2. Od Wspólnot do Unii Europejskiej
2.1. Geneza traktatów rzymskich
2.1.1. Ewolucja idei europejskiej jedności
Fiasko pierwszych koncepcji federalistycznych - upadek EWO i EWP - egoizmy narodowe zaporą na drodze ku politycznej jedności.
Francja- ciągła obawa przed Niemcami
Wielka Brytania - nie chciała ograniczać swej suwerenności
Przywódcy uważali, że należy położyć nacisk na sprawy gospodarcze- łatwiej skłonić państwa do współpracy w tym zakresie a społeczeństwa do pogodzenia się z oddaniem części kompetencji, także zamiana metody integracji odgórnej na oddolną i stopniową
Przyczyny zarzucenia integracji politycznej i obronnej - remilitaryzacja Niemiec, gwarancja USA i NATO bezpieczeństwa Europy
1955 - propozycja Johana Wilema Beyena (msz Holandii) - idee wspólnego rynku, charakter polityczny - głównym celem bowiem nadal zapewnienie pokoju, filozofia Europy karolińskiej opartej na wspólnocie chrześcijańskiej
2.1.2. Integracja gospodarcza drogą do jedności europejskiej
20.maja 1955 - memorandum państw Beneluksu -po rozmowach J.W. Beyena i Paula Henri Spaak (msz Belgii) z Jeanem Monnetem (autorzy chyba mają problemy z rozróżnianiem ludzi sztuki i polityki - Jean nie miał nic wspólnego z malarstwem Moneta)
- propozycja utworzenia przez członków EWWiS unii celnej i możliwości powołania organizacji ds. energii jądrowej
1. i 2. czerwca 1955 w Messynie - w reakcji na ten projekt obradowali szefowie dyplomacji „Szóstki”. Dyskusje nad drogami rozwoju integracji gospodarczej i jej zakresem, promotorami integracji RFN i Beneluks
Komitet Spaaka - zaczął pracę po konferencji, złożony z ekspertów, opracowanie konkretnych kroków w celu powołania unii celnej i wspólnego rynku
Wielka Brytania uczestniczyła na początku, ale wycofała się, bo chciała tylko luźnych struktur ograniczonych do strefy wolnego handlu. Francja skłaniała się ku budowie silnej struktury w myśl propozycji belgijskich.
1956 konferencja w Wenecji - odtąd prace nad ukształtowaniem przyszłych wspólnot spoczęły na msz-ach członków EWWiS i wspólnej komisji rządowej
25.marca 1957 - na Kapitolu w Rzymie podpisano ostateczne traktaty (kompromisowe między tendencjami federacyjnymi RFN i Beneluksu a nieufną Francją)
2.1.3. Instytucjonalizacja integracji gospodarczej
Traktaty rzymskie powołały Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (na planie francuskiego przemysłowca L.Armanda)
Traktat o EWG (TEWG)
Cele istnienia organizacji:
- rozwój życia gospodarczego
- szybszy wzrost poziomu życia
- budowanie coraz ściślejszych związków między państwami
Środki do zrealizowania tych zamierzeń:
- utworzenie unii celnej do końca 1969, wspólna polityka handlowa
- zniesienie ograniczeń w przepływie dóbr, usług i kapitału
- zapewnienie wolnej konkurencji na wspólnym rynku
- koordynacja polityk gospodarczych
- wspólna polityka rolna
- wspólna polityka transportowa
Planowano zrealizować to w ciągu 12 lat, do końca 1969
ORGANY EWG:
Rada Ministrów - główny organ prawodawczy (przedstawiciele państw członkowskich)
- decyzje jednomyślnie, ale po okresie przejściowym czasem kwalifikowaną większością
Komisja EWG - uprawnienia wykonawcze, strażnik traktatów
ORGANY EURATOMU:
Rada Ministrów
Komisja
W porównaniu z EWWiS zmniejszono znaczenie czynnika ponadnarodowego na rzecz interesów państw i międzyrządowej formuły współpracy
Instytucje wspólne dla trzech Wspólnot:
Trybunał Sprawiedliwości - interpretacja traktatów
Zgromadzenie Parlamentarne - funkcje doradcze, 142 członków
Kompromis traktatów rzymskich - w zamian za akceptację struktur ponadnarodowych Francja dostała obietnicę wspólnej polityki rolnej i uprzywilejowania terytoriów zamorskich
Charles de Gaulle- „Europa ojczyzn”
Walter Hallstein (przewodniczący KEWG) - tendencje federalistyczne
2.2.Problemy i kompromisy dekady konsolidacji procesu integracji europejskiej (1959-1969)
Pierwsze lata - sukces w realizacji unii celnej, napięcia przy Wspólnej Polityce Rolnej, kryzys instytucjonalny wywołany przez Francję i niepowodzenia prób rozszerzenia integracji na sferę polityczną, zablokowanie rozszerzenia o nowych członków
Przywódcza rola Francji - charyzmatyczny prezydent Charles de Gaulle (Włochy niestabilne, problemy ekonomiczne, RFN nie wypadało)
Powrót inicjatywy integracji politycznej - Beneluks i RFN liczyły na koncepcje federalistyczne, Francja - struktury międzyrządowe sprawujące kierowniczą rolę wobec zbyt ponadnarodowych Wspólnot, polityka obronna - uniezależnienie się od NATO i USA (sprzeciw RFN i Holandii), Francja również przeciwko uczestnictwu Wielkiej Brytanii
„Europa państw”- przyszłością wg de Gaulla. Propozycja zwołania pierwszego w historii spotkania „Szóstki” na szczeblu szefów państw i rządów
10. i 11. czerwca 1961 Paryż - dyskusje wokół budowy w przyszłości unii politycznej
