• Romantyzm w pytaniach i odpowiedziach

Preromantyzm w Niemczech. Pierwiastki romantyczne w balladzie "Król Olszyn" i "Fauście" Goethego.

Romantyzm rozpoczął się się w końcu XVIII w. i trwał do połowy wieku XIX. Rozwijał się pod wpływem dążeń niepodległościowych oraz rewolucji społecznych zapoczątkowanych przez Francję w roku 1789.

Do głównych tendencji obecnych w literaturze i sztuce należą:

1. Bunt przeciwko racjonalizmowi, docenienie wartości uczuć i intuicji;
2. Odrzucenie zasad poetyki klasycystycznej - mieszanie rodzajów literackich, tworzenie nowych gatunków.
3. Odejście od naśladowania wybitnych twórców minionych epok, w stronę twórczości oryginalnej.
4. Historyzm - czerpanie motywów z przeszłości, a najbardziej średniowiecza
5. Ludowość - zainteresowanie ludem, jego losem, kulturą, wierzeniami, a także tzw. twórczością ludową.
6. Orientalizm - zainteresowanie kulturą i przyrodą Wschodu
7. Łączenie realizmu z fantazją i wyobraźnią
8. Docenienie roli przyrody w życiu człowieka
9. Bunt przeciwko starym formom życia społecznego, tzn. nierówności, niesprawiedliwości, przesądom społecznym, skostniałym konwenansom towarzyskim i obyczajowym
10. Zerwanie z uniwersalizmem na rzecz literatury narodowej
11. Odświeżenie języka.

Romantyzm ma swe korzenie już w II połowie XVIII wieku, co nazywamy preromantyzmem. Jest to widoczne w literaturze angielskiej, francuskiej, a głównie w niemieckiej. Świadczą o tym utwory Jana Gotfryda Herdera, Jana Wolfganga Goethego, Fryderyka Schillera.

Duży wpływ na epokę romantyzmu wywarła filozofia niemiecka nazywana idealizmem, a reprezentowana przez Fuchtego, Schellinga i Hegla. Zakładali oni, że idee są ważniejsze od rzeczy realnych, a spośród wartości najwyżej cenili sztukę, wolność i czyn. Ponadto duże znaczenie przywiązywali do uczucia.

J.G. Herder (1744-1803) - poeta, filozof, historyk. Jego wielką zasługą było zebranie i wydanie pieśni ludowych różnych narodów.

Fryderyk Schiller (1759-1805) - pisał wiersze i dramaty, do których należą m.in. "Zbójcy", "Intryga i miłość", "Don Karlos".

J.W.Goethe (1749-1832) - jeden z najwybitniejszych poetów niemieckich, autor wierszy lirycznych, ballad, poematów, dramatów i powieści. Do jego utworów należą m.in.: powieść "Cierpienia młodego Wertera", dramat "Faust".

 

Pierwiastki romantyczne w balladzie "Król Olszyn" J. W. Goethego.

Ballada składa się z elementów realistycznych oraz fantastycznych. Te drugie to:

król Olszyn - twór wyobraźni ludowej, zły duch czyhający na podróżnych; jego matka i córki oraz przeżycia jadącego z ojcem chłopca będące swoistymi halucynacjami wskutek choroby. Dziecko czuje obecność króla Olszyn, jest nim przerażone, błaga ojca o ratunek.

W przeżyciach dziecka poeta zawarł przejawy postawy romantycznej, u której źródeł leżą uczucia i intuicja, co Shakespear wyraził w słowach Hamleta:
"Zdaje mi się, że widzę. Gdzie? Przed oczyma duszy mojej."

"Miej serce i patrzaj w serce."

"Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga."

Ojciec zaś uosabia postawę racjonalistyczną, nie widzi króla Olszyn bagatelizując go, a urojenia dziecka tłumaczy zjawiskami przyrody (mgłą, wiatrem, szelestem drzew). Innymi pierwiastkami romantycznymi w balladzie są opisy przyrody (zwięzłe, krótkie - lakoniczne), specyficzny nastrój tajemniczości i grozy.

Ballada była modnym, ulubionym gatunkiem romantyków. Jest gatunkiem synkretycznym epicko - literackim. Elementem epickim jest narracja, zaś składnikiem liryki są przeżycia chłopca, przybierają nawet dramatyczny koloryt. Wydarzenia zawarte w balladzie mają charakter legendarny.

"Faust" Goethego - przykład dramatu romantycznego.

"Faust" to najwybitniejsze dzieło Goethego, nad którym poeta pracował 25 lat. Tytułowy bohater to średniowieczny alchemik, uczony, czujący wciąż niedosyt wiedzy, mówiący często jak Sokrates, iż wie że nic nie wie. U schyłku życia nie ma satysfakcji ze swego dorobku i marzy o rozpoczęciu życia jeszcze raz. Ziszcza się to za sprawą układu z diabłem, który przywraca mu młodość za cenę oddania później własnego życia. Faust przeżywa po raz drugi wiele radości i szczęścia, poznaje piękną Małgorzatę, kocha ją z wzajemnością, lecz nieświadomie doprowadza swą ukochaną do zbrodni w postaci zamordowania dziecka. Po okresie upojenia długim życiem Faust znów jest rozgoryczony, aż wreszcie znajduje prawdziwe szczęście w pracy dla przyszłych pokoleń przy wydzieraniu przyrodzie ziemi na cele uprawne (karczuje lasy, osusza bagna).

Losy Fausta ilustrują życie każdego człowieka złożone z marzeń, tęsknot, sukcesów i porażek. Wynika z nich, że pełnię satysfakcji można zdobyć w pracy dla społeczeństwa.

"Faust" jest nowym typem dramatu nazwanym dramatem romantycznym. Nie ma w nim akcji w tradycyjnym sensie. Zastępują ją luźne sceny, długie monologi, akcja rozgrywa się głównie we wnętrzu bohatera.

Dzieje tragedii miłosnej w "Cierpieniach młodego Wertera J. W. Goethego."

Utwór powstał w roku 1774. Jest to powieść epistolarna złożona z listów tytułowego bohatera do przyjaciela Wilhelma oraz w mniejszej mierze do ukochanej Lotty. W motcie poprzedzającym pierwszy list Wertera autor wyznał, że miłość jest naturalnym i najważniejszym uczuciem ludzkim niosącym jednak ze sobą cierpienia.

 

Krótka charakterystyka Wertera.

* bardzo uczuciowy, kierował się emocjami, rozumiał los innych ludzi, współczuł im, pomagał
* wykształcony, lubiący książki
* uprawiał malarstwo
* kochał przyrodę, uwielbiał przebywać wśród niej
* cenił ludzi prostych, buntował się przeciwko światu ludzi możnych
* lubił samotność
* łatwo ulegał nastrojom ("Przechodzę z troski do swawoli, ze słodkiej melancholii do zgubnej namiętności")

 

 

Narodziny i rozwój miłości Wertera do Lotty.

* Radość z poznania Lotty i fascynacja jej postacią ("Tyle prostoty przy takim rozumie, tyle dobroci przy takiej mocy, tyle spokoju duszy...")
* Wiadomość o Albercie-narzeczonym Lotty
* Bliższe poznanie podczas zabawy
* Przekonanie Wertera o odwazaje
* mnieniu jego uczuć przez Lottę ("Ona mnie kocha".) Upajanie się każdym przejawem miłości Lotty i idealizowanie ukochanej
* Wypełnienie całego życia Wertera przez miłość, stanowi ona jego sens
* Zazdrość o Alberta
* Myśl o rozstaniu z Lottą po powrocie Albert
* a Cierpienie, apatia, zniechęcenie wobec świata
* Świadomość niemożliwości połączenia się z ukochaną i niezdolność zapomnienia o niej
* Decyzja o rozstaniu
* List do Lotty pisany z nowego miejsca pobytu
* Wiadomość o małżestwie Lotty
* Bunt przeciwko Albertowi
* Depresja i myśl o śmierci
* Porównanie siebie do człowieka opętanego przez złego ducha
* Ostatni akt miłości-jej spełnienie i rozstanie
* Samobójstwo

 

Sentymentalno-romantyczny charakter miłości Wertera i Lotty.

