Podstawy ruralistyki - egzamin, Gospodarka przestrzenna

Pytania egzaminacyjne z przedmiotu Podstawy ruralistyki

Etymologia słów rurystyka, urbanistyka, ruralistyka dyskusja.
Zakres zainteresowań przedmiotu ruralistyka.
Pojęcie i specyfikacja wsi.
Wsie liniowe zabytkowe i współczesne.
Wsie płaszczyznowe obronne, wczesnohistoryczne, wielodrożnice.
Wsie punktowe, przysiółki, wsie samotnicze na obszarach zabagnionych i górzystych.
Przykłady genezy układów przestrzennych wsi - okoliczności przyrodnicze i społeczno - gospodarcze.
Wsie przyośrodkowe, folwarczne, popeegierowskie.
Zasady komasacji i wsie pokomasacyjne i poparcelacyjne.
Hierarchia funkcjonalna wsi, promienie obsługi.
Podstawy planowania przestrzennego powiatu - gospodarka roślinna, kompleksy glebowe.
Podstawy planowania przestrzennego powiatu - gospodarka zwierzęca, obsada inwentarza żywego w sztukach dużych (DJP) na 100 ha użytków rolnych.
Relacje: gospodarstwo - rozłogi; problem zrównoważenia gospodarki hodowlanej a ochrona środowiska przyrodniczego.
Podstawy lokalizacji przemysłu rolno - przetwórczego, komunikacja, energia, zaopatrzenie w wodę i usuwanie ścieków, baza surowcowa, siła robocza, konkurencja.
Struktura wsi, zagrody dośrodkowe, odśrodkowe, pasmowe i pasmowo - szeregowe.
Przekroje dróg i ulic osiedlowych i polnych.
Planowanie wsi a zaopatrzenie w wodę.
Planowanie wsi a ochrona przeciwpowodziowa.
Rzutowanie ochrony przeciwpożarowej na rozplanowanie wsi.
Klimat mikro i makro a planowanie wsi.
Rozpoznanie warunków i przyczyn samorzutnego ukształtowania wsi jako wytyczne w planowaniu.
Ulice i drogi wiejskie, sezonowe drogi polne i szlaki gospodarcze (wygony bydła itp.)
zrównoważenie rozwoju gospodarstw wielkotowarowych i wieloprzestrzennych, progi intensywności produkcji roślinnej i zwierzęcej.
Wykorzystanie byłych ośrodków gospodarczych w pegieerach w formowaniu kapitalistycznych struktur produkcyjnych.

1Etymologia słów rurystyka, urbanistyka, ruralistyka dyskusja.

Rurystyka - rus. ruris (łac.) wieś analogicznie do urbs. urbis

- rustykalny, Rusini

- ruralistyka - rural- wieś (fran.) (rural pochodzi z łaciny).

Urbanistyka (z języka łacińskiego urbs - "miasto"), sztuka planowania i budowy miast, osiedli oraz różnego rodzaju zespołów budowli, a także zagospodarowywania terenów zgodnie z ich przewidywanym przeznaczeniem (funkcje przemysłowe, mieszkalne, rekreacyjne, reprezentacyjne itd.). Urbanistyka istniała już w starożytności.

Ruralistyka - nauka o historii budowy wsi i planowaniu rozwoju społeczno-gospodarczego i przyrodniczego. Ruralistyka jest jednocześnie sztuką kompozycji.

2Zakres zainteresowań przedmiotu ruralistyka.

Planowanie przestrzenne obszarów wiejskich, zasady planowania i budowy wsi, budownictwo obiektów rolniczych, zagospodarowanie przestrzenne obszarów rolnych, wsi i poszczególnych siedlisk, składają się na określenie ruralistyka.

Uwarunkowania społ. - gosp.- demografia, infrastruktura społeczna, rolnictwo i hodowla; przyrodnicze- gleba, hydrologia, rzeźba ,opady, nasłonecznienie, wiatry. W planowaniu ruralistycznym czynniki przyrodnicze odgrywają determinującą rolę ze względu na drobną skalę obiektów wpisywanych w krajobraz, podstawę utrzymania- gospodarkę zwierzęcą a przede wszystkim roślinną immanentnie związaną z przyrodą.

3Pojęcie i specyfikacja wsi.

Wieś -dwa pojęcia:

obszar poza miastem (z wyjątkiem terenów nie zasiedlonych np. lasów)

osiedle

Wieś jest jednostką, której gospodarka oparta jest na rolnictwie. Działalność wsi opiera się o przyrodę, a przede wszystkim gleby, położenie, klimat.

Wsie można sklasyfikować ze względu na:

-kryterium funkcjonalne: wieś rolniczo-hodowlana, rolniczo-przemysłowa, rolniczo-letniskowa,

- kryterium fizjonomiczne: wieś mała, średnia, duża (mierzona liczbą zagród i mieszkańców), wieś rozproszona, skupiona, wieś liniowa, powierzchniowa, punktowa, wieś o układzie pól blokowym, pasmowym, różnokierunkowym

- kryterium genetyczno- historyczne: wieś z określonego okresu, wieku, wieś samorodna-zkładana( samorzutna, zaprojektowana), wieś kościelna, królewska, klasztorna, szlachecka (folwarczna), pegierowska, wieś na prawie niemieckim, polskim, ruskim, magdeburskim, wołoskim.

4Wsie liniowe zabytkowe i współczesne.

Wsie liniowe (występujące najczęściej):

Szeregówka - 5% (bardzo regularna, zespół ulicówek) -zakładana

Szeregówka jest to regularny typ osiedla, występujący głównie na terenach byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Szeregówki powstały w wyniku tzw. „pomiary włóczonej”, która wyznaczyła dla poszczególnych gospodarzy wydłużone parcele, tzw. „rezy”. Osiedla zakładano na brzegach rez, wzdłuż osi prostej, którą stanowiła droga.