2.2.1. Próba wykreowania francuskiego przywództwa
1959 - Pierre Wigny (msz Belgii) zaproponował koordynację polityk zagranicznych państw
Od tego roku regularne kwartalne spotkania msz-ów
2.2.1.1. Plan Foucheta oraz projekt Cattaniego
Christian Fouchet- kierujący komisją ds. możliwości budowy unii politycznej (powołana na szczycie paryskim)
1961 - Deklaracja bońska
- rozwój współpracy politycznej poprzez umacnianie związków politycznych, gospodarczych, społecznych i kulturalnych
2.listopada 1961 - Plan Foucheta
- powołanie Unii Narodów Europy z najwyższym organem - Radą na szczeblu szefów państw i rządów, co najmniej 3 razy/rok
- obrady msz-ów między posiedzeniami Rady
- Europejska Komisja Polityczna - organ pomocniczy - przedstawiciele państw w randze wysokich urzędników msz-ów
- Zgromadzenie Parlamentarne WE - rola doradcza
- rozwijanie współpracy w zakresie obronnym
- UNE - funkcja kierownicza wobec istniejących Wspólnot
Krytyka planu Foucheta - Beneluks, RFN - zaprzeczenie ponadnarodowej formuły integracji, odejście od Deklaracji bońskiej, zagrożenie dla osiągnięć gospodarczych przez wysoką pozycję „superstruktury” o charakterze międzyrządowym, osłabienie związków transatlantyckich - antyamerykańska i antybrytyjska
1962 - druga wersja plany Foucheta - nie uwzględniała uwag członków, stricte międzyrządowa - inne państwa zawiedzione przedstawiły własne koncepcje - z organami przynajmniej w części niezależnymi od państw, zamiast Komisji Politycznej - Sekretarz Generalny, podejmowanie decyzji większością głosów
Dymisja Foucheta, de Gaulle chciał realizować koncepcję Europy ojczyzn przez sojusz francusko-niemiecki- „motor integracji”
Komisja Foucheta dalej pod przywództwem Cattaniego - kompromis, „rzymski model” integracji - Projekt Cattaniego także porażka. Propozycja wzmocnienia pozycji Parlamentu i utworzenia Sekretariatu Generalnego odrzucona przez Francję
1963 - decyzja o zawieszeniu dalszych rokowań w sprawie unii politycznej - bo nierealne, dalej tylko nic nie znaczące, pojedyncze inicjatywy
2.2.1.2. Kontrowersje wokół brytyjskiej akcesji do Wspólnot Europejskich
Wielka Brytania - nieufność wobec rozwiązań ponadnarodowych, ale też obawa przed polityczną i gospodarczą izolacją w Europie. Współpraca francusko-niemiecka oznaczała, że brytyjski równoważnik nie będzie już potrzebny, kryzys gospodarki brytyjskiej.
Wielka Brytania postanowiła więc zbudować konkurencję - 1957 komitet międzyrządowy pod przewodnictwem Reginalda Mandlinga - projekt liberalizacji handlu w ramach organizacji koordynacyjnej
3.maja 1960 - Europejska Strefa Wolnego Handlu (EFTA):
- Wielka Brytania, Austria, Dania, Szwecja, Szwajcaria, Norwegia, Portugalia
- utworzenie strefy wolnego handlu artykułami przemysłowymi w 10 lat
- mała instytucjonalizacja
- brak wspólnej taryfy celnej (W.B. mogła zachować więzi z Commonwealthem)
- przez inne państwa uważana jako twór tymczasowy
- produkcja przemysłowa w EWG wzrosła o 24%, w WB tylko 15% więc
1961 - rząd Harolda Macmillana zgłosił wniosek o przyjęcie UK do Wspólnot Europejskich (Irlandia, Norwegia i Dania też)
1962 - negocjacje, przychylność Beneluksu,ale sprzeciw Francji:
- powiązania gospodarki brytyjskiej z USA i Commonwealthem są nie do pogodzenia z uczestnictwem we wspólnym rynku, odmienna struktura rolnictwa
- Londyn amerykańskim „koniem trojańskim” - uzależnienie Europy od USA
- Londyn konkurentem do przywództwa we Wspólnotach - Francja nie chciała się dzielić
1963 - weto de Gaulla wobec przyjęcia Wielkiej Brytanii - pretekstem zakup amerykańskich rakiet „Polaris” - łączenie potencjału jądrowego z USA, wykluczenie „europejskości”
1967 - drugi wniosek o przystąpienie - rząd Harolda Wilsona (Irlandia, Norwegia, Dania ponownie), ale de Gaulle znowu zgłosił sprzeciw
2.2.2. Wspólna Polityka Rolna problemem strategicznym EWG
TEWG mówił bardzo ogólnie o polityce rolnej, ceny i koszty produkcji artykułów rolno-spożywczych bardzo się różniły między państwami zamieszanie na rynku, próby częściowego ujednolicenia, koszty produkcji rolnej w EWG wyższe od światowych. uznanie konieczności subsydiowania produkcji.
Cele Wspólnej Polityki Rolnej: (Bruksela 1962)
stabilizacja cengwarantowane ceny dla konsumentów i producentów podniesienie poziomu życia rolników
1962 - powołano Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnictwa (FEOGA)
- subsydiowanie eksportu rolnego
- finansowanie działań socjalnych na wsi
- stopniowe zmniejszanie zatrudnienia w rolnictwie i powiększanie gospodarstw
- specjalizacja produkcji
- osłony socjalne dla rolników rezygnujących z uprawy ziemi
- ogólny areał upraw Wspólnoty powinien się zmniejszyć
Plan ten był realizowany 6 lat - rolnicy niechętnie korzystali z nowych rozwiązań, przemiany następowały powoli.
