Bobik jest rośliną klimatu morskiego. Potrzebuje dostatku wody w glebie i powietrzu. Jednocześnie nie ma praktycznie dla niego gleb zbyt ciężkich. System korzeniowy ma wyjątkowe zdolności fitomelioracyjne. Nawet na bardzo ciężkiej glebie ilastej lub gliniastej korzenie rozrastają się silnie. Po obumarciu tworzą tunele, którymi powietrze dociera w głąb profilu glebowego, oraz stanowią dogodne drogi dla korzeni roślin następczych niemających już takich zdolności. Warunkiem intensywnego wzrostu i rozwoju bobiku jest, poza dostatkiem wody, zasobność podłoża w podstawowe składniki pokarmowe oraz wapń. Bardzo specyficzne wymagania powodowały ograniczenie zasięgu jego uprawy. Wysoki potencjał plonowania, sięgający 3-4 ton nasion z hektara, o zawartości 30 proc. białka, zachęciły, polskich hodowców do prac nad uzyskaniem nowych odmian.
Postęp w hodowli nowych odmian bobiku wyraża się przede wszystkim wpisaniem do Krajowego Rejestru odmian samokończących i niskotaninowych. Aktualnie w Krajowym Rejestrze jest 5 odmian tradycyjnych, 4 odmiany samokończące oraz 7 odmian niskotaninowych (tabela 2). Odmiany samokończące mają pęd zakończony kwiatostanem, a potem strąkami. Rośliny są niższe od form tradycyjnych, dojrzewają wcześniej i bardziej równomiernie. Odmiany białokwitnące niskotaninowe charakteryzują się bardzo niską zawartością tanin skondensowanych w nasionach, które są głównym czynnikiem antyżywieniowym powodując obniżenie strawności białka i węglowodanów oraz pogorszenie smakowitości paszy. Nasiona są białoszare i nie ciemnieją podczas przechowywania. Uzyskuje się z nich smaczną, dobrze przyswajalną paszę. Nadają się zarówno do produkcji przemysłowych pasz treściwych jak i produkcji pasz we własnym gospodarstwie. Nasiona bobiku zawierają 28-30% białka ogólnego o wysokiej wartości biologicznej. Pod względem składu aminokwasowego białko bobiku bilansuje się z białkami występującymi w śrutach zbożowych, dlatego śruta bobikowa jest dobrym komponentem do produkcji pasz treściwych. Dotyczy to szczególnie nowych niskotaninowych odmian, których udział w mieszankach paszowych może być wysoki. Bobik stanowi wartościowy przedplon dla roślin zbożowych, a zwłaszcza dla pszenicy ozimej. Bobik jest cenną rośliną pastewną. Spośród roślin strączkowych wyróżnia się najwyższym potencjałem plonotwórczym. Przeciętne plony nasion w warunkach produkcyjnych wynoszą 3 t/ha, a w warunkach korzystnych 4-5 t/ha. W Rejestrze Odmian znajdują się nisko- i wysokotaninowe odmiany bobiku. Taniny są uważane za związki antyodżywcze, wpływające negatywnie m.in. na strawność białka i węglowodanów w przewodzie pokarmowym zwierząt (Hanczakowski 2004).
Z tego względu prowadzona jest hodowla nowych odmian o obniżonej zawartości tych związków. Należy jednak pamiętać, że taniny mogą odgrywać istotna rolę w odporności roślin na agrofagi. Mniejsza zawartość tanin w roślinach bobiku może być przyczyną większej podatności na choroby grzybowe (Dłużniewska i wsp. 2007). Zawartość tanin w nasionach bobiku może wpłynąć również na stopień porażenia przez niektóre szkodniki np. niszczyka zjadliwego.