Łańcuchówka 17% (najczęściej powstawały wzdłuż cieku wodnego, zabudowa jedno lub dwustronna) -samorodna

Łańcuchówka jest genetycznie związana z łanowym układem pól. Występuje najczęściej na terenach górzystych i wyżynach. Zabudowa jest usytuowana zwykle wzdłuż cieku wodnego, po jednej lub po obu jego stronach. Obszar środkowy ciągnący się wzdłuż całej wsi, zalewany w okresie wezbrań nasi nazwę „nawsie” i w większości przypadków stanowi wspólną własność, użytkowaną jako pastwisko. Zabudowa mieszkalna i gospodarcza jest umieszczona pośrodku łanu, który w postaci długiego pasa biegnie prostopadle do dna doliny. Granice łanów są równocześnie drogami polnymi, umożliwiającymi dostęp do cieku wodnego. Typ ten jest genetycznie związany z tzw. kolonizacją na prawie niemieckim. Łańcuchówki uległy stosunkowo małym przeobrażeniom i do dziś zachowały się w nie zmienionych kształtach.

Rzędówka (XVIIw.) - 2 rodzaje

-właściwa 7%- samorodna

- powstała w wyniku komasacji lub po parcelacji 5% -zakładana

Rzędówka jest zbliżona do łańcuchówki lecz o regularnej zabudowie, ciągnącej się wzdłuż drogi, najczęściej po jednej stronie. Rzędówka jest związana zarówno z układem łanowym jak i niwowym z tym, że wsie łanowe są zazwyczaj większe i mają nieco luźniejszą zabudowę. Typ ten występuje głównie w środkowej Polsce.

Wieś przydrożna (ulicówka)

- właściwa 10% - samorodna

- po komasacji lub po parcelacji (do II wojny św. powstały) 5% - zakładana

Ulicówka jest to wieś o regularnej zabudowie, rozlokowanej wzdłuż krótkiej i zazwyczaj szerokiej ulicy. Poszczególne domy są ulokowane na tzw. niwie domowej, położonej stosunkowo blisko wody. Niwa ta składa się zwykle z trzech części: działki przeznaczonej pod zabudowę, działki sadowej i ogrodowej. Wsie typu ulicówki mogą pochodzić z różnych okresów zarówno historycznie odległych, jak i współczesnych.

5Wsie płaszczyznowe obronne, wczesnohistoryczne, wielodrożnice.

Wsie powierzchniowe:

przed XIII w.

-okolnice 0% (zakładane)

- owalnice 1,5% (samorodne)

Owalnica jest to swoisty typ wsi, zbliżony do ulicówki, spotykany najczęściej na północy kraju. Wewnątrz wsi ulica rozdziela się na dwie ulice, które otaczają obszar wolny, tzw. plac. Plac ten jest wspólną własnością, a jego funkcje bywają różnorodne, lecz zawsze stanowi on centrum życia wsi. Niwy domowe są najczęściej oddzielone od pól drogami gospodarczymi, stanowiącymi drugi system drożny, otaczający wieś.

po XIII w.

- wsie wielodrożne 2,5% (samorodne)

-wsie typu przyośrodkowego

*ok. 4,5%-folwarczne (pegierowskie),*ok. 2% -samych pegierowskich, - szlacheckie, kościelne, klasztorne, królewskie(zakładane, projektowane)

Wielodrożnica - 2,5% to duża wieś o zwartej zabudowie powstająca wzdłuż kilku ciągów komunikacyjnych (ulic), ale o nieregularnym kształcie, jedna z wczesnych form słowiańskiej zabudowy wsi. Prawdopodobnie forma ta funkcjowała obok łańcuchówki w południowej Małopolsce oraz Rusi Halickiej przed okresem kolonizacji, ale ślady dawnych form przestrzennych nie są obecnie w żaden sposób uchwytne. Typowe formy wielodrożnicowej zabudowy wsi zachowały się do dziś na obszarze Rosji oraz Ukrainy.

Wsie wielodrożnicowe mają zazwyczaj układ pól nieregularny, niwowy lub niwowo-blokowy, zawsze z dużym rozbiciem własności na liczne działki. Przykładem takiej miejscowości może być Trzemżal w woj.wielkopolskim , wieś Szymonków w woj. opolskim, Żelechlinek w woj. łódzkim, lub też Wierzbowa w Borach Dolnośląskich.

6Wsie punktowe, przysiółki, wsie samotnicze na obszarach zabagnionych i górzystych.

Wsie punktowe:

Przysiółki (6-7 zagród, powstałych generalnie na obszarach bagiennych, gdzie znajduje się jakaś wysepka m.in. w P.Kampinowskiej)-samorodne-36,5%.

Przysiółek reprezentuje typ zabudowy stosunkowo zwartej lecz nielicznej. Charakterystyczny dla tego typu osad jest szachownicowy układ gruntów. Przysiółki powstawały zazwyczaj samorodnie na tzw. nowinach uzyskanych dzięki karczunkowi lasów. Są one rozpowszechnione na obszarach północnej i środkowej Polski.

Samotnicze wsie (samorodne)

- bagienne -2,5%

- wyżynne (górskie) -8,5%

Samotnica stanowi typ wsi o luźnej, nieregularnej zabudowie, związany z blokowym układem pól. Przez środek osiedla przechodzi droga główna do której są doprowadzone drogi lokalne z jednego lub kilku gospodarstw. Geneza wsi samotniczych jest różna , większość pochodzi jednak z okresu wielkich reform społeczno-gospodarczych XIX i XXw.

7Przykłady genezy układów przestrzennych wsi - okoliczności przyrodnicze i społeczno - gospodarcze.

Przykładem mogą być wsie punktowe (rozproszone) - samotnicze (samotnie) wyżynne i górskie 8,5 % oraz samotnicze bagienne 2,5- są to wsie utworzone samorodnie.

8Wsie przyośrodkowe, folwarczne, popeegierowskie.

Wsie typu przyośrodkowego:

- folwarczne ok. 4,5%

Wieś folwarczna stanowi układ komponowany, w centrum którego znajdują się zabudowania dworskie lub folwarczne. Stanowią one dominantę krajobrazową. Kształt osiedla bywa bardzo różny, decydowała o nim przede wszystkim wola właściciela. Wsie te pochodzą z okresu gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej.