1968 - Plan Mansholta (komisarz ds. rolnictwa, były msz Holandii) - nowy plan, mający w 10 lat unowocześnić rolnictwo
- odejście 5 mln osób z sektora rolnego
- skupienie ziemi w rękach zaradnych farmerów
- zalesianie słabszych gruntów
- wcześniejsze emerytury i bezzwrotna pomoc państwa
zaaprobowany w 1970, uzupełniony o regulacje o interwencyjnym skupie produktów rolnych
Efekty planu Mansholta:
- liczba zatrudnionych spadła, rynki ustabilizowane, ALE:
- znaczący wzrost produkcji przekraczający popyt i zniekształcający handel międzynarodowy
- coraz większa potrzeba interwencyjnego skupu
- ogromne kwoty na dofinansowania z budżetu Wspólnot
- gwałtowny wzrost zapasów - „góra masła”
- blokowanie importu towarów rolnych z państw trzecich, np. krajów Maghrebu
- subsydiowanie własnego eksportu
- największy wzrost produkcji we Francji transfer funduszy z Niemiec do Francji - aspekt polityczny
`60/70 - WPR pochłaniała 2/3 budżetu EWG
2.2.3. Kryzys i kompromis luksemburski
Francuska wizja Europy jednoczącej się -ale bez istotnego udziału czynników ponadnarodowych, przy poszanowaniu pełnej suwerenności - Francja uważała za sprzeczne z tym niektóre zapisy TEWG i działanie Komisji (Walter Hallstein), też czynnik ambicjonalny - Hallstein kreował się na „Premiera Europy” czego Francja nie mogła znieść
1962 - Zgromadzenie Parlamentarne po zmianie na Parlament Europejski zaczęło się domagać większych praw
1.stycznia 1966 - miał się rozpocząć 3ci, ostatni etap realizacji Traktatu Rzymskiego, w tym unii celnej. Od tego momentu Rada Ministrów EWG miała podejmować decyzje nie jednomyślnie, ale większością kwalifikowaną - możliwość przegłosowania jakiegoś państwa.
Wzmocnione miały być także kompetencje wykonawcze Komisji EWG
uzgodniono już także fuzję organów Wspólnot, w tym Komisji EWG, Komisji Euratomu i Wysokiej Władzy EWWiS (8.kwietnia 1965)
1965 - pakiet propozycji Komisji EWG związanych z rozwojem WPR:
- rozwój subsydiów rolnych, ale przy posiadaniu przez Komisję środków własnych - 4mld$/rok- budżet wykonywałaby Komisja pod kontrolą PE Francja uznała to za robienie z Komisji „rządu Europy” i postawiła sprawę jasno - o interesach państw członkowskich mogą decydować tylko one same, a nie „sztuczne twory” czy „biurokracja”
Polityka „pustego krzesła” - 30.06/1.07.1965 - przewodniczący Rady, M. Coupe de Murville (msz Francji) zerwał rozmowy, po kilku dniach Francja odwołała swojego stałego przedstawiciela przy EWG
RFN, Włochy i Holandia - potępiły politykę Francji i próbowały działać dalej
To spotkało się z negatywną reakcją Belgii i Luksemburga, które krytykowały Francję, ale nie chciały pogłębiać kryzysu.
problem ze znalezieniem sposobu rozwiązania konfliktu - Francja chciała spotkania przedstawicieli rządów państw, RFN i Holandia - w ramach gremiów Wspólnotowych, przede wszystkim Rady Ministrów
Próby wyjścia z kryzysu - 1965 - ustalenie spotkania na 17-18 stycznia 1966 w Luksemburgu, choć podkreślono że problem musi być rozwiązany w ramach traktatu
Spotkanie w Luksemburgu 1966 - powszechne przekonanie o uszanowaniu żywotnych interesów każdego państwa
- bardziej dyskusyjne - kompetencje Komisji - Hallstein chciał jak największe
Memorandum francuskie - „10 przykazań” - rola wykonawcza Komisji, podrzędność wobec Rady Ministrów
30.stycznia 1966 - Protokół luksemburski - na 15 lat ukształtował procedury podejmowania decyzji w sposób niezgodny z TEWG (!)
- w przypadku gdy Traktat przewiduje głosowanie większością kwalifikowaną, każde z państw może się sprzeciwić podjęciu decyzji wskazując na żywotne interesy narodowe w takim przypadku powinno się dążyć do kompromisu i jednomyślności
- kluczowa rola Rady Ministrów kosztem uprawnień Komisji - Komisja NIE organem decyzyjnym
Następstwa protokołu:
- przesunięcie akcentu z modelu ponadnarodowego na międzyrządowy
- w ramach Wspólnot nie można było nic zrobić wbrew woli Francji
- państwa europejskie nie były jeszcze gotowe na ograniczenie suwerenności
2.2.4. Traktat o fuzji. Dopełnienie konsolidacji EWG
od 1967 - jedna dla EWG i Euratomu Rada Ministrów i Komisja Europejska
Francja zablokowała kandydaturę Hallsteina, przewodniczącym Jean Rey (Belg)
1.lipca 1968 - realizacja unii celnej
- wzrost wymiany handlowej i korzyści z integracji, niska inflacja, małe bezrobocie
2.3. Rozszerzanie, pogłębianie i uzupełnianie integracji europejskiej w latach 1969 - 1979
2.3.1. Integracja europejska wobec wyzwań kryzysowych
Zjawiska w gospodarce światowej - kryzys gospodarczy i monetarny w latach `70
- zachwianie się i załamanie systemu monetarnego (dolarowo-złotowego) z Bretton Woods
- deficyt bilansu płatniczego USA, zachwianie dolarem i zawieszenie wymienialności na złoto(1971) koniec systemów kursów sztywnych
Spowodowało to zwrócenie uwagi na wpływ zmian w kwestiach walutowych na gospodarki, narodziła się idea wspólnej waluty
- kryzys naftowy i wzrost cen ropy - kres „złotego wieku” Europy po II wś
- inflacja, bezrobocie
- konflikt bliskowschodni
- klęska USA w Wietnamie
- odszedł z urzędu Charles de Gaulle Georges Pompidou bardziej elastyczny i koncyliacyjny, Francja borykała się z problemami walutowymi
- w RFN od 1969 socjaldemokraci z liberałami - Willy Brandt
1-2. grunia 1969 -Konferencja haska - otwarcie nowego etapu integracji - szefowie państw i rządów, z inicjatywy Pompidou. Hasło - uzupełnienie, pogłębienie, rozszerzenie”
Uzupełnienie - współpracy ekonomicznej o wymiar polityczny, koordynację polityk zagran.
