TEORETYCZNE PODSTAWY WYCHOWANIA

ĆWICZENIA SEMESTR I

Wartość- jest to wszystko, to co dla nas ważne, cenne, coś godne pożądania; łączy się z pozytywnym skojarzeniem oraz stanowi podstawę formułowania celów wychowawczych, a tym samym bywa głębszym uzasadnieniem pożądanych społ i moralnie dążeń ludzkich; wyznaczają kierunek.

Cele wychowawcze- konkretyzacja wartości

Ideał wychowanie- zbiór harmonijnie ze sobą zintegrowanych celów wychowawczych dający opis dojrzałej osoby

Ideologia wychowawcza-wpływ ma np. ustrój polityczny, religia, położenie geograficzne

TWÓRCA	E. Spranger	M. Scheler	I. Turner
PODZIAŁ WARTOŚCI	Teoretyczne (myślenie)	Religijne (wiara/niewiara)	Autoteliczne ( najważniejsze wartości)
		Ekonomiczne (dobra materialne)	Duchowe (to co jest w środku jednostki)	Instrumentalne (podrzędne wartości)
		Estetyczno-artystyczne (dogłębne, emocjonalne przeżywanie rzeczy i zjawisk)	Witalne (życie, zdrowie)	Uznawane (powszechne wartości)
		Społeczne (altruizm- czynienie dla innych określonych rzeczy bez nagród)	Utylitarne (pożyteczne, czy nie)	Odczuwane (związane z uczuciami jednostki)
		Polityczne (władza)	Hedonistyczne (przyjemność)	Zinternalizowane (człowiek kieruje się nimi faktycznie)
		Religijne (wiara, poszukiwanie sensu życia)		Deklarowane (wartości jednostki, które wyznaje)

Podział wartości:

Pojęcia:

• Wzmocnienie pozytywne- są to takie konsekwencje zachowanie człowieka, które są przez niego chciane, oczekiwane, pożądane, które odbiera w kategorii nagroda.

• Wzmocnienie negatywne- są to takie konsekwencje zachowania człowieka, które są przez niego niechciane, nieoczekiwane, niepożądane, które odbiera w kategorii kary, mają charakter awersyjny.

• Desensybilizacja- opracowana przez Wolpego, składa się z 3 etapów: 1) zbadanie relacji miedzy bodźcem a reakcją lękową, uniewrażliwienie na bodziec; 2) neutralizacja- konstruuje się sytuację relaksacyjną (relaksacja); 3)zestawienie bodźców lękotwórczych z sytuacjami neutralizującymi.

• Terapia awersyjne- jednoczesne podawanie wzmocnień negatywnych i pozytywnych

• Popędy pierwotne- siły wrodzone, np. zdobycie pokarmu

• Konflikt wew.- (motywacyjne) powstają gdy człowiek działa sprzecznie, zachowanie chce ale boi się

• Konflikt zew.- sprzeczność między dążeniem jednostki a dążeniami innych ludzi.

• Mechanizmy obronne- są to nawykowe sposoby radzenia sobie w sytuacji konfliktowej, są nieświadome:

- represja (wyparcie)- usuwanie ze świadomości myśli o konfliktach, problemach, popędach, itp., które wywołują lęk lub poczucie winy;

- projekcja- widzenie swojej wady w innych ludziach;

- racjonalizacja- człowiek tłumaczy sobie zachowanie w sposób przemyślany;

- substytucja- zastępowanie trudnego dla nas celu jakimś łatwiejszym do zdobycia, osiągalnym

• Samorealizacja- realizowanie samego siebie, wrodzona dążność człowieka do rozwoju

• Samoświadomość- jest to proces kodowania, przetwarzania i integrowania informacji o własnej osobie

• Empatia- próba wyobrażenia sobie co czuje druga osoba w określonej sytuacji, zdolność rozumienia odczuć innych

• Hipnoza- obudzenie podświadomości i uśpienie świadomości

• Technika swobodnych skojarzeń- kozetka, terapeuta siedzi za pacjentem dzięki czemu może go obserwować i jednocześnie tworzona jest atmosfera anonimowości; może nastapić zjawisko przeniesienia emocji na terapeutę zarówno pozytywne jak i negatywne, zjawisko oporu- kiedy pacjent nie mówi wszystkiego terapeucie, prowadzi z nim grę.

• Analiza snów- terapeuta wyjaśnia znaczenie snów i uświadamia pacjentowi jego lęki, konflikty.

• Struktura poznawcza- zakodowana w pamięci trwała wiedza zdobyta w toku myślenia i uczenia się; dzięki tym strukturom człowiek ma poczucie własnej tożsamości i orientuje się w świecie zew. Składniki struktury poznawczej: 1) sądy o środowisku naturalnym; 2) wiedza o kulturze; 3) wiedza o społeczeństwie; 4) samowiedza.

• Wiedza deklaratywna- teoretyczna, wiem że

• Wiedza procedlarna- praktyczna, wiem jak

• Potrzeby wg Maslowa- fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości, szacunku i akceptacji, samorealizacji

• 5 faz osobowości wg Freud'a- oralna, analna, faliczna, latencji, genitalna

14 cech człowieka o wysokim stopniu samorealizacji:

1. Właściwa lokalizacja siebie w czasie- wie jaka przyszłośc, teraźniejszość, ma plany na przyszłość

2. Stawianie na rzeczywistość.

3. Akceptacja siebie i innych- akceptuje wady i zalety swoje oraz innych.

4. Nastawienie na zadania a nie na obronne nastawienie na siebie- umiejętność rozwiązywania problemów; rozwiązuje a nie broni się przed problemami.

5. Wewnątrzsterowność- podejmuje decyzje w oparciu o swoje własne wartości, przekonania, ma własne zdanie.

6. Potrzeba odosobnienia i samotności- chce się zrelaksować, pomyśleć, porozmawiać się ze sobą.

7. Ciągła świeżość ocen- jest w stanie wrócić do wydarzeń, które źle się oceniło, umiejętność powiedzenia przepraszam, gdy zrobiło się źle.

