonym oraz pól słuchowych kory mózgowej, w sąsiedztwie pola słuchowego zlokalizowane jest pole wyższych ośrodków kojarzenia słuchu (słyszy się dźwięki, lecz ich nie rozumie, brakuje powiązań integracyjnych)

psychogenna (czynnościowa) wskutek chorób psychicznych

starcza

Macierzyńska metoda nauczania mowy [Antonius van Uden (1912 - 2008)

• próby porozumienia z dzieckiem głuchym powinny nastąpić jak najszybciej

• należy używać tylko jednego języka, z wszystkimi naturalnymi formami językowymi w indywidualnych sytuacjach

• język ustny powinien być zrytmizowany, co umożliwia rozwój myślenia językowego, język ten stanie się wówczas macierzystym

• język powinien być zrozumiany, percepcja powinna poprzedzać ekspresję językową; rozumienie powinno odnosić się nie tylko do treści, ale i do funkcji gramatycznych języka

• zasób językowy powinien wzrastać w wyniku konwersacji; postępy należy odnotowywać w dzienniczku

• reguły gramatyczne należy najpierw poznawać w tekście, a dopiero potem uczyć się nazywać je

• czytanie dostarcza praktyki językowej

Metodyka nauczania mowy [Maria Góralówna, Bożena Hołyńska]”:

• obcowanie z głosem rodzica - „opatrzenia się”

• oświetlanie twarzy mówiącego

• skierowanie jego uwagi na ruchy ust (niemowlęta w domach dziecka, które nie gaworzą)

• wywoływanie wokalizacji

• zabawy paluszkowe

• śpiewanie, mruczenie, stosowanie dźwięczących przedmiotów, przykładanie dłoni dziecka do własnych policzków i szyi

• gra na instrumentach muzycznych z równoczesnym przykładaniem dłoni do ich obudowy

• wytupywanie rytmu

• stymulowanie rozwoju motorycznego

• stosowanie obrazków różniących się jednym tylko szczegółem

• łączenie poleceń z gestami

• oglądanie własnego odbicia w lustrze (ćwiczenia przed lustrem)

• nakłanianie do powtarzania prostych wyrazów

• używanie prostych informacji: daj, jest, nie ma

• samodzielne próby jedzenia

• ćwiczenia oddechu (zapałki, piórka, bańki mydlane)

• ćwiczenia węchu , ćwiczenia smaku

• ćwiczenia mięśni artykulacyjnych

• ćwiczenie warg

• Skutki uszkodzenia słuchu [Maria Gralówna, Bożena Hołyńska]

• wtórne uszkodzenia funkcjonalne rozwoju mowy

• utrudnienie poznania zjawisk, przedmiotów, procesów

• ograniczona dostępność ostrzeżeń

• niedostępność informacji o niewidocznych przedmiotach

• ograniczenie doświadczania

• trudności w analizie i syntezie wzrokowej: dopasowywanie poznawanych obiektów do kategorii znanych przedmiotów

• utrudnienie w uogólnianiu zjawisk

• ograniczenie sterowania ruchami wskutek braku informacji dźwiękowych o ich przebiegu

• ograniczenie poznawania dotykowego (zwłaszcza obiektów płaskich)

• ograniczenie pamięci obrazowej (mylenie podobnych przedmiotów)

• ograniczenie pamięci słownej

• utrudnione kontakty społeczne

Czynniki rozwoju dziecka głuchego:

• niedosłuch przyczyną 70% niepowodzeń szkolnych

• brak różnic IQ pomiędzy głuchymi i słyszącymi

• ograniczenie sfery poznawczej: trudności skorelowania bodźców z ich nazwą

• dominowanie myślenia konkretno-obrazowego nad logicznopojęciowym (ograniczenie abstrahowania, uogólniania, klasyfikowania)\

• trudności z uwypuklaniem cech pierwszorzędnych

• odrzucanie treści niezrozumianych

• odrzucenie dojrzałości społecznej (pomoc sobie, kierowanie sobą, opieka nad innymi)

• izolacja społeczna

• dbałość o wygląd

• wybieranie „czystych prac”

• wyczulenie na drgania (przewodnictwo kostne)

Naturalny rozwój mowy:

• ok. 1roku życia dziecko zna 2 - 3 wyrazy

• w wieku 1,5 roku ok 25

• w wieku 2 lat - 270

Ćwiczenia przygotowujące do mówienia [Urszula Eckert]:

• oddechowe: w tym wydechy przez nos i usta równocześnie, nauczanie umiejętności pogłębiania oddychania; króti wdech, wydłużony wydech (przerywanie wypowiedzi przez kolejny wdech utrudnia jej rozumienie)

• fonacyjne: uświadomienie dziecku wokalizacji, panowanie nad krtanią - organem fonacyjnym

• rytmiczne

• słuchowe

• ćwiczenia artykulacji

• połączenia powyższych (oddechowo - fonacyjne, rytmiczno - słuchowe)

Komunikacja totalna:

• odbiór informacji przez niesłyszących:

• mowa dźwiękowa (słuchem)

• mowa artykułowana (wzrokiem)

• znaki migowe daktylograficzne

• znaki migowe ideograficzne

• gesty wtrącone, mimika, pantomimika

• fonogesty

• pismo

• zachowania kinetyczne

Wyróżniamy okres przed-, inter- i postlingwalności.