Pogłębienie - integracji przez budowę Unii Gospodarczej i Walutowej
Rozszerzenie - Wspólnot w kierunku północnym - Dania, Irlandia, Norwegia, W. Brytania
2.3.2. Akcesja Wielkiej Brytanii, Danii i Irlandii - I rozszerzenie
„EWG to Francja i Niemcy i trochę sosu dookoła” - de Gaulle
22.stycznia 1972 - traktaty o przystąpieniu Wielkiej Brytanii, Irlandii, Norwegii i Danii
Wielka Brytania wynegocjowała szereg okresów przejściowych
Referenda - tylko w Norwegii wynik negatywny
1972 - układy o utworzeniu strefy wolnego handlu z państwami EFTA: Austrią, Islandią, Portugalią, Szwajcarią i Szwecją
1975 - konwencja z Lome - specjalne stosunki z krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku(AKP)
1976 i 77 układy o stowarzyszeniu z krajami Maghrebu i Magreszu
2.3.3. Europejska Współpraca Polityczna - uzupełnienie
1970 - Raport Davignona (luksemburski):
- zakres współpracy w sferze politycznej (tylko polityka zagraniczna)
- metody - międzyrządowa koordynacja przez struktury tworzone równolegle do Wspólnot - bez elementów ponadnarodowych
- Komitet Polityczny - mszci, który by monitorował współpracę i przygotowywał spotkania msz-ów
- konsultacje, wymiana informacji, koordynowane przez ministrów
- organy wspólnot - tylko 2 razy/rok szefowie dyplomacji mieliby się spotkać z KSZ PE
powstanie Europejskiej Współpracy Politycznej
2.3.4. Integracja walutowa - pogłębienie
2.3.4.1. Plan Barre'a 1969
pierwsza inicjatywa - autorstwa Komisji WE - I plan Barre'a (przewodniczący, Francuz)
- uzgadnianie polityki gospodarczej na szczeblu wspólnotowym
- konsultacje we wszystkich sprawach wewnętrznych, które mogłyby wpływać na gospodarkę wszystkich państw
- wypracowywanie mechanizmów pomocy w razie problemów z bilansem płatniczym
Plan Barre'a nie zyskał akceptacji, ale stał się stymulatorem dalszych dyskusji - zastąpienie pytania o pełną unię gospodarczą monetarną „czy” pytaniami „jak” i „kiedy”
2.3.4.2. Plan Wernera
„ekonomiści” - najpierw elementy unii gospodarczej, potem walutowej - kraje o silnej walucie i restrykcyjnej polityce monetarnej - Niemcy, Holandia, Włochy
„monetaryści” - najpierw integracja walutowa - kraje o licznych trudnościach gospodarczych - najpierw walutowa „tarcza” a potem ujednolicenie polityki gospodarczej -Francja, Belgia, Luksemburg
1970 - Raport Wernera
- przewidywał budowę Unii Gospodarczej i Walutowej do 1980 w trzech etapach - gwarantem trwałości unia polityczna
- próba kompromisu między ekonomistami i monetarystami - równoległość w podejmowaniu działań na rzecz Unii Gospodarczej (koordynacja polityki) i Walutowej (współpraca banków centralnych, trwałe określenie kursów)
ETAPY:
I. pełna wymienialność walut, trwałe zafiksowanie kursów i liberalizacja obrotu kapitałowego
„ekonomiczna” (w większym stopniu)- etapowość tworzenia unii i postulat powołania 2 instytucji wspólnotowych zajmujących się polityką gospodarczą i pieniężną
„monetarystyczny” - postulat pogłębienia już w pierwszym etapie współpracy banków centralnych
Dyskusje nad propozycjami - Francja bała się kolejnego oddania uprawnień, Komisja Europejska - II plan Barre'a.
1971 - Porozumienie, Pompidou ustąpił, jeśli chodzi o treść (trzy etapy, ścisła koordynacja polityki gospodarczej i budżetowej) a Willy brandy co do formy (nie miały powstać nowe instytucje mające kompetencje w dziedzinie monetarnej)
22.marca 1971 - Rada Ministrów podejmuje formalną decyzję o tworzeniu unii walutowej do 1980. Etap I miał trwać do 1973
2.3.4.3. Zagrożenie planów monetarystycznych. Europejski Wąż Walutowy
1971 - kryzys, załamanie się światowego systemu walutowego
od 24.kwietnia 1972 -„Wąż walutowy”/”wąż w tunelu” - próba uratowania projektu unii walutowej - waluty członków mogły wahać się w stosunku do siebie +/-2,25% (wąż) a wobec dolara +/-4,5% (tunel)
1972 - konferencja szefów państw i rządów w Paryżu - potwierdzenie woli budowy unii walutowej
1973 - kolejna dewaluacja dolara (o 10%), co unicestwiło „tunel”, potem kryzys naftowy, z węża wypadały kolejne waluty - np. lir i frank
1973 - powołanie Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej
- kompetencje interwencji na rynku walutowym
Przed terminem końca I etapu nie doszło do koordynacji polityk gospodarczych, wobec problemów sięgały one do środków narodowych a nie wspólnotowych.
