Praca socjalna
Stała się historycznie utrwaloną działalnością, obecna na całym świecie, kształtującą się w warunkach społecznych i kulturowych, wywodzących się z różnych tradycji i dokonań.
To dyscyplina teoretyczno-praktyczna, działalność zawodowa przedstawicieli profesji społecznych oraz określona metodologia postępowania w sytuacjach wymagających pomocy.
Ukierunkowana jest na pomoc, opiekę, stymulowanie aktywności indywidualnej i zbiorowej oraz tworzenie lub doskonalenie systemów wsparcia, które lepiej i trafniej zaspokajają potrzeby człowieka.
Istota pracy socjalnej
Tkwi w poszukiwaniu przez jednostkę zaspokajania swych potrzeb środowiskowych oraz w reakcjach na te potrzeby.
Pracownik socjalny wkracza w relacje osoby ze środowiskiem poprzez:
- redukowanie lub rozwiązywanie problemów
- zapobieganie zagrożeniom
- wspieranie i aktywizowanie potencjału
Poprawianie warunków życia lub pomoc przez:
- wzbogacanie zdolności do rozwiązywania problemów
- pomaganie ludziom w rozwijaniu i poprawie jakości ich kontaktów z innymi osobami
- promowanie odpowiedzialnego, efektywnego i humanitarnego działania
- włączanie ludzi w systemy, które dostarczają im środków, usług i szans rozwojowych
Cele pracy socjalnej
RATOWNICZY zapewnienie podstawowych warunków do życia
KOMPENSACYJNY zaspokajanie potrzeb indywidualnych
OCHRONNY minimalizowanie negatywnego wspływu czynników
PROMOCYJNY wspomaganie w rozwiązywaniu problemów i trudności
Zadania pracy socjalnej
Pomaganie jednostkom i grupom we wskazywaniu, rozwiązywaniu i minimalizowaniu problemów, wynikających z braku równowagi miedzy nimi a ich otoczeniem społecznym;
Wskazywanie potencjalnych obszarów równowagi
między jednostkami (grupami) a ich otoczeniem społecznym, w celu zapobiegania powstawania zaburzeń;
Prewencja i terapia oraz wyszukiwanie i wspieranie potencjału jednostek, grup i społeczności
Cztery cechy ogólne pracy socjalnej
Rozwiązywanie problemów
Konstytutywne wartości
Procedury
Wiedza
Teoretyczne założenia
Ontologiczne:
Postęp jest nieodłącznym czynnikiem rozwoju społecznego, a artykułowane w sposób bezpośredni bądź pośredni idee mają siłę sprawczą.
Człowiek jest aktywnym podmiotem w strukturze życia społecznego, ma wpływ na swoje losy, otoczenie, wrodzoną potrzebę aktywności w toku rozwoju filogenetycznego.
Środowisko wpływa na jednostkę.
Epistemologiczne:
Poznanie jednostki i środowiska jest podstawą działania w pracy socjalnej
Poznanie i doświadczenie umożliwia gromadzenie, porządkowanie i analizowanie danych empirycznych, stanowiących podstawę diagnozy społecznej, sprzyjającej tworzeniu nowej wiedzy
Poznanie umożliwia tworzenie norm i wzorców sytuacji społecznych
Prakseologiczne:
Jednostka i środowisko jest przedmiotem oddziaływania socjalnego
Podmiotowość jednostki w procesie pomocowym uruchamia „siły społeczne”
Dobro jednostki musi być zespolone z dobrem wspólnym
Diagnoza w pracy socjalnej jest elementem terapii
Wartości - dekalog pracy socjalnej
Najwyższą wartością jest człowiek
Kompetencja zawodowa, doświadczenie życiowe i autentyczne zainteresowanie człowiekiem są cechami pracownika socjalnego.
Wszyscy są równi w dostępie do usług socjalnych.
Interwencja socjalna ma być aktem twórczym, a nie powielaniem schematów.
Prawo do pełnej informacji
Źródło informacji
Postawa zrozumienia i życzliwości
Postawa tolerancji
Zasada odpowiedzialności, bezstronności i sprawiedliwości społecznej.