* Miłość tragiczna, wykluczająca możliwość połączenia się kochanków
* Miłość jako zespolenie szczęścia z cierpieniem
* Kontakty wykluczające cielesność
* Bardzo silne przeżywanie i uzewnętrznianie uczuć
* Kochanek ustawicznie analizuje stan swoich uczuć, rozpiętych pomiędzy ubóstwianiem kobiety a depresją prowadzącą do myśli o śmierci.
* Idealizacja kochanka

 

Werteryzm

Pojęcie to powstało od imienia głównego bohatera powieści Goethego. Oznacza wybujałą uczuciowość, widzenie świata przez pryzmat marzeń i poezji. Charakteryzuje wewnętne rozdarcie, konflikt ze światem, tragiczne przeżycia, niezgodę na konwencje obyczajowe i normy moralne.

"Giaur" J.G.Byrona. Losy bohaterów, pierwiastki romantyczne, powieść poetycka (cechy).

Utwór powstał w roku 1813. Rozpoczyna się opisem Grecji pod tureckim panowaniem. Stąd wymienione w utworze liczne tradycje i zwroty tureckie. Poeta nawołuje naród grecki do walki o wolność, w której sam brał później udział.

 

Pierwiastki romantyczne w "Giaurze".

1. Orientalizm.
1. obyczaje (harem, sposób karania niewiernych żon przez utopienie, kupowanie żon, swoiste święta: Ramazon, Bajram)
2. wierzenia (opis życia po śmierci ludzi grzesznych oraz posłusznych religii muzułmanów)
3. pojęcia (turban, pasza, meczet, Koran, kondżał)
2. Historyzm
1. Autor wspomina Termopile - symbol męstwa i miłości do ojczyzny. Przypomina także dawną potęgę Grecji. Utwór zawiera także wezwanie Greków do walki z Turkami o niepodległość.
2. Hassan jest tym dla Leili, czym Turcja dla Grecji.
3. Apoteoza miłości
1. autor uczynił miłość dwojga kochanków głównym tematem utworu
2. nie ma życia bez miłości
3. idealizacja ukochanej kobiety
4. wiara w istnienie miłości kochanków także po śmierci
4. Łączenie świata realnego z wyobraźnią
5. Elementy ludowości
6. Rola przyrody w życiu człowieka-opis przyrody grec.
7. Bunt przeciwko starym formom życia przenikający cały utwór

"Giaur jest powieścią poetycką podobnie jak "Konrad Wallenrod" i "Grażyna" Adama Mickiewicza.

 

Cechy powieści poetyckiej:

1. Inwersja czasowa.

2. Fragmentaryczność fabuły i wynikające stąd niedomówienia.

3. Tajemniczość przenikająca utwór.

4. Obecność epizodów nie związanych z fabułą utworu.

5. Połączenie epiki z liryką, a także obecność pierwiastków dramatycznych.

6. Narrator wtrąca własne przeżycia, zwraca się do czytelnika, komentuje postawę bohatera.

 

Romantyzm w Polsce.

Za początek romantyzmu w Polsce uważa się rok wydania pierwszego tomu poezji Adama Mickiewicza (1822), natomiast epokę tę kończy upadek powstania styczniowego w roku 1864. Jednak romantyzm nie od razu zawitał w Polsce. W 1820r. uznawanym za koniec oświecenia toczyły się jeszcze spory pomiędzy klasykami i romantykami. Jeden z profesorów UW - Kazimierz Brodziński próbował pogodzić romantyków z klasykami w rozprawie "O klasyczności i romantyczności" (1818), natomiast Śniadecki w dziele "O pismach klasycznych i romantycznych" (1819) przeciwny był teoriom Brodzińskiego. Także ballady i romanse A. M. miały swoich wrogów. Należał do nich klasyk Koźmian. Za romantyzmem opowiadał się Maurycy Mochnacki.

W większości romantyzm polski był podobny do romantyzmu europejskiego. Kształtowała go głównie rodzima sytuacja polityczno-społeczna. W epoce tej na pierwszy plan wysunęła się walka o niepodległość. Na Zachodzie mieszczanie i chłopi byli wolni, natomiast w Polsce nadal panował ustrój feudalny.

Dopiero rok 1864 miał przynieść zniesienie poddaństwa. W krótkim, bo tylko 40-letnim przedziale czasu wystąpiło wyjątkowe nasilenie ruchów rewolucyjnych:

1830 - powstanie listopadowe; 1846 - powstanie krakowskie; 1848 - powstanie wielkopolskie; 1863 - powstanie styczniowe.

Życie i twórczość A.M. w okresie wileńsko - kowieńskim.

Adam Mickiewicz urodził się 24 grudnia 1798r w Zaosiu koło Nowogródka w niezamożnej rodzinie szlacheckiej. Ojciec Adama - Mikołaj prowadził w Nowogródku własną kancelarię adwokacką. Praca w sądownictwie była obok ziemi drugim źródłem utrzymania rodziny Mickiewiczów.

Do 1815 roku Adam kształcił się w szkole w Nowogródku. Był bardzo dobrym i uzdolnionym uczniem. W tym samym roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Wileńskim. Początkowo poświęcił się naukom ścisłym, ale wkrótce przerzucił się na przedmioty humanistyczne. W 1819r. ukończył studia. Podczas studiów pobierał nauki u Joachima Lelewela i Leona Borowskiego. Zaprzyjaźnił się także z Tomaszem Zanem. W tym czasie młodzież studencka odznaczała się wyjątkowo patriotyczną postawą. Powstało wówczas dużo organizacji polskich, m.in. Filomaci i Filareci. Młodzież zgrupowana w tych związkach spotykała się aby rozmawiać o Polsce i zaborcach. W 1823r. władze carskie wpadły na trop tajnych organizacji i nastąpiły liczne aresztowania.

W czasie nauki A. Mickiewicz otrzymywał stypendium, ale postawiono mu warunek, że musi w zamian pracować jako nauczyciel. Tak też się stało. W 1819r. rozpoczął pracę w gimnazjum w Kownie. Zawód nauczyciela nie dawał mu satysfakcji. Często skarżył się na "żmudzkie głowy" swoich uczniów. Poza tym chciał mieć więcej czasu na czytanie nowych dzieł i pisanie własnych utworów.

W 1818r. poznał Marylę Wereszczakównę pochodzącą z bogatej rodziny szlacheckiej. Ich związek skazany był na niepowodzenie ze względu na różnicę ich pozycji majątkowo-społecznych. Wkrótce ukochana Mickiewicza wyszła za bogatego Wawrzyńca Puttkamera.

W roku 1823 władze carskie aresztowały Adama Mickiewicza pod zarzutem utrzymywania kontaktów z wyżej wymienionymi związkami studenckimi. Sprawą zajął się namiestnik carski Nowosilcow. Więzienia zapełniły się aresztowanymi, inne budynki zamieniono na więzienia doraźne. W 1824r. A. Mickiewicz został skazany na bezterminową zsyłkę wgłąb Rosji. Wyruszył w podróż 24 października 1824r. Trwała ona około miesiąca.

Twórczość okresu młodzieńczego A.M. przypada na lata 1819-1821. Oficjalny zbiorek jego utworów ukazał się w 1822r. a w rok później został wydany drugi, znacznie obszerniejszy. Zawierał on II i IV część "Dziadów" oraz powieść poetycką -"Grażyna".

"Oda do młodości"-wezwanie do odbudowy świata

"Oda do młodości" została napisana w roku 1820, lecz ze względu na jej radykalizm, nie weszła do zbiorów poezji. Pierwszego wydania doczekała się w 1828r. w gazecie "Podchorąży".

W utworze można wyodrębnić trzy obrazy:

1) Obraz dotychczasowego świata wymagającego przebudowy.

2) Obraz walki młodzieży o nowy, lepszy świat.

3) Zapowiedź zwycięstwa ludzi walczących o nowe oblicze świata.

