Dział: BIOLOGIA I MEDYCYNA A CZŁOWIEK

Literatura:

OPERON - Biologia 1 - zakres rozszerzony - str.8 - 15, 24 - 25

OPERON - Biologia 1 - zakres podstawowy - str.6 - 15

Encyklopedia przyrodnicza (biblioteka szkolna)

1. Zdefiniować terminy: a/ biologia, b/ życie,

Biologia - nauka o organizmach żywych, ich pochodzeniu, rozwoju i objawach życia.

Życie - ogół procesów fizycznych i chemicznych zachodzących w zespołach materii organicznej, zbudowanej z białek i kwasów nukleinowych, tworzących wyodrębnione struktury i charakteryzujących się cechami życia.

2. Wyjaśnić pochodzenia terminu biologia.

Termin BIOLOGIA pochodzi z j. greckiego, bios = życie, logos = słowo, nauka.

3. Wymienić czynności życiowe organizmów żywych

Do czynności życiowych organizmów zaliczamy: odżywianie, oddychanie, wymiana gazowa, wydalanie, wzrost, rozwój, rozmnażanie, reakcja na bodźce.

4. Opisać cztery wybrane czynności życiowe organizmów żywych

A/ Odżywianie - pobieranie pokarmu przez organizm.

Sposoby odżywiania:

A/ samożywność (autotrofia) B/ cudzożywność (heterotrofia)

Samożywność - wytwarzanie związków organicznych z prostych związków nieorganicznych (dwutlenku węgla i wody)

Przykłady: proces fotosyntezy przeprowadzają - rośliny zielone, bakterie purpurowe

proces chemosyntezy - bakterie siarkowe, wodorowe

Cudzożywność - pobieranie związków organicznych ze środowiska.

Przykłady: drapieżnictwo (kot - mięsożerny, świnia - wszystkożerna, krowa - roślinożerna).

Pasożytnictwo (tasiemiec - pasożyt wewnętrzny, wesz - pasożyt zewnętrzny),

Saprobiont (odżywia się martwą materią organiczną; saprofit - odżywia się martwą materią organiczną roślinną, np. dżdżownica; saprofag - odżywia się martwą materią organiczną zwierzęcą, np. larwy much).

B/ Oddychanie - proces spalania związków organicznych, w wyniku którego powstaje energia niezbędna do życia.

C/ Wymiana gazowa - pobieranie ze środowiska tlenu, usuwanie do środowiska dwutlenku węgla.

Przykłady: narządy wymiany gazowej zwierząt - płuca, skóra, skrzela

narządy wymiany gazowej roślin - aparaty szparkowe, przetchlinki.

D/ Wydalanie - usuwanie produktów zbędnych lub szkodliwych.

Przykłady: układ wydalniczy - mocz; skóra - pot; układ pokarmowy - kał.

E/ Reagowanie na bodźce (pobudliwość) - reakcja na światło

F/ Rozmnażanie - wydawanie potomstwa, zapewnienie istnienia gatunku.

5. Wymienić cechy istot żywych

Cechy istoty żywej:

• Zbudowana z komórki (jednokomórkowce, wielokomórkowce),

• Pod względem chemicznym zbudowana z białek i kwasów nukleinowych,

• Posiada własny metabolizm (własną przemianę materii i energii),

• Posiada zdolność do samopowielania się i dziedziczenia cech,

• Utrzymania homeostazy (równowagi wewnątrz organizmu).

6. Wyliczyć poziomy organizacji żywej materii

Poziom komórkowy, organizmalny, ponadorganizmalny.

7. Krótko scharakteryzować trzy poziomy organizacji żywej materii

Poziom komórkowy obejmuje budowę i fukcje komórki (organella komórkowe - jądro, mitochondria, błona komórkowa ....)

Poziom organizmalny - dotyczy budowy i funkcji organizmu (komórka --- tkanka --- narząd --- układ --- organizm)

Poziom ponadorganizmalny - dotyczy zespołów organizmów i ich zależności (populacja --- biocenoza --- ekosystem --- biom --- biosfera)

8. Wskazać po dwie dziedziny biologii zajmujące się poszczególnymi poziomami żywej materii

I. Poziom komórkowy:

CYTOLOGIA - nauka o budowie i funkcjach komórki.