8. Zdolność do przeżyć ekscatycznych (silnych)- łączy emocje z wydarzeniami, robi coś bo chce a nie że musi.

9. Demokratyczna struktura charakteru- wie że każdy ma prawo do swoich myśli, uczuć, poglądów nie ocenia innych.

10. Otwartość na kontakt emocjonalny- kontakty oparte na różnych emocjach, wie jaki rodzaj emocji łączy go z innymi osobami.

11. Stawianie sobie celów i dobieranie środków do ich realizacji zamiast biernego oczekiwania na to co przyniesie los- stawia sobie cele i potrafi je realizować

12. Twórczość- oryginalne, kreatywnie podchodzi do życia

13. Filozoficzne, niezłośliwe poczucie humoru- potrafi śmiać się w granicach godności, ; ma do siebie dystans

14. Zdolność do przezwyciężania dychotomii- potrafi dokonywać wyborów.

Koncepcje	BEHAWIORALNA	PSYCHODYNAMICZNA	POZNAWCZA	HUMAISTYCZNA
Przedstawiciele	Skiner, Tolman, Thorndike	Freud, Fromm, May	Bruner, Simon, Miller	Maslow, Rogers, Heath
Obraz człowieka	Człowiek zewnątrzsterowany przez aktywne środowisko; nie negują istnienia życia ze. Ale nie reguluje ono działania człowieka. Zachowanie jest kopią środowiska, jest srawcze. Jednostka odpowiada na bodźce znajdujące się w otoczeniu. Zachowanie jest narzędziem do osiągnięcia celów. Jednowymiarowy. Człowiek jako obiekt manipulacji.	Człowiek sterowany przez pragnienia, popędy potrzeby (wewnątrzsterowany). Portret człowieka klinicznego. Popędy pierwotne, wtórne. Istota niedoskonała, nieświadoma konfliktów. Człowiek może stosować mechanizmy obronne a wiec nie jest bezbronny. Jest aktorem, który nie zna przyczyny swego dramatu. Traktowany przedmiotowo.	Człowiek jest samodzielnym podmiotem, który decyduje w dużej mierze o swoim losie, działa na ogół świadomie i celowo. Spostrzega rzeczywistość zapamiętuje i przetwarza info., myśli analitycznie i twórczo. Potrafi generować info oraz wiedzę. Jest sprawczy; Mozę zmieniać siebie i środowisko; rozwija kulturę i jest istotą społ.	Człowiek jest samodzielnym podmiotem. Ma określone prawa. Jest unikatową całością. Osoba składa się z 2 podsystemów, czyli „ja” i „organizm”, które stanowią jedność i przypominaja 2 str. medalu, monety. Działa w świecie zew. Powstał po to aby się rozwijać. Z natury jest dobry. Jest odpowiedzialny, by kierować własnym życiem, zdolny dod decydowania o sobie. Określa własne potrzeby.
Sposoby modyfikacji zachowań	-Wzmocnienia pozytywne i negatywne - inżynieria behawiorystyczna - wzmocnienie S-R (bodziec- reakcja)	Psychoterapia- metoda kliniczna, której celem jest pomaganie człowiekowi w rozwiązywaniu nieświadomych konfliktów; leczenie zaburzeń emocjonalnych, droga do świadomości. Techniki: hipnoza, interpretacja snów, technika swobodnych skojarzeń.	Celowe wychowanie i autokreacja, czyli formowanie siebie wg własnego projektu. Psychoterapie poznawcze - ukierunkowana jest na to, aby człowiek potrafił rozwiązywać swoje problemy osobiste.	Samorealizacja. Badanie aktualnego doświadczenia i bezpośrednich przeżyć. Samopis i samoocena. Jednostka sama zna najlepiej własne doświadczenia. Metoda badań: Q-start- określenie autoportretu; grupy spotkaniowe oraz teoria skoncentrowana na pacjencie.
Wychow., cele wychow.	Wychowanie dyrektywne, bezpośrednie. Celem jest wychowanie człowieka produktywnego- ma się przydać środowisku; wyprodukować człowieka zewnątrzsterowanego. Chciano wychować człowieka ateistycznego, podporządkowanego państwu. Kształtowani człowieka uległego. Formowanie człowieka kolektywnego, dla którego najważniejsze jest dobro wspólne i interes ogólnospoł. Władza totalitarna.	Głównym celem wychowania jest wychowanie człowieka, który będzie umiał przystosować się do środowska. Udzielanie pomocy w uświadomieniu człow jego konfliktów wew. I rozwiązanie ich. Poznanie charkteru, osobowości pacjenta. Korygowanie popędów, walka z konfliktami z lękami. Pokazanie drogi życiowej. Umożliwić przystosowanie do otaczającego swiata. Clem wychowania jest uświadomienie.	Wychowanie ma charakter celowy. Działaniem człowieka sterują motywacje, emocje. Są one dynamiką działania. Na podstawie przetworzonych info człowiek wie jak funkcjonuje świat i może go zmieniać. Kształtowanie osobowości jednostki. Celem jest ukształtowanie człowieka zdolnego do przystosowania się do środowiska i potrafiącego je zmieniać. Kształtowanie człowieka poprzez dostarczanie mu info. Samorozwój, samowychowanie, autokreacja	Ukształtowanie osoby w pełni dojrzałej, która umiałaby aktualizować swoje potencjalne szanse. Wychowanie: człowiek musi cały czas się rozwijać, akceptuje siebie; samowychowujący, samorealizujacy, samoświadomy o wysokim stopniu samoaktualizacji
Nauczyciel	Krok przed uczniem, nie nawiązuje kontaktu emocjonalnego z wychowankiem. Steruje jego zachowaniem poprzez stosowanie wzmocnień. Narzuca swój tok myślenia, podaje metody i sposoby rozwiązywania problemów; jest autorytetem.	Nauczyciel to terapeuta. Wie lepisje do wychowanka, traktuje go przedmiotowo. Nie nawiązuje kontaktu emocjonalnego. Wskazuje drogę jak zmieniać osobowość. Musi być autentyczny.	Nauczyciel ma partnerskie relacje z wychowankiem. Kształtuje sferę emocjonalną, dostarcza info; traktuje człowieka podmiotowo.	Nauczyciel- empatyczny, autentyczny, akceptujący, doradca, niczego nie narzuca, niczego nie wymusza, partnerskie relacje z uczniem; uwzględnia potrzeby wychowanka; szanuje go; facylitator.