Stary świat poeta określa jako martwy, pozbawiony serca i ducha, czyli zimny, obojętny, niewrażliwy, pozbawiony pięknych, wzniosłych idei. Ludzie w tym świecie interesują się tylko sobą, są podobni do płaza w skorupie żyjącego tylko dla siebie bez więzi z innymi istotami. Tacy ludzie giną bez pamięci. Ten sąd poety jest bardzo krytyczny.

Walkę o nowy, lepszy świat poeta powierza młodzieży, gdyż wierzy w jej potęgę, pisząc:

"Młodości, orla twych lotów potęga,

Jako piorun twoje ramię."

Aby sprostać zadaniu, młodzież powinna działać zespołowo, powinna podporządkować sprawy prywatne dobru ogółu, poświęcić wszystkie swoje siły, a nawet życie szlachetnym ideom.

"O ten szczęśliwy, kto padł wśród zawodu,

Jeżeli poległym ciałem

Dał innym szczebel do sławy grodu".

Do tych zadań trzeba stopniowo dorastać, należy od najmłodszych lat stawiać sobie coraz większe wymagania. Dzięki temu będzie można

"...sięgać, gdzie wzrok nie sięga,

Łamać, czego rozum nie złamie".

Stary świat będzie bronił swojej pozycji, toteż młodzi powinni użyć wszelkich środków łącznie z przemocą, by go zmienić. Poeta wierzy, że z zamętu walki wyłoni się nowy świat, jak niegdyś wywiódł go z chaosu Bóg. Stworzy ten świat młodość dzięki miłości i przyjaźni. W tym nowym świecie największą wartością będzie wolność.

Wnioski: "Oda..." powstała na przełomie Oświecenia i Romantyzmu, dlatego ma cechy utworów obu tych okresów.

Pierwiastki oświeceniowe:
1) Forma ody-gatunku ulubionego przez klasyków
2) Bogaty, kunsztowny, podniosły styl
3) Wiara w postęp
4) Echo poezji jakobińskiej ("Gwałt niech się gwałtem odciska")
5) Zrozumienie znaczenia umysłu, choć już zespolonego z uczuciami
Pierwiastki romantyczne:
1)Docenienie roli uczuć w życiu ludzkim
2) Idea wolności
3) Bunt przeciwko staremu światu
4) Zapał, entuzjazm, miłość

Romantyczny charakter ballad Adama Mickiewicza.

Ballady ukazały się w pierwszym tomie poezji wydanym w 1820 roku. Stosunek pierwszych czytelników do tych utworów był zróżnicowany. Entuzjazm mieszał się z wielką krytyką.

 

"Romantyczność"

Ballada opowiada o przeżyciach dziewczyny z ludu - Karusi, która czuje przy sobie obecność zmarłego przed dwoma laty kochanka. Tuli się do niego, skarży się na samotność ("Źle mnie w złych ludzi tłumie"). Jest dzień, lecz jej się wydaje, że wokół panuje noc, gdyż tylko nocą duchy zmarłych mogą odwiedzać żywych. Nagle Karusia traci kontakt ze swym ukochanym. Słyszy pianie kura i widzi zorzę, co oznacza konieczność powrotu duchów w zaświaty. Zdarzenie to obserwują prości ludzie z miasteczka, uczony starzec oraz narrator.

Mędrzec odrzuca taki sposób myślenia i zachowania. Zapewnia, że "nic nie widzi dookoła" a "dziewczyna duby smalone bredzi, a gmin rozumowi bluźni". Natomiast narrator opowiada się po stronie dziewczyny i ludu, a uczonemu zarzuca, iż "nie zna prawd żywych", kierując się tylko okiem i szkiełkiem. Do niego zwraca się z kończącymi balladę słowami, które wyrażają jej główną myśl:
"miej serce i patrzaj w serce"

Ballada stanowi manifest postawy romantycznej poety, ponieważ:
1. odrzuca filozofię racjonalistyczną, a opowiada się za poznawaniem świata uczuć i emocji
2. skupia uwagę na wewnętrzych przeżyciach człowieka
3. wprowadza szeroko pojętą ludowość (bohaterka z ludu, ludowe wierzenia o kontaktach umarłych z żywymi, sceneria małego miasteczka)
4. łączy świat realny ze światem wyobraźni
5. posługuje się prostym językiem

Tragedia miłosna Gustawa w IV części Dziadów Mickiewicza. motto: Kto miłości nie zna ten żyje szczęśliwy.

Adam Mickiewicz w losach Gustawa zawarł swój dramat miłosny, rozstanie się z Maryla. Świadczy o tym fakt, że nazwał kochankę Gustawa Marią a także opisywany stan w jakim znajdował się Gustaw po trzyletniej nieobecności. Trzy lata po samobójczej śmierci Gustaw ukazuje się nam pod postacią pustelnika. Ma on przy sobie sztylet którym odebrał sobie życie. Bohater udaje się do domu księdza, który był dawniej jego nauczycielem. Przepojony myślą o tragicznej miłości pyta się swojego dawnego nauczyciela:
"A znasz ty żywot Heloisy
Znasz ogień i łzy Wertera "

Adam Mickiewicz aby ukazać stan wewnętrznego rozdarcia i burzy uczuć po utracie kochanki Maryli, opisuje burzliwą pogodę:
"Wicher gromy burza sroga"

Symbolem tragedii miłosnej Gustawa jest gałązka cyprysu, którą nieszczęśliwy kochanek otrzymał od Maryli w chwili rozstania. Gałązka ta stanowi dla niego swego rodzaju talizman, który nosi przez cały czas przy sobie. W domku księdza bohater przeżywa trzy godziny : miłości, rozpaczy i przestrogi. W czasie tych godzin czas bieżący miesza się ustawicznie z przeszłością wywołaną przez wspomnienia. W godzinie miłości Gustaw powraca cały czas w chwilę przegnania i rozstania z ukochaną kobietą, wywyższa ponad wszystko miłość jako rzecz najważniejszą. Bohater upaja się przeżywanym szczęściem. Idealizuje kochankę mówiąc, że jest "najpiękniejsza, jak aniołek w raju". Wszystkie wspomnienia jakie sobie przypomina nie zawierają ani odrobiny złych chwil, wszystko co się wtedy działo było najpiękniejsze i najlepsze. Godzina rozpaczy to czas głębokich refleksji Gustawa nad własnym losem. Wspomina odwiedziny pustego po śmierci matki domu rodzinnego, lata szkolne i narodziny pierwszej miłości. Głównym jednak motywem jest przeżywanie wesela utraconej kochanki. We wspomnieniach o niej miłość miesza się z nienawiścią a uwielbienie z oskarżeniem. Gustaw podczas tej godziny buntuje się przeciwko światu w którym bogactwo i tytuły są więcej warte i bardziej cenione niż uczucia. Mówi :

"Błyskotkę niosę dla jasnych panów. Ot tym wina utoczę na ślubie toasty."

W godzinie przestrogi Gustaw wypowiada maksymę "Kto za życia choć raz był w niebie ten po śmierci nie trafi od razu.". Ze słów tych wynika że za miłość trzeba płacić cierpieniem. Ksiądz próbuje pomóc bohaterowi ale nie udaje się mu, ponieważ duchowny reprezentuje postawę racjonalistyczną więc nie rozumie cierpień Gustawa, a zarazem nie może mu pomóc. Wyznania Gustawa to jakby pośmiertna spowiedź z całego jego życia, właśnie dlatego przybył do księdza, szukając kogoś z kim mógłby podzielić się swoimi przeżyciami opowiedzieć o przyczynach które doprowadziły go do obłąkania i samobójczej śmierci. (Osoba taka jak Gustaw cechuje się wybujałą uczuciowością, wewnętrznym rozdarciem, widzeniem świata przez pryzmat miłości skłóceniem się ze światem, odrzucenie zasad moralnych, pogarda dla takiego świata, rozstanie się z życiem).

"Sonety krymskie" - liryczny pamiętnik Adama Mickiewicza z podróży po Krymie.