BIOCHEMIA - nauka o procesach chemicznych zachodzących w komórce.

II. Poziom organizmalny:

ANATOMIA - nauka o budowie wewnętrznej organizmu.

MORFOLOGIA - nauka o budowie zewnętrznej organizmu.

HISTOLOGIA - nauka o budowie i funkcjach tkanek.

III. Poziom ponadorganizmalny:

EKOLOGIA - nauka o wzajemnych zależnościach między organizmami oraz organizmami a ich środowiskiem życia.

BIOGEOGRAFIA - nauka o rozmieszczeniu organizmów na kuli ziemskiej.

9. Podać przedmiot badań następujących dziedzin biologii:

a) ekologia - (z j. greckiego - oikos - dom, środowisko), nauka badająca wzajemne zależności między organizmami oraz organizmami a ich środowiskiem życia,

b) biogeografia - (z j. greckiego - bios - życie), nauka o rozmieszczeniu organizmów na kuli ziemskiej,

c) systematyka - (taksonomia, z j. greckiego - taxis - układ), nauka zajmująca się klasyfikacją organizmów wg ściśle określonych reguł,

d) embriologia - (z j. greckiego - embrion - zarodek), nauka o powstawaniu i rozwoju organizmu,

e) fizjologia - (z j. greckiego - physis - natura), nauka o funkcjach i czynnościach komórek i organizmów,

f) anatomia - (z j. greckiego - anatome - krajać), nauka o budowie wewnętrznej organizmu,

g) histologia - (z j. greckiego - histos - tkanka), nauka o tkankach,

h) cytologia - (z j. greckiego - kytos - komórka), nauka o komórkach,

i) biochemia - (z j. greckiego bios - życie, chemmia - przemiana), nauka o przemianach chemicznych w organizmach,

j) biologia molekularna - nauka o molekułach, najmniejszych jednostkach budulcowych komórki.

10. Scharakteryzować myślenie: a) dedukcyjne, b) indukcyjne,

a) myślenie dedukcyjne - polega na przechodzeniu od ogółów do szczegółów.

Mamy ogólną informację, na podstawie której wyciągamy wnioski.

Np.: informacja ogólna - ryby mają płetwy,

Dedukcja - kar jest rybą to ma płetwy

b) myślenie indukcyjne - polega na przechodzeniu od szczegółów do ogółów.

Mamy informację szczegółową, na podstawie której dochodzimy do uogólnień.

Np.: szczegół - łuska karpia,

Wniosek - karp jest rybą. Ryby mają łuski.

11. Porównać myślenie:

dedukcyjne i indukcyjne.

12. Wymienić cechy prawidłowo prowadzonej: a) obserwacja, b) doświadczenia

a) cechy obserwacji - zaplanowana, prowadzona dokładnie, wiarygodna, istnieje możliwość powtórzenia, obserwator nie ingeruje,

b) cechy doświadczenia - zaplanowane, prowadzone dokładnie, wiarygodne, istnieje możliwość powtórzenia, obserwator ingeruje.

13. Wymienić źródła danych naukowych.

Źródła danych naukowych: obserwacja, doświadczenie.

14. Uporządkować w prawidłowej kolejności następujące pojęcia:

Prawo naukowe, teoria naukowa, hipoteza, doświadczenia, wyniki

Prawidłowo: doświadczenia, wyniki, hipoteza, teoria naukowa, prawo naukowe.

15 Wyjaśnić pojęcia: a) hipoteza naukowa, b) teoria naukowa, c) prawo naukowe

a) Hipoteza naukowa (przypuszczenie) - utworzona na wielokrotnie powtórzonych doświadczeniach, wyciągniętych tych samych wnioskach,

b) Teoria naukowa - wielokrotnie powtórzona hipoteza,

c) Prawo naukowe - teoria naukowa, która uzyskała powszechną akceptację.

16. Wymienić 4 etapy rozwoju biologii i medycyny.

Etapy rozwoju biologii i medycyny:

I etap - starożytność i średniowiecze

II etap - od połowy XVI w. do pierwszej połowy XVIII w.