-wsie popeegierowskie ok.2%

Osiedle ośrodkowe związane jest z nowoczesną socjalistyczną gospodarką rolną. Charakteryzuje się wyraźnym podziałem na część mieszkaniową, usługową i produkcyjną. Rozmieszczenie tych części zależy od lokalnych warunków fizjograficznych i gospodarczych.

9Zasady komasacji i wsie pokomasacyjne i poparcelacyjne.

Komasacja (z łac. commasso = scalam) - scalanie rozdrobnionych gruntów należących do jednego gospodarza, znajdujących się uprzednio w tzw. szachownicy (rozrzuconych w różnych miejscach) lub podzielonych na wiele bardzo wąskich pasków - najczęściej w wyniku podziałów - dziedziczenia przez dzieci kolejnych spadkobierców.

Przy komasacji następuje nowy podział ziemi danej wsi, zależny od rozmiarów gospodarstw i jakości (klasy) ziemi posiadanej uprzednio przez każdego z rolników.

Wzrost ludności wiejskiej spowodował w drugiej połowie XIX w. i początkach XX w. proces „działów rodzinnych" oraz nadmierne zagęszczenie zabudowy w niewielkich gospodarstwach rolnych. W tym okresie powstają tak zwane „przysiółki" lub „wysiółki", położone w sąsiedztwie właściwego osiedla.

Sytuacja taka trwała aż do lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia. Kraj nasz w okresie dwudziestolecia międzywojennego był krajem rolniczym, stąd nadwyżki ludności nie mogły znaleźć pracy w przemyśle. Parcelacje przeprowadzone po roku 1944, jakkolwiek zapewniały rolnikom prawo do ziemi, to jednak spowodowały także dalsze rozproszenie zabudowy. Szczególnie po roku 1956 ruch budowlany na wsi wzmógł się na skalę dotychczas niespotykaną. Pociągnęło to za sobą powstanie wielu tysięcy budynków, rozproszonych wśród użytków rolnych, często sytuowanych w sposób zupełnie dowolny.

Wsie pokomasacyjne i poparcelacyjne to wsie zakładane (zaprojektowane)- do początków XX w. 5%. Przykładem może być:

Wieś folwarczna (4,5%) - wieś zaprojektowana, której centrum stanowił folwark lub dwór z zabudowaniami gospodarczymi. Obok stały czworaki dla służby dworskiej i niekiedy małe skupisko zagród gospodarzy indywidualnych, drobnorolnych. W okresie kapitalistycznym wskutek parcelacji obszaru dworskiego niejednokrotnie wsie folwarczne przekształcały się we wsie rozproszone, w których każdy gospodarz miał zagrodę na własnej parceli, a dawny folwark zamieniał się w resztówkę. Obecnie resztówki zostały przeważnie przeznaczone na społeczne potrzeby wsi. Wsie te składały się głównie z 2 części: zabudowa gospodarcza oraz wieś zagrodnicza. Mogła występować także część 3 zwana rezydencją. Tego typu wsie występują głównie w Północnej części kraju.

Po XIII w. wykształciły się wsie powierzchniowe (skupione) przyośrodkowe. Natomiast wsie popeegierowskie do połowy XX w. - 2%. Wieńcówki- 1% i widlice- 3% były to wsie samorodne, występujące na terenach południowo wschodnich Polski.

10Hierarchia funkcjonalna wsi, promienie obsługi.

Model sieci obsługi osadnictwa wiejskiego. Główną cechą modelu układu urządzeń obsługi jest hierarchiczne podporządkowanie poszczególnych jednostek osadniczych w ramach obszaru zespołu zamykającej się więzi społ-gosp. W modelu takim siedziba władz adm. staje się ważnym czynnikiem w organizacji sieci osadniczej. Istotą zaproponowanego modelu układu urządzeń obsługi jest odniesienie zasięgu urządzeń do wielkości obsługi układu osadniczego mierzoną liczbą mieszkańców i wielkością obszarów objętych działaniem urządzeń. Liczba mieszkańców objętych działaniem urządzeń ma znaczenie dla ekonomiki modelu. Wielkość obszaru warunkuje z kolei dostępność urządzeń wyznaczonych promieniem zasięgu.

Ozn. poziomów hierarchicznych -Podzaj Odległość działania - L.mieszk. - obszar prod. w ha

Poziom III.2 Rodzaj ośrodka -Powiatowy - 20-30 km -

III.1 - Ponadgminny - 18-20km

II - Miasteczko (gmina) -7-10km

I.1 - Wieś podstawowa - 3 km

I.0 - Jednostka osadnictwa rozproszonego, małe wsie, przysiółki

Trzy aspekty: 1.Powiązania komunikacyjne; 2. Powiązania przestrzenne (np. lokalizacja usług); 3. Odległość

11.Podstawy planowania przestrzennego powiatu - gospodarka roślinna, kompleksy glebowe.

Kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na terenie powiatu należy do zadań własnych samorządu powiatu. W planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym uwzględnia się zwłaszcza:

-wymagania ładu przestrzennego, w tym urbanistyki i architektury,

-walory architektoniczne i krajobrazowe,

-wymagania ochrony środowiska, w tym gospodarowania wodami i ochrony gruntów rolnych i leśnych,

-wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej,

-wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, a także potrzeby osób niepełnosprawnych,

-walory ekonomiczne przestrzeni,

-prawo własności,

-potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa,

-potrzeby interesu publicznego

Gospodarka roślinna wsi obejmuje: -lasy, -użytki zielone: pastwiska, łąki, tereny zalewowe; -grunty orne.