Mimo że cele I etapu nie zostały osiągnięte, Rada Ministrów zdecydowała o przejściu do następnej fazy z dniem 1.stycznia 1974 - (do 1976)
- poprawa sytuacji gospodarczej
- przywrócenie stabilności ekonomicznej
- wyznaczenie częstotliwości spotkań ministrów finansów - raz/miesiąc
- powołanie Komitetu Polityki Gospodarczej przy Radzie Ministrów
2.3.5. Osiągnięcia dekady kryzysu
Kryzys naftowy - inicjatywa Francji (Valery Giscard d'Estaing) zwołania do Paryża spotkania szefów państw/rządów
2.3.5.1. Zmiany instytucjonalne oraz raport Tindemansa
9-10.grudnia 1974 - szczyt w Paryżu:
- instytucjonalizacja spotkań szefów państw/rządów z udziałem msz-ów i Przewodniczącego Komisji jako Rada Europejska - spotkania przynajmniej 3/rok
- nadrzędna polityczna struktura
- miała nadawać impulsy i podejmować decyzje strateg.
- poza strukturą instytucjonalną WE
- bez umocowania traktatowego
- bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego i nowy podział miejsc
- członkowie potwierdzili wolę dążenia do unii (niesprecyzowane pojęcie) - obarczono tym premiera Belgii Leo Tindemansa
22. grudnia 1975 - Raport Tindemansa - nawiązywał do tradycji traktatów rzymskich
- równoległe rozwijanie ponadnarodowego i międzyrządowego aspektu współpracy
- wzywał do podziału kompetencji między państwa narodowe a przyszłą unię
- stopniowe pogłębianie działań integracyjnych
- unia musi umieć wiązać sprawy wewnętrzne z oddziaływaniem na zewnątrz
- konieczne utworzenie centrum decyzyjnego - spójność działań
- przekształcenie Parlamentu w dwuizbowy - Izba Ludów + Izba Państw
- zwiększenie roli Przewodniczącego Komisji Europejskiej
- wzmocnienie kompetencji Trybunału Sprawiedliwości
- zdynamizowanie działań Rady Europejskiej
- państwa o silniejszej walucie wcześniej powołają unię walutową, a pozostałe się dołączą (Europa o dwóch prędkościach)
Raport nie został przyjęty do realizacji - ale stał się punktem odniesienia, pokazał słabości i kilka rozwiązań
2.3.5.2. Europejski System Walutowy próbą stabilizacji ekonomicznej WE
Coraz większe koszty związane z niestabilnością walutową
1977/1978 - załamał się dolar zwrot w stronę marki dramatyczny wzrost wartości marki zagrożenie dla eksportu
1978 - kanclerz H. Schmidt zaproponował przekazanie części rezerw walutowych do wspólnego europejskiego funduszu
7.kwietnia 1978 Marienberg - spotkanie Rady Europejskiej - propozycja europejskiej waluty rezerwowej (potem ECU)
6.i7. lipca 1978 - Brema - spotkanie Rady Europejskiej - współpraca francusko -niemiecka Plan Giscarda - Schmidta:
5.grudnia 1978 - Bruksela - ostateczna decyzja o utworzeniu Europejskiego Systemu Walutowego (zaczął funkcjonować 13.marca 1979; 4 elementy:
1. Europejska Jednostka Walutowa ECU (koszyk 9 walut z największym udziałem marki)
2. mechanizm stabilizacji kursów walutowych, podobny do „węża” - dopuszczalne wahania: +/- 2,25%, dla lira +/-6%
3. mechanizm interwencyjny - nakładał na banki centralne obowiązek współpracy w przypadku groźby przekroczenia dopuszczalnego odchylenia od kursu
4. ułatwienia kredytowe da banków centralnych i pomoc finansowa dla państw o słabszej gospodarce - 25 mld ECU
ESW zapewniał stabilność walutową i wymuszał na członkach prowadzenie polityki gospodarczej opartej na zdrowych zasadach. Deprecjacja i aprecjacja możliwa, ale stawała się niepożądanym aktem o wymiarze politycznym.
7-10. czerwca 1979 - pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego
- wybór 410 deputowanych
- frekwencja 62,5 %
ocena okresu 1969-1979 - okres sprzeczności i problemów, kolejne ambitne plany niezrealizowane, niezbyt korzystna sytuacja w Europie pogrążonej w gospodarczym kryzysie i pełnym sprzecznych interesów, niewielkie sukcesy w 1979 nie miały większego znaczenia.
2.4. Od marazmu do sukcesu. Jednolity Akt Europejski pomostem ku Unii Europejskiej (1980-1992)
Początek lat '80 - ESW było małym „światłem w tunelu”, ale dominowało przekonanie, że „Europa dryfuje” - brak pomysłów i możliwości dla dalszej integracji. Kompromis luksemburski często blokował przyjmowanie nowych regulacji, Margaret Thatcher chciała „odzyskać brytyjskie pieniądze”- sprzeciw wobec rozwoju WPR, Partia Pracy w Wielkiej Brytanii chciała wystąpienia z WE (1983).
Rada Europejska - spory o interesy narodowe, zwłaszcza „brytyjskie pieniądze”
Lata 70te - Grecja, Hiszpania i Portugalia odrzuciły autorytarne dyktatury („czarnych pułkowników w Grecji - 1974, system frankistowski w Hiszpanii - 1975, rewolucja goździków w Portugalii 1975) i chciały zwrócić się ku Europie - pokazać przywiązanie do europejskich wartości - demokracji, praw człowieka i wolności. Wszystkie 3 kraje były znacznie biedniejsze niż kraje EWG, konkurowały też z Francją i Włochami, jeśli chodzi o produkty rolne. Rozmowy trwały bardzo długo, państwa Półwyspu Iberyjskiego otrzymały 7 i 10-letnie okresy przejściowe. W Unii: Grecja 1981, Hiszpania i Portugalia 1986
2.4.1. Projekt powołania do życia Unii Europejskiej
Początek lat 80tych - liczne inicjatywy wzywające do powołania UE - punktem odniesienia raport Tindemansa
1981 - Plan Genscher - Colombo - (msz RFN Hans Dietrich Genscher i msz Włoch Emilio Colombo) - projekt „Aktu Europejskiego”:
- rewizja traktatów założycielskich
- ograniczenie stosowania kompromisu luksemburskiego do najistotniejszych spraw
- prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej
- koordynacja polityki bezpieczeństwa
- zwiększanie uprawnień Rady Europejskiej, która miała być zwornikiem wszystkich struktur integracji, w tym WE i EWP
- rozszerzenie kompetencji Parlamentu Europejskiego
- rozwijanie współpracy w dziedzinie kultury
1983 - „Uroczysta deklaracja o Unii Europejskiej” - na podstawie Genscher-Colombo, ale szereg postulatów odrzucony
II projekt - też 1981 - grupa deputowanych PE na czele z Alfredem da Spinali powołanie przez PE specjalnego Komitetu ds. Instytucjonalnych, który miał obowiązek opracować kształt przyszłej Unii.
