ROZDZIAŁ 2

DOWODZENIE

2.1. Zasady ogólne

2.1.1. Istota dowodzenia

Dowodzenie to proces, poprzez który dowódca narzuca swoją wolę i zamiary podwładnym. Obejmuje władzę i odpowiedzialność za użycie podległych mu sił i środków do wykonania zadania. Odpowiedzialność dowódcy jest niepodzielna i nie może być przekazywana. To również proces w ramach którego dowódca planuje, organizuje, koordynuje i ukierunkowuje działania podlegającego mu pododdziału poprzez użycie standardowych procedur działania i wszelkich dostępnych środków przekazywania informacji.

Istota dowodzenia wyraża się w ciągłym i zorganizowanym oddziaływaniu dowódcy na podległe pododdziały, w celu zgodnego z jego wolą (decyzją) wykonania zadania bojowego z najmniejszymi stratami i w czasie nakazanym przez przełożonego. Istotę i treść dowodzenia pododdziałami zobrazowano na rys. 2.1.

		Istota dowodzenia
		Zbieranie informacji (danych o sytuacji)
		(Zwrotny obieg informacji)
		DOWODZENIE PODODDZIAŁEM W TOKU WYKONANIA ZADANIA		PODJĘCIE DECYZJI I OKREŚLENIE ZAMIARU

Rys. 2.1. Istota dowodzenia

2.1.2. Charakterystyka zasad dowodzenia

Tryb pracy dowódcy pododdziału w warunkach spełniania różnorodnych funkcji związanych z dowodzeniem w każdym konkretnym przypadku będzie zależał od charakteru otrzymanego zadania, ilości posiadanego czasu, poziomu wyszkolenia żołnierzy i innych warunków sytuacji taktycznej. W pracy tej właściwe są jednak pewne zasady, których należyte rozumienie i przestrzeganie jest konieczne w każdych warunkach i sytuacji.

Zasady dowodzenia wojskami to opracowane (ustalone) teoretycznie i zweryfikowane w praktyce prawidłowości i reguły, które określają racjonalne sposoby działalności dowódcy. Wskazują one, co i jak należy robić, by spełnić wymagania stawiane wobec dowodzenia.

Wymagania charakteryzują jakościowy stan dowodzenia i odpowiadają na pytanie, jakie powinno ono być, by było zgodne z charakterem walki ogólnowojskowej i zapewniało jej powodzenie.

Do zasad dowodzenia należą: jednolitość, jednoosobowość oraz dowodzenie przez określenie celu działania.

Jednolitość dowodzenia opiera się na takim samym pojmowaniu obowiązków, praw, zasad dowodzenia, wychowania wojskowego, wyszkolenia oraz interpretacji pojęć. Stosowanie tej zasady zapewnia zgodność myślenia i działania wszystkich dowódców i pododdziałów w realizacji zamiaru (planu działania) przełożonego.

Przez pojęcie jednoosobowego dowodzenia rozumie się takie dowodzenie, w toku którego każdym pododdziałem dowodzi wyznaczony dowódca, ponoszący pełną odpowiedzialność za całokształt działalności podwładnych. Ma ono zapewnić efektywne użycie środków walki, operatywne i niezawodne dowodzenie podległymi pododdziałami (żołnierzami) w skomplikowanych warunkach walki (działań).

Zasada jednoosobowego dowodzenia znajduje szczególnie wyraźne odbicie w tym, że tylko dowódca ponosi pełną, osobistą odpowiedzialność za dowodzenie podwładnymi i za pomyślne wykonanie przez nich zadań bojowych.

Dowódca, wydając rozkazy, żąda bezwzględnego ich wykonania. Rozkazy wydaje on jednak na podstawie prawa, którego nie może naruszyć. W zakresie przyznanych mu uprawnień dowódca może przejawiać dużą samodzielność. Element ryzyka w jego decyzji musi się jednak opierać na rozsądku.