Facylitator- osoba wspierająca rozwój, która pomaga i posiada 14 cech; otwarta na inność, na nowość; jest osobą autentyczną, nie udaje kogoś kim nie jest; empatyczny.

ĆWICZENIA SEMESTR II

Style wychowania w rodzinie, postawy rodzicielskie, systemy rodzinne.

Rodzina- podstawowa komórka społ.

• Definicja wg Józefa Rembowskiego: rodzina jest kolebką rozwoju osobowości każdego jej członka a szczególnie dziecka.

• Definicja wg Jana Szczepańskiego- rodzina jest grupą złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim, zapewnia ona jednostkom zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, intymnego współżycia, daje poczucie bezpieczeństwa, zapewnia równowagę emocjonalną, a więc zapobiega dezintegracji osobowości.

• Definicja wg Marii Ziemskiej- rodzina jest małą, naturalną grupą społ., w której dominującymi rolami są role matki i ojca, która stanowi całość względnie trwałą, podlegającą dynamicznym przekształceniom związanymi głównie z życiem jednostek wchodzących w ich skład.

Rodzina jako instytucja zaspokaja 3 podstawowe funkcje instytucjonalne: prokreacyjna, socjalizacja i miłość. Ustanowiona prawnie (formalnie), funkcjonuje wg określonych norm społ. w ramach wew. systemu koniecznej kontroli; przekazuje podstawowy zrąb dziedzictwa kulturowego szerszym zbiorowością. Zachodzi w niej specyficzny układ stosunków między osobami różnej płci i wieku. Układ ten wyznacza normy regulujące współżycie seksualne, wydawanie na świat potomstwa, ich wychowanie a także linie pokrewieństwa, dziedziczenie majątków i współdziałanie w ramach gospodarstwa domowego

Jest to związek formalny o określonych normach i wartościach.

Rodzina jako grupa społ. opiera się na zasianych tradycjach i rozwija własne. Zachodzą interakcje, więzi pomiędzy członkami; grupa mała w zasadzie nierozerwalna; grupa otwarta- przenikają do niej problemy z życia zew.. Elementem łączącym jest pokrewieństwo. Jedyna grupa rozrodcza.

Różnica między rodziną a inną grupą społ.:

• Wspólne zamieszkanie

• Wspólne nazwisko

• Więzi krwi

• Wspólna własność

• Ciągłość biologiczna

• Wspólna kultura duchowa

• Rodzina jest jedyną grupą rozrodczą

Rodzina jako środowisko wychowawcze:

• Pierwszy i podstawowy wychowawca

• Względy wychowawcze zaczynają się najwcześniej i trwają najdłużej w rodzinie

• Pierwsze odczucia emocjonalne, integracja społ.

• Podlegamy oddziaływaniom wychowawczym przez więzy krwi, kulturowe, zamieszkanie

• Przygotowuje do pełnienia ról społecznych i życia w społ.

• Przekazuje wzorce, wartości, tradycje

• Pierwsze środowisko życia

Funkcje rodziny wg M. Ziemskiej:

1. prokreacyjna- jedyna grupa społ. rozszerzająca się dzięki procesom biologicznym; przyczynia się do reprodukcji społeczeństwa; małżeństwo ma akceptację społ. do współżycia płciowego (prokreacja, hedonizm); regulacja urodzin (rozdzielnie prokreacji od przyjemności); realizacja idei świadomego ojcostwa i macierzyństwa; po II WŚ przekształcenie z rodzin wielodzietnych na rodziny małodzietne; liczba dzieci w rodzinie wpływa na wzory interakcji i stosunki między członkami rodziny.

2. zarobkowa- rodziny dostarczają pracowników; zaspokojenie podstawowych potrzeb; spędzanie wolnego czasu, styl życia, majętność; kobiety stają się niezależne finansowo; praca rodziców powoduje, że dzieci czerpią wzorce z innych ludzi; nadmiar funkcji- pogoń za pieniędzmi, dzieci bardziej podatne na złe wpływy; niedobór funkcji- dyskryminacja, gorsza pozycja społ.

3. usługowo-opiekuńcza- zapewnia dogodne warunki mieszkania, pożywienie, ubranie; bezpieczeństwo; opieka w sytuacjach problemowych; zapewnia psychiczne potrzeby opiekuńcze i prawidłowy rozwój.

4. socjalizująca- wprowadzenie w społ. najmłodszych obywateli; zapoznanie z językiem ojczystym, z językiem społ., zasady dobrego zachowania; zwyczaje, obyczaje, tradycje; przygotowanie do pełnienia ról społ.; kształtowanie świata wartości moralnych, kultury; kontrola zachowania; obowiązuje dzieci jak i współmałżonków; zaspokaja potrzeby wychowania dzieci, opieki, potrzeby rodzicielskie w społ. znaczeniu; przyswajanie dominującego systemu wartości i kontynuowanie przez resztę życia; dzięki szkołom każdy ma szansę stykania się z różnymi systemami wartości; pozycja społ. rezultatem osobistych starań.

5. psychohigieniczna- przynależność, wymiana uczuć; integracja rodziny; stabilizacja rodziny; kierowanie się zasadami; socjalizacja.

Systemy rodzinne wg Dawida Fielda:

Rodzina to system charakteryzujący się pewnym zespołem norm i zasad oraz środkami podtrzymującymi jego spójność. System ten ma określone cele, sposoby zaspokajania potrzeb poszczególnych członków rodziny i realizacji podstawowych zadań społecznych.

