1. Praca socjalna

Stała się historycznie utrwaloną działalnością, obecna na całym świecie, kształtującą się w warunkach społecznych i kulturowych, wywodzących się z różnych tradycji i dokonań.

To dyscyplina teoretyczno-praktyczna, działalność zawodowa przedstawicieli profesji społecznych oraz określona metodologia postępowania w sytuacjach wymagających pomocy.

Ukierunkowana jest na pomoc, opiekę, stymulowanie aktywności indywidualnej i zbiorowej oraz tworzenie lub doskonalenie systemów wsparcia, które lepiej i trafniej zaspokajają potrzeby człowieka.

2. Istota pracy socjalnej

Tkwi w poszukiwaniu przez jednostkę zaspokajania swych potrzeb środowiskowych oraz w reakcjach na te potrzeby.

Pracownik socjalny wkracza w relacje osoby ze środowiskiem poprzez:

- redukowanie lub rozwiązywanie problemów

- zapobieganie zagrożeniom

- wspieranie i aktywizowanie potencjału

Poprawianie warunków życia lub pomoc przez:

- wzbogacanie zdolności do rozwiązywania problemów

- pomaganie ludziom w rozwijaniu i poprawie jakości ich kontaktów z innymi osobami

- promowanie odpowiedzialnego, efektywnego i humanitarnego działania

- włączanie ludzi w systemy, które dostarczają im środków, usług i szans rozwojowych

3. Cele pracy socjalnej

RATOWNICZY zapewnienie podstawowych warunków do życia

KOMPENSACYJNY zaspokajanie potrzeb indywidualnych

OCHRONNY minimalizowanie negatywnego wspływu czynników

PROMOCYJNY wspomaganie w rozwiązywaniu problemów i trudności

4. Zadania pracy socjalnej

• Pomaganie jednostkom i grupom we wskazywaniu, rozwiązywaniu i minimalizowaniu problemów, wynikających z braku równowagi miedzy nimi a ich otoczeniem społecznym;

• Wskazywanie potencjalnych obszarów równowagi

między jednostkami (grupami) a ich otoczeniem społecznym, w celu zapobiegania powstawania zaburzeń;

• Prewencja i terapia oraz wyszukiwanie i wspieranie potencjału jednostek, grup i społeczności

5. Cztery cechy ogólne pracy socjalnej

1. Rozwiązywanie problemów

2. Konstytutywne wartości

3. Procedury

4. Wiedza

6. Teoretyczne założenia

Ontologiczne:

1. Postęp jest nieodłącznym czynnikiem rozwoju społecznego, a artykułowane w sposób bezpośredni bądź pośredni idee mają siłę sprawczą.

2. Człowiek jest aktywnym podmiotem w strukturze życia społecznego, ma wpływ na swoje losy, otoczenie, wrodzoną potrzebę aktywności w toku rozwoju filogenetycznego.

3. Środowisko wpływa na jednostkę.

Epistemologiczne:

1. Poznanie jednostki i środowiska jest podstawą działania w pracy socjalnej

2. Poznanie i doświadczenie umożliwia gromadzenie, porządkowanie i analizowanie danych empirycznych, stanowiących podstawę diagnozy społecznej, sprzyjającej tworzeniu nowej wiedzy

3. Poznanie umożliwia tworzenie norm i wzorców sytuacji społecznych

Prakseologiczne:

1. Jednostka i środowisko jest przedmiotem oddziaływania socjalnego

2. Podmiotowość jednostki w procesie pomocowym uruchamia „siły społeczne”

3. Dobro jednostki musi być zespolone z dobrem wspólnym

4. Diagnoza w pracy socjalnej jest elementem terapii

7. Wartości - dekalog pracy socjalnej

1. Najwyższą wartością jest człowiek

2. Kompetencja zawodowa, doświadczenie życiowe i autentyczne zainteresowanie człowiekiem są cechami pracownika socjalnego.

3. Wszyscy są równi w dostępie do usług socjalnych.

4. Interwencja socjalna ma być aktem twórczym, a nie powielaniem schematów.

5. Prawo do pełnej informacji

6. Źródło informacji

7. Postawa zrozumienia i życzliwości

8. Postawa tolerancji

9. Zasada odpowiedzialności, bezstronności i sprawiedliwości społecznej.

10. Działalność zawodowa p.p. prowadzona jest w przestrzeni społecznej, strukturze instytucjonalnej i nie jest sam w pracy socjalnej.