Nazwa |
Data |
Wygaśnięcie |
Numer |
Hodowca |
Pełno- |
Zacho- |
Ochrona |
Uwagi |
Albus |
08.02.2002 |
31.12.2012 |
pl
|
|
|
|
|
|
Amulet |
04.03.2008 |
31.12.2018 |
pl
|
|
|
|
|
|
Ashleigh |
24.02.2004 |
31.12.2014 |
pl
|
|
|
|
|
|
Bobas |
08.02.2002 |
31.12.2012 |
pl
|
|
|
|
|
|
Granit |
02.03.2006 |
31.12.2016 |
pl
|
|
|
|
|
|
Kasztelan |
02.03.2006 |
31.12.2016 |
pl
|
|
|
|
|
|
Leo |
12.02.2004 |
31.12.2014 |
pl |
|
|
|
|
|
Merlin |
02.03.2006 |
31.12.2016 |
czeska
|
|
|
|
|
|
Mistral |
02.03.2006 |
31.12.2016 |
czeska
|
|
|
|
|
|
Oena |
24.02.2004 |
31.12.2014 |
pl
|
|
|
|
|
|
Olga |
10.03.2003 |
31.12.2013 |
pl
|
|
|
|
|
|
Optimal |
08.02.1996 |
01.11.2020 |
pl
|
|
|
|
|
|
Sonet |
15.03.1995 |
01.11.2020 |
pl
|
|
|
|
|
OBJAŚNIENIA UWAG |
||
16 |
- |
forma jara |
SK |
- |
odmiana samokończąca |
NK |
- |
odmiana niesamokończąca |
NT |
- |
niska zawartość tanin |
* |
- |
wpisana do KR i CCA bez badań WGO przeprowadzonych w Polsce |
Wyniki doświadczeń rejestrowych umożliwiają ocenę najważniejszych cech decydujących o wartości gospodarczej odmian danego gatunku, sporządzenie charakterystyk odmian i podejmowanie stosownych decyzji rejestrowych (wpisane do krajowego rejestru, odmowa wpisania do krajowego rejestru). Przed podjęciem tych decyzji Dyrektor COBORU jest zobowiązany do zasięgnięcia opinii właściwej komisji ds. rejestru odmian (ustawa przewiduje dziewięć komisji dla poszczególnych grup roślin).
W Polsce nie stosuje się syntetycznych wskaźników do oceny wartości gospodarczej, w których poszczególne cechy mają określoną wagę zależnie od ich znaczenia. Dla niektórych gatunków stosuje się natomiast podobne wskaźniki dla cząstkowego określenia wartości gospodarczej w zakresie np. wartości wypiekowej pszenicy, wartości browarnej jęczmienia czy oceny konsumpcyjnej ziemniaka. W innych gatunkach ważną rolę odgrywają wartości progowe określonych cech, np. zawartość kwasu erukowego czy glukozynolanów w nasionach rzepaku (odmiany "0" lub "00") lub cechy odpornościowe (np. każda odmiana ziemniaka wpisywana do krajowego rejestru musi wykazać się pełną odpornością na raka ziemniaka).
Ocena wartości gospodarczej jest analizą wielocechową, w której zasadniczą rolę odgrywają ilość i jakość plonu, a także cechy odpornościowe, w niektórych gatunkach wczesność dojrzewania itp. Nowe odmiany w pierwszym rzędzie porównywane są z odmianami wzorcowymi, a poprzez wzorce także z pozostałymi odmianami w rejestrze. Takie porównanie jest możliwe jednak tylko w gatunkach, dla których prowadzone są ciągłe badania PDO. Oceniając nowe odmiany porównuje się je przede wszystkim z odmianami tego samego typu użytkowania czy przeznaczenia.
Odmiany wpisywane do krajowego rejestru powinny w jak największym stopniu zaspokajać oczekiwania praktyki rolniczej i być nośnikiem postępu biologicznego. Waga poszczególnych cech branych pod uwagę w ocenie wartości gospodarczej odmian może ulegać pewnym modyfikacjom w czasie, zależnie od oczekiwań producentów i przemysłu przetwórczego.
Do podstawowych kryteriów decydujących o wartości gospodarczej odmian należą:
plenność,
jakość plonu jako surowca lub produktu do bezpośredniego spożycia,
stabilność (wierność) plonowania w czasie i przestrzeni,
przystosowanie do różnych warunków uprawy,
odporność na działanie czynników biotycznych (choroby, szkodniki) i abiotycznych (czynniki glebowe i pogodowe) ograniczających plonowanie i wpływających na jakość plonu,
niektóre cechy morfologiczne.
Zakres obowiązujących cech dla grup gatunków lub poszczególnych gatunków określają metodyki badania wartości gospodarczej. Różnorodność badanych gatunków roślin sprawia, że różnią się także wykazy cech ocenionych w doświadczeniach rejestrowych. Jednolite metodyki badania wartości gospodarczej zapewniają dużą porównywalność wyników z poszczególnych miejscowości i umożliwiają rzetelną ocenę badanych odmian. Z kolei kolegialny system oceny wartości gospodarczej odmian gwarantuje obiektywność ocen i pozwala docenić wysiłek hodowców, czego ukoronowaniem jest wpisanie odmiany do krajowego rejestru.