Jest to jednak tylko jedna strona zasady jednoosobowego dowodzenia i nie oznacza przy tym, że dowódca może ignorować podwładnych, nie liczyć się z ich zdaniem. Z drugiej strony zasada ta wskazuje na konieczność umiejętnego kojarzenia jednoosobowego dowodzenia z inicjatywą i inwencją podwładnych. Ignorowanie tego faktu prowadzi do sytuacji wchodzenia przełożonego w zakres kompetencji podwładnego i rozwiązywania zagadnień za niego, a w konsekwencji do opóźniania reakcji na zmiany w sytuacji bojowej i tym samym sztucznego hamowania działania pododdziałów. Ponadto przyzwyczaja to podwładnych do pasywnego oczekiwania na dyspozycje przełożonego.

Dowodzenie przez określenie celu działania zapewnia podporządkowanym dowódcom swobodę działania. Jej zakres zależy od rodzaju wykonywanego zadania. Dowódca zapoznaje podwładnych ze swoim zamiarem, określa wyraźnie zadanie i przekazuje do dyspozycji konieczne siły i środki. Szczegóły określa tylko w celu koordynacji działań służących osiągnięciu wspólnego celu. Ingerować może tylko wówczas, gdy niewłaściwe działania podwładnych zagrażają realizacji jego zamiaru. Podwładni osiągając wspólny cel, mogą działać samodzielnie, wykazywać się inicjatywą, natychmiast reagować na rozwój sytuacji i wykorzystywać sprzyjające okoliczności. Stosowanie tej zasady opiera się na zaufaniu przełożonego do profesjonalizmu podwładnego.

Dowodzenie pododdziałami powinno być trwałe, ciągłe, operatywne i skryte.

Trwałość i ciągłość to stałe oddziaływanie dowódców na przebieg działań pododdziałów.

Operatywność to sprawne, zorganizowane ingerowanie w procesy (zjawiska) zachodzące w pododdziałach (siłach, środkach) w celu dostosowania ich działania do zmieniającej się sytuacji.

Skrytość to zachowanie w tajemnicy przedsięwzięć związanych z przygotowaniem i prowadzeniem działań (walki).

2.1.3. Charakterystyka sposobów dowodzenia pododdziałami

Różnorodność działań bojowych oraz form i warunków ich prowadzenia, stawiają jakościowo nowe zadania i wymagania wobec dowodzenia. Powszechne stosowanie nowoczesnych środków walki stwarza niespotykane dotychczas możliwości rozbicia przeciwnika i to zwykle w krótkim czasie oraz w dowolnym miejscu. W konsekwencji stałym przewartościowaniom ulegają wymagania stawiane dowodzeniu głównie w zakresie czasu przygotowania walki oraz reagowania dowódców w toku jej prowadzenia, ciągłości i operatywności wpływania na rozwój sytuacji i jej kształtowania według własnej woli a także jakości wykonywania zadań dowodzenia. Powoduje to inne niż dotychczas widzenie potrzeb i sposobów realizacji przedsięwzięć w zakresie dowodzenia. Dotyczy to głównie procesu i procedur planowania walki i stawiania zadań

Współcześnie, w warunkach stale i dynamicznie zmieniających się sytuacji oraz złożoności przygotowania i prowadzenia walki zakłada się stosowanie różnych sposobów (technik) dowodzenia.

Określenie i przekazanie przez przełożonego podwładnym zadań jest podstawowym sposobem wprowadzenia własnej decyzji w życie. Jest to zatem podstawowa i bardzo ważna działalność dowódcy w procesie dowodzenia.

W praktycznej działalności przełożony może określić i przekazać podwładnemu cel jego działania. Wówczas taki sposób (technikę) dowodzenia nazywa się dowodzeniem przez cele. W innym wypadku przełożony może ustalić i przekazać podwładnym tylko zadanie i wówczas taki sposób (technikę) dowodzenia określa się dowodzeniem przez zadanie. W innym jeszcze przypadku przełożony może podwładnemu określić i przekazać wraz z zadaniem jak ma go wykonać. Wtedy taki sposób (technika) dowodzenia nazywa się dowodzeniem przez czynności.