8. Wartości w kontekście norm

Akceptuje się godność, szacunek i prawo jednostki do samostanowienia, a jednostka jest:

1. Jednostka jest przedmiotem największej troski społeczeństwa

2. Między jednostkami w społeczeństwie występuje współzależność.

3. Jednostki ponoszą współodpowiedzialność za siebie.

4. Istnieją potrzeby ludzkie jednakowe dla wszystkich, ale jednostka ma potrzeby indywidualne, więc deprywacja społeczna ma charakter relatywny.

9. Modele pracy socjalnej wg R. Castela

1/ WIARA.

Głównym przesłaniem jest wiara w człowieka, w siebie, jako przedstawiciela profesji społecznej i wiara w warunki zewnętrzne, sprzyjające człowiekowi i jego rozwojowi.

2/ RACJA. Identyfikacja i diagnoza.

Zracjonalizowany, ukierunkowany na identyfikację problemu i na rozwiniętą diagnozę

Zróżnicowanych społecznie grup ryzyka.

3/ NADZIEJA.

Nadziei w możliwość zmian, w możliwość przekształceń i respektu dla wspólnych reguł życia społecznego.

10. Zasady pracy społecznej wg. S. Kawuli

1. Miłosierdzia czyli filantropizmu

2. Sprawiedliwości społecznej wynikające z niej tendencje egalitaryzmu materialnego, kulturalnego, oświatowego i edukacyjnego

3. Pomocniczości i wsparcia społecznego

4. Komplementarności wpływu relacji i interakcji społecznych w proces wspierania jednostki w jej rozwoju

5. Interwencjonizmu w kryzysowych sytuacjach. Koncepcja rezydualna: szybko i krótko.

11. Trzy poziomy tożsamości

Praca socjalna wywodzi się z nauk społecznych

Interpretuje

Świat

Modyfikuje

Na trzech poziomach:

1. Łączenie praktycznych sytuacji z intelektualnymi wyjaśnieniami.

2. Podejmuje badanie związków działań socjalnych z socjologią, psychologią, polityka społeczną, pedagogika społeczną.

3. Kształtuje własny, indywidualny i interdyscyplinarny charakter.

12. Pedagogika społeczna a praca socjalna.

„Pedagogika społeczna skupia się na środowiskowych uwarunkowaniach procesów wychowawczych oraz analizie czynników umożliwiających zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka” (wg S. Kawuli)

Pedagogika społeczna powinna łączyć teorie interakcyjne, socjalizacyjne i normatywne (wg Micha Brumlik). Proponuje wykorzystanie społecznej Kohlbergowskiej koncepcji Just-Community.

1. Kulturalizm - Michael Dufrenne - rozpatruje problem socjalizacji na trzech poziomach: 1) Instynktów, 2) Osobowości, 3) Kultury jako zbioru reguł, modeli i instytucji.

2. Interakcjonizm symboliczny - Erving Goffman - życie społeczne jest wyobrażeniem teatru z rolami wyznaczonymi przez innych.

3. Marksizm - zrozumienia procesu historycznego trzeba szukać w sposobie organizowania się ludzi w celu wytwarzania środków egzystencji.

4. Teoria systemów - Ludovic von Bertalanffy, Michael Crozier, Michele Daran.

13. Psychologia a praca socjalna

Psychoanaliza. „Nieświadomość jest procesem psychicznym którego istnienie zostało udowodnione przez jego przejawy” (s. 44). Mechanizmy obronne:

- stłumienie

- urazy (traumatyzmy)

- regresja

- sublimacja

- projekcja

- przeniesienie (transfer)

Antropologia kulturowa - Bronisław Malinowski. Claude Levi-Strauss.

Przezwyciężanie spełnić warunki:

- pozwolenie na ujawnienie się tendencji,

- częściowe przyjęcie czegoś i przejście do następnego etapu.