Obowiązująca obecnie ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o nasiennictwie (wraz z późniejszymi zmianami) nie definiuje ściśle pojęcia wartości gospodarczej odmian (WGO). Definicje zawarte w poprzednich wersjach ustawy, mimo swej złożoności, nie wyczerpywały w pełni zagadnienia. Obecne ustawodawstwo zakłada, że odmiany wpisane do krajowego rejestru posiadają określoną wartość gospodarczą, a nowe odmiany, na ich tle, muszą wykazać się zadowalającą wartością gospodarczą. Artykuł 7 ustawy mówi, że "za odmianę o zadowalającej wartości gospodarczej uważa się odmianę, która w porównaniu do odmian wpisanych do krajowego rejestru ma takie właściwości, które powodują poprawę wartości gospodarczej w uprawie oraz w przerobie i użytkowaniu roślin lub wyrobów z nich wytworzonych; dopuszcza się aby pojedyncze, niekorzystne właściwości odmiany, w porównaniu do odmian wpisanych do krajowego rejestru, były zrekompensowane innymi korzystnymi właściwościami".
Terminy składania wniosków o wpis odmiany do krajowego rejestru strączkowe: - groch siewny lub łubin - od dnia 1 października do dnia 30 listopada - pozostałe - od dnia 15 października do dnia 15 grudnia
W doborze odmian znajdują się także odmiany o zdeterminowanym rytmie wzrostu, tzw. samokończące. Są to rośliny ze szczytowym kwiatostanem, charakteryzujące się krótszym okresem wegetacji, większą odpornością na wyleganie, równomiernie dojrzewające. Najwyższy plon uzyskała odmiana Amulet (4,58 t/ha), a najniższy Mistral (2,49 t/ha).
RZEPAK JARY
Do Krajowego Rejestru (KR) wpisane są 23 odmiany:
Belinda 22.02.2010
Bios 01.03.2005-Hodowla Polska
Campino 20.02.2006
Clipper 16.02.2007
Delight 22.02.2010
Feliks 16.02.2007-Polska
Fenja 22.02.2010
Heros 16.02.2001
Huzar 23.02.2004-Polska
Jura MS 12.04.2001
Kaliber 10.02.2009
Larissa 13.04.2008
Markiz 01.03.2005-Polska
Markus 22.02.2010-Polska
Mozart 15.03.2002
Olindigo 14.04.2001
Proximo 22.02.2010
Rollo 13.02.2008
SW Landmark 23.02.2004
SW Savann 16.02.2007
SW Svinto 16.02.2007
Tamarin 22.02.2010
Trend 23.02.2004
Wśród 23 odmian,5 odmian jest wyhodowanych w Polsce-21%,natomiast 18 odmian jest wyhodowanych za granicą-79%. Pierwszą zarejestrowaną odmianą rzepaku jarego była Jura MS-zarejestrowana 12.04.2001. Wszystkie odmiany zarejestrowana w Polsce zostały wyhodowane przez: Hodowla Roślin Strzelce sp. z o. o. W roku 2010 zarejestrowano 6 nowych odmian: Fenja, Markus, Proximo, Tamarin, Belinda, Delight.
W roku 2010 średni plon nasion populacyjnych odmian wzorcowych wyniósł 21,8 dt/ha i był mniejszy w porównaniu do plonu uzyskanego w 2009r.aż o 13%. Najwyższy plon uzyskały takie odmiany jak: Belinda -23,8 dt/ha; Markus-22,9dt/ha; Proximo -22,5 dt/ha
Najmniejszy plon uzyskała odmiana Markiz- 19,4 dt/ha
W 2010 roku nie było odmian rzepaku jarego rekomendowanych dla województwa lubelskiego.