RODZINA CHAOTYCZNA

• Pozbawiona więzi; źle zorganizowana, rozdarta; ciągłe konflikty, dręczenie innych swoimi problemami; dzieci są ignorowane lub wykorzystywane; brak bliższych związków między rodzicami a dziećmi;

• małżeństwo nie jest autentycznym związkiem (mało miłości lub jej brak, wzajemne groźby rozwodem).

• Styl rodzicielski: brak konsekwencji w postępowaniu rodziców wobec dzieci; rodzice kierują się nastrojami; dzieci są wykorzystywane, zdane tylko na własną zaradność; rodzice są nieodpowiedzialni; znieważenie dzieci i wytykanie im błędów; grożenie dzieciom i używanie wobec nich siły; stosowanie surowych, niesprawiedliwych środków dyscyplinarnych, kara ma na celu poniżenie dziecka.

• Dzieci: czują się niekochane, poniżone, zaburzony system wartości, odtrącone; mogą stracić kontakt ze światem własnych uczuć, zachwiania emocjonalne; poczucie, że są bardzo złe skoro rodzice ich nie kochają; przeżywają chęć zemsty, gniew gorycz; brak wiary w siebie, zastraszone, zależne.

• Odejście dzieci z domu- zbyt wczesne, powracają tylko z poczucia obowiązku

• Dynamika życia rodzinnego- osoby żyją osobno, a nie wspólnie razem

RODZINA WŁADZY

• Ma wyraźną strukturę; rodzicom brak umiejętności lub zainteresowania budowaniem relacji; trwałe skoncentrowanie się na wynikach psuje relacje rodzinne; skłonność do krytycyzmu, wynajdywania wad; przekładanie zasad ponad stosunki międzyludzkie; najważniejsze są obowiązki domowe i zadania, łatwiej o nich mówić niż o uczuciach; dzieci są pod silną władzą rodziców; dzieci wiedzą dokładnie czego się od nich oczekuje, ale nie wiedzą, że są kochane;

• Związek małżeński- mąż i żona mają ściśle określone role; jeśli okazują sobie miłość, to poprzez wykonywanie obowiązków (dzieci nie widzą okazywania uczuć), surowy styl życia; rodzice nie spędzają wolnego czasu ze sobą;

• Styl rodzicielski- dzieci mają poczucie, że życie składa się z nieskończonej listy obowiązków; żądanie wypełnienia obowiązków nie jest wyjaśnione; dziecko dopiero po fakcie dowiaduje się, że postąpiło źle, rodzice nie dają wskazówek, oczekują, że dziecko samo będzie wiedziało jak postąpić, a w razie złego wykonania zadnaia jest ono przez rodziców karane; rodzice mają mało cierpliwości, krytykują nie mając świadomości, że są przede wszystkim krytyczni; rodzice nie zauważają postępów przyjmujące je za oczywiste; nigdy zachowanie dobre nie jest zadowalające dostatecznie.

• Dzieci- wiedzą co to znaczy praca; traktują rodziców bardziej jak przełożonych, stojących wyżej w hierarchii niż jak troszczących się opiekunów; trudno im przyjść do rodziców ze swoimi problemami; czują, że rodzice nie są z nimi, lecz przeciwko nim stąd wycofują się emocjonalnie;

• Dynamika życia rodzinnego- pójście rodziców na kompromis jest oznaką słabości, trudności są rozwiązywane silną ręką; wspólnie spędzany czas jest wykorzystywany na pouczanie dzieci jest więc dla nich frustrujący;

• Odejście dzieci z domu- jak najszybciej starają się opuścić dom, a odwiedziny są wyrazem poczucia obowiązku. Dorosłe dzieci buntują się przeciw radom udzielanym przez rodziców.

RODZINA PRAWIDŁOWA

• Członkowie rodziny są powiązani, ale zachowują odrębność; rodzice współpracują ze soba, to oni mają władze; na rodzicach można polegać; szanuje się prawa i uczucia innych; członkowie rodziny są zachęcani do rozwoju, odkrywania swoich talentów i uzdolnień; wszystkim zależy na rozwoju każdego członka rodziny.

• Związek małżeński- rodzice okazują sobie szacunek i zrozumienie; każdy ze współmałżonków jest wystarczająco silny jako jednostka; małżonkowie dobrze sobie radzą w sytuacjach kryzysowych; silny związek małżeński tworzy harmonijną całość, a dobre porozumiewanie się, właściwe zaspokojenie potrzeb, troska o siebie dają solidną podstawę wychowania dzieci.

• Styl rodzicielski- rodzice dbają o utrzymanie stałej struktury rodziny; rodzice ustalają zasady i oczekiwania; autorytet rodziców jest utrzymywany i wspierany przez obydwoje małżonków; rodzice zapewniają poczucie bezpieczeństwa, zaspokajają potrzeby miłości, akceptacji, kontaktu, więzi; rodzice znają silne i słabe str dziecka, pomagają mu w rozwoju; dzieci mają wystarczająco dużo swobody, aby być sobą i dużo ciepła, aby czuć się kochanym; dziecko, które przekracza wyznaczone normy i zasady jest od razu dyscyplinowane, rodzice stosują określone środki dyscyplinujące, nie obawiają się utraty miłości dziecka; dzieci czują się słuchane i szanowane, rodzice zachęcają je do wyrażania swojego zdania w sprawach dotyczących całej rodziny, a szczególnie spraw dziecka ; rodzice zachęcają dziecko do kontaktów z innymi; dzieci są wdrażane do samodzielności, odpowiedzialności.

• Dzieci- mają poczucie bezpieczeństwa, rodzice zapewniają im spójne i stabilne środowisko; nie muszą zajmować się problemami ludzi dorosłych.