1984 - Parlament Europejski przyjmuje projekt Traktatu o Unii Europejskiej - 237 za, 31 przeciw
* Unia miała przejąć system instytucjonalny Wspólnot z zastrzeżeniem, że Rada będzie pełnić rolę II izby Parlamentu
* Unia miała opierać się na zasadzie subsydiarności
* prawo europejskie nad krajowym
* podział kompetencji między poziom narodowy i europejski
* zwiększenie roli Komisji i jej odpowiedzialność przed Parlamentem
Obie powyższe inicjatywy były istotnymi głosami w dyskusji, ale niezrealizowane. Niejasna idea Unii budziła opór w Wielkiej Brytanii, Danii i Grecji.
1984 - Mitterand postawił kwestię rewizji traktatów rzymskich w celu pogłębienia integracji - poparcie Helmuta Kohla
2.4.2. Propozycje komitetu Dooge'a
24.-25. czerwca 1984(nie 1985 jak próbuje wmówić podręcznik) - Fountainbleau - Rada Europejska zdecydowała o powołaniu dwóch komitetów, których prace miały się stać podstawą do przyszłej rewizji traktatów
Komitet ds. instytucjonalnych - John Dooge (Irlandia)
Komitet ds. narodów Europy - PieroAdenino - nie wywiązał się z zadania
Komitet Dooge'a - zasada większości głosów, główne punkty raportu:
- tworzenie jednolitego rynku do końca 1990
- promowanie wspólnych wartości europejskich
- budowa wspólnej tożsamości w polityce zagranicznej, łącznie z jej aspektem bezpieczeństwa i obrony
- rozszerzenie zasady głosowania większościowego
- zwiększenie uprawnień Komisji i Parlamentu Europejskiego, zwłaszcza PE w procesie prawodawczym
28-29.czerwca 1985 - spotkanie Rady Europejskiej w Mediolanie
- prezentacja „Białej Księgi” - podsumowanie działań koniecznych do realizacji do 1992 jednolitego rynku wewnętrznego (Delors)
- krytyka radykalizmu raportu Dooge'a, własne propozycje państw
- Dania, Grecja i Wielka Brytania sprzeciwiły się zwołaniu Konferencji Międzyrządowej w celu rewizji traktatów prezydencja włoska zastosowała wybieg - uznała że decyzja o skonsultowaniu z PE potrzeby zwołania Konferencji ma charakter proceduralny, więc może być przyjęta zwykłą większością głosów
2.4.3. Koncepcja Jednolitego Aktu Europejskiego
wrzesień 1985 - Konferencja Międzyrządowa - 12 państw (z Hiszpanią i Portugalią)
- projekt Jednolitego Aktu Europejskiego (ostateczny tekst 16. grudnia1985)
Stanowiska instytucji Wspólnot i państw członkowskich:
Jacques Delos, PE i Beneluks - reforma zbyt płytka
Dania - zbyt daleko idące zapisy
Wielka Brytania - za, bo myślała że to ostatni etap integracji
Podpisanie tekstu JAE:
17.luty 1986 - 9 państwa
28.luty 1986 - Włochy, Grecja, Dania
JAE wszedł w życie 1.lipca 1987. Znaczenie JAE:
- podsumował i zalegalizował rozwój instytucjonalny procesu integracji europejskiej, Rada Europejska i EWP uzyskały umocowanie traktatowe, zmiany w zakresie kompetencji PE i otwierał drogę do powołania przy Trybunale Sprawiedliwości Sądu Pierwszej Instancji
- otwierał formalnie nowy horyzont integracji - postanowienia dot. Unii Europejskiej
- stworzył podstawy do realizacji jednolitego rynku, wzmocnił i rozszerzył 4 swobody przepływu (osób, towarów, usług, kapitału) , włączył w zakres działania nowe polityki (ochronę środowiska, rozwój technologiczny, politykę walutową), koordynacja polityk państw członkowskich w zakresie bezpieczeństwa ekonomicznego
Przyjęcie JAE - najpoważniejsza rewizja podstaw prawnych procesu integracji w całej jego historii oraz otwarcie drogi zasadniczemu jego pogłębieniu integracja wchodzi w fazę przyspieszenia
2.5. Ku Unii Europejskiej (1987-1993)
2.5.1. Polityczne i ekonomiczne podłoże procesu tworzenia Unii Europejskiej
Wpływ na przyspieszenie rozwoju integracji miały:
a) decyzja o utworzeniu jednolitego rynku wewnętrznego + współdziałanie Niemiec i Francji
Francja - zasadniczym celem instytucjonalne „skrępowanie” potężnej ekonomicznie RFN i wykorzystanie jej potencjału,
- zapobiegnięcie zagrożeniu dominacji Bundesbanku w Europie (poparcie Włoch i Belgii)
- najpierw unia walutowa jako czynnik przyspieszający tworzenie unii gospodarczej - strategia lokomotywy
Niemcy - rząd Kohla (msz Hans Dietrich Genscher) nastawiony proeuropejsko - potęga Niemiec może się realizować tylko przez Europę,
- Kohl zwolennikiem federacji europejskiej i unii walutowej jako drogi do głębszej integracji (ale „na obraz i podobieństwo” banku centralnego RFN)
- najpierw należy zbudować unię gospodarczą, a potem wspólna waluta - strategia uwieńczenia
2.5.2. Plan Delorsa podstawą konceptualną Unii Europejskiej
5.luty 1987 - propozycja Delorsa utworzenia unii walutowej w trzech etapach do 1998.