14. Ideologia i polityka socjalna

„Ideologia to całokształt, system poglądów dotyczących świata społeczeństwa; myśli przewodnich, pojęć politycznych, społecznych, prawnych, etycznych, religijnych grupy ludzi w określonym czasie, miejscu i warunkach społecznych - całokształt uwarunkowanych sytuacja życiową i interesem grupy. Ideologia jest więc pewną ofertą uporządkowania świata, stwarzającą ludziom możliwość odnalezienie poczucia wspólnoty, przedstawiającą cele i sposoby ich osiągnięcia, inspirując do działania, uzasadniając to działanie. Pedagogiczne aspekty analizy znajwiska ideologii pokazują, że wpływają one nie tylko na cele wychowania, ale także na jego praktykę i instytucje” ( za; J. Szmagalski, s. 52)

„Wskaźnikiem wydolności państwa w zakresie dobrze zrealizowanej polityki społecznej jest jakość współpracy miedzy organami i organizacjami, która wskazuje zaspokojenie potrzeb poszczególnych członków i grup społeczeństwa. […] Pracownicy socjalni nie tylko oceniają skutki realizowanych przez siebie programów pracy socjalnej, ale także ujawniają na swojej „mikrodziałce” skutki państwowej polityki społecznej i przyczyniają się do jej modernizowania. […] Toteż współczesne koncepcje ekonomii podaży powstały jako reakcje na ekonomię popytu, a także jako przekonanie o anachroniczności tradycyjnego liberalizmu.” (s. 53-54) sic! Sic! Sic!

15. Profesja

Pojęciem „profesje społeczne” coraz częściej obejmuje się cała gamę zawodów społecznych, sprawianych przez osoby przygotowane do podejmowania działania społecznego wobec trzech kategorii osób:

- zagrożonych wyłączeniem,

- wyłączanych

- u już wyłączonych (wykluczonych) z życia społecznego.

Cechy profesji:

1. Specjalistyczne wykształcenie

2. Działania służące dobru wspólnemu

3. Autonomia w prowadzeniu działalności

4. Kodeks etyczny i wewnętrzne reguły postępowania

5. Samorządowe organizacje zawodowe strzegące monopolu

16. Funkcje profilu profesji społecznych

OCHRONNA strażnik i stabilizator zmian w życiu społecznym oraz dystrybutor dóbr

KONTESTUJĄCA skupia działania pomocne na uświadamianiu mechanizmów społecznych determinujących problemy społeczne

MEDIACYJNA podkreśla znaczenie interakcji i współdziałania w procesie pomocy

17. Kompetencja

Kompetencja to zakres czyjejś wiedzy, umiejętności i odpowiedzialności.

Najważniejszym kryterium jest tu użyteczność.

Strukturalnie użyteczną można określić wiedzę teoretyczną, która posiada trzy aspekty:

TELEOLOGICZNY porządkuje obraz działania, pozwalając na sformułowanie celów.

TECHNOLOGICZNY określa sposoby osiągania celów

AKSJOLOGICZNY

Utylitarny pozwala uzasadnić sensowność działania oraz świadomy wybór celów.

18. Umiejętności

Myślenie heurystyczno-probabilistyczne i myślenie alternatywne - Ewa Marynowicz-Hetka

Umiejętność to sprawność w wykorzystywaniu odpowiedniej wiedzy podczas wykonywania określonych zadań; sprawdzonej możliwości osiągania celu z uwzględnieniem sposobów skutecznych w danej sytuacji.

Typologia umiejętności A. Nocunia i J. Szmagalskiego:

KONCEPCYJNE

SPOŁECZNE

TECHNICZNE.

Nawyk to nabyta zdolność wykonywania czynności automatycznie. Pedagodzy rozróżniają umiejętności praktyczne i umysłowe.