Adam Mickiewicz w czasie swojego pięcioletniego pobytu w Rosji kilkakrotnie odwiedził Krym. Zafascynowany przyrodą wschodu napisał cykl sonetów które zostały zebrane w jeden tom i wydane jako "Sonety Krymskie". Zbór ten zawiera też sporo przemyśleń, rozterek i tęsknot wygnańca, któremu nie dane jest przebywać wraz z najbliższymi we własnym kraju. We wszystkich poznanych przez nas sonetach podmiot liryczny odzwierciedla nam zachowanie poety, można w nim odnaleźć analogie do Adama Mickiewicza.

W sonecie "Stepy akermańskie" poeta opisuje piękno zapadającego zmierzchu nad stepem. Poecie step przypomina ocean. Przyrównuje go do falujących łąk i powodzi kwiatów, cały mieni się różnymi kolorami i pełny jest plam świetlnych. Cały ten niezwykle bogaty w środki artystyczne opis krajobrazu jest jedynie wstępem do przedstawienia stanu duszy podmiotu lirycznego. Podmiot liryczny jest bowiem smutny samotny i rozdarty wewnętrznie. Całą swoją istotą tęskni za ojczystą Litwą. Patrząc na zapadający zmierzch nad stepem poeta marzył aby usłyszeć głos z litwy ale nie było to możliwe.

Podobnym sonetem do "stepów akermańskich" jest sonet "Ajudch". On też jest przepełniony myślami o sztuce, samotności. Podmiot liryczny obserwując fale morskie pozostawiające na nadbrzeżnym piasku muszle i korale, odnajduje analogie do życia poety. Dla niego wszelkie życiowe klęski i burze stanowią dobry materiał dla wierszy, które niczym te muszle i korale wyrzucane przez morze będą świadectwem minionych cierpień i trosk. W sonecie Burza Adam Mickiewicz opisuje burzę jaką przebył w czasie podróży na Krym. Czytając ten wiersz ma się wrażenie że wypełnia go trwoga podróżnych oraz rozpaczliwa walka załogi z szalejącym żywiołem. Pełen grozy nastrój oddają krótkie, urywane zdania lub równoważniki zdań oraz liczne wyrazy dźwiękonaśladowcze. Cały obraz jest bardzo dynamiczny i pełen grozy. Również i w tym sonecie podmiot liryczny przedstawia sobą samotnego podróżnika który jako jedyny pasażer w milczeniu siedzi na boku. On nie rozpacza jest bowiem samotny i nie ma nic do stracenia. Nie umie się modlić, znaczy to, że stracił już wiarę nie znajduje w modlitwie ratunku ani pociechy. Sonety krymskie to rodzaj intymnego dziennika z którego wiele dowiedzieć się możemy na temat przeżyć i uczuć poety rzuconego z dala od ojczyzny. Opisy krajobrazu mistrzowskie w swojej formie są tylko pretekstem do wyrażania smutku i bólu pielgrzyma skazanego na los tułaczy. Tęsknota za ojczyzną bezustanne nasłuchiwanie głosów z kraju brak wiary w możliwość powrotu, wszystko to sprawia że sonety te są bardzo wzruszające.

Dzieje Konrada Wallenroda - bohatera powieści poetyckiej A. Mickiewicza.

Mały pięcioletni chłopiec zostaje porwany przez Krzyżaków z płonącego miasteczka litewskiego od rodziców którzy zginęli podczas najazdu. Jest to właśnie przyszły Konrad Wallenrod. W niewoli dano mu imię Walter von Stadion i nazwisko Alf. Został wychowany na dworze samego mistrza krzyżackiego Winrycha, który pokochał go jak syna i został nawet jego ojcem chrzestnym. Nad tym aby młody Walter nie zapomniał kim jest śpiewał mu stare litewskie pieśni i budził w nim potajemnie miłość do ich wspólnej ojczyzny Litwy a także nienawiść do Niemców i pragnienie zemsty za rodziców. Po jakimś czasie Halban musiał powstrzymywać Waltera przed ucieczką namawiając go do nauki sztuki wojennej jaką prowadzili Niemcy. Jednak pewnego razu w czasie potyczki Krzyżaków z Litwinami Walter nie wytrzymał i przeszedł na stronę rodaków, pociągając za sobą Halbana. Obydwaj Bohaterowie trafili na dwór księcia Kiejstuta, gdzie Konrad zakochał się ze wzajemnością w jego córce Aldonie, z którą się ożenił. U boku Kiejstuta bohatersko ale bezskutecznie walczą z Krzyżakami. Krzyżacy z roku na rok posuwają się wgłąb Litwy. Walter znając potęgę Zakonu wiedział, że Litwa będzie musiała w końcu jej ulec, że nie jest w stanie pokonać wroga w otwartej walce. Pomimo szczęśliwego życia z Aldoną Walter nie mógł zaznać szczęścia widząc klęski ponoszone przez rodaków i zadawane im cierpienia przez Krzyżaków, postanawia więc ratować swój naród i poświęcić swoje życie dla ojczyzny. Porzuca dom żonę i ojczyznę - wraz z Halbanem wraca do Krzyżaków. Tam udaje się do Palestyny jako giermek hrabiego Konrada Wallenroda. Hrabia ginie w nie wyjaśnionych okolicznościach. Podejrzany o jego zabójstwo Walter ucieka do Hiszpanii. Tam jako Konrad Wallenrod zdobył wielką sławę w walkach z Maurami i uznanie w licznych rycerskich turniejach. Następnym jego krokiem jest przyjęcie ślubów zakonnych. Po krótkim czasie zostaje obrany wielkim mistrzem krzyżackim. Jako wielki mistrz krzyżacki gromi zakon za łamanie ślubów, nakazuje modlitwę i pokutę. Kontaktuje się często ze swoją żoną Aldoną która wstąpiła do klasztoru ale nie przyjęła ślubów. Postanowiła zostać w pobliżu męża i zamieszkała zamurowana w wieży w pobliżu malborskiego zamku jako pustelnica. W dzień Św. Jerzego, patrona rycerzy i zakonników, Konrad wyprawia wielką ucztę. Na uczcie tej Halban śpiewa pieśni, które przypominają Konradowi o jego wielkim zadaniu i pobudzają na nowo jego chęci do czynu. Na koniec Konrad śpiewa Balladę Alpuhara w której opowiada o podstępie Almanzora, który podstępem wdarł się w szeregi Hiszpanów przynosząc im zarazę Dżumy.

Gdy nadchodzi odpowiednia pora na realizację śmiałych zamierzeń Konrada, wyrusza on na czele Krzyżaków na wojnę przeciw Litwie i tak ją prowadzi, że zakon ponosi druzgoczącą klęskę. Konrad na próżno prosi Aldonę, aby opuściła z nim wieżę i uciekła na Litwę. W końcu zostaje on zdemaskowany jako zabójca prawdziwego hrabiego i sprawca zguby wojsk krzyżackich. Tajny trybunał skazał go na śmierć. Słysząc nadchodzące po niego straże wypija zaprawione trucizną wino, namawia też do tego Halbana, lecz ten odmawia tłumacząc, że ktoś musi opowiedzieć o jego czynach ludziom. Konrad pada martwy. Upadając potrącił lampę. Spadająca lampa była znakiem śmierci Konrada. Gdy Aldona to zauważyła, umarła z rozpaczy. Konrad Wallenrod jest samotnym bojownikiem o dobro swojego narodu. Postanawia w zgodzie z makiaweliczną zasadą "cel uświęca środki" poświęcić szczęście własne oraz swojej ukochanej, swój honor, a także swoje życie dla ojczyzny. Wybiera on drogę podstępu i zdrady, kłamstwa i zbrodni. Jest to droga niezgodna z etosem rycerskim i jako rycerz średniowieczny ceniący nade wszystko honor sam uważa tę drogę za niemoralną i przeklina ją, ale Konrad nie ma wyboru, dla niego jest to jedyna droga dla zwycięstwa. Jego sumienie nigdy nie zaaprobowało tej drogi i cały czas budzi ono moralny sprzeciw.

Druga część "Dziadów" A. Mickiewicza - obrzędowe widowisko ludowe o głębokiej wymowie moralnej i społecznej.