• Okres przedlingwalności jest okresem, w którym dziecko nie ma jeszcze systemu symbolicznego. Używa ono pewnych sygnałów i rozumie symbole pochodzące od otoczenia, ale nie tworzy dla siebie systemu symboli.=.

• W okresie interlingwalności dziecko buduje system sygnałów i symboli, który wykazuje zarówno pewne różnice, jak i podobieństwa do systemu z otoczenia.

• W okresie postlingwalności, który trwa do końca życia człowieka, dziecko dysponuje już systemem mowy otoczenia: w spontanicznych wypowiedziach używa prawie wszystkich słów poprawnie, jeśli chodzi o ich miejsce w zdaniach.”

Autyzm [Leo Kanner]:

Schorzenie dzieci skupionych na samych sobie, mających poważne problemy w nawiązywaniu kontaktów społecznych i komunikowaniu się, wykazujących zaburzenia w zachowaniu się.

Przejawy autyzmu [Peter Randall, Jonathan Parker]:

• obniżenie sprawności fizycznej i ruchowej

• zaburzenia sensoryczne (nadwrażliwość, brak reaktywności)

• nadselektywność bodźców (koncentrowanie się na doznaniach jednego rodzaju, drugorzędnych cechach przedmiotów, sytuacji)

• zaburzenia procesów myślenia i rozumowania, sporadycznie nadprzeciętne zdolności

• upośledzenie wyobraźni (utrudniające m.in. angażowanie się w fabuły zabaw)

• stereotypie w zachowaniach

Autyzm [ICD-10 z 1993r. DSM-IV z 1994r.]:

• jakościowe zaburzenia interakcji:

• zachowań niewerbalnych

• odpowiednie dla danego poziomu rozwoju nawiązywanie kontaktu z rówieśnikami

• spontaniczne dążenie do udziału w zabawie, chęć współdziałania z innymi ludźmi

• świadomość fizycznej obecności lub uczuć innych ludzi

• Jakościowe zaburzenia w komunikowaniu się:

• opóźniony lub całkowity brak rozwoju mowy

• brak umiejętności inicjowania i kontynuowania rozmowy

• stereotypowy, powtarzający się sposób używania mowy

• brak spontanicznych zabaw grupowych i zabaw naśladujących różne czynności

• ograniczone, powtarzające się i stereotypowe zachowania, zainteresowania i aktywności:

• nieliczne stereotypowe i ograniczone wzorce,

• najwyraźniej sztywne trzymanie się niefunkcjonalnych procedur lub rytuałów

• stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe

• uporczywe zainteresowanie niektórymi przedmiotami

Cechy dorosłych autystyków [Ewa Pisula]:

• opór wobec instrukcji lub sugestii personelu albo rodziny

• niepokój i silne wzburzenie

• niecierpliwość podczas oczekiwania na zaspokojenie potrzeb lub spełniania żądań

• nagłe incydenty wzmożonej aktywności ruchowej lub wokalnej: szarpanie, krzyk

• kapryśność i drażliwość

• łatwe rozpraszanie uwagi

• uderzenie, kopanie, szczypanie innych

• powolne reagowanie

• przejawianie skrajnie nasilonego zadowolenia bez wyraźnego powodu

• nastroje bez związku z otoczeniem

• napady złego zachowania i wściekłości nie prowokowane przez otoczenie.

Specyfika interakcji społecznych autystyków: [K. Zabłocki]

• zaburzenia zachowań niewerbalnych np. unikanie kontaktu wzrokowego

• brak relacji rówieśniczych

• brak emocjonalnej wzajemności (np. reakcji na emocje innych)

• brak dążenia do dzielenia wspólnego pola uwagi (np. radości, zainteresowań).