Kształcenie i doskonalenie zawodowe p.p. powinno koncentrować się na umiejętności:

1. POROZUMIEWANIA SIĘ

2. ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW

3. ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW

19. Klasyfikacja podstawowych umiejętności pracy socjalnej.

Lista 12 : Amerykańskie Stowarzyszenie Pracowników Socjalnych:

1. Słuchanie innych celowo i ze zrozumieniem;

2. Zdobywanie informacji i zestawianie danych istotnych dla historii przypadku, diagnozy, raportu;

3. Tworzenie i podtrzymywanie wspomagających stosunków profesjonalnych;

4. Obserwowanie i interpretowanie werbalnych i niewerbalnych zachowań, wykorzystywanie teorii osobowości oraz metod diagnostycznych;

5. Angażowanie klientów w starania na rzecz rozwiązywania ich własnych problemów i zdobywanie ich zaufania;

6. Dyskutowanie drażliwych emocjonalnie tematów w sposób wspierający i nie budzący poczucia zagrożenia;

7. Opracowywanie innowacyjnych rozwiązań dla potrzeb klientów;

8. Podejmowanie decyzji o zakończeniu procesu terapeutycznego;

9. Prowadzenie własnych badań i interpretowanie procesu terapeutycznego;

10. Mediowanie i negocjowanie pomiędzy stronami;

11. Zapewnienie kontaktów międzyorganizacyjnych;

12. Interpretowanie i komunikowanie potrzeb społecznych wobec opinii publicznej, instancji legislacyjnych i dysponentów funduszy.

20. Zdolności

Zdolności - abilities: wyraźne mówienie i pisanie, pomocne reagowanie w krytycznych lub drażliwych sytuacjach; interpretowanie zjawisk społecznych objętych działaniem pomocowym; funkcjonowanie w warunkach stresu; ustalanie informacji potrzebnych do rozwiązania problemu; odnoszenie teorii socjologicznych i psychologicznych do sytuacji praktycznych; wykazywanie sprawności w prowadzeniu działalności grupowej itd.

Angielskie standardy umiejętności:

1. Poznawcze

2. Interpersonalne

3. Podejmowania decyzji

4. Administracyjne

5. Pozyskiwania środków.

Polskie standardy WPiPS i Men z 1993:

1. Metodologiczne

2. Społeczne

3. Stosowanie wiedzy prawniczej

4. Wskazywania kompetentnych instytucji

5. Menedżerskie

6. Podejmowania decyzji i szybkiej interwencji

7. Stosowania w praktyce wiedzy naukowej

8. Wykorzystania zdobyczy techniki

21. Etapy pracy z przypadkiem

Praca z przypadkiem jest sposobem pomocy realizowanym przez pracownika socjalnego, w którym poprzez analizę sytuacji jednostki borykającej się z jakimś problemem w kontekście środowiska, prowadzi się do opracowania diagnozy przypadku oraz planu postępowania i podjęcia działań profilaktycznych, kompensacyjnych lub terapeutycznych, angażując jednostkę w cały proces pomocy dla jej dobra oraz dobra społecznego.

Etapy:

1. Diagnoza przypadku

2. Opracowanie planu postępowania

3. Prowadzenie przypadku

Komponenty:

CASE STUDY - studium przypadku

CASE WORK - praca z przypadkiem

22. Modele pracy z przypadkiem

PSYCHOSPOŁECZNY

1920, Mary Richmond, Gordon Hamilton - podejście „organizmistyczne”, H. Radlińska - krytykowała

FUNKCJONALNY

1930, Jessie Taft i Virginia Robinson, nacisk na relacje przyczynowo-skutkowe

ZORIENTOWANY NA ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

1950, Helen Perlman, celem jest zaangażowanie klienta w poszukiwanie rozwiązania.

MODYFIKACJI ZACHOWAŃ

1960, Edwin Thomas, opiera się na badaniach Skinnera, Eysencka, Gantta, model zorientowany zadaniowo:

1. Zachowania jednostki przypadają głównie na dziedzinę reakcji lub działań operacyjnych;

2. Zachowania zostały wyuczone w procesie wytwarzania odruchów;

3. Podlegają tym samym prawom uczenia

4. Podatne są na modyfikację

23. Zasady w prowadzeniu indywidualnego przypadku

Akceptacji

Komunikacji

Indywidualizacji

Uczestnictwa

Zaufania i poszanowania prywatności

Samoświadomości

24. Metoda grupowa

(Wg A. Kamieńskiego) Metoda grupowa pracy socjalnej, a także wychowawczej to sposób organizacji procesu pomocy (lub wychowania), w którym „pracownik socjalny (pedagog) ma przed sobą zespolony przez wspólne zadanie (problem) zbiór osób; wiąże go nie tylko dialog z poszczególnymi członkami tej zbiorowości […], ale i umiejętność przewodzenia lub przodowania w grupie i takiego oddziaływania na grupę, aby na straży zadań i zwyczajów sugerowanych przez wychowawcę (pracownika socjalnego) - stał nie tylko on, lecz także członkowie grupy”. Definicja ta podkreśla istotną rolę pedagogga (pracownika socjalnego) w organizacji pracy z grupą.