Zdolność produkcyjną gleb określa się według klas bonitacyjnych. Przy określaniu klas bonitacyjnych bierze się pod uwagę właściwości gleby, tj. zawartość próchnicy i składników pokarmowych, strukturę i odczyn gleby oraz warunki środowiska (rzeźbę terenu, warunki klimatyczne i stosunki wodne). W Polsce wyróżnia się kompleksy glebowe: -zbożowo - pastewne; -żytnio-łubinowe; -żytnie; -pszenne; -pszenno-buraczane. Wyodrębniono III rejony (mikroregiony jednorodne ekonomicznie i przyrodniczo)-dla gleb średnich i słabych - wiodąca produkcja roślinna; 1.pszenno-buraczany;*burak cukrowy*pszenica>15%*jęczmień>10%,2.kłosowo-łąkowy*pszenica>15%*jęczmień10%,3.roślinno-pastewny*owies,*pastewne>łącznie20%,4.pszenno-ziemniaczany*owies*pszenica>łącznie20%,5.bielicowo-leśny*pszenica>15%*jęczmień>10%,6.żytnio-ziemniaczany*żyto*ziemniaki>łącznie50%

Produkcja roślinna obejmuje uprawy ponad 1000 gatunków roślin. Ze względu na przeznaczenie rośliny uprawne dzielimy na:

- alimentacyjne, czyli rośliny mogące stanowić pokarm człowieka;

- pseudoalimentacyjne (używki), czyli rośliny spożywane przez człowieka, lecz pozbawione wartości odżywczych;

- przemysłowe, czyli rośliny dostarczające surowców;

- pastewne, czyli rośliny będące pokarmem dla zwierząt.

Rośliny uprawne można również podzielić ze względu na rodzaj dostarczanego przez roślinę produktu na: zbożowe, bulwiaste i korzeniowe (często nazywane okopowymi), oleiste (tłuszczodajne), cukrodajne, włókniste, używki, strączkowe, warzywa, owoce i przyprawy korzenne.

12. Podstawy planowania przestrzennego powiatu - gospodarka zwierzęca, obsada inwentarza żywego w sztukach dużych (DJP) na 100 ha użytków rolnych.

Rejony produkcyjne w Polsce (mikroregiony jednorodne ekonomicznie i przyrodniczo) - dla gleb dobrych - wiodąca produkcja mleka; - dla gleb bardzo dobrych - wiodąca produkcja trzody chlewnej i mleka. 1. pszenno-buraczany - dominacja bydła mlecznego ew. trzody*bydło 50-55 DJP/100 ha u.z.*trzoda 18-21 DJP/100 ha gr.or. 2.kłosowo- łąkowy -dominacja bydła*bydło 55 DJP/100 ha u.z.*trzoda 21 DJP/100 ha gr.or. 3.roślinno-pastewny -dominacja bydła jako produkcji wiodącej w rolnictwie*bydło 50-55 DJP/100 ha u.z.*trzoda 18-21 DJP/100 ha gr.or. 4. pszenno-ziemniaczany- dominacja trzody*bydło 80-85 DJP/100ha u.z.*trzoda 8-10 DJP/100 ha gr.or. 5. bielicowo-leśny- dominacja trzody jako produkcji wiodącej w rolnictwie*bydło 75-80 DJP/100 ha u.z.*trzoda 8-10 DJP/100 ha gr.or. 6.żytnio-ziemniaczany- dominacja bydła*bydło 75-80 DJP/100 ha u.z.*trzoda 12-14 DJP/100 ha gr.or.

W Polsce chów zwierząt jest średnio rozwinięty, a jego znaczenie od 1980 r. systematycznie maleje. Świadczy o tym spadek pogłowia wszystkich zwierząt gospodarskich.

Chów zwierząt wykazuje ścisłą współzależność z produkcją roślinną, która dostarcza niezbędnych pasz. Wraz z intensyfikacją chowu coraz większego znaczenia nabierają pasze przemysłowe, czyli mieszanki uzyskiwane z surowców roślinnych i zwierzęcych (kości, mączka rybna).

Bydło - chów bydła prowadzi się na terenie całego kraju. Obecnie największa obsada bydła na 100 ha użytków rolnych występuje w trzech rejonach:

- w Karpatach i na Podkarpaciu (duża powierzchnia łąk i pastwisk, duże rozdrobnienie gospodarstw);- w południowej części Wielkopolski w wyniku specjalizacji rolnictwa (towarowa produkcja mięsa i mleka);- na Podlasiu i Pojezierzu Suwalskim (duża powierzchnia użytków zielonych).

Trzoda chlewna - największa obsada trzody na 100 ha użytków rolnych występuje w środkowej części Polski (województwa: wielkopolskie - 236 sztuk, kujawsko-pomorskie - 174 sztuki) oraz w województwach opolskim i pomorskim.

Konie - hodowane w Polsce konie służą głównie do celów pociągowych. Największe pogłowie występuje na obszarach o największym rozdrobnieniu gospodarstw (województwa: świętokrzyskie, podkarpackie, małopolskie). Ponad 98% pogłowia przypada na gospodarstwa indywidualne.

Drób - kurczęta hoduje się przede wszystkim w przemysłowych fermach zlokalizowanych najczęściej w pobliżu dużych rynków zbytu, tj. aglomeracji miejskich lub zakładów przetwórczych. Obsada drobiu na 100 ha użytków rolnych jest największa w województwie śląskim.

13. Relacje: gospodarstwo - rozłogi; problem zrównoważenia gospodarki hodowlanej a ochrona środowiska przyrodniczego.

Rozłóg ziemi (gospodarstwa) - kształt powierzchni i długość granic gospodarstwa oraz lokalizacja ośrodka gospodarczego w stosunku do pól mierzona wskaźnikiem rozłogu obliczanym wg formuły: Ur = Lr/Li gdzie: Ur - wskaźnik ukształtowania rozłogu Lr - średnia odległość 100 losowo wybranych punktów rozłogu od ośrodka gospodarczego. Li - średnia odległość 100 losowo wybranych punktów rozłogu w kształcie figury idealnej (koło lub kwadrat) od jego geometrycznego środka

Rozłóg gruntów - przestrzenne rozmieszczenie pól w gospodarstwie.