- przejął część niemieckich koncepcji w imię stabilizacji (sam był Francuzem)
- podstawą całkowita wolność przepływu kapitału do końca 1992
Głównym przeciwnikiem tej koncepcji Wielka Brytania stojąca na straży suwerenności.
27 i 28 czerwca 1988 w Hanowerze - obrady Rady Europejskiej na podstawie tzw. memorandum Genschera
- powołanie komitetu który miał opracować plan realizacji UGiW z J. Delorsem na czele, członkowie: 12 szefów banków centralnych, 1 członek Komisji, 3 ekspertów ekonomicznych
kwiecień 1989 - Raport Delorsa - efekt działań komitetu
- ostateczna decyzja o równoległym budowaniu Unii Gospodarczej i Walutowej, czyli kompromis między francuską i niemiecką wizją.
- Unia Gospodarcza i Walutowa oznacza:
* pełną swobodę przepływu kapitału, dóbr, usług i osób
* nieodwracalnie sztywne kursy walut państw członkowskich a potem jedną walutę
* wspólną politykę monetarną
* znaczny stopień zbieżności polityki gospodarczej
- pierwszym krokiem na drodze ku unii walutowej realizacja jednolitego rynku
- wspólna waluta - nie niezbędna, ale pożądana politycznie
- nadzór nad polityką monetarną - ESBC - wzmocnienie ponadnarodowego charakteru integracji
- I etap (budowy UGiW) powinien się rozpocząć 1.lipca 1989- zbliżanie polityk gospodarczych
- II etap - wspólne decyzje dot. polityki gospodarczej i monetarnej, powstanie ESBC
- III etap - nieodwołalne usztywnienie kursów walut i przekazanie na poziom wspólnotowy prowadzenia polityki pieniężnej (wykonawcą ESBC)
czerwiec 1989 - spotkanie Rady Europejskiej w Madrycie - dyskusja nad Raportem Delorsa:
- poparcie RFN
- Francja - tezy Delorsa środkiem do zastąpienia „strefy marki” obszarem wspólnej waluty
- poparcie Włoch, Hiszpanii i Belgii
- sprzeciw Wielkiej Brytanii - traktat przedwczesny i zagraża jej suwerenności
- Dania i Holandia pomiędzy
- Irlandia, Grecja i Portugalia mało zdecydowanie ;]
Wielka Brytania ostatecznie wyraziła zgodę na rozpoczęcie I etapu - 1 lipca 1990 z obawy o izolację.
2.5.3. Jesień Ludów katalizatorem przyspieszenia ku Unii Europejskiej
- koniec zimnej wojny, Jesień Ludów, rozpad bloku wschodniego stawiało to w nowej sytuacji Wspólnoty
2.5.3.1. Kalkulacje ekonomiczne w obliczu zjednoczenia Niemiec
Dotychczasowe plany okazały się niewystarczającą odpowiedzią na nowe wyzwania. Oddziaływanie przełomu 1989/1990 na integrację europejską:
1. przyspieszenie integracji walutowej
2. powrót idei unii politycznej - H. Kohl godząc się na jedną walutę podkreślał, że ostatecznym celem może być tylko federalna jedność Europy
niemiecka oferta barterowa - zgoda na unię walutową w zamian za francuskie poparcie pogłębienia integracji politycznej - Francja na to z mieszanymi uczuciami, bo w końcu zimnej wojny widziała szansę na uniezależnienie się od USA poprzez jedność polityczną Europy, ale nie w formie federacyjnej tylko „Europy państw” i oczywiście pod „naturalnym” przywództwem Paryża ;)
2.5.3.2. Kalkulacje polityczne w obliczu nowych wyzwań dla jedności europejskiej
3.aspiracje krajów Europy Środkowo - Wschodniej, które patrzyły na Zachód jako wzór demokracji i gospodarki rynkowej - WE musiały się zdecydować, czy zostają strukturą bogatego Zachodu, czy otwierają się na wschód
* zdecydowano, że najpierw pogłębiona zostanie integracja polityczna i gospodarcza, a potem można się otwierać
28.listopada 1989 - Helmut Kohl ogłasza plan 10 punktów:
- miał doprowadzić do szybkiego zjednoczenia Niemiec
- obawy państw europejskich że to początek nowego kursu polityki RFN i że nie zechce dłużej realizować swych ambicji przez Europę.
8.grudnia 1989 Strasburg - spotkanie Rady Europejskiej
- podejrzenia wobec Niemiec, Francja chciała zwołania Konferencji Międzyrządowej dot. unii walutowej, żeby szybko zapewnić nieodwołalność jej powstania
- RFN wydawała się grać na zwłokę (podnosiła sprawy unii politycznej)
2.5.4. Zjednoczenie Niemiec a integracja europejska
W marcu 1990 stało się jasne, że szybkiemu zjednoczeniu Niemiec musi towarzyszyć pogłębianie integracji - ponownie rola Kohla i Mitteranda. Dwa problemy:
a) czy łączyć unie w ramach jednej Konferencji Międzyrządowej, czy dwóch i jeśli tak to czy równoczesnych czy następujących po sobie (co za b-z-d-u-r-y!!!!;/)
b) co zrobić z oporem wielkiej Brytanii której niechęć jeszcze wzrosła po pojawieniu się hasła unii politycznej
ad.a) RFN za połączeniem płaszczyzn integracji, Francja i Komisja przeciw
19.kwietnia 1990 - Kohl i Mitterand wystosowali wspólny list:
* za unią polityczną i za zwołaniem równolegle dwóch Konferencji Międzyrządowych
* w agendzie tej powinny znaleźć się cztery zagadnienia dot. unii politycznej:
- zapewnienie demokratycznej legitymizacji unii
- poprawienie efektywności funkcjonowania instytucji Wspólnot
- zapewnienie spójności działań politycznych, ekonomicznych i monetarnych
- zdefiniowanie i implementacja WPZiB
2.5.5. Proces tworzenia podstaw Unii Europejskiej
28.czerwca 1990 w Dublinie - spotkanie Rady Europejskiej
- potwierdzenie tezy listu Mitterand-Kohl konferencje będą się toczyć równolegle (uauuu!)