• Dynamika życia rodzinnego- rodzice narzucają właściwy model komunikacji; problemy są ujawniane i rozwiązywane; prośby dzieci są dokładnie analizowane; rodzice chronią dzieci przed wszystkim, co niszczyło by kwiat wartości przyjętych przez rodzinę;

• Odejście dzieci z domu- nie jest dramatycznym wydarzeniem; towarzyszy mu radość i smutek; dzieci odchodzące z domu mają pewność siebie, poczucie własnej wartości, czują się przygotowane do życia; powrót z przyjemnością; rodzice starają się unikać nadmiaru rad.

RODZINA NADOPIEKUŃCZA

• Członkowie rodziny unikają niezgody, wolą spokojne środowisko; rodzice unikają rozmowy o trudnych problemach; rodzina wspaniale sobie radzi w kultywowaniu rodzinnych tradycji, we wzajemnej lojalności; dzieci są często głównym czynnikiem determinującym plany rodziny; rodzice rzadko odwołują się do autorytetu; dzieci posiadają wpływową pozycję lub nawet domagają się stałej pomocy ze strony rodziców

• Związek małżeński- małżonkowie poświęcają swoje ja innym; uwaga rodziców skupia się przede wszystkim na dzieciach.

• Styl rodzicielski- rodzice zachowują się tak jakby potrzebowali zgody na sprawowanie funkcji rodzicielskiej; rodzice pyt dzieci czy sobie życzą żeby spełnić ich pragnienia; styl dawania; często wspomina się jak to cudownie było jak dzieci były małe; dzieci dorastając mają wygórowane oczekiwania; rodzice częściej grożą karami niż je egzekwują

• Dzieci- mają władze nad rodzicami; w okresie dorastania łatwo ulegają presji rówieśników, a niespoł. Zachowania stają się źródłem oskarżenia rodziców o to, że się o nie nie troszczą; dorastając dziecko stawia żądania, nie chce by mu narzucano obowiązki;

• Dynamika życia rodzinnego- komunikacja w rodzinie jest naznaczona wrażliwością i szacunkiem; częste są kompromisy aby uniknąć sytuacji konfliktowych; w okresach trudnych wszyscy okazują sobie pomoc i wsparcie.

• Odejście dzieci z domu- opóźnione; dzieci pozornie niezależne; dorosłe dzieci mogą wcale nie pragnąc opuszczać domu; opuszczając dom dorosłe dziecko może odczuwać wyrzuty sumienia, bo porzuca troskliwych i kochających rodziców; dziecko boi się czy poradzi sobei bez ich pomocy; do domu wracają chętnie i często, gdy nie odchodzą odgrywają role małych dzieci; często rodzice szkodzą małżeństwu swego dziecka

RODZINA UWIKŁANA

• Silne zorientowanie rodziców na sobie; przesadna uwaga przywiązywana jest do wzajemnych relacji; obsesyjnie związanie z dziećmi; rodzice zrezygnowali z małżeństwa jako podstawy rodziny; rodzice dążąc do nadmiernej bliskości naruszają granice prywatności dziecka; uniemożliwiają dziecku rozwój; pielęgnują uzależnienie; rodzice myślą i działają za dziecko; rodzice są bardo oddani swoim dzieciom i bardzo zaborczy.

• Związek małżeński- nieszczęśliwe małżeństwo- brak więzi powoduje nieprawidłowe przywiązanie się do dzieci; związanie się z dziećmi służy zaspokojeniu potrzeb rodziców.

• Styl rodzicielski- poczucie zagrożenia lub obcości w relacjach małżeńskich wywołuje koncentracje się na dziecku; występuje manipulacja dzieckiem- stawianie ich w sytuacjach bez wyjścia; w dzieciach wywoływane jest stałe poczucie winy.

• Dzieci- starają się dostosować do oczekiwań rodziców, odgadywać ich pragnienia; nie są autentyczne; trudności w sferze emocjonalnej.

• Dynamika życia rodzinnego- dom i rodzina dominują w planach życiowych dzieci; w rodzinie panuje niepokój i napięcie; nie ma otwartych konfliktów; nie wyraża się prawdziwych uczuć.

• Odejście dzieci z domu- z takiego domu dzieci nie odchodzą nawet jeśli fizycznie się wyprowadzają; dzieci nie mają prawa prowadzić samodzielnego życia; rodzice manipulują także dorosłymi już dziećmi; odejście z domu traktowane jest jako nielojalność wobec rodziny

Style wychowania w rodzinie

• STYL DEMOKRATYCZNY

Poszanowanie praw i uczuć każdego członka rodziny; wzajemne zaufanie, sympatia i życzliwość; troska o rozwój wszystkich osób w rodzinie; wspólne planowanie działań i rozwiązywanie konfliktów; luźne sposoby kontroli; nie narzucanie zadań; nie stosowanie surowej regresji, raczej posługiwanie się perswazją i przedstawieniem argumentów; dzieci są samodzielne, odpowiedzialne i niezależne w sprawach osobistych; zaspokojone potrzeby miłości i bezpieczeństwa

• STYL AUTOKRATYCZNY

Dziecko zna swoje obowiązki, prawo, wie co to jest konsekwencja; rodzice sądzą, że okazywanie dzieciom uczuć psuje je; w rodzinie ważniejsze są dobrze wypełnione obowiązki niż troska o zaspokojenie potrzeb; sukcesy i postępy dziecka rodzice traktują jako rzecz oczywistą, uważając, że chwalenie i podkreślenie osiągnięć szkodzi w wychowaniu dziecka; rodzice wychwytują i krytykują każdy błąd dziecka, nie stosują nagród a tylko kary; rodzice kontrolują kontakty dzieci.

• STYL LIBERALNY

Pozostawienie dziecku całkowitej swobody; nie hamowanie aktywności i spontanicznego rozwoju; interweniowanie tylko w wyjątkowych sytuacjach; brak stawiania wymagań, odwoływanie się do autorytetu; okazywanie zainteresowania sprawami dziecka tylko wtedy gdy samo tego zażąda.

- KOCHAJĄCY

Rodzice otaczają dziecko miłością i czułością, są z dzieckiem związani; zostawiają mu swobodę działania i wybór postaw; dziecko jak dorośnie samo dokonuje właściwych wyborów.