Dziady - bardzo stary obrzęd przywoływania duchów odbywający się na wsiach w miejscach ukrytych od wzroku ludzkiego. Cały obrzęd prowadzony jest przez Guślarza. W epoce romantyzmu obrzęd ten był zwalczany przez duchowieństwo i szlachtę. Ludzie gromadzą się w starej kaplicy, przynoszą ze sobą dary czyli jadło i napoje w ofierze dla duchów. Przewodzi nimi Guślarz wywołując dusze zmarłych, które pojawiając się ujawniają swoje grzechy i udzielają przestróg moralnych zebranym ludziom. To co tam się dzieje jest to sąd nad życiem ziemskim zjaw zmarłych, wywołanych zaklęciami Guślarza. Wszystko rozgrywa się 1 listopada. Jest to data symbolizująca ludowy obrzęd Dziadów - nastrój grozy i tajemniczości. Obrządek ten, a w konsekwencji i utwór, miały przestrzegać przed niewłaściwym i nieetycznym postępowaniem w życiu doczesnym i wynikającymi z tego konsekwencjami. II część "Dziadów" wskazywała więc, że doświadczenia ludowe ogarniają znacznie większy zakres wiedzy niż nauka racjonalna, ale i ono staje się bezradne wobec uczucia, które łamie wszystkie granice. Poeta ostrzega również, aby ludzie postępowali zgodnie z normami współżycia międzyludzkiego na przykładzie gospodarza, który za życia nigdy nie chciał pomagać innym:

"...Bo kto za życia nie był ni razu człowiekiem
Temu człowiek nic ni pomoże..."

Koncepcja uczciwego życia, według teorii ludowej wynika z dialogów duchów z chórem, główne zasady chór powtarza w formie refrenu. Cała uroczystość zaczyna się o północy w oddalonej od osiedli kaplicy, która jest szczelnie zamknięta. Zebrani tam ludzie trzykrotnie wywołują duchy i za każdym razem podchodzi do kaplicy inny duch. Widma pojawiają się kolejno według stopnia winy i kary. Występują trzy kategorie widm:

1.Dzieci - grzech lekki.

"Nie zaznały goryczy ni razu", lekki żywot nie uprawnia do szczęścia wiecznego: Duchy lekkie otrzymują to czego pragnęły, czyli ziarnko goryczy, a następnie odchodzą do nieba.

"Kto nie doznał goryczy ni razu
ten nie dozna słodyczy w niebie".

2. Dziewczyna - grzech średni.

Łamała serca młodzieńców, igrała z ich uczuciami. Przedstawicielka duchów średnich otrzymuje słowa pocieszenia że jej kara skończy się za dwa lata i będzie mogła wejść do nieba:

"Kto nie dotknął ziemi ni razu ten nigdy nie może być w niebie"

3. Widmo, ciężki grzech okrucieństwa, pychy, chciwości.

Przedstawicielem tego grzechu jest widmo złego pana, jego wyrok jest bezwzględny, jemu nikt z zebranych nie może pomóc.

"Kto nie był ni razu człowiekiem temu człowiek nic nie pomorze".

Pojawianie się poszczególnych widm poprzedzone jest: paleniem kądzieli, paleniem kotła z wódką oraz paleniem wianka.

Rytuał obrzędowy zostaje zakłócony pojawieniem się widma które milczy cały czas, nie odpowiada na pytania, nie słucha zaklęć i nie chce odejść.

Idea walki o niepodległość i rola poezji w życiu narodu w "Konradzie Wallenrodzie" Adama Mickiewicza.

Adam Mickiewicz opatrzył swoje dzieło następującym mottem: "Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia... trzeba być lisem i lwem". Słowa te zapożyczył autor z dzieła polityka i historyka florenckiego Nicolo Macchiavellego (1469-1527) pt. "Książę".

Poeta opatrzył powieść podtytułem "Powieść historyczna z dziejów litewskich i pruskich". Jednak Mickiewicz pisząc "Konrada Wallenroda" nie stawiał sobie za cel przypominanie faktów znanych z historii. Treść historyczna miała być tylko maską, kostiumem historycznym dla ukrycia aktualnych problemów politycznych nurtujących autora. Krzyżacy to zaborcy, w szczególności Rosja, zaś Litwa to Polska w niewoli sąsiadów. Mickiewicz nakreślił w ren sposób międzynarodową sytuację Polski, natomiast pod postacią Konrada Wallenroda stworzył wzór polskiego, współczesnego wojownika o wolność.

Lwem z motta jest z pewnością Rosja. Znając jej potęgę i nie wierząc w jakąkolwiek możliwość otwartej walki, doszedł do wniosku, że najlepszym sposobem jest podstęp i zdrada. Mickiewicz radził rodakom, aby postępowali podobnie jak bohater utworu. Proponował siać niezgodę wśród samych Rosjan. Były to metody niemoralne, lecz stanowiły jedyne rozwiązanie tego problemu.

Szlachetnym celem usprawiedliwiał poeta siebie i bohatera utworu. Domagał się od Polaków służenia ojczyźnie, podporządkowania spraw osobistych dobru całego narodu, zdolności poświęcania czasu, sił, zdolności, umiejętności a nawet życia. Zalecał jednak służyć ojczyźnie w sposób przemyślany. Wg A. Mickiewicza walce o niepodległość powinna służyć poezja.

Utwór ten spełnił swoje zadanie, czego dowód mamy w wybuchu powstania listopadowego. (Słowo ciałem się stało a Wallenrod - Belwederem.)

Ważną postacią w tym utworze jest wajdelota, czyli wędrowny pieśniarz, ludowy poeta. Uosabia on twórczość poetycką. Jego zadaniem po śmierci głównego bohatera będzie sławienie czynów Konrada Wallenroda, który jako człowiek poniósł klęskę moralną przez stosowanie metod niegodnych rycerza, ale odniósł zwycięstwo polityczne, doprowadzając Zakon do upadku.

W "Pieśni Wajdeloty" Mickiewicz stylizuje poezję na jej typ średniowieczny (poezja ustna). Nazywa ją "pieśnią gminną". Twórczość ludową stanowiącą czynnik łączący przeszłość z teraźniejszością porównuje do "arki przymierza".

W poezji zawarte są najważniejsze myśli, uczucia i działania narodu. Nie niszczy jej ani czas, ani nic innego ponieważ tkwi ona w świadomości ludzi, jest wytworem ducha. Poezja stoi na straży największych wartości narodowych. Mickiewicz wierzył, że dzięki poezji uda się utrzymać wśród Polaków ich świadomość narodową. Wierzył, że będzie ona podrywać ludzi do walki o ojczyznę.

Istotą kreacji Konrada Wallenroda jest tragizm, szczególnie częsty w utworach romantycznych. Pojawia się, gdy nie można pogodzić ze sobą dwóch sprzecznych racji. Główny bohater miota się pomiędzy honorem a podstępem i zdradą. Słowa wypowiedziane przez Halbana: "Tyś niewolnik, jedyna broń niewolników - podstępy" stanowią usprawiedliwienie moralne dla jego poczynań. Konrada Wallenroda dręczyła rozterka dotycząca wyboru metod działania. Wybierając te niemoralne, coraz bardziej popadał w wątpliwość. Końcowy sukces jest niezupełny, skażony metodą. Elementem tragicznym jest śmierć głównego bohatera.

Od jego nazwiska powstało nowe pojęcie - wallenrodyzm. Oznacza ono postawę człowieka, który poświęcając swe życie walce o wolność ojczyzny, ucieka się w swoim działaniu do podstępu i zdrady.

 

Elementy romantyczne utworu:

historyzm (gotycyzm) - wydarzenia mają miejsce w gotyckich zamkach
mieszanie gatunków literackich (hymn, ballada, pieśń)
ludowość - motyw pustelnicy

Ocena postawy młodzieży wileńskiej przebywającej w więzieniu na podstawie I sceny III części "Dziadów" Adama Mickiewicza.

Głównym problemem utworu jest przedstawienie różnorodnych antagonizmów: między Rosją i Polską, między despotyzmem a wolnością, między dobrem i złem. Despotyzm władców stał się motorem ówczesnych dziejów, panoszy się żądza władzy i ucisk narodów.