Rodzaje grup:

ROZWOJOWO-WYCHOWAWCZE

REWALIDACYJNE

PSYCHOTERAPEUTYCZNE

25. Typologia grup C. Zastrowa

R Rekreacyjne

U Umiejętności rekreacyjnych

S Socjalizacyjne

T Terapeutyczne

S Spotkaniowe

E Edukacyjne

S Samopomocy

P Problemowe i decyzyjne

26. Etapy pracy z grupą

1. Tworzenie grupy

2. Stabilizacja struktury i norm grupy

3. Realizacja celu grupowego

4. Ocena pracy i decyzja o jej dalszym losie

27. Modele pracy z grupą

Wg Catherine P. Papell i Beulah Rothman

Celów:

Społecznych

Naprawczych

Opartych na wzajemności

28. Zasady pracy grupowej

1. Kształtowanie autonomii grupy

2. Stosowanie wiedzy naukowej

3. Intencjonalne kierowanie interakcjami

4. Samowiedza i zasoby własne

5. Akceptacja i rozumna empatia

6. Uznanie autonomii grupy

7. Konstruktywne stosowanie ograniczeń

8. Indywidualizacja

9. Równoważenie konfliktów

10. Komunikacja

29. Metoda organizowania środowiska

Zasadniczym celem organizowania środowiska jest w każdym przypadku wspomaganie jego rozwoju, aktywizowanie, inspirowanie do pozytywnych zmian, przekształcania wadliwych struktur i elementów zachowań, postaw w tym środowisku. (lata 1960)

Etapy organizowania środowiska:

1. Rozpoznanie i diagnoza potrzeb, braków i zagrożeń

2. Organizowanie zespołu pracy

3. Planowanie i koordynacja działań opiekuńczo-wspomagająco-rozwojowych

4. Wtórne pobudzenie

5. Systematyczne ulepszanie środowiska

6. Kontrola i doskonalenie

30. Formy pracy

EKSPERYMENT

PROJEKT

AKCJA SOCJALNA

31. Techniki pracy socjalnej

- strukturyzacja

- zarządzanie, administrowanie

- plany i opracowania formalne

- edukacja i promocja

- pokazy

- akcje socjalne

- konsultacje i porady

- rzecznictwo

32. Etapy projektu socjalny

Projekt socjalny jest to ograniczone w czasie i przestrzeni społecznej przedsięwzięcie o charakterze pomocowym. Fazy: konceptualizacji, operacjonalizacji, ewaluacji. Aspekty: socjologiczny, psychologiczny, pedagogiczny.

1. Zdefiniowanie problemu

2. Wstępna analiza (diagnoza)

3. Usytuowanie problemu w kontekście teorii

4. Określenie celu i zadań

5. Opracowanie założeń metodologicznych

6. Analiza założeń

7. Ustalenie planu pracy

8. Wdrażanie projektu

9. Analiza recepcji projektu

10. Wnioski

33. Etapy kontraktu socjalnego

1. Ustalenie wspólnych celów

2. Zdefiniowanie problemów i celów operacyjnych

3. Opracowanie planu pracy i jego strukturyzacja w czasie

4. Ewaluacja realizacji uzgodnień i wyników pracy

34. Koncepcje pracy socjalnej

Teorie:

EKOLOGICZNE

Podkreślają znaczenie interakcji ludzi ze środowiskiem

SPOŁECZNO-KULTUROWE

Podkreślają znaczenie norm kulturowych

SPOŁECZNO - STRUKTURALNE

Podkreślają znaczenie struktury społecznej

PROTEKCJONISTYCZNE

Klasyczny liberalizm ogranicza ingerencję w sferę prywatną

LIBERALNE

Podkreśla znaczenie równych praw dziecka

35. Rodzaje kryzysów

Rozwojowy

Incydentalny

Endogenny

36. Postępowanie w przypadku przemocy

1. Analiza źródeł podejrzenia

2. Zebranie informacji o dziecku

3. Postawienie hipotezy

4. Rozmowa z rodzicami

5. Rozmowa z dzieckiem

37. Podział placówek opiekuńczo-wychowawczych

- wsparcia dziennego

- interwencyjne

- rodzinne

- socjalizacyjne

- rewalidacyjne

38. Komponenty nowego paradygmatu

Nowy paradygmat w opiece nad dzieckiem uwzględnia dnia komplementarne aspekty:

- kontekst środowiskowy

- kontekst interpersonalny i behawioralny

39. Zadania pracownika socjalnego (wg Kamińskiego)

1. Analizowanie i ocenianie zjawisk.

2. Kwalifikowanie.

3. Udzielanie informacji i wskazówek w rozwiązywaniu problemów.

4. Prowadzenie poradnictwa dla osób w trudnej sytuacji życiowej.

5. Wspieranie i ułatwianie.

6. Pobudzanie społecznej aktywności samopomocowych.

7. Inicjowanie nowych form udzielania pomocy i instytucji mogących jej udzielać.

8. Aktywne współuczestnictwa wdrażaniu i rozwijaniu programów.

9. Ujawnianie i analizowanie potrzeb i problemów społecznych na rzecz ich rozwiązywania.

10. Podejmowanie współpracy z innymi profesjonalistami.

11. Uczestnictwo w doskonaleniu i dokształcaniu zawodowym.

12. Inicjowanie problemów badawczych.

40. Zadania pracownika socjalnego

Zgodnie ze znowelizowaną ustawą o pomocy społecznej z 12 marca 2004 do zadań pracownika socjalnego należy:

• Dokonywanie analizy i oceny zjawisk, które powodują zapotrzebowanie na świadczenia pomocy społecznej oraz kwalifikowanie do uzyskania tych świadczeń

• Udzielanie informacji wskazówek i świadczeń pomocy osobom, które dzięki tej pomocy, będą w stanie samodzielnie życiowe problemy

• Pomaganie osobom, będącym w trudnej sytuacji życiowej, udzielanie poradnictwa, dotyczącego możliwości przezwyciężania problemów

• Pobudzanie społecznej aktywności i inspirowanie działań samopomocowych

• Współpraca i współdziałanie z innymi specjalistami w celu przeciwdziałania i ograniczania patologii oraz skutków negatywnych zjawisk społecznych

• Inicjowanie nowych form pomocy osobom i rodzinom, mającym trudna sytuację życiową, inspirowanie powoływania instytucji świadczących usługi oraz służących poprawie sytuacji osób i rodzin.

41. Zasady budowania strategii rozwiązywania problemów

1. Ustalenie modelu strategii (wariantu)

2. Ustalenie autora strategii (autorski projekt jednej osoba czy zespół)

3. Dokonanie wyboru modelu tworzenia i działania (taktyka)

4. Wyznaczanie perspektywy czasowej do realizacji strategii.

5. Ustalenie adresatów strategii.

6. Dokonanie rozeznania w zakresie istniejącej wiedzy o problemach społecznych w środowisku, dla którego będzie budowana strategia.

7. Wykorzystanie wszystkich dostępnych źródeł informacji o inicjatywach społecznych, stopniu zaangażowania środowiska lokalnego w rozwiązywanie problemów,

8. Dokonanie wyboru problemów strategii

9. Zaplanowanie realizacji etapów strategii

10. Ustalenie zakresu odpowiedzialności za środki niezbędne w realizacji strategii.

11. Ustalenie zasad monitorowania i ewaluacji działań strategicznych.

42. Zasady pracy socjalnej

1. Pomocniczości

2. Solidarności

3. Odpowiedzialności

43. Cechy pracy socjalnej

1. Niekomercyjność

2. Ochotniczość

3. Niezależność od struktur państwowych

4. Innowacyjność

5. Eksperymentalność

6. Elastyczność.

---