- NIEKOCHAJĄCY

Obojętność wobec dziecka; chłód emocjonalny; nie interesują się życiem dziecka; dziecko jest niezdyscyplinowane wew.

• STYL NIEKONSEKWENTNY- OKAZJONALNY

Brak spójności oddziaływań wychowawczych; zachwiany system nagród i kar; dziecko czuje się zagubione, niepewne, nieufne; może mieć problem z własnym systemem wartości, trudności emocjonalne; rodzice kierują się nastrojami; rodzice nieodpowiedzialni; rodzina źle zorganizowana, rozdarta; dzieci są ignorowane lub wykorzystywane

Podstawowe typy nieprawidłowych postaw rodzicielskich wg Ziemskiej:

• Odtrącająca

• Unikająca

• Zbyt wymagająca

• Nadmiernie chroniąca

Podstawowe typy prawidłowych postaw rodzicielskich wg Ziemskiej:

• Rozumna swoboda

• Uznanie praw

• Akceptacja

• Współdziałanie

• ROZUMNA SWOBODA

W miarę dorastania rodzice dają dziecku coraz więcej swobody; rozbudowuje się świadoma więź psychiczna; rodzice darzą dzieci coraz większym zaufaniem; rodzice pozwalają na prace i zabawę z dala od nich; rodzice potrafią utrzymać autorytet i kierować dzieckiem w rozsądnym zakresie; rodzice troszczą się o zdrowie i bezpieczeństwo dzieci, są obiektywni w ocenie niebezpieczeństwa.

• UZNANIE PRAW

Rodzice uznają prawa dziecka; rodzice doceniają dziecka ale nie przesadnie; rodzice dostosowują się do rozwoju dziecka; szanują indywidualność; wspólne ustalenia są podstawą obowiązków. Rodzice unikają przesadnej dyscypliny, rygoru. Oczekują od dziecka dojrzałego zachowania się i są zawsze gotowi, żeby mu w tym pomóc. Podsuwają mu dyskretnie swoje sugestie niczego nie narzucając i do niczego nie przymuszając. Rodzice umieją być przyjacielem dziecka, poważnie traktują wszystkie jego przeżycia tak samo jak czynią to wobec innych dorosłych członków rodziny.

• AKCEPTACJA

Dzieci są przywiązani do rodziców, są posłuszne, odpowiedzialne; rodzice przyjmują dziecko takim jaki jest bez względu na wygląd, choroby, schorzenia, itp.; dzieci czują bezpieczeństwo; rodzice okazują miłość, nie poniżają, nie krytykują. Akceptują i lubią swoje dziecko. Kontakt jest przyjemnością i daje zadowolenie. Dziecko jest uważane za godne pochwały. W przypadku złego zachowania karcą dziecko nie jako osobę, ale jako przejaw tego zachowania.

• WSPÓŁDZIAŁANIE Z DZIECKIEM

Zainteresowanie dzieckiem; angażowanie się i dziecka w życie rodziny; dziecko nawiązuje kontakty; wrażliwość na potrzeby; bliska relacja między dzieckiem a rodzicami; pomaganie i wsparcie w rozwoju dziecka; prawidłowa komunikacja dająca satysfakcje dzieciom i rodzicom; branie pod uwagę możliwości i zainteresowań w planowaniu dziecku czasu; aktywny tryb życia całej rodziny; zachowana równowaga i swoboda; rodzice mimo że pełnią funkcję dominującą to są też partnerami.

• NADMIERNIE WYMAGAJĄCA

Rodzice namawiają dziecko do wytworzonego przez nich wzoru, nie liczą się z jego indywidualnymi cechami i możliwościami adekwatnymi do faz rozwoju; rodzice z góry zakładają dostosowanie się dziecka do postawionych wymagań; dziecko znajduje się pod presją, aby dorównać idealnemu wzorowi; stawianie wygórowanych wymagań; rządzenie dzieckiem; ograniczenie swobody dziecku; dziecko jest pod presją, stara się sprostać wymaganiom; zastraszanie, zależne, brak wiary w siebie, przewrażliwienie, ze nie sprosta wymaganiom, nie radzi sobie z porażkami; wie co to praca.

• ODTRĄCAJĄCA

Dziecko jest ciężarem dla rodziców, przeszkadza im; rodzice zrzucają swoje obowiązki na szkołe, przedszkole; nie okazują pozytywnych uczuć; krytykują dziecko; podejście dyktatorskie; rozkazywanie; brutalne traktowanie; otwarta krytyka; nieadekwatne kary; dziecko jest zagubione, emocjonalnie niestałe, buntownicze, nie potrafi utrzymać relacji.

• UNIKAJĄCA

Ubogi stosunek uczuć między dzieckiem a rodzicami lub wręcz obojętność uczuciowa rodziców. Przebywanie z dzieckiem nie jest przyjemnością czasem nawet trudne, rodzice nie wiedzą co robić z dzieckiem. Kontakt jest luźny albo pozornie dobry co miarkowane jest poprzez obdarowywanie prezentami, pozostawieniem nadmiernej swobody. Brak troski, poczucia odpowiedzialności, ignorowanie i bierność, unikanie i ograniczanie kontaktów do minimum, zaniedbywanie.

NADMIERNIE CHRONIĄCA

Rodzice pod hasłem „wszystko dla dziecka” chronią je od każdego samodzielnego wysiłku, pracy i tym samym od odpowiedzialności. Wieczne pobłażanie, przesadna opieka, cieplarniane warunki mogą spowodować niedostosowanie społeczne, bierność, infantylność, brak inicjatywy, egoizm.

METODY WYCHOWANIA

Methodios- droga, sposób postępowania. Świadomie i konsekwentnie stosowany sposób oddziaływania pedagogicznego na jednostkę, grupę lub zbiorowość dla osiągnięcia zamierzonego celu wychowawczego.