Jedynym łącznikiem między częścią drugą i czwartą "Dziadów" a częścią trzecią jest postać Gustawa, który przeżywa w celi klasztoru bazylianów znamienne przeistoczenie. Słowa wypisane na ścianie celi "Gustaw umarł, narodził się Konrad" mają znaczenie symboliczne. Informują, że nieszczęśliwy kochanek Gustaw staje się bojownikiem o wolność całego narodu. To przeobrażenie było charakterystyczne w ogóle dla polskiego bohatera romantycznego, u którego romantyczna miłość schodziła na drugi plan, ponieważ głównym celem stała się walka narodowowyzwoleńcza.

Bezpośrednim bodźcem do napisania "Dziadów" cz. III był upadek powstania listopadowego, poeta jednak, który nie brał udziału w powstaniu, opisał w utworze wydarzenia wcześniejsze, w których uczestniczył, związane z procesem filomatów w Wilnie.

Poeta przedstawił martyrologię polskiej młodzieży, scharakteryzował zróżnicowane pod względem poglądów i postawy ideologicznej społeczeństwo polskie, ukazał metody działania carskich urzędników.

Scena I - Wigilia: Kapral zgadza się, aby wszyscy byli razem w celi Konrada. Z rozmów wyłania się oblicze młodzieży przesyconej duchem patriotyzmu. Nie była ona przerażona swoją sytuacją, lekceważyła fakt uwięzienia. Dowodzi to, że była gotowa do wielu poświęceń za ojczyznę bez względu na cenę. Więźniowie najczęściej rozmawiają o zaborcy - swoich oprawcach. Twierdzą, że niektórzy zostali zamknięci bezpodstawnie, dla zysku carskich urzędników. Tomasz Zan mówi, że namiestnik Nowosilcow (do spraw oświaty), człowiek znany z podłości i okrucieństwa przeprowadził aresztowania dla pozyskania łask cara. Wileńska młodzież była życzliwa i solidarna. Tomasz Zan uważał, że jako założyciel Towarzystwa Filaretów powinien odpowiadać za wszystkich.

"Ja stałem na waszego towarzystwa czele
Mam obowiązek cierpieć za was przyjaciele."

Sobolewski, który przebywał poza więzieniem widział pojmanych deportowanych na Sybir. Wśród nich były nawet dzieci mające 10 lat. Zauważył tam także Janczewskiego (oczerniał, schudł, wyglądał źle ale moralnie podbudował się. Wzrokiem pocieszał współtowarzyszy. Krzyknął trzykrotnie "Jeszcze Polska nie zginęła"). Natomiast Wasilewski był zbity, sztywny, mdlał. Wyglądał jak Chrystus z rozkrzyżowanymi rękoma. Skonał w chwili wchodzenia do kibitki. Oddał życie za swoje patriotyczne poglądy. W czasie Wigilii zostają odśpiewane trzy pieśni. Pieśń Jankowskiego - bluźniercza (obraża matkę Jezusa, mówi, że Matka Boska jest niesprawiedliwa jeśli pozwala na ich więzienie). Pieśń Feliksa - szydercza (mówi, że będzie wiernym poddanym cara, a pragnie jego śmierci. Jest to dowód lekceważenia kary).

Pieśń Konrada - zemsty (gotowi są wykroczyć przeciw Bogu i religii, aby dokonać zemsty. Świadczy to o wielkiej determinacji więźniów).

Wielka Improwizacja - wyraz patriotyzmu Konrada - Mickiewicza.

Mała improwizacja kończy I scenę. Konrad porównuje siebie do orła, który widzi przed sobą kruka - symbol caratu. Zderza w Improwizacji zaborcę z bohaterskimi Polakami walczącymi o wolność.

W I części Wielkiej Improwizacji Konrad mówi o sobie jako poecie (jest szczęśliwy, że natura obdarzyła go zdolnościami twórczymi, co czyni go osobą wyjątkową). Okazuje się, że tworzenie rodzi cierpienie. Rozpoczyna od słowa samotność - jest niezrozumiany przez innych ludzi. Zastanawia się, czy śpiewacy i poeci są w ogóle potrzebni, ponieważ nie mogą oni w sposób jasny, zrozumiały dla wszystkich przedstawić swoich uczuć słowami. Zawsze realizacja jest gorsza od zamierzeń poety. Konrad ocenia siebie jako najlepszego poetę. Wychodzi na jaw, że jest dumny, pyszny, równa się z Bogiem. W części drugiej mówi o sobie jako Polaku - patriocie.

"Ja kocham cały naród."

"Ja i ojczyzna to jedno".

Zwraca się z prośbą do Boga. Zarzuca mu, że nie jest miłością, a tylko mądrością. Wreszcie dochodzi do wniosku, że nie można liczyć na pomoc Boga. Chce władzy nad narodem. Według niego Pan Bóg nie jest ojcem świata, ale carem. Miłość do ojczyzny spowodowała bluźnierstwo.

Klęska Konrada jest aluzją do upadku powstania - dzieła jednostek. Indywidualizm Konrada niewiele może wskórać.

Sceny mistyczno-wizyjne w III części "Dziadów" Adama Mickiewicza.

Mistycyzm - pogląd filozoficzny i moralny zakładający możliwość ponadzmysłowego kontaktu człowieka z bóstwem.

Scena IV:

Bohaterką tej sceny jest Ewa. Modli się ona za naród polski i litewski, za cierpiących więźniów, młodzież wileńską. Wieści z Wilna rozchodziły się błyskawicznie po całym kraju, wzbudzając we wszystkich sercach żal i współczucie. Dziewczyna przed modlitwą ustraja obraz Matki Boskiej w kwiaty, z których jeden - róża, ożywa w jej śnie.

Scena V - "Widzenie księdza Piotra".

Rozpoczyna się od obrazu prześladowań młodzieży wileńskiej, wywożonej na Syberię. Ksiądz Piotr zwraca się z dramatycznym pytaniem do Boga:

"Tam na północ - Panie, Panie!

Jakiż to los ich - wygnanie!

I dasz ich wszystkich wygubić za młodu,

I pokolenie nasze zatracisz do końca".

W dalszej części swej sennej wizji ksiądz Piotr widzi jedno "dziecię", któremu udało się ujść z życiem. Widzi w nim obrońcę i wskrzesiciela narodu. Mickiewicz nadaje mu tajemnicze imię "czterdzieści i cztery", porównuje go do polskiego Mesjasza.

mesjanizm - wiara w nadejście Mesjasza, wybawiciela

mesjanizm polski - wiara w wyzwolenie Polski i innych narodów przez cierpienie Polaków.

Scena VI

W scenie tej ukazane jest widzenie senatora Nowosilcowa. Diabły bez przerwy dręczą go koszmarami. Otóż śni mu się, że dostaje od cara sto tysięcy rubli, order oraz tytuł książęcy. W carskim przedpokoju upaja się uniżonością i skrywaną nienawiścią dworaków, zazdroszczących mu carskiej życzliwości. Nagle czar pryska, wszyscy odwracają się od Nowosilcowa i tylko naśmiewają się z niego: "Senator wypadł z łaski...".

Obraz i ocena społeczeństwa polskiego w III części "Dziadów" Adama Mickiewicza.

Stosunek Polaków do ojczyzny, do przebywania w niewoli był zróżnicowany. Można wyróżnić na tej podstawie trzy rodzaje obywateli Polski: patriotów, lojalistów i zdrajców.

Do przedstawicieli pierwszej grupy należą: młodzież wileńska przebywająca w więzieniu, Konrad w "Wielkiej Improwizacji", Ksiądz Piotr - szczególnie w scenie V, towarzystwo przy drzwiach w scenie VII ("Salon warszawski").

W grupie tej rozmawia się po polsku, a nie po francusku, ostro krytykuje się postawę arystokracji. Adam Gurowski, uczestnik powstania listopadowego, twierdzi że arystokracja zasłużyła sobie na to, aby zawisnąć na haku. Ludwik Nabielak, uczestnik ataku na Belweder, ubolewa że właśnie strachliwi i pałający chęcią zysku arystokraci stoją na czele polskiego narodu. Oprócz nich w scenie tej występują: Zenon Niemojewski, Adolf Januszkiewicz oraz Piotr Wysocki, którego słowa są podsumowaniem tej sceny:

"...Nasz naród jak lawa,
Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,
Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi,
Pluwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi."