III etap - II poł. XVIII w. i XIX w.

IV etap - XX wiek

17. Scharakteryzować I etap rozwoju biologii i medycyny:

I etap - starożytność i średniowiecze

Stosowane metody badawcze: obserwacje przyrody i zjawisk w otaczającym nas świecie.

Uczeni:

a) Hipokrates - Grek, ojciec medycyny, określił zasady etyki lekarskiej /przysięga lekarska/;

b) Arystoteles - twórca pierwszego systemu klasyfikacji roślin i zwierząt - zwierzęta krwiste i bezkrwiste /bezkręgowce/, zasada zależności między budową a funkcją poszczególnych części ciała;

c) Galen - lekarz, opracował podstawy anatomii i fizjologii człowieka i zwierząt.

18. Wykazać zasługi: a) Hipokratesa, b) Arystotelesa, c) Galena, w rozwoju nauk biologicznych i medycyny:

a) Hipokrates - Grek, ojciec medycyny, określił zasady etyki lekarskiej /przysięga lekarska/;

b) Arystoteles - twórca pierwszego systemu klasyfikacji roślin i zwierząt - zwierzęta krwiste i bezkrwiste /bezkręgowce/, zasada zależności między budową a funkcją poszczególnych części ciała;

c) Galen - lekarz, opracował podstawy anatomii i fizjologii człowieka i zwierząt.

19. Scharakteryzować II etap rozwoju biologii i medycyny:

II etap - od połowy XVI w. do pierwszej połowy XVIII

Stosowane metody badawcze: obserwacja, doświadczenie.

Uczeni:

a) Versalius - lekarz, publikacje dotyczące budowy ciała ludzkiego;

b) Bracia Jansen - XVI wiek, zbudowali pierwszy mikroskop na świecie;

c) Harvey - lekarz, przedstawił obieg krwi i pracę serca człowieka;

d) A. Leeuwenhoek - udoskonalił mikroskop, prowadził obserwacje bakterii i pierwotniaków;

e) Ray - wprowadził pojęcie gatunku

„... gatunek to zbiór osobników pochodzących od podobnych rodziców, mających zdolność przekazywania cech rodzicielskich następnym pokoleniom...”

f) Hook - odkrywca komórek roślinnych.

20 Wykazać zasługi uczonych w rozwoju nauk biologicznych:

a) Versalius,

b) Bracia Jansen,

c) Harvey,

d) A. Leeuwenhoek,

e) Ray.

Odpowiedzi w pytaniu 19.

21. Scharakteryzować III etap rozwoju biologii i medycyny:

III etap - II poł. XVIII w. do XIX w.

Stosowane metody badawcze: obserwacja, doświadczenie, podróże, związek biologii i medycyny z chemią i fizyką.

Rozwój nowych dziedzin biologii: systematyka, fizjologia, embriologia.

Uczeni:

a) Karol Linneusz - opracował dzieło: „Systema naturae”, w którym podzielił rośliny i zwierzęta wg kategorii systematycznych, wprowadził binominalną nomenklaturę (podwójne nazewnictwo) gatunku, wprowadził nazewnictwo gatunku w j. łacińskim.

b) Wolff - twórca epigenezy; teoria epigenezy ujmuje rozwój zarodkowy jako proces twórczy - jest przyczyna i skutek - powstają narządy i wykonują funkcje,

c) J. Inngenhousz - odkrył zjawisko fotosyntezy, wytłumaczył rolę chlorofilu i światła w procesie fotosyntezy, stwierdził, że oddychanie roślin jest podobne do oddychania zwierząt,

d) L. Pasteur - mikrobiolog, wprowadził proces pasteryzacji artykułów spożywczych, wykrył szczepionki przeciw wściekliźnie i wąglikowi, obalił teorię samorództwa (teoria ta zakładała, że organizmy żywe powstają z materii martwej, np.: żaby z mułu),

e) K. Darwin i A. Wallace - twórcy teorii ewolucji, dobór naturalny (czynniki środowiska) jest głównym czynnikiem ewolucji,

f) Darwin - dzieło: „O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego”.

g) G. Mendel - dał podstawy genetyce, twórca dwóch praw dziedziczenia cech,

h) Schleiden i Schwann - twórcy komórkowej teorii budowy organizmów.