Działalność zawodowa p.p. prowadzona jest w przestrzeni społecznej, strukturze instytucjonalnej i nie jest sam w pracy socjalnej.
Wartości w kontekście norm
Akceptuje się godność, szacunek i prawo jednostki do samostanowienia, a jednostka jest:
Jednostka jest przedmiotem największej troski społeczeństwa
Między jednostkami w społeczeństwie występuje współzależność.
Jednostki ponoszą współodpowiedzialność za siebie.
Istnieją potrzeby ludzkie jednakowe dla wszystkich, ale jednostka ma potrzeby indywidualne, więc deprywacja społeczna ma charakter relatywny.
Modele pracy socjalnej wg R. Castela
1/ WIARA.
Głównym przesłaniem jest wiara w człowieka, w siebie, jako przedstawiciela profesji społecznej i wiara w warunki zewnętrzne, sprzyjające człowiekowi i jego rozwojowi.
2/ RACJA. Identyfikacja i diagnoza.
Zracjonalizowany, ukierunkowany na identyfikację problemu i na rozwiniętą diagnozę
Zróżnicowanych społecznie grup ryzyka.
3/ NADZIEJA.
Nadziei w możliwość zmian, w możliwość przekształceń i respektu dla wspólnych reguł życia społecznego.
Zasady pracy społecznej wg. S. Kawuli
Miłosierdzia czyli filantropizmu
Sprawiedliwości społecznej wynikające z niej tendencje egalitaryzmu materialnego, kulturalnego, oświatowego i edukacyjnego
Pomocniczości i wsparcia społecznego
Komplementarności wpływu relacji i interakcji społecznych w proces wspierania jednostki w jej rozwoju
Interwencjonizmu w kryzysowych sytuacjach. Koncepcja rezydualna: szybko i krótko.
Trzy poziomy tożsamości
Praca socjalna wywodzi się z nauk społecznych
Interpretuje
Świat
Modyfikuje
Na trzech poziomach:
Łączenie praktycznych sytuacji z intelektualnymi wyjaśnieniami.
Podejmuje badanie związków działań socjalnych z socjologią, psychologią, polityka społeczną, pedagogika społeczną.
Kształtuje własny, indywidualny i interdyscyplinarny charakter.
Pedagogika społeczna a praca socjalna.
„Pedagogika społeczna skupia się na środowiskowych uwarunkowaniach procesów wychowawczych oraz analizie czynników umożliwiających zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka” (wg S. Kawuli)
Pedagogika społeczna powinna łączyć teorie interakcyjne, socjalizacyjne i normatywne (wg Micha Brumlik). Proponuje wykorzystanie społecznej Kohlbergowskiej koncepcji Just-Community.
Kulturalizm - Michael Dufrenne - rozpatruje problem socjalizacji na trzech poziomach: 1) Instynktów, 2) Osobowości, 3) Kultury jako zbioru reguł, modeli i instytucji.
Interakcjonizm symboliczny - Erving Goffman - życie społeczne jest wyobrażeniem teatru z rolami wyznaczonymi przez innych.
Marksizm - zrozumienia procesu historycznego trzeba szukać w sposobie organizowania się ludzi w celu wytwarzania środków egzystencji.
Teoria systemów - Ludovic von Bertalanffy, Michael Crozier, Michele Daran.
Psychologia a praca socjalna
Psychoanaliza. „Nieświadomość jest procesem psychicznym którego istnienie zostało udowodnione przez jego przejawy” (s. 44). Mechanizmy obronne:
- stłumienie
- urazy (traumatyzmy)
- regresja
- sublimacja
- projekcja
- przeniesienie (transfer)
Antropologia kulturowa - Bronisław Malinowski. Claude Levi-Strauss.
Przezwyciężanie spełnić warunki:
- pozwolenie na ujawnienie się tendencji,
- częściowe przyjęcie czegoś i przejście do następnego etapu.