W scenie VII, na balu u senatora Pani Rollison, ksiądz Piotr i prawa strona gości (student, Justyn Pol, starosta) są wstrząśnięci sytuacją w kraju. Zioną nienawiścią do zaborcy.

Drugą grupą społeczeństwa są lojaliści, ugodowcy ukazani jako towarzystwo stolikowe w scenie pt. "Salon warszawski". Składało się ono z wysokich urzędników, wielkich literatów, dam z towarzystwa, generałów i oficerów. Tematem ich rozmowy są organizowane w Warszawie bale i zabawy. Wszyscy żałują, że Nowosilcow wyjechał z Warszawy, ponieważ był świetnym organizatorem takich właśnie imprez. Dominuje tu język francuski jako przejaw kosmopolityzmu.

Negatywnie zostało też przedstawione środowisko warszawskich literatów. Po wysłuchaniu opowiadania Adolfa o męczeństwie Cichowskiego toczy się dyskusja, czy jego dzieje mogą się stać tematem literackim. Literaci zgodnie stwierdzają, że nie ponieważ po pierwsze temat w ich mniemaniu jest zbyt współczesny, żyją jeszcze uczestnicy i świadkowie tragicznych wydarzeń, a w dodatku zagadnienie jest zbyt okrutne i krwawe.

W społeczeństwie polskim znajdują się także jawni zdrajcy ojczyzny, carscy służalcy, ludzie z otoczenia Nowosilcowa, Pelikan (dr Wacław Pelikan) oraz dr August Becu, ojczym Słowackiego. Wszelkimi sposobami próbują oni wkraść się w łaski senatora, prawiąc komplementy, spiesząc skwapliwie z donosami. Pelikan na polecenie Doktora policzkuje księdza Piotra, obrońcę więzionej i prześladowanej młodzieży wileńskiej. Ksiądz przepowiada Doktorowi rychłą śmierć i tak też się staje, ginie on od uderzenia pioruna. Obydwaj zausznicy rywalizują również między sobą o względy Nowosilcowa, oni właśnie obmyślają perfidną metodę zgładzenia Rollisona. Ich okrucieństwo i podłość na pewno nie pozostanie bez kary, a pierwszą jej zapowiedzią jest śmierć Doktora.

Stosunek Adama Mickiewicza do caratu i narodu rosyjskiego i III części "Dziadów".

Słowa kierowane przez Mickiewicza do caratu były przepełnione goryczą, wyrzutami i oskarżeniami. Natomiast jego stosunek do ludu rosyjskiego był odmienny - życzliwy, a nierzadko pełen współczucia, gdyż car traktował go tak samo brutalnie jak polski. O stosunku Mickiewicza do caratu świadczą następujące przykłady:

1. oskarżenie caratu za prześladowania patriotycznej młodzieży
2. polskiej (scena I) los narodu polskiego wskutek polityki carskiej w widzeniu księdza Piotra (scena V)
3. oblicze caratu w widzeniu senatora Nowosilcowa (scena VI)
4. męczeństwo patriotów polskich na podstawie losów Cichowskiego (scena VII)
5. protest przeciw ca
rskiej przemocy w wierszach stanowiących "Ustęp" III cz. "Dziadów"

a) "Droga do Rosji" - ciemiężenie ludu rosyjskiego

b) "Przedmieścia stolicy" - budowanie rezydencji ludzi możnych kosztem zdrowia a nierzadko życia prostych Rosjan i Polaków

c) "Petersburg" - piękno nowej stolicy kosztem tysięcy istnień ludzkich

d) "Pomnik Piotra Wielkiego" - przeciwstawienie despotyzmu Piotra Wielkiego szlachetności Marka Aureliusza

e) "Przegląd wojska" - manifestowanie przez cara militarnej potęgi Rosji, która jest efektem, dziełem jednostek, żołnierzy

f) "Oleszkiewicz" - oskarżenie cara i zapowiedź kary za jego despotyzm

 

"Do przyjaciół Moskali". W wierszu tym poeta wyraża swoją pogardę dla cara i jego współpracowników za śmierć Rylejewa, uwięzienie Bestużewa oraz ujawnienie praktyk szpiegowsko-donosicielskich współpracowników cara.

Przejawy sympatii poety do narodu rosyjskiego: ujawnienie ludzkiego zachowania kaprala w stosunku do więźniów (scena I), rozgrzeszenie żołnierza rosyjskiego zadającego cierpienie narodowi polskiemu z powodu zrozumienia, iż wykonuje on tylko swoje obowiązki, obecność Bestużewa wśród polskich patriotów na balu u senatora jako wyraz współpracy Polaków i Rosjan

Wyraz ubolewania nad losem prostych Rosjan, zmuszonych do wykonywania niewolniczej pracy, zwierzęcego posłuszeństwa w "Ustępie":

"O biedny chłopie! heroizm, śmierć taka,
Jest psu zasługą, człowiekowi grzechem.
Jak cię nagrodzą ? Pan powie z uśmiechem,
Żeś był do zgonu wierny - jak sobaka".

Wymowa ideowa III części "Dziadów". Cechy utworu jako dramatu romantycznego.

1. III częścią "Dziadów" Mickiewicz chciał udowodnić że sprawy ojczyzny stanowią dla niego najwyższą wartość i w ten sposób zrehabilitować się za nieobecność w powstaniu listopadowym.

2. Szczególnie wyraźnie widać to w Wielkiej Improwizacji, gdzie pod postacią Konrada autor utożsamia się z ojczyzną mówiąc "Ja i ojczyzna to jedno", cierpi z powodu jej niewoli i prowadzi walkę z Bogiem o szczęście narodu.

3. Z przejmującą siłą Mickiewicz przedstawił cierpienia patriotów polskich. Uwypuklił ich poświęcenie, wytrwałość i nienawiść wobec zaborcy.

4. W postaci Konrada Mickiewicz stworzył ciekawą kreację polskiego bohatera romantycznego, jednostki nieprzeciętnej, biorącej na siebie odpowiedzialność za losy narodu, zdolnej do najwyższych poświęceń.

5. Autor dostrzegł rozbicie społeczeństwa osłabiające jego zdolności do odzyskania niepodległości, skrytykował lojalistów i potępił jawnych zdrajców.

6. W tekście utworu znajdujemy odniesienia do klęski powstania listopadowego. W zakończeniu Wielkiej Improwizacji omdlenie Konrada oznacza, że jednostka nawet najbardziej oddana ojczyźnie nie może zmienić jej losu. Podobnie było z klęską listopadową, spowodowaną walką prowadzoną przez nielicznych patriotów. Brak jedności narodu w stosunku do polityki zaborców to kolejna przyczyna zaprzepaszczenia szansy na wyzwolenie w latach 1830-1831.

7. Najważniejszą ideą dramatu, zawartą najwyraźniej w widzeniu ks. Piotra jest wiara poety w przyszłe odrodzenie się Polski.

8. Wszystkie te przemyślenia Mickiewicza mają w dramacie dwojaką formę: realistyczną i mistyczno - wizyjną.

 

 

Cechy III części "Dziadów" jako dramatu romantycznego.