Sposób dowodzenia przez cele charakteryzuje się tym, że przełożony określa co podwładny ma osiągnąć lub może on ograniczyć się jedynie do zainicjowania określonego działania.

W praktyce stosując ten sposób dowodzenia przełożony powinien określić podwładnemu: co i gdzie ma on osiągnąć.

Przy stosowaniu tego sposobu zalecane jest przede wszystkim, aby przełożony posiadał racjonalny plan walki (działania), w którym będzie jasno wyrażony cel główny, czyli to co chce się osiągnąć. Cele działania poszczególnych wykonawców powinny wynikać i współtworzyć cel działania przełożonego.

Z uwagi na to, że dowodzenie przez cele pozostawia swobodę podwładnemu w planowaniu walki i stawianiu zadań, musi on jednak posiadać odpowiednią wiedzę i umiejętności. Pozostawienie podwładnemu swobody w określeniu zamiaru wykonania zadania gwarantuje między innymi duże jego zaangażowanie się zarówno w procesie przygotowania walki (działań), jak i w toku jej prowadzenia. Taki sposób dowodzenia wyzwalać powinien jego inicjatywę i pomysłowość w przyjmowaniu rozwiązań na wysokim poziomie merytorycznym i organizacyjnym. Stąd sposób ten powinien być preferowany i powszechnie stosowany. Podwładny (wykonawca) otrzymując cel, sam decyduje o sposobie jego osiągnięcia oraz ponosi pełną odpowiedzialność za efekty działania podległych mu pododdziałów (żołnierzy).

Sposób dowodzenia przez zadania polega na sprecyzowaniu przez przełożonego i przekazaniu podwładnemu (wykonawcy) tylko zadania, a więc: co, gdzie i kiedy ma on wykonać. Procedura przygotowania przez przełożonego zadania dla podwładnego w tym przypadku jest przede wszystkim prostsza od określenia zadania przy stosowaniu sposobu dowodzenia przez czynności. Przełożony bowiem określa zadanie podwładnemu wynikające z jego decyzji.

Sposób dowodzenia przez czynności polega na określeniu przez przełożonego i przekazaniu podwładnemu (wykonawcy) zadania i szczegółowych czynności dotyczących sposobu jego wykonania. Taki sposób postępowania wiąże się z koniecznością powzięcia decyzji za podwładnego. Ponadto zachodzi potrzeba podzielenia zadania podwładnego na zadania częściowe i cząstkowe, a nawet na czynności złożone i proste. Procedura ta jest konieczna, bowiem stanowi podstawę do określenia i sformułowania zadania podwładnemu, to znaczy sprecyzowania, co, gdzie, kiedy ma on wykonać, a także jak realizować poszczególne czynności. W praktyce proces ten jest wieloetapowy oraz czasochłonny i pracochłonny.

Sposób dowodzenia przez czynności powinien być stosowany w wyjątkowych przypadkach. Do przypadków takich można zaliczyć między innymi brak profesjonalnych umiejętności u podwładnych (np. żołnierze rezerwy) lub też dużą złożoność zadania, które ma wykonać podwładny.

Podstawową wadą tego sposobu dowodzenia jest hamowanie inicjatywy podwładnych, zabieranie im ich kompetencji a także po części zwalnianie z obowiązku ponoszenia odpowiedzialności za osiągnięte rezultaty działania.

Sposoby (techniki) dowodzenia Tabela 2.1

WYSZCZEGÓLNINIE		KTO ma wykonać (osiągnąć)	CO ma wykonać (osiągnąć)	GDZIE wykonać (osiągnąć)	KIEDY wykonać (osiągnąć)	JAK wykonać
TECHNIKI DOWODZENIA RZEZ	CELE
	ZADANIA
	CZYNNOŚCI

67

Postawienie

zadań

podwładnym

Kontrola

przygotowania

pododdziału

do walki

Opracowanie

planu walki

(działania)

---