Konfiguracja rozłogu może być:

korzystna - gdy odległości poszczególnych pól od podwórza oraz ich wielkość i kształt są jednakowe lub zbliżone, dojazdy do każdego z nich możliwie krótkie i dogodne,

niekorzystna - gdy powierzchnia gospodarstwa ma kształt wydłużony lub wybitnie nieforemny, pola leżą w dużej odległości od podwórza, a dojazd do nich jest czasochłonny i niewygodny.

Rodzaje rozłogu:

zwarty (grunty są w jednym kawałku i tworzą kwadrat),

rozciągnięty (grunty są w jednym kawałku i tworzą prostokąt),

wyspowy (grunty są rozmieszczone w wielu kawałkach na większej powierzchni).

Od charakteru rozłogu i odległości pól od ośrodka gospodarstwa zależą koszty wszelkich prac transportowych (wywóz obornika, zwózka ziemiopłodów, dojazdy maszyn i narzędzi, dowóz lub dojście pracowników do pracy itp.).

14. Podstawy lokalizacji przemysłu rolno - przetwórczego, komunikacja, energia, zaopatrzenie w wodę i usuwanie ścieków, baza surowcowa, siła robocza, konkurencja.

Przemysł rolno-przetwórczy: Produkcja półproduktów i pasz np.wytłoki, wywar, spirytus sur., mąka, syrop skrobiowy. Zakłady: płatkarnie, suszarnie pasz (zielonki, ziemniaki), kaszarnie. Przy lokalizacji zakładu przemysłowego uwzględnić: 1.baza surowcowa, 2.rynek zbytu, 3.istniejące zakłady przemysłowe w kontekście kooperacji/konkurencji, 4.istniejący potencjał rolny w kontekście zbywania produktów około produkcyjnych, 5.możliwości zaopatrzenia w wodę, 6.możliwość oczyszczania ścieków, 7.możliwość korzystania z sieci energetycznej, 8.możliwość zapewnienia koniecznej liczby pracowników, 9.dobre warunki komunikacyjne w tym sieci kolejowej, 10.wszystkie uwarunkowania przyrodnicze dla inwestycji budowlanej.

1. Czynniki lokalizacyjne rolnictwa:

a) Pozaprzyrodnicze:

• Wielkość gospodarstw rolnych

• Mechanizacja

• Nawożenie

• Środki ochrony roślin

• Melioracja

• Własność gospodarstwa rolnego

• Polityka rolna państwa

• Poziom oświaty rolniczej

b) Przyrodnicze:

• Rzeźba terenu

• Ekspozycja stoku

• Stosunki wodne

• Opady

• Nasłonecznienie

• Długość okresu wegetacji

• Temperatura

• Gleby

15. Struktura wsi, zagrody dośrodkowe, odśrodkowe, pasmowe i pasmowo - szeregowe.

Podstawową tkanką strefy mieszkalnej osiedla wiejskiego jest działka siedliskowa wraz z zabudową, stanowiąca łącznie zagrodę. Zagroda wiejska zwana działką siedliskową bądź siedliskiem, jest podstawowym modułem wsi rolniczej, skupiającym budynki mieszkalne, gospodarcze inwentarskie oraz składowo-magazynowe w obrębie wydzielonego z obszaru użytków rolnych terenu związanego funkcjonalnie z całym gospodarstwem.

Zagrody dośrodkowe- najstarszy typ funkcjonalno- przestrzenny charakteryzujący się skupieniem wszystkich tras komunikacyjnych z budynku w kierunku podwórza oraz usytuowaniem wszystkich urządzeń (gnojownie, studnie, silosy)w obrębie podwórza.(1-bud. mieszkalny; 2-bud. inwentarski; 3-wybieg; 4-gnojownia; 5-stodoła; 6-szopa; 7-silos)

Zagrody odśrodkowe- charakterystyczną cecha zagrody jest przeniesienie niektórych czynności i zabiegów gospodarskich na zewnątrz działki; podwórze w takiej sytuacji stanowi jedynie plac manewrowy, a rozwiązanie to wymusza przejazd przez budynki

Zagrody pasmowe- charakteryzuje się równoległym usytuowaniem budynków do siebie wzdłuż jednej osi, co powoduje powstanie zespołu podwórzy o wydłużonych trasach komunikacyjnych., ten typ stosowany jest działkach wąskich.

Zagrody pasmowo - szeregowe - zachowujące cechy układu pasmowego. Układ ten jest podporządkowany jednemu, przebiegającemu przez całą długość działki, niecentralnemu ciągowi komunikacyjnemu, od którego odchodzi kilka podwórzy dla poszczególnych stref, taki układ stosowany jest najczęściej przy wąskich i długich działkach o równoleżnikowym położeniu zagrody,

16.Przekroje dróg i ulic osiedlowych i polnych.

W osiedlu i na obszarach otwartych spotykamy się z następującą siecią dróg gospodarczych i mieszkaniowych: -drogi gospodarcze podstawowe (osiedlowe-0); - drogi gospodarcze dojazdowe (G 2) tuż przy zabudowie gospodarczej na terenie nie zabudowanym, na skraju osiedla o szer.10m (1;6 1,5;1,5); - drogi gospodarcze pomocnicze (G1) wewnątrz osiedla z kanałem ściekowym w środku o szer.12,5 m (3;1;4;1,5;3) lub jako uliczka gospodarcza na zapleczu zagród z dwoma rowami ściekowymi o szer.8-8,5 m (0.5;3-3,5;1,5;3) jak również uliczka na skraju osiedla z kanałem ściekowym pośrodku o szer. 8 m.(3;1,5;3,5); - droga komunikacji ogólnej (tranzytowa)

Drogi polne - droga polna poza osiedlem - trasa wygonu bydła o miękkiej nawierzchni gruntowej o szer. 1>10 m; - droga polna zbiorcza o nawierzchni utwardzonej o szer.8-9m (0,5-2;3-5;0,5-1); - droga polna z nawierzchnią częściowo utwardzoną z szerokimi rowami o szer. 4-7m (0,5-1;3-5;0,5-1); - droga polna podstawowa o nawierzchni nie utwardzonej, trasowana okresowo w zależności od każdorazowego planu rolnego o szer.3m (0,5;2;0,5)

Droga - wydzielony pas terenu lub akwenu - bądź fragment przestrzeni powietrznej - przeznaczony do poruszania się pojazdów, ludzi, zwierząt, łącząca ze sobą dwa lub więcej punktów.