14. Ideologia i polityka socjalna
„Ideologia to całokształt, system poglądów dotyczących świata społeczeństwa; myśli przewodnich, pojęć politycznych, społecznych, prawnych, etycznych, religijnych grupy ludzi w określonym czasie, miejscu i warunkach społecznych - całokształt uwarunkowanych sytuacja życiową i interesem grupy. Ideologia jest więc pewną ofertą uporządkowania świata, stwarzającą ludziom możliwość odnalezienie poczucia wspólnoty, przedstawiającą cele i sposoby ich osiągnięcia, inspirując do działania, uzasadniając to działanie. Pedagogiczne aspekty analizy znajwiska ideologii pokazują, że wpływają one nie tylko na cele wychowania, ale także na jego praktykę i instytucje” ( za; J. Szmagalski, s. 52)
„Wskaźnikiem wydolności państwa w zakresie dobrze zrealizowanej polityki społecznej jest jakość współpracy miedzy organami i organizacjami, która wskazuje zaspokojenie potrzeb poszczególnych członków i grup społeczeństwa. […] Pracownicy socjalni nie tylko oceniają skutki realizowanych przez siebie programów pracy socjalnej, ale także ujawniają na swojej „mikrodziałce” skutki państwowej polityki społecznej i przyczyniają się do jej modernizowania. […] Toteż współczesne koncepcje ekonomii podaży powstały jako reakcje na ekonomię popytu, a także jako przekonanie o anachroniczności tradycyjnego liberalizmu.” (s. 53-54) sic! Sic! Sic!
15. Profesja
Pojęciem „profesje społeczne” coraz częściej obejmuje się cała gamę zawodów społecznych, sprawianych przez osoby przygotowane do podejmowania działania społecznego wobec trzech kategorii osób:
- zagrożonych wyłączeniem,
- wyłączanych
- u już wyłączonych (wykluczonych) z życia społecznego.
Cechy profesji:
Specjalistyczne wykształcenie
Działania służące dobru wspólnemu
Autonomia w prowadzeniu działalności
Kodeks etyczny i wewnętrzne reguły postępowania
Samorządowe organizacje zawodowe strzegące monopolu
Funkcje profilu profesji społecznych
OCHRONNA strażnik i stabilizator zmian w życiu społecznym oraz dystrybutor dóbr
KONTESTUJĄCA skupia działania pomocne na uświadamianiu mechanizmów społecznych determinujących problemy społeczne
MEDIACYJNA podkreśla znaczenie interakcji i współdziałania w procesie pomocy
17. Kompetencja
Kompetencja to zakres czyjejś wiedzy, umiejętności i odpowiedzialności.
Najważniejszym kryterium jest tu użyteczność.
Strukturalnie użyteczną można określić wiedzę teoretyczną, która posiada trzy aspekty:
TELEOLOGICZNY porządkuje obraz działania, pozwalając na sformułowanie celów.
TECHNOLOGICZNY określa sposoby osiągania celów
AKSJOLOGICZNY
Utylitarny pozwala uzasadnić sensowność działania oraz świadomy wybór celów.
18. Umiejętności
Myślenie heurystyczno-probabilistyczne i myślenie alternatywne - Ewa Marynowicz-Hetka
Umiejętność to sprawność w wykorzystywaniu odpowiedniej wiedzy podczas wykonywania określonych zadań; sprawdzonej możliwości osiągania celu z uwzględnieniem sposobów skutecznych w danej sytuacji.
Typologia umiejętności A. Nocunia i J. Szmagalskiego:
KONCEPCYJNE
SPOŁECZNE
TECHNICZNE.
Nawyk to nabyta zdolność wykonywania czynności automatycznie. Pedagodzy rozróżniają umiejętności praktyczne i umysłowe.