- ustalenie rozpoczęcia Konferencji na grudzień i ich wstępnego kalendarza
- nowe traktaty miały być ratyfikowane w 1992 i wejść w życie na początku 1993
kolejna wzruszająca przenośnia: „pociąg zwany Europą przygotował się do odjazdu i ma już gotowy rozkład”
2.5.5.1. Spory wokół programu realizacji Unii Gospodarczej i Walutowej
25-26.czerwca 1990 - posiedzenie Rady Europejskiej w Dublinie - formalna decyzja o rozpoczęciu obu Konferencji
- opór Wielkiej Brytanii - uważała, że unia walutowa powinna być efektem działania sił rynku, a nie decyzją polityczną
27-28. października 1990 - spotkanie Rady Europejskiej w Rzymie
- zgoda na rozpoczęcie II etapu budowy unii walutowej na 1.01.1994 mimo sprzeciwo Wielkiej Brytanii
14-15. grudnia 1990 - szczyt w Rzymie, dwie Konferencje Międzyrządowe
konferencja na temat UGiW - kontrowersje:
- kiedy mają powstać europejskie instytucje władzy monetarnej kiedy państwa mają im przekazać kompetencje do prowadzenia polityki pieniężnej - Niemcy chciały jak najpóźniej, Francja jak najwcześniej
- usytuowanie EBC względem rządów i główny cel jego działań - Niemcy chciały pełnej niezależności, podstawowe zadanie - stabilizacja cen
Francja - chciała żeby bank wspomagał rządy w osiągnięciu zasadniczych celów polityki gospodarczej
- kryteria, które muszą spełnić państwa, żeby przejść do II etapu -Niemcy chciały surowe, Francja i Włochy - trochę luźniejsze
W drugim i trzecim punkcie przeważyło stanowisko niemieckie, w pierwszym kompromis z lekkim wskazaniem na Niemcy - ESBC miał powstać dopiero w III etapie, ale w trakcie II miał działać Europejski Instytut Walutowy.
Kwestie uczestnictwa w unii walutowej - żadnego państwa nie można zmusić do przejścia do II fazy, żaden kraj nie może innemu tego zabronić, żaden kraj spełniający kryteria gospodarcze nie może być wykluczony otworzyło to drogę do pozostania Danii i Wielkiej Brytanii poza unią walutową.
2.5.5.2. Spory wokół koncepcji strukturalnej Unii Europejskiej
Kontrowersje:
- ile w unii będzie elementów ponadnarodowych - Niemcy i Beneluks chciały wzmocnienia
Francja, Wielka Brytania, Dania i Grecja chciały przewagi elementów międzyrządowych
- czy WPZiB ma mieć wymiar obronny i jaki ma być jego stosunek do NATO - Francja, Belgia i Hiszpania chciały niezależności od Waszyngtonu i NATO, przeciwnie Wielka Brytania, Holandia i Niemcy
- względnie niekontrowersyjne wzmocnienie legitymizacji demokratycznej - należy stworzyć obywatelstwo UE i wzmocnić kompetencje PE. Podstawą działań zasada pomocniczości.
Dyskusje nad projektem luksemburskim Traktatu o UE - znaczną rolę w formowaniu się końcowego dokumentu odegrały Luksemburg i Holandia (prezydencje)
12.kwietnia 1991 - Prezydencja (Luksemburg) przedstawia model „greckiej świątyni” (pod naciskiem Paryża) z trzema filarami: wspólnotowym (też z UGiW) i dwoma międzyrządowymi (współpraca w sprawach wewnętrznych i polityce zagranicznej) sprzeciw Delorsa i 8 państw
czerwiec - Luksemburg przygotował nową wersję - jednolita struktura z trzema „gałęziami” wychodzącymi z jednego wspólnotowego pnia - krytyka projektu jako zbyt federalistycznego i za duże uprawnienia PE, projekt WPO
Holandia - kolejna Prezydencja - we wrześniu przedstawiła swój projekt: (odrzucony)
- jedna federacyjna struktura, bardziej ponadnarodowa
- opuszczał problem WPO - postawa proatlantycka
Powrót do projektu luksemburskiego - koncepcja międzyrządowa
9 i 10. grudnia 1991 - zakończenie negocjacji na szczycie w Rzymie:
- koncepcja greckiej świątyni
- trzy filary:
I - Wspólnoty Europejskie, w ramach których wprowadzana byłaby unia walutowa (III etap rozpoczęcie - 1998)
II - WPZiB oparta na pogłębionej współpracy międzyrządowej z perspektywą WPO (jej wykonawcą UZE)
III - współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, charakter międzyrządowy, skoncentrowana na bezpieczeństwie wewnętrznym, azylu i migracji
Zwieńczenie tej konstrukcji - cele Unii, zasady ustrojowe subsydiarności i jednolitych ram instytucjonalnych oraz wspólny cel - coraz ściślejsza unia (ever closer union)
Nad całą konstrukcją miała czuwać Rada Europejska
Traktat podpisano w Maastricht 9 lutego 1992, Unia Europejska zaczęła działalność 1.listopada 1993
16