Ulica - droga wytyczona i zbudowana w mieście, osadzie a czasem także we wsi.

17.Planowanie wsi a zaopatrzenie w wodę.

Woda. W rozwoju osadniczym woda odegrała doniosłą rolę, znaczenie jej wzrastało w miarę upowszechniania się rolnictwa, zapewniała bowiem szybkie i wygodne drogi dla transportu zboża, drewna i innych produktów. Wcześnie zaczęto również wykorzystywać wodę jako siłę motoryczną (młyny, kuźnie i folusze). Powstały urządzenia nawadniające, a później urządzenia przemysłowe. Rozwój przemysłu i wielkich aglomeracji miejskich wywarł negatywny wpływ na stosunki wodne. Wyniszczenie kompleksów leśnych, niewłaściwe prowadzenie melioracji i regulacja rzek spowodowały obniżenie poziomu wód gruntowych i nadmierne wysuszenie wielu terenów, co ujemnie odbiło się na produkcji rolnej. Ten niekorzystny stan usiłuje się dziś zmienić poprzez zalesienie terenów i zakładanie sieci zbiorników retencyjnych.

18.Planowanie wsi a ochrona przeciwpowodziowa.

Strefy specjalnego zagrożenia powodziowego: 1. na cięciwie meandrów, gdzie w razie przerwania się wielkiej wody formuje się nurt główny; 2. powyżej mostów, grobel, jazów itp. urządzeń, które stanowią groźbę utworzenia się zatorów i podniesienia lustra wielkiej wody; 3. na terenach depresyjnych gdzie w razie zatopienia terenu głębokość zalewu będzie znaczna.

19.Rzutowanie ochrony przeciwpożarowej na rozplanowanie wsi.

Rozróżnia się 5 kategorii niebezpieczeństwa pożarowego budynków. Kategorie te zależą od rodzajów i jakości materiałów przechowywanych w poszczególnych obiektach. Zależnie od materiałów, z których są wykonane budynki, rozróżnia się 5 klas odporności ogniowej. Zaliczenie budynku do określonej kategorii niebezpieczeństwa pożarowego oraz klasy odporności ogniowej wpływa na określenie niezbędnej odległości między budynkami.

W rozplanowaniu zagrody wiejskiej wymagane są standardy wymiarowe. Wzajemne odległości przeciwpożarowe budynków z materiałów: - niepalnych 0m(może być połączenie obiektów); - niepalnych i trudnopalnych 6m; palnych i niepalnych oraz trudnopalnych i trudnopalnych 9m; -palnych i trudnopalnych 12m; - palnych i palnych 15m. Budynek od granicy sąsiada co najmniej 4,5m lub na granicy. Klasyfikacja pożarowa budynków 1.Budynki palne (m.in. drewno, drewnopochodne -słoma), 2. Budynki trudnopalne (m.in.drewno impregnowane; konstrukcja szkieletu drewniana obłożona okładzinami, np.tynk, płyty tekturowo-tynkowe, gipsowe); wytrz. na ogień 0,5 h 3.Budynki niepalne; 4.Budynki ognioodporne -do 2h odporności na ogień, przy wyliczonej konkretnej tem. Zieleń ochronna przeciwpożarowa w rozplanowaniu wsi ma duże znaczenie.

Rodzaj zieleni: przeciwpożarowa; lokalizacja-otoczenie budynków i urządzeń; funkcja główna- ochrona przed pożarami; gatunki specjalne drzew i krzewów- wszystkie gatunki liściaste; wysokość zieleni- od niskiej do wysokiej.

20.Klimat mikro i makro a planowanie wsi.

Warunki mikroklimatu pomieszczeń określamy przez:- temperaturę, -wilgotność, -prędkość ruchu i zanieczyszczenie powietrza szkodliwymi gazami, -oświetlenie i nasłonecznienie pomieszczeń. Budynek musi być odpowiednio ciepły, suchy, właściwie oświetlony. Powinien mieć zapewnioną dobrą wentylację zapobiegającą nadmiernej koncentracji szkodliwych gazów. Czynnikami wpływającymi na kształtowanie mikroklimatu są: klimat zewnętrzny, zwierzęta wydające ciepło, parę wodną i różne związki chemiczne, sposób użytkowania budynku jego wyposażenie techniczno-instalacyjne oraz przegrody klimatyczne, tj.ściany, podłogi, strop, drzwi i okna. Przy planowaniu uwzględnia się zalecane parametry czynników mikroklimatu wnętrz budynków inwentarskich przeznaczonych dla określonych gatunków, grup wiekowych i użytkowych zwierząt. Czynnikami makroklimatu są: promieniowanie cieplne, wilgotność, ruch powietrza, ciśnienie atmosferyczne, temperatura.

Klimat. Na przestrzeni stuleci klimat ulegał długotrwałym wahaniom. Od momentu upowszechnienia się ognia, opanowania umiejętności budowania obiektów mieszkalnych i ochrony ciała za pomocą odzieży - oddziaływanie klimatu na organizm człowieka stopniowo malało, ale nadal miało ogromne znaczenie dla osadnictwa. Zmiany klimatyczne decydowały w procesach osadniczych, a takie zjawiska, jak długotrwałe deszcze, susze lub powodzie, pociągały za sobą katastrofalne skutki. Do dnia dzisiejszego klimat stanowi jeden z najistotniejszych czynników kształtujących osadnictwo rolnicze. Szczególnie odnosi się to do terenów górskich, gdzie występują znaczne różnice i wahania mikroklimatu lokalnego.