Kształcenie i doskonalenie zawodowe p.p. powinno koncentrować się na umiejętności:
POROZUMIEWANIA SIĘ
ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
19. Klasyfikacja podstawowych umiejętności pracy socjalnej.
Lista 12 : Amerykańskie Stowarzyszenie Pracowników Socjalnych:
Słuchanie innych celowo i ze zrozumieniem;
Zdobywanie informacji i zestawianie danych istotnych dla historii przypadku, diagnozy, raportu;
Tworzenie i podtrzymywanie wspomagających stosunków profesjonalnych;
Obserwowanie i interpretowanie werbalnych i niewerbalnych zachowań, wykorzystywanie teorii osobowości oraz metod diagnostycznych;
Angażowanie klientów w starania na rzecz rozwiązywania ich własnych problemów i zdobywanie ich zaufania;
Dyskutowanie drażliwych emocjonalnie tematów w sposób wspierający i nie budzący poczucia zagrożenia;
Opracowywanie innowacyjnych rozwiązań dla potrzeb klientów;
Podejmowanie decyzji o zakończeniu procesu terapeutycznego;
Prowadzenie własnych badań i interpretowanie procesu terapeutycznego;
Mediowanie i negocjowanie pomiędzy stronami;
Zapewnienie kontaktów międzyorganizacyjnych;
Interpretowanie i komunikowanie potrzeb społecznych wobec opinii publicznej, instancji legislacyjnych i dysponentów funduszy.
20. Zdolności
Zdolności - abilities: wyraźne mówienie i pisanie, pomocne reagowanie w krytycznych lub drażliwych sytuacjach; interpretowanie zjawisk społecznych objętych działaniem pomocowym; funkcjonowanie w warunkach stresu; ustalanie informacji potrzebnych do rozwiązania problemu; odnoszenie teorii socjologicznych i psychologicznych do sytuacji praktycznych; wykazywanie sprawności w prowadzeniu działalności grupowej itd.
Angielskie standardy umiejętności:
Poznawcze
Interpersonalne
Podejmowania decyzji
Administracyjne
Pozyskiwania środków.
Polskie standardy WPiPS i Men z 1993:
Metodologiczne
Społeczne
Stosowanie wiedzy prawniczej
Wskazywania kompetentnych instytucji
Menedżerskie
Podejmowania decyzji i szybkiej interwencji
Stosowania w praktyce wiedzy naukowej
Wykorzystania zdobyczy techniki
21. Etapy pracy z przypadkiem
Praca z przypadkiem jest sposobem pomocy realizowanym przez pracownika socjalnego, w którym poprzez analizę sytuacji jednostki borykającej się z jakimś problemem w kontekście środowiska, prowadzi się do opracowania diagnozy przypadku oraz planu postępowania i podjęcia działań profilaktycznych, kompensacyjnych lub terapeutycznych, angażując jednostkę w cały proces pomocy dla jej dobra oraz dobra społecznego.
Etapy:
Diagnoza przypadku
Opracowanie planu postępowania
Prowadzenie przypadku
Komponenty:
CASE STUDY - studium przypadku
CASE WORK - praca z przypadkiem
22. Modele pracy z przypadkiem
PSYCHOSPOŁECZNY
1920, Mary Richmond, Gordon Hamilton - podejście „organizmistyczne”, H. Radlińska - krytykowała
FUNKCJONALNY
1930, Jessie Taft i Virginia Robinson, nacisk na relacje przyczynowo-skutkowe
ZORIENTOWANY NA ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW
1950, Helen Perlman, celem jest zaangażowanie klienta w poszukiwanie rozwiązania.
MODYFIKACJI ZACHOWAŃ
1960, Edwin Thomas, opiera się na badaniach Skinnera, Eysencka, Gantta, model zorientowany zadaniowo:
Zachowania jednostki przypadają głównie na dziedzinę reakcji lub działań operacyjnych;
Zachowania zostały wyuczone w procesie wytwarzania odruchów;
Podlegają tym samym prawom uczenia
Podatne są na modyfikację
23. Zasady w prowadzeniu indywidualnego przypadku
Akceptacji
Komunikacji
Indywidualizacji
Uczestnictwa
Zaufania i poszanowania prywatności
Samoświadomości
24. Metoda grupowa
(Wg A. Kamieńskiego) Metoda grupowa pracy socjalnej, a także wychowawczej to sposób organizacji procesu pomocy (lub wychowania), w którym „pracownik socjalny (pedagog) ma przed sobą zespolony przez wspólne zadanie (problem) zbiór osób; wiąże go nie tylko dialog z poszczególnymi członkami tej zbiorowości […], ale i umiejętność przewodzenia lub przodowania w grupie i takiego oddziaływania na grupę, aby na straży zadań i zwyczajów sugerowanych przez wychowawcę (pracownika socjalnego) - stał nie tylko on, lecz także członkowie grupy”. Definicja ta podkreśla istotną rolę pedagogga (pracownika socjalnego) w organizacji pracy z grupą.