Warunki i skuteczności metod:

• Merytoryczne przygotowanie nauczyciela

• Psychiczne predyspozycje wychowanka

• Życzliwe kontakty emocjonalne nauczyciela i ucznia

• Prawidłowe rozpoznanie potrzeb dziecka

• Bezpośrednia motywacja do działania

• Trafność doboru metod do aktualnej sytuacji, wieku, płci.

Klasyfikacja metod wg MUSZYŃSKIEGO:

• wpływu osobistego (wychowawca):

- wysuwanie sugestii (zachęcanie, przestrzeganie, ocenianie, wyrażanie osobistego stosunku wychowawcy);

- perswazji (podsuwanie określonych rozwiązań za pomocą argumentów);

- oddziaływanie przykładem osobistym;

- wyrażanie aprobaty i dezaprobaty.

• wpływu sytuacyjnego (autentyczny stan rzeczy, od którego zależy możliwość zaspokojenia potrzeb dziecka):

- nagradzanie wychowawcze;

- karanie wychowawcze;

- instruowanie (uświadamianie sytuacji i podawanie sposobów postępowania);

- organizowanie doświadczeń wychowanka (uświadamianie konsekwencji);

- wywoływanie antycypacji następstw zachowań społ.;

- przydzielanie funkcji i ról społ.;

- ćwiczenie (celowe powtarzanie z góry ustalonych czynności).

• wpływu społecznego (źródłem nagród i kar są stosunki społ.)

- wychowawca może przekształcić strukturę grupy;

- wychowawca może modyfikować cele;

- wychowawca może kształtować normy postępowania;

- wychowawca może nadać własny kierunek kontroli.

• kierowania samowychowaniem (wychowanek, jego poglądy, przekonania, postawy).

Klasyfikacja metod wg KONARZEWSKIEGO:

• Metody indywidualne:

-nagradzanie- tworzenie atrakcyjnych następstw. (Atrakcyjność nagrody, rozkład nagród, technika kolejnych przybliżeń i tworzenie łańcucha, źródło motywacji nagradzania, nagroda jako zachęta, informacja o wyniku czynności). Polega na promowaniu pozytywnych zachowań z pkt widzenia wychowanków za pomocą udzielania pochwał i przyznawania nagród; jest efektywniej gdy stosuje się je z upragnionymi rodzajami wzmocnień pozytywnych.

- karanie- tworzenie awersyjnych zdarzeń w następstwie czynności wychowanka. (awersyjność kary, siła kary, czas, rozkład karania, osobowość wychowanka, wzajemna sympatia, uzasadnienie kary). Jest to każda działalność wychowawcza polegająca na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń pozostających w czasowym związku z jego określonym zachowaniem. Stosowanie wzmocnień negatywnych.

- modelowanie- (naśladownictwo, identyfikacja, właściwości modela- podobieństwo, ważność cechy modelowanej czynności- wzrost złożoności i niezrozumiałości czynności powodują spadek tempa uczenia się przez obserwacje oraz spadek trwałości opanowanej w ten sposób czynności, właściwość obserwatora). Polega na przenoszeniu zachowań innych na własne, jest to uczeni się poprzez obserwację; naśladownictwo obserwowanego modelu. Obserwator nie kopiuje modelu , ale w bardzo podobny sposób wykonuje czynności, zachowuje się w podobny sposób, w podobnym stylu. Jest procesem społ. uczenia się.

- perswazja- - przekazywanie wychowankowi komunikatów językowych w celu zmiany jego przekonań

- technika zadaniowa- uruchomienie i ukierunkowanie własnej aktywności wychowanka za pomocą stawianych mu zadań, w celu wywołania wielostronnych zmian w strukturach jego wiedzy.

• Metody grupowe:

- kształtowanie odniesienia porównawczego (ukształtowanie otoczenia, które oddziaływają na wychowanka)

- nacisku grupowego;

- kształtowanie systemu ról i norm grupowych;

- kształtowanie grupowych wzorów życia.

Klasyfikacja metod wg ŁOBOCKIEGO:

• Indywidualne:

- nagradzanie,

- karanie,

- modelowanie,

- perswazja,

- zadaniowa.

• Grupowe:

- organizowania działalności społ.

- organizowania działalności samorządowej.

Formy wychowania- bliżej skonstruowane sposoby postępowania wychowawczego ukazujące praktyczne ich zastosowanie w działalności pedagogicznej.

Klasyfikacja form wg MUSZYŃSKEIGO:

• Przedmiotowe:

- działalność poznawcza,

- działalność wytwórcza i gospodarcza,

- działalność twórcza,

- działalność receptywna,

- działalność usługowo- opiekuńcza,

- działalność sportowo- turystyczna,

- działalność zabawowo- rozrywkowa,

- działalność konsumpcyjna.

• Organizacyjne:

- działalność indywidualna,

- działalność zespołowa,

- działalność zbiorowa,

- działalność samorządowa,

- działalność spółdzielcza,

- współzawodnictwo międzyzespołowe.

Klasyfikacja form wg ŁOBOCKIEGO:

• Formy oddziaływań werbalnych: polegają na słownych (werbalnych) interakcjach między nauczycielem a uczniami

-burza mózgów,

- techniki sondażu opinii o uczniach,

- techniki swobodnych treści,

- trening spotkaniowy.

• Formy oddziaływań niewerbalnych: wykorzystuje się tu psychoterapeutyczne i wychowawcze wpływy aktywności ruchowej, reakcyjnej i artystycznej

- improwizowana dramatyzacja,

- technika treningu relaksacyjnego,

- swobodna ekspresja plastyczna,

- muzykoterapia,

- zabawa w teatr.