Hierarchizacja kontaktu:

• obecnościowy (tolerowanie obecności terapeuty w niewielkim pomieszczeniu; stopniowe nasilanie się sygnałów - bez udziału słów i kontaktu wzrokowego)

• wzrokowy (spojrzenia będące wyrazem aprobaty (chwilowej) dla zachowań drugiej strony; kontakt odbywa się przez gest; ograniczania liczby i intensywności bodźców oddziałujących na dziecko, aby go nie przeciążyć i nie zniechęcić)

• fizyczny: (pobieranie przyboru (zabawki) od terapeuty, akceptacja dla ćwiczeń opartych o manipulowanie własnym ciałem, współćwiczenie, zabawy „z”)

• uczuciowy

[Rysunki ze strony Fundacji Synapsis]

• manifestowanie obojętności

• przyłączenie się do innych tylko po nakłonieniu przez dorosłego i w jego towarzystwie

• jednostronna aktywność

• wyrażanie potrzeb przez używanie ręki dorosłego

• brak zabawy z innymi dziećmi

• bezustanne mówienie tylko na jeden temat

• powtarzanie słyszanych słów i dźwięków bezpośrednio po ich usłyszeniu (echolaia)

• dziwaczne zachowania

• nieadekwatny do sytuacji śmiech

• bezmyślne manipulowanie przedmiotami lub wprawianie ich w ruch obrotowy

• brak kontaktu wzrokowego

• potrzeba niezmienności

• brak zabaw twórczych opartych na wyobraźni

• niekiedy duża sprawność w wykonywaniu pewnych czynności, ale nie w zadaniach które wymagają zrozumienia społecznego

Typy zabaw relacyjnych [Weronika Sherborne]:

• „z”

• obejmowanie („kołyska”, „koń na biegunach”)

• podtrzymywanie (turlanie, kołysanie, ciągnięcie, „tunel”)

• podtrzymywanie zaawansowane (balansowanie, „samolot”, „huśtawka”)

• „razem” („wiosłowanie”, „wahadło”)

• „przeciwko” („skała”, „więzienie”, „paczka”)

ADHD (ATTENTION deficit hyperactywity disorder) nadpobudliwość psychoruchowa [George Still 1902]

• dotyczy głównie chłopców, ujawnia się przed 8 r. ż.

• Deficyt uwagi przed

• nadaktywność

• upór wobec dyscypliny

• „brak moralnej kontroli”

DSM IV - ADHD: deficyt uwagi

• występowanie sześciu lub więcej symptomów przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu wskazującym na nieprzystosowanie społeczne niewspółmierne do poziomu rozwoju jednostki.

• niezwracanie większej uwagi na szczegóły lub popełnianie błędów świadczących o bezmyślności w działalności szkolnej, pracy lub przy wykonywaniu innych zajęć

• wykazywanie trudności w skupieniu uwagi na zadaniach (pracy) lub podczas zabawy

• wrażenie niesłuchania tego, co się bezpośrednio do niego mówi

• niestosowanie się do wskazówek oraz niekończenie rozpoczętej pracy, niewypełnianie obowiązków w szkole lub pracy (bez podłoża buntowniczo - opozycyjnego, bez niemożliwości zrozumienia wskazówek)

• trudności z organizacją i planowaniem działań

• unikanie, nielubienie lub niechęć do zadań, przedsięwzięć, które wymagają wydłużonego wysiłku umysłowego (jak na przykład praca domowa)

• częste gubienie przedmiotów, rzeczy niezbędnych do wykonania zadań lub czynności (zabawi, przybory szkolne, ołówki, kredki, książki lub narzędzia)

• częste rozpraszanie się zewnętrznym bodźcem

• częste zapominanie co ma zrobić w danym dniu

Nadruchliwość:

• nerwowe poruszanie się, bębnienie palcami lub stopami i wiercenie się w miejscu siedzenia

• częste opuszczanie zajmowanego miejsca gdy wymagane jest pozostanie na miejscu

• częste bieganie po klasie i wchodzenie na różne przedmioty, co jest uznane za niestosowne

• częste trudności w spokojnym i cichym zachowywaniu się w zabawie lub w czasie wolnym

• częste „pozostawanie w biegu” lub zachowywanie się jakby było się „napędzanym motorem”

• często słowotok

Impulsywność:

• za szybie odpowiadanie, bez wysłuchania do końca pytania

• trudności w oczekiwaniu na swoją kolej (np. przy wydawaniu posiłków)

• wtrącanie się do rozmowy prowadzonej przez inne osoby lub przeszkadzanie innym w pracy, w zabawie

[Szymon Godawa]: Oddziaływanie na nadpobudliwych ruchowo:

• prośba o wykonanie drobnej czynności

• pochwały za poszczególne czynności, etapy pracy

• powolne, wyciszające mówienie

• stosowanie wzmacniania pozytywnego

• eksponowanie zadowolenia

• unikanie pytań

Oddziaływanie na nadmiernie impulsywnych

• przypominanie o zasadach

• „kartki bezpieczeństwa”

• ekspresja trudnych emocji

• odwracanie uwagi od niepożądanych elementów

Oddziaływanie na mających kłopoty z koncentrowaniem się:

• hasłowe zwracanie uwagi: Uwaga! Hej! Popatrz!

• Krótkie czytelne komunikaty

• zapisywanie poleceń (forma graficzna)

• konsekwencja

• zwracanie uwagi gwizdkiem, dzwoneczkiem

• utrzymanie kontaktu wzrokowego w czasie rozmowy

---