Rodzaje grup:
ROZWOJOWO-WYCHOWAWCZE
REWALIDACYJNE
PSYCHOTERAPEUTYCZNE
25. Typologia grup C. Zastrowa
R Rekreacyjne
U Umiejętności rekreacyjnych
S Socjalizacyjne
T Terapeutyczne
S Spotkaniowe
E Edukacyjne
S Samopomocy
P Problemowe i decyzyjne
26. Etapy pracy z grupą
Tworzenie grupy
Stabilizacja struktury i norm grupy
Realizacja celu grupowego
Ocena pracy i decyzja o jej dalszym losie
27. Modele pracy z grupą
Wg Catherine P. Papell i Beulah Rothman
Celów:
Społecznych
Naprawczych
Opartych na wzajemności
28. Zasady pracy grupowej
Kształtowanie autonomii grupy
Stosowanie wiedzy naukowej
Intencjonalne kierowanie interakcjami
Samowiedza i zasoby własne
Akceptacja i rozumna empatia
Uznanie autonomii grupy
Konstruktywne stosowanie ograniczeń
Indywidualizacja
Równoważenie konfliktów
Komunikacja
29. Metoda organizowania środowiska
Zasadniczym celem organizowania środowiska jest w każdym przypadku wspomaganie jego rozwoju, aktywizowanie, inspirowanie do pozytywnych zmian, przekształcania wadliwych struktur i elementów zachowań, postaw w tym środowisku. (lata 1960)
Etapy organizowania środowiska:
Rozpoznanie i diagnoza potrzeb, braków i zagrożeń
Organizowanie zespołu pracy
Planowanie i koordynacja działań opiekuńczo-wspomagająco-rozwojowych
Wtórne pobudzenie
Systematyczne ulepszanie środowiska
Kontrola i doskonalenie
30. Formy pracy
EKSPERYMENT
PROJEKT
AKCJA SOCJALNA
31. Techniki pracy socjalnej
- strukturyzacja
- zarządzanie, administrowanie
- plany i opracowania formalne
- edukacja i promocja
- pokazy
- akcje socjalne
- konsultacje i porady
- rzecznictwo
32. Etapy projektu socjalny
Projekt socjalny jest to ograniczone w czasie i przestrzeni społecznej przedsięwzięcie o charakterze pomocowym. Fazy: konceptualizacji, operacjonalizacji, ewaluacji. Aspekty: socjologiczny, psychologiczny, pedagogiczny.