1. Brak akcji w tradycyjnym pojęciu

2. Luźna budowa dramatu złożonego z odrębnych scen, połączonych tylko wspólną ideą.

3. Połączenie dramatu z liryką i epiką (liryczno - epicki charakter ma Wstęp, epicki charakter mają opowiadania Kaprala Sobolewskiego i Adolfa, liryki - Wielka Improwizacja)

4. Obecność elementów muzycznych jako wpływ opery (pieśni więźniów w sc. I, muzyka balu u senatora)

5. Połączenie rzeczywistości z fantastyką

6. Zerwanie z zasadą trzech klasycznych jedności

7. Oprócz bohaterów jednostkowych występuje bohater zbiorowy - naród.

Tragizm losu patriotycznej młodzieży polskiej w okresie zaborów na podstawie wiersza A.Mickiewicza "Do matki Polki"

Poeta zwraca się do polskich matek i uświadamia im, że jeśli ich synowie od najwcześniejszych lat życia interesują się historią własnego narodu, przejawiają godność narodową, myślą szlachetnymi kategoriami, to jest to zapowiedź ich przyszłej tragedii. Podejmą bowiem nierówną walkę z zaborcą i zginą w niej przedwcześnie, niedoczekawszy wolności. Matki będą ich opłakiwać, jak niegdyś matka Boska ukrzyżowanego Pana Jezusa. Poeta wątpi, czy zdołają zmierzyć się z wrogiem w starciu zbrojnym, sądzi raczej, że zostaną wcześniej aresztowani, wtrąceni do więzień i zginą bez chwały w sposób męczeński. Świadczą o tym słowa:

"Wyzwanie przyszłe mu szpieg nieznajomy,
Walkę z nim stoczy sąd krzywoprzysiężny,
A placem boju będzie dół kryjomy,
A wyrok o nim wyda wróg potężny."

Poeta zaleca matkom przygotować synów do odniesienia najstraszliwszych cierpień, kształtować w nich najwyższą odporność fizyczną i psychiczną, nauczyć ich godnego umierania za ojczyznę, wyrażając to w słowach:

"Wcześnie mu ręce okręcaj łańcuchem,
Do taczkowego każ zaprzęgać woza,
By przed katowskim nie zbladnął obuchem
Ani się spłonił na widok powroza".

W zakończeniu wiersza z wielkim smutkiem mówi poeta, że po tak wspaniałym synu ojczyzny niewiele pozostanie śladów ich życia - nie będą mieć nawet grobu, należnego pogrzebu, a także wspomnień poza własną matką.

Geneza i tło historyczne " Pana Tadeusza"

Pomysł napisania "Pana Tadeusza" zrodził się w myślach Mickiewicza podczas jego pobytu w Wielkopolsce, w dworku Śmiełów. Jedną z najważniejszych przyczyn było rozczarowanie Mickiewicza do Wielkiej Emigracji. Pierwszy Zamiar był skromny. Miał to być poemat sielankowy w rodzaju "Hermana i Doroty" Goethego, ale w ciągu kilkunastu miesięcy pracy poety ( od listopada 1832 r. do czerwca 1834 r.) utwór rozrósł się do rozmiarów epopei. Tworząc na Emigracji w Paryżu, Mickiewicz stykał się z "polskim piekłem", czyli ugrupowaniami politycznymi, które miały różne poglądy wydobycia ojczyzny z niewoli. Wciąż toczyły się spory:

Dlaczego upadło powstanie listopadowe ?

Jak dalej walczyć o niepodległość ?

Jaka powinna być przyszła niepodległa Polska ?

Na wszystkie te pytania poeta usiłował odpowiedzieć w swoim dziele. Ma więc ono charakter polityczny i na pierwszy plan wysuwane są sprawy narodowe. Tematyka utworu jest różnorodna:

zabawy i spory graniczne szlachty,

miłosne perypetie bohaterów.

Tłem tego wszystkiego są wydarzenia epoki napoleońskiej.

Utwór posiada dwa tytuły i podtytuł.

"Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie" "Historia szlachecka z r. 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem."

Akcja utworu toczy się na Litwie w Soplicowie i okolicy. Trwa 5 dni w lecie 1811 r. i 2 dni wiosną 1812 r.

Drukiem utwór ukazał się w Paryżu w kwietniu 1834 r.

Losy i charakterystyka Jacka Soplicy.

Główną postacią utworu jest Jacek Soplica, który całe swe życie poświęcił walce o wolność ojczyzny. W młodości był ulubieńcem okolicznej szlachty. Reprezentował ubogą szlachtę. Jacek łatwo zjednywał ludzi, bywał często na sejmikach, dlatego potrzebny był Stolnikowi Horeszce. Stolnik zabiegał o przyjaźń z Jackiem, zapraszał go na biesiady, krzyczał nieraz, że "nie miał przyjaciela nad Jacka Soplicę". Stolnik miał córkę Ewę, w której zakochał się Jacek.

Jacek sądził, że Stolnik odda mu córkę. Ten jednak postanowił, że nie odda mu Ewy, ze względu na jego stan posiadania. Soplica nie wiedząc co ze sobą zrobić, postanawia zaprowadzić pułk szlachty i opuścić na zawsze Ojczyznę. Jednak Jacek wybrał się po raz ostatni do Stolnika Horeszki, błagać o rękę córki. Horeszko zaś zapytał Jacka, czy warto wydać Ewę za kasztelana witebskiego. To wydarzenie jeszcze bardziej pogłębiło rozpacz Soplicy. Wkrótce ożenił się z "pierwszą napotkaną kobietą". Nie kochał jej jednak. Miał z nią syna Tadeusza. Jacek nie mogąc zapomnieć o Ewie zaczął pić. Niedługo jego żona umarła. Jacek postanawia się zemścić. Jeździł często koło zamku. Raz po szturmie Moskali, gdy Stolnik wyszedł na dziedziniec Jacek wziął strzelbę i wypalił. Stolnik padając zaznaczył w powietrzu znak krzyża, na znak przebaczenia. Świadkiem tego zajścia był Gerwazy, który postanawia zemścić się na rodzie Sopliców.

To wydarzenie spowodowało przełom w życiu Jacka Soplicy. Uciekł z kraju. Postanowił się poprawić i wstąpił do zakonu. Zwał się odtąd Robakiem, na znak pokory. Swe dawne grzechy postanawia odkupić dobrymi przykładami i walką za ojczyznę. Czasem udawało mu się przedrzeć do kraju z rozkazami i wiadomościami. Rolę emisariusza okupił pobytem w pruskiej twierdzy i na Sybirze. Walczył także w legionach pod Somosierrą, w czasie walk został dwukrotnie ranny. Po tych wszystkich przeżyciach wrócił do ojczyzny. Gdzie miał przygotować powstanie. Zginął podczas zajazdu. Gerwazy przebaczył mu jego uczynki przed śmiercią. Po jego śmierci przyznano mu Krzyż Legii Honorowe. Charakterystyka Jacka Soplicy:

Patriota, człowiek kłótliwy, awanturnik, warchoł, człowiek ufny, mało podejrzliwy (naiwny), potrafił prawdziwie kochać, waleczny, odważny, zdolny do najwyższych poświęceń.

Spór o zamek w "Panu Tadeuszu".

Zamek był własnością Stolnika Horeszki. Po jego śmierci w 1792 roku budowla została trochę zapomniana. Interesował się nim sędzia oraz klucznik Gerwazy, który dzień w dzień zamykał i otwierał drzwi zamku. Po pewnym czasie zamkiem zainteresował się Hrabia, daleki krewny Horeszków. Hrabia chciał posiadać zamek, gdyż był człowiekiem romantycznym, który lubi stare gotyckie budowle. Sędzia zaś posiadał już część dóbr Horeszki, dlatego też chciał odzyskać zamek. Sprawa trafiła do kolejnych sądów, aby powrócić do Soplicowa, gdzie spór musiał być rozstrzygnięty przez okoliczną szlachtę. W celu uzyskania wpływów Protazy zorganizował ucztę w zamku. Gerwazy zaś oburzony jest, że Hrabia chce tak łatwo oddać zamek Soplicom. Opowiadając mu historię zamku i scenę śmierci Stolnika Rozpala w nim na nowo chęć walki o zamek. Podczas drugiej wieczerzy Gerwazy przeszkadza gościom nakręcając stare zegary. Wywiązała się w związku z tym kłótnia. Gerwazy postanawia zorganizować zajazd. Protazy chce natomiast rozwiązania problemu drogą dyplomatyczną, pisząc pozew do sądu. Gerwazy namówił do zajazdu naiwną szlachtę Dobrzyńską. Po pojmaniu domowników przystąpiono do uczty. Po niej wszyscy zasnęli, rano zaś zbudziwszy się odkryli, że są związani. Okazuje się, że do Soplicowa wkroczyły wojska carskie. Podczas kłótni dochodzi

---