21. Rozpoznanie warunków i przyczyn samorzutnego ukształtowania wsi jako wytyczne w planowaniu.

Najwcześniej osadnictwo rozwinęło się na nizinach, później w górach. Stosunkowo późne zasiedlenie terenów górskich wynikało z właściwości klimatycznych, złej jakości gleby i gęstego zalesienia. O ile niziny sprzyjały stosunkowo równomiernemu zagospodarowaniu terenu i lokalizacji osiedli, umożliwiając łatwe zakładanie szlaków komunikacyjnych, to w górach drogi przebiegały jedynie wąskimi dolinami i przełęczami. Dlatego też doliny rzeczne stanowiły dogodne tereny dla pierwotnego osadnictwa. Dopiero dzięki postępowi technicznemu ukształtowanie terenu straciło swoje dawne znaczenie jako przeszkoda dla komunikacji, gdyż w większym stopniu stało się możliwe dokonywanie zmian w ukształtowaniu powierzchni przy trasowaniu dróg. Również wpływ jakości gleby na osadnictwo jest dostrzegalny także w planowaniu. Jej jakość rzutuje na rozwój przestrzenny tak osiedli, jak i poszczególnych gospodarstw.

W planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym uwzględnia się zwłaszcza:

-wymagania ładu przestrzennego, w tym urbanistyki i architektury,

-walory architektoniczne i krajobrazowe,

-wymagania ochrony środowiska, w tym gospodarowania wodami i ochrony gruntów rolnych i leśnych,

-wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej,

-wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, a także potrzeby osób niepełnosprawnych,

-walory ekonomiczne przestrzeni,

-prawo własności,

-potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa,

-potrzeby interesu publicznego

Planowanie zgodnie z przepisami i normami jak też wymaganiami współczesnej wiedzy wymaga rozpoznania warunków i przyczyn samorzutnego ukształtowania wsi. Ma to szczególne znaczenie we wsiach, które na przestrzeni wieków powstawały samorodnie.

Typ wsi powierzchniowy (skupiona)-1). powstała przed XIII w.- Owalnica 1,5 % jest to swoisty typ wsi, zbliżony do ulicówki, spotykany najczęściej na północy kraju. Wewnątrz wsi ulica rozdziela się na dwie ulice, które otaczają obszar wolny, tzw. plac. Plac ten jest wspólną własnością, a jego funkcje bywają różnorodne, lecz zawsze stanowi on centrum życia wsi. Niwy domowe są najczęściej oddzielone od pól drogami gospodarczymi, stanowiącymi drugi system drożny, otaczający wieś.

2). powstała po XIII w.- Wielodrożnica (wielodrożna) 2,5 % Wielodrożnica to duża wieś o zwartej zabudowie powstająca wzdłuż kilku ciągów komunikacyjnych (ulic), ale o nieregularnym kształcie, jedna z wczesnych form słowiańskiej zabudowy wsi. Prawdopodobnie forma ta funkcjowała obok łańcuchówki w południowej Małopolsce oraz Rusi Halickiej przed okresem kolonizacji, ale ślady dawnych form przestrzennych nie są obecnie w żaden sposób uchwytne. Typowe formy wielodrożnicowej zabudowy wsi zachowały się do dziś na obszarze Rosji oraz Ukrainy.

3). Widlica (rozwidlica) 3 % Widlica - typ wsi o zwartej zabudowie, skoncentrowanej wzdłuż 2-3 dróg polnych rozwidlających się w kształcie litery V, połączonych często krótką przecznicą, odchodzących od drogi głównej. 4). Wieńcowa (wieńcówka) 1 % uzależniona od środowiska przyrodniczego (szczególnie od wody)

Wsie typu liniowego powstałe po XVI w. 1). 17% Łańcuchówka jest genetycznie związana z łanowym układem pól. Występuje najczęściej na terenach górzystych i wyżynach. Zabudowa jest usytuowana zwykle wzdłuż cieku wodnego, po jednej lub po obu jego stronach. Obszar środkowy ciągnący się wzdłuż całej wsi, zalewany w okresie wezbrań nasi nazwę „nawsie” i w większości przypadków stanowi wspólną własność, użytkowaną jako pastwisko. Zabudowa mieszkalna i gospodarcza jest umieszczona pośrodku łanu, który w postaci długiego pasa biegnie prostopadle do dna doliny. Granice łanów są równocześnie drogami polnymi, umożliwiającymi dostęp do cieku wodnego. Typ ten jest genetycznie związany z tzw. kolonizacją na prawie niemieckim. Łańcuchówki uległy stosunkowo małym przeobrażeniom i do dziś zachowały się w nie zmienionych kształtach. 2).Przydrożna (przydrożnica) (do dziś) 10% - inaczej Ulicówka jest to wieś o regularnej zabudowie, rozlokowanej wzdłuż krótkiej i zazwyczaj szerokiej ulicy. Poszczególne domy są ulokowane na tzw. niwie domowej, położonej stosunkowo blisko wody. Niwa ta składa się zwykle z trzech części: działki przeznaczonej pod zabudowę, działki sadowej i ogrodowej. Wsie typu ulicówki mogą pochodzić z różnych okresów zarówno historycznie odległych, jak i współczesnych.

Typ wsi punktowych (rozproszone) 1). Przysiółki (6-7 zagród, powstałych generalnie na obszarach bagiennych, gdzie znajduje się jakaś wysepka m.in. w P.Kampinowskiej)-samorodne-26,5%.

2).Samotnicze wsie (samotnie)

- bagienne -2,5%

- wyżynne i górskie -8,5%

22. Ulice i drogi wiejskie, sezonowe drogi polne i szlaki gospodarcze (wygony bydła itp.)

Droga - wydzielony pas terenu lub akwenu - bądź fragment przestrzeni powietrznej - przeznaczony do poruszania się pojazdów, ludzi, zwierząt, łącząca ze sobą dwa lub więcej punktów.

Ulica - droga wytyczona i zbudowana w mieście, osadzie a czasem także we wsi.

23.Zrównoważenie rozwoju gospodarstw wielkotowarowych i wieloprzestrzennych, progi intensywności produkcji roślinnej i zwierzęcej.