Zdefiniowanie problemu
Wstępna analiza (diagnoza)
Usytuowanie problemu w kontekście teorii
Określenie celu i zadań
Opracowanie założeń metodologicznych
Analiza założeń
Ustalenie planu pracy
Wdrażanie projektu
Analiza recepcji projektu
Wnioski
33. Etapy kontraktu socjalnego
Ustalenie wspólnych celów
Zdefiniowanie problemów i celów operacyjnych
Opracowanie planu pracy i jego strukturyzacja w czasie
Ewaluacja realizacji uzgodnień i wyników pracy
34. Koncepcje pracy socjalnej
Teorie:
EKOLOGICZNE
Podkreślają znaczenie interakcji ludzi ze środowiskiem
SPOŁECZNO-KULTUROWE
Podkreślają znaczenie norm kulturowych
SPOŁECZNO - STRUKTURALNE
Podkreślają znaczenie struktury społecznej
PROTEKCJONISTYCZNE
Klasyczny liberalizm ogranicza ingerencję w sferę prywatną
LIBERALNE
Podkreśla znaczenie równych praw dziecka
35. Rodzaje kryzysów
Rozwojowy
Incydentalny
Endogenny
36. Postępowanie w przypadku przemocy
Analiza źródeł podejrzenia
Zebranie informacji o dziecku
Postawienie hipotezy
Rozmowa z rodzicami
Rozmowa z dzieckiem
37. Podział placówek opiekuńczo-wychowawczych
- wsparcia dziennego
- interwencyjne
- rodzinne
- socjalizacyjne
- rewalidacyjne
38. Komponenty nowego paradygmatu
Nowy paradygmat w opiece nad dzieckiem uwzględnia dnia komplementarne aspekty:
- kontekst środowiskowy
- kontekst interpersonalny i behawioralny
39. Zadania pracownika socjalnego (wg Kamińskiego)
Analizowanie i ocenianie zjawisk.
Kwalifikowanie.
Udzielanie informacji i wskazówek w rozwiązywaniu problemów.
Prowadzenie poradnictwa dla osób w trudnej sytuacji życiowej.
Wspieranie i ułatwianie.
Pobudzanie społecznej aktywności samopomocowych.
Inicjowanie nowych form udzielania pomocy i instytucji mogących jej udzielać.
Aktywne współuczestnictwa wdrażaniu i rozwijaniu programów.
Ujawnianie i analizowanie potrzeb i problemów społecznych na rzecz ich rozwiązywania.
Podejmowanie współpracy z innymi profesjonalistami.
Uczestnictwo w doskonaleniu i dokształcaniu zawodowym.
Inicjowanie problemów badawczych.
40. Zadania pracownika socjalnego
Zgodnie ze znowelizowaną ustawą o pomocy społecznej z 12 marca 2004 do zadań pracownika socjalnego należy:
Dokonywanie analizy i oceny zjawisk, które powodują zapotrzebowanie na świadczenia pomocy społecznej oraz kwalifikowanie do uzyskania tych świadczeń
Udzielanie informacji wskazówek i świadczeń pomocy osobom, które dzięki tej pomocy, będą w stanie samodzielnie życiowe problemy
Pomaganie osobom, będącym w trudnej sytuacji życiowej, udzielanie poradnictwa, dotyczącego możliwości przezwyciężania problemów
Pobudzanie społecznej aktywności i inspirowanie działań samopomocowych
Współpraca i współdziałanie z innymi specjalistami w celu przeciwdziałania i ograniczania patologii oraz skutków negatywnych zjawisk społecznych
Inicjowanie nowych form pomocy osobom i rodzinom, mającym trudna sytuację życiową, inspirowanie powoływania instytucji świadczących usługi oraz służących poprawie sytuacji osób i rodzin.
Zasady budowania strategii rozwiązywania problemów
Ustalenie modelu strategii (wariantu)
Ustalenie autora strategii (autorski projekt jednej osoba czy zespół)
Dokonanie wyboru modelu tworzenia i działania (taktyka)
Wyznaczanie perspektywy czasowej do realizacji strategii.
Ustalenie adresatów strategii.
Dokonanie rozeznania w zakresie istniejącej wiedzy o problemach społecznych w środowisku, dla którego będzie budowana strategia.
Wykorzystanie wszystkich dostępnych źródeł informacji o inicjatywach społecznych, stopniu zaangażowania środowiska lokalnego w rozwiązywanie problemów,
Dokonanie wyboru problemów strategii
Zaplanowanie realizacji etapów strategii
Ustalenie zakresu odpowiedzialności za środki niezbędne w realizacji strategii.
Ustalenie zasad monitorowania i ewaluacji działań strategicznych.
Zasady pracy socjalnej
Pomocniczości
Solidarności
Odpowiedzialności
Cechy pracy socjalnej
Niekomercyjność
Ochotniczość
Niezależność od struktur państwowych
Innowacyjność
Eksperymentalność
Elastyczność.