Postęp biologiczny- wyraża się podniesieniem plonu nasion u odmian zarejestrowanych najpóźniej. Wprowadzone do uprawy odmiany mieszańcowe plonują ok.10-20% wyżej niż najlepsze odmiany populacyjne, a możliwy do uzyskania efekt szacuje się nawet na 20-40%. Postęp biologiczny dotyczy głównie zmian jakości nasion. Mimo radykalnych zmian w genotypie prowadzących do uzyskania jakościowo nowego gatunku o wszechstronnym wykorzystaniu oleju i śruty, widoczny jest wzrost potencjału plonowania rzepaku. Mieszańce lepiej wykorzystują nawożenie i równomiernie dojrzewają. W IHAR powstała pierwsza na świecie niskoerukowa odmiana rzepaku. Sukcesy w hodowli rzepaku związane były głównie z hodowlą jakościową a efektem postępu hodowlanego był wzrost wartości żywieniowej produkowanego oleju i wartości paszowej śruty poekstrakcyjnej. W hodowli stawiane są nowe zadania takie jak: hodowla form tolerancyjnych na zmianę terminu siewu i na stres suszy w czasie wschodów, hodowla odmian lepie wykorzystujących nawozy azotowe, odpornych na wyleganie, umożliwiających ograniczenie stosowania pestycydów czy uproszczenie agrotechniki.
Rzepak ozimy
Do krajowego rejestru wpisanych jest 76 odmian. Polskich 7 (9,3%), zagranicznych 69 (90,7%). W ostatnich latach obserwuje się wzrost areału uprawy rzepaku ozimego w Polsce.
Po posiedzeniu Komisji Odmian Roślin Oleistych, które odbyło się 10 lutego 2010 roku Dyrektor COBORU podpisał decyzję o zarejestrowaniu 13 nowych odmian rzepaku ozimego: Arot, ES Alegria, Gloria, NK Diamond, NK Morse, Sherlock, Artoga, DK Example, ES Domino, Gladius, Primus, SY Kolumb, Xenon.
Prace nad rzepakiem ozimym były prowadzone w Zakładzie Doświadczalnym w Bąkowie od 1969 roku. W latach 70 i 80 ubiegłego wieku zarejestrowano dwie odmiany rzepaku ozimego o obniżonej zawartości kwasu erukowego. Były to janpol i beryl, które odegraly znaczaca role w hodowli jakościowej rzepaku ozimego. Hodowle prowadzono nadal a jej celem było otrzymanie form rzepaku o obniżonej zawartości kwasu erukowego i glukozynolanów. Efektem tych prac było zarejestrowanie w 2001 roku 2 nowych odmian bazyl i Batory. Odmiany te charakteryzują się wysoką zawartoscią tłuszczu w nasionach.
Bazyl jest odmiana populacyjna podwójnie ulepszoną, średnio wczesną o wysokim i stabilnym plonie nasion. W badaniach (1997-2000) plonował średno. Odmiana ta ma bardzo wysoka mrozoodporność i wysoki poziom plonowania. Nasiona posiadają podwyższoną zawartość tłuszczu i białaka.
Postęp biologiczny w hodowli rzepaku ozimego dotyczył głównie zmian jakości nasion. Hodowcy dążyli do usunięcia kwasu erukowego i glukozynolanów na drodze genetycznej wprowadziło to duże zmiany w metabolizmie i pogorszyło żywotność roślin. Odbudowa plenności i odporności wymagały wieloletniej pracy. Mimo radykalnych zmian w genotypie prowadzących do uzyskania jakościowo nowego gatunku o wszechstronnym wykorzystaniu oleju i śruty. Dzięki temu rzepak ozimy stał się jedną z głównych roślin przemysłowych, konsumpcyjnych i paszowych.
Wprowadzenie odmian umożliwiających uzyskanie wysokiej jakości oleju i paszy białkowej zachęciło do wykorzystania efektu heterozji dla zwiększenia plonów.
Efekt heterozji-czyli wzrost efektywności produkcji.
Glukozynolany alkanowe- odpowiedzialne za wartości żywieniowe nietłuszczowej reszty nasion.
Dużym problemem w uprawie rzepaku ozimego jest jego odkwaszczanie. Jednym z warunków prawidłowego wyboru metod zwalczania chwastów i doboru herbicydów jest znajomość gatunków chwastów, które wystepuja na danym polu. Skuteczne zwalczanie chwastów jesienią pozwala roślinom rzepaku dobrze się ukorzenić, wytworzyć silna rozetę i nisko osadzic szyjke korzeniowa. Taki rzepak jest mniej podatny na wymarzanie, dobrze konkuruje z agrofagami i intensywnie się rozwija. Jesli chcemy uzyc herbicydy należy pamietac aby uzyc ich we wczesnych fazach rozwojowych.z tego względu tez względu ich zwalczanie już na samym początku wegetacji daje z reguły najlepsze efekty.
Od wielu lat stosowane sa w ochronie rzepaku produkty: Alatrif 380EC (dwie substancje aktywne) i Pronap 400 EC.