Wielkotowarowa gospodarka uspołeczniona na wsi, tj. PGR-y i rolnicze spółdzielnie produkcyjne uległy likwidacji w początku lat 90-tych ubiegłego wieku. Także więc uległy likwidacji formy organizacyjne, jak:

- klucz gospodarstw,

- zespół gospodarstw,

- kombinat. Występujące wówczas w ośrodkach produkcyjnych elementy:

- mieszkaniowy,

- usługowy,

- gospodarczo-produkcyjny,

ulegają przekształceniom, ówczesne państwowe gospodarstwa rolne wielkości 200-700 ha stopniowo przechodzą w prywatne ręce. Niestety nie odbywa się to bez ogromnych strat. Oczywiście proces ten wymaga czasu, nie może się z dnia na dzień.

Niezależnie od form produkcji, sektor produkcyjny podlega obowiązującym rygorom technologicznym. Rozpatrując pod względem funkcjonalnym, można w zależności od specjalizacji w produkcji, wprowadzić następujący podział gospodarstw:

- produkcji polowej,

- produkcji zwierzęcej,

- produkcji warzywniczej,

- produkcji sadowniczej.

W projektowaniu obiektów produkcyjnych biorą udział geodeci, architekci konstruktorzy, specjaliści branż instalacyjnych oraz rolnicy i zootechnicy jako technolodzy w swoich branżach.

Specjalistyczny ośrodek produkcji zwierzęcej gospodarstwa rolnego, w którym występują przemysłowe metody produkcji, a co za tym idzie - znaczny stopień mechanizacji, podlega rygorom technologicznym w takim samym stopniu, a może nawet i większym niż w różnych gałęziach przemysłu, gdyż w tej produkcji mamy do czynienia z organizmem żywym. Stąd też w kształtowaniu technologii procesu produkcyjnego wielką rolę, obok zootechnika, odgrywa służba weterynaryjna.

W ośrodkach produkcji zwierzęcej wprowadzany jest podział na sektory takie jak: magazynowy, transportu, warsztatowo-mechaniczny i inne, tworzą zespół pomocniczy. Wszystko co tu dotychczas było powiedziane wskazuje na to, że zabudowa wielkich gospodarstw rolnych ma cechy ogólnie pojętej zabudowy przemysłowej.

Rodzaje rolnictwa:

a) Intensywne - polega na dużych nakładach pracy celem zwiększania plonów

b) Ekstensywne - stosowanie małych nakładów pracy, aby zwiększyć plony zwiększa się areał

Rejony: Pszenno-buraczany:

Burak cukrowy

Pszenica > 15%

Jęczmień > 10%

Dominacja bydła mlecznego ewentualnie trzody.

Bydło 50-55 DJP/100ha u.z.

Trzoda 18-21 DJP/100ha gr. or.

Kłosowo-łąkowy

Pszenica > 15%

Jęczmień > 10%

Dominacja bydła

Bydło 55 DJP/100ha u.z.

Trzoda 21 DJP/100ha gr. or.

Roślinno-pastewny

Owies

Pastewne > łącznie 20%

Dominacja bydła jako produkcji wiodącej w rolnictwie

Bydło 50-55 DJP/100ha u.z.

Trzoda 18-21 DJP/100ha gr. or.

Pszenno-ziemniaczany

Owies

Pastewne > łącznie 20%

Dominacja trzody

Bydło 80-85 DJP/100ha u.z.

Trzoda 8-10 DJP/100ha gr. or.

Bielicowo-leśny

Pszenica > 15%

Jęczmień > 10%

Dominacja trzody jako produkcji wiodącej w rolnictwie.

Bydło 75-80 DJP/100ha u.z.

Trzoda 8-10 DJP/100ha gr. or.

Żytnio-ziemniaczany

Żyto

Ziemniaki łącznie > 50%

Dominacja bydła

Bydło 75-80 DJP/100ha u.z.

Trzoda 12-14 DJP/100ha gr. or.

24. Wykorzystanie byłych ośrodków gospodarczych w pegieerach w formowaniu kapitalistycznych struktur produkcyjnych.

Państwowe Gospodarstwo Rolne (w skrócie PGR) - forma socjalistycznej własności ziemskiej w Polsce w latach 1949-1991; duże gospodarstwo rolne, którego właścicielem było państwo. Państwowe Gospodarstwa Rolne zostały utworzone 1 stycznia 1949 z Państwowych Nieruchomości Ziemskich, Państwowych Zakładów Hodowli Koni i Państwowych Zakładów Hodowli Roślin. Gospodarstwa takie tworzone były głównie na bazie wcześniejszych majątków ziemskich. Wiele takich gospodarstw powstało na Ziemiach Odzyskanych. Niska efektywność pracy, nadmiernie rozbudowane świadczenia socjalne na rzecz pracowników oraz w wielu przypadkach fatalne zarządzanie powodowały niewielką produktywność i deficyt pokrywany z dotacji państwowych. Po przejściu na gospodarkę rynkową większość PGR-ów zbankrutowała lub została zamknięta niezależnie od osiąganych wyników ekonomicznych decyzją rządu, a ich majątek został przejęty przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa (obecnie Agencja Nieruchomości Rolnych), następnie przekształcona zmianę własności dzierżawę lub sprzedaż przedsiębiorstwa, utworzenie spółek pracowniczych. Dokonano także sprzedaży części ziemi indywidualnym rolnikom. Część najsłabszych ziem pozostała niezagospodarowana przez kilka lat. Upadek PGR-ów pociągnął za sobą całą gamę problemów w regionach, w których były one jedynymi pracodawcami, po restrukturyzacji nowi właściciele ograniczali znacznie zatrudnienie. PGR-y były bardzo często organizatorami życia społecznego i zapewniały zaspokojenie właściwie wszelkich potrzeb pracowników. Ich upadek spowodował często nieodwracalne szkody w strukturze lokalnych społeczności, które nie miały szans na przystosowanie się do nowej sytuacji ekonomiczno-gospodarczej. Dewastacji uległ także majątek - częściowo na skutek rozkradzenia, częściowo z powodu braku elementarnych zabezpieczeń.

Wyszukiwarka

Podstawy ruralistyki - egzamin, Gospodarka przestrzenna - notatki, Podstawy ruralistyki