22. Wykazać zasługi uczonych w rozwoju nauk biologicznych i medycyny:

a) K. Linneusz,

b) J. Inngenhousz,

c) L. Pasteur,

d) K. Darwin i A. Wallace,

e) G. Mendel.

23. Scharakteryzować IV etap rozwoju biologii i medycyny.

IV etap - XX wiek.

Stosowane metody badawcze: obserwacja, doświadczenia dotyczące poziomu komórkowego i molekularnego, laboratoria, podróże;

intensywny rozwój biochemii, genetyki, ekologii.

24. Wykazać zasługi uczonych w rozwoju biologii i medycyny:

a) Watson i Crick - dzięki nim nastąpił rozwój genetyki, otrzymali Nagrodę Nobla za opracowanie przestrzennego modelu kwasu DNA,

b) T. Murray - rozwój transplantologii, dokonał przeszczepów narządów,

c) Arber i Smith - rozwój inżynierii genetycznej (manipulacje na materiale genetycznym).

25. Wymienić cztery dyscypliny wyodrębnione w ramach biologii.

(odpowiedź w pyt. 26)

26. Wyjaśnić dyscypliny (dziedziny) wyodrębnione w ramach biologii:

a) biochemia - z gr. bios - życie - nauka o przemianach chemicznych w organizmach,

b) ekologia - z gr. oikos - dom, środowisko - nauka o wzajemnych zależnościach między organizmami oraz organizmami a ich środowiskiem życia,

c) biotechnologia - z gr. bios - życie - nauka o zastosowaniu procesów w celu uzyskania użytecznych, żywych organizmów lub pochodzących z nich produktów,

d) mikrobiologia - nauka o mikroorganizmach (bakteriach i wirusach),

e) immunologia - z łac. immunis - wolny - nauka o odporności organizmów,

f) fizjologia - z gr. physis - natura - nauka o funkcjach i czynnościach życiowych komórek i organizmów,

g) anatomia - z gr. anatome - nauka o budowie anatomicznej organizmu,

h) systematyka - z łac. systemae - zasada - nauka o klasyfikacji organizmów na jednostki systematyczne (taksony),

i) taksonomia - z gr. taxis - układ - nauka o regułach klasyfikacji organizmów.

27. Dobrać parami dziedzinę biologii oraz zjawiska lub organizmy, którymi zajmuje się ta dziedzina.

Dziedzina biologii	Czym się zajmuje?
1)	c)
2)	f)
3)	d)
4)	b)
5)	g)
6)	e)
7)	a)

1. botanika

2. biochemia

3. genetyka

4. ekologia

5. anatomia

6. mikrobiologia

7. fizjologia

1. proces wytwarzania i wydalania moczu,

2. zależności między populacjami w biocenozie,

3. zawilec gajowy,

4. dziedziczenie barwy sierści u kotów,

5. wirus grypy C,

6. proces oddychania komórkowego związany z wytworzeniem energii,

7. budowa i lokalizacja w organizmie narządów układu pokarmowego.

Dział: BIOLOGIA I MEDYCYNA A CZŁOWIEK

Literatura:

OPERON - Biologia 1 - zakres rozszerzony - str. 8 - 15, 24 - 25

OPERON - Biologia 1 - zakres podstawowy - str.6 - 15

Lp.	Uczeń potrafi... ... ................................................................	Poziom wymagań	OPERON	WSIP	Słownik biologiczny
1. a) b)	Zdefiniować terminy: Biologia, Życie.	P
2.	Wyjaśnić pochodzenie terminu biologia	P
3.	Wymienić czynności życiowe organizmów żywych	P
4.	Opisać 4 wybrane czynności życiowe organizmów żywych	P
5.	Wymienić cechy istot żywych	P
6.	Wyliczyć poziomy organizacji żywej materii	P
7.	Krótko scharakteryzować trzy poziomy organizacji żywej materii	P
8.	Wskazać po dwie dziedziny biologii zajmujące się poszczególnymi poziomami żywej materii	P
9. a) b) c) d) e) f) g) h) i) j)	Podać przedmiot badań następujących dziedzin biologii: a) ekologia, b) biogeografia, c) systematyka, d) embriologia, e) fizjologia, f) anatomia, g) histologia, h) cytologia, i) biochemia, j) biologia molekularna,	P
10. a) b)	Scharakteryzować myślenie: a) dedukcyjne, b) indukcyjne	P
11.	Porównać myślenie: dedukcyjne, indukcyjne	P
12.	Wymienić cechy prawidłowo prowadzonej obserwacji, doświadczenia	P
13.	Wymienić źródła danych naukowych	P
14.	Uporządkować w prawidłowej kolejności następujące pojęcia: Prawo naukowe, teoria naukowa, hipoteza, doświadczenia, wyniki	P
15. a) b) c)	Wyjaśnić pojęcia: a) hipoteza naukowa, b) teoria naukowa, c) prawo naukowe.	P
16.	Wymienić 4 etapy rozwoju biologii i medycyny	P
17.	Scharakteryzować I etap rozwoju biologii i medycyny.	P
18. a) b) c)	Wykazać zasługi: a) Hipokratesa, b) Arystotelesa, c) Galena w rozwoju nauk biologicznych.	P
19.	Scharakteryzować II etap rozwoju biologii i medycyny.	P
20. a) b) c) d) e)	Wykazać zasługi uczonych w rozwoju nauk biologicznych i medycyny a) Vasalius, b) bracia Jansen, c) Harvey, d) A. Leeuwenhoek, e) Ray	P
21.	Scharakteryzować III etap rozwoju biologii i medycyny.	P
22. a) b) c) d) e)	Wykazać zasługi uczonych w rozwoju nauk biologicznych i medycyny: a) K. Linneusz, b) J. Inngenhousz, c) L. Pasteur, d) K. Darwin i A. Wallace, e) G. Mendel	P
23.	Scharakteryzować IV etap rozwoju biologii i medycyny.	P
24. a) b) c)	Wykazać zasługi uczonych w rozwoju nauk biologicznych i medycyny a) Watson i Crick, b) T. Murray, c) Arber i Smith	P
25.	Wymienić dyscypliny wyodrębnione w ramach biologii.	P
26. a) b) c) d) e) f) g) h)	Wyjaśnić dyscypliny (dziedziny) wyodrębnione w ramach biologii: a) biochemia, b) ekologia, c) biotechnologia, d) mikrobiologia, e) immunologia, f) fizjologia, g) anatomia, h) systematyka.	P
27.	Dobrać parami dziedzinę biologii oraz zjawiska lub organizmy, którymi zajmuje się ta dziedzina: 1. botanika 2. biochemia 3. genetyka 4. ekologia 5. anatomia 6. mikrobiologia 7. fizjologia a) proces wytwarzania i wydalania moczu, b) zależności między populacjami w biocenozie, c) zawilec gajowy, d) dziedziczenie barwy sierści u kotów, e) wirus grypy, f) proces oddychania komórkowego związany z wytworzeniem energii, g) budowa i lokalizacja w organizmie narządów układu pokarmowego.	P
28.	Dokonać podziału preparatów mikroskopowych.	P
29.	Wypisać kolejno w punktach czynności wykonywane podczas przygotowywania preparatu świeżego.	P
30.	Wymienić rodzaje mikroskopów.	P
31.	Przedstawić schematycznie budowę preparatu mikroskopowego.	P
32.	Wymienić części mikroskopu: optyczne, mechaniczne.	P
33.	Obliczyć powiększenie w mikroskopie optycznym.	P
34.	Omówić proces powstawania obrazu.	P
35.	Omówić przebieg fal świetlnych przez mikroskop.	P
36.	Podać cechy obrazu powstającego w mikroskopie optycznym.	P
37.	Wymienić typy mikroskopów elektronowych.	P
38.	Porównać w tabeli budowę i zasadę działania mikroskopu optycznego i elektronowego.	P
39.	Ocenić przydatność nauk biologicznych w medycynie.

---