• Formy oddziaływań doraźnych:

- udzielanie indywidualnej pomocy (zindywidualizowane odpytywanie na stopnie; zróżnicowanie zadawania pracy domowej; organizowanie pomocy koleżeńskiej; bezpośrednie wspomaganie ucznia)

- wzmocnienie pozytywne i negatywne (pozytywne: technika bezpośredniej gratyfikacji, technika zawierania kontaktu (umowa), technika sukcesywnej gratyfikacji. Negatywne: technika szybkiej interwencji, technika słownego napomnienia, technika chwilowej izolacji)

- formy ignorowania nieporządnych zachowań uczniów

BURZA MÓZGÓW: technika wykorzystywana przy rozwiązywaniu problemów budzących zainteresowanie grupy. Po postawieniu pytania grupa bez zastanowienia podaje propozycje odpowiedzi przychodzące do głowy. Służy zespołowemu poszukiwaniu nowych rozwiązań problemów. Zachęca do wysuwania śmiałych propozycji zgodnie z zasadą, że „pierwsza myśl jest najlepsza”.

TECHNIKI SONDAŻU OPINII O UCZNIACH: polega na uprzystępnieniu uczniowi informacji na temat, co sądzi o nim klasa. Celem jest tu utrwalenie pozytywnego obrazu samego siebie.

TECHNIKA SWOBODNYCH TREŚCI: (ekspresji słownej) - polega na pisaniu tekstu na dowolny temat w formie wybranej przez ucznia. Praca może być indywidualna lub grupowa. Potem uczniowie wybierają najciekawsze teksty i wspólnie je opracowują. Poprzez dyskusję i ocenę poprawności utworów następuje zgłębianie zagadnień związanych z ich treścią i formą, oraz ostateczne zmodyfikowanie własnych opracowań. Technika umożliwia wypowiedzenie samego siebie, komunikowanie się z otoczeniem, zdobywanie wiedzy o życiu i świecie.

TRENING SPOTKANIOWY: (kontaktów międzyludzkich) - jest formą uczenia się nowych zachowań w małej grupie, ich podłożem są inscenizowane przez trenera sytuacje. Wykonując różne ćwiczenia jednostka jest aktywnym uczestnikiem treningu oraz obserwatorem zachowań własnych oraz innych uczestników. Mechanizm treningu wyjaśnia Zborowski za pomocą teorii równowagi interpersonalnej, wg której w stosunkach międzyludzkich ważną rolę odgrywają: osobowość jednostek, role i pozycje społeczne, sfera emocjonalno uczuciowa, sposób spostrzegania osobowości, rola emocji i uczuć oraz zachowania swoje i innych. Trening spotkaniowy stwarza korzystne dla kreowania zmian zachowania, warunki odreagowania emocjonalnego i wsparcia, dostarcza cennych informacji zwrotnych sprzyjających bezpośredniemu zrozumieniu siebie.

IMPROWIZOWANA DRAMTYZACJA: polega na wykorzystaniu elementów sztuki teatralnej w sposób umożliwiający rekonstrukcję własnej sytuacji życiowej i obrazu samego siebie. Zwana jest też socjodramą - jej cechą jest spontaniczne odegranie określonych faktów, zdarzeń lub sytuacji, którymi bliżej są zainteresowani uczniowie. Role odgrywane są bez uprzedniego wyuczenia się tzn. nie posługują się żadnym, przygotowanym wcześniej scenariuszem w postaci tekstu.

Układany wspólnie scenariusz sprowadza się, co najwyżej do zasugerowania i przedyskutowania wydarzeń lub sytuacji, które mają być przedmiotem spontanicznego i twórczego udramatyzowania. Granie ról odbywa się bez jakichkolwiek instrukcji lub pouczeń w formie pisemnej. Wymaga się jedynie od uczniów starannego wczucia się w improwizowane zdarzenia czy sytuacje i ogólnego uświadomienia sobie przebiegu tych zdarzeń. Czasem przy pomocy techniki socjodramatycznej udaje się rozwiązać osobiste problemy dzieci. Może ona ułatwić nawiązywanie kontaktów z innymi ludźmi, pozbycie się nadmiernego skrępowania i nieśmiałości, rozwijanie umiejętności wnikania we własne i cudze potrzeby, poszanowanie cudzych przekonań oraz kontrolowanie swych emocji i reakcji.

TECHNIKA TRENINGU RELAKSACYJNEGO: są to ćwiczenia relaksująco - koncentrujące. Mogą się wywodzić ze wschodnich systemów treningu psychofizycznego np. joga. Przywracają stan psychoneurowegetatywnej równowagi oraz przyczyniają się do rozwijania osobowości. Polegają na wykonywaniu układów ćwiczeń odprężających i koncentrujących.

SWOBODNA EKSPRESJA PLASTYCZNA: Badania nad aktywnością twórczą dzieci ujawniły, że najpowszechniejszym zjawiskiem obok zabawy jest twórczość plastyczna. Twórczość ta jest niewyczerpanym źródłem wiedzy o psychice dziecka, dlatego stała się specyficzną strategią wychowania. Należy więc naturalną twórczość plastyczną dzieci wykorzystywać przy różnych okazjach, umożliwia to: uwolnienie się od napięć psychicznych, przeżywanie prawdziwych sukcesów, lepsze poznanie uczniów przez nauczyciela, intensyfikację procesów poznawczych, rozwijanie uzdolnień i zainteresowań.

MUZYKOTERAPIA: muzyka jest nośnikiem emocji, sprzyja nawiązaniu łączności emocjonalnej i werbalnej między ludźmi, ułatwia dotarcie do psychiki drugiego człowieka. Muzyki można słuchać lub samemu ją tworzyć, i w ten sposób wyrażać swoje najgłębsze indywidualne uczucia.

ZABAWA W TEATR: stanowi próbę ukazania jakiegoś ważnego problemu z punktu widzenia przeżyć i doświadczeń uczestników. Można ją zaliczyć do zabaw tematycznych. Kilka minut aktywnej dramy może dużo zdziałać dla zmęczonych, wyczerpanych i znudzonych umysłów. Udział dzieci w odtwarzaniu treści utworu skłania je do zapamiętywania, koncentrowania uwagi na określonej działalności, kulturze mówienia i zachowania się. Zabawy w teatr wywierają duży wpływ na postawy moralne dzieci, wyostrzają zmysł obserwacji, kształtują osobowość i pozwalają pozbyć się negatywnych emocji.

---