ANTROPOLOGIA KULTUROWA

1 Pojęcie antropologii, jej działy i przedmiot.

Antropologia - jest nauką badającą początki, rozwój i istotę gatunków ludzkich.; interesuje się wczesnymi formami rozwoju czł na podst danych archeologii i antropologii fiz, a ponadto wszystkimi współcześnie istniejącymi i historycznie opisanymi społeczeństwami ludzkimi.

Etymologia słowa antropologia

Zbudowane jest z grec słów antropos (istota ludzka) i logos (słowo), w swobodnym tłumaczeniu znaczy „badanie ludzkości”

Podstawowe działy antropologii

1 a fiz, nauka wyjaśniająca wszechstronną istotę czł jako gatunku biol, jego ewolucję biol i miejsce w świecie istot żywych, jego typy morfologiczne i fizjologiczne

2 a społ-kulturowa, nauka badająca wzory życia niedawnych czy współczesnych ludów za pomocą technik obserwacji uczestniczącej oraz technik swobodnego wywiadu

3 archeologia, nauka historyczna zajmująca się badaniem pozostałości obiektów materialnych, wytworzonych przez czł w minionych epokach, znanych z wykopalisk, celem odtworzenia historii kultury ludzkiej i etapów jej rozwoju

4 a lingwistyczna, nauka która wykorzystuje w zasadzie te same techniki, co a społ-kul do badania języków ludzkich i wzajemnych relacji między językiem i kulturą

Najważniejsze problemy badawcze wg Franza Boasa

1 rekonstrukcja historii ludzkiej i ustalenie, o ile to możliwe, praw historycznego rozwoju

2 określenie typów zjawisk historycznych i ich sekwencji. Chodzi tu gł o określenie czy sekwencje hist przyjęte dla poszczególnych ludów świata pokrywają się ze sobą, czy też każda z nich wykazuje pewną własną, niepowtarzalną linię rozwojową

3 dynamika przemian, czyli badania zmian, jakie dokonują się na naszych oczach w różnych krajach. Jeśli odkryte zostaną jednorodne źródła zmian, mogą zostać one nazwane prawami zmiany społ. Można będzie oczekiwać, że pojawią się one w każdym kraju i u wszystkich ludów

Zewnętrzne czynniki determinujące kulturę

- cielesne potrzeby czł (metabolizm, schronienie, bezpieczeństwo, ruch i zdrowie)

- środowisko (klimat, zasoby naturalne, gleba, woda, fauna, flora, surowce mineralne)

- rasa

- historia

- kontakty kulturowe

Aspekty funkcjonalne kultury

- gospodarka (zasoby, system własności, wymiana, dystrybucja, konsumpcja)

- wychowanie (w domu, w grupie krewnych, w szkole, w zespołach gospodarczych)

- ustrój polityczny (formy władzy: w rodzinie, w plemieniu, instytucja wodzostwa)

- ład i prawo (normy i reguły, rodzaje sankcji, moralność i zwyczaje, prawo i etykieta)

- magia i religia (dogmat, mit, rytuał i etyka)

- sztuka (opowiadania ludowe, dramat, muzyka, taniec, sztuka plastyczna)

- wiedza i rekreacja

2 Miejsce antropologii wśród innych nauk.

Czym jest antropologia fizyczna?

Antropologia fizyczna jest nauką o fizycznym zróżnicowaniu człowieka w przestrzeni i w czasie oraz o biologicznym rozwoju gatunku Homo sapiens, rodzaju Homo, a nawet rodziny Hominidae.

Antropologia fizyczna ma wiele związków z antropologią kulturową przez swój przedmiot zainteresowań, musi więc brać pod uwagę wyniki jej badań. Powinna na przykład uwzględniać rozwój kultury, istniejącej już u gatunków bezpośrednio poprzedzających Homo sapiens-, musi brać pod uwagę czynnik kulturowy, badając proces historycznej i przestrzennej zmienności budowy fizycznej człowieka kierującego się w codziennej walce o przetrwanie w znacznym stopniu względami kulturowymi, na przykład normami estetyki, sposobem odżywiania się, trybem życia. Jednocześnie antropologia kulturowa ze wszech miar potrzebuje efektów badań antropologii fizycznej, gdyż kultura człowieka, w ujęciu zarówno historycznym, jak i przestrzennym, jest ściśle związana z bio-logicznymi cechami gatunku Homo sapiens i rodzaju Homo. Inne uzasadnienie wzajemnego korzystania obu dziedzin ze swoich osiągnięć wiąże się z pojmowaniem kultury jako pozabiologicznego mechanizmu adaptacyjnego. Choć funkcja adaptacyjna nie jest jedyną funkcją kultury (można by mówić choćby o funkcji ekspresyjnej), nie ma wątpliwości, że jest to funkcja ze wszech miar istotna, a w początkach procesu rodzenia się kultury absolutnie kluczowa.

Antropologia fizyczna musi brać pod uwagę fakt, że rodzaj ludzki jako jedyny stworzył kulturę, która stanowi jego specyficzny i ogromnie ważny, jeśli nie najważniejszy, mechanizm adaptacji.

Co to jest antropologia stosowana?

W związku z tym, że niektórzy antropologowie dostrzegli konieczność podjęcia działań na rzecz społeczności, z którymi się stykali, zaczęto określać ich jako przedstawicieli subdyscypliny zwanej antropologią stosowaną. W jej ramach prowadzi się badania nakierowane na wprowadzanie konkretnych rozwiązań mających poprawić sytuację społeczną, ekonomiczną lub polityczną poszczególnych grup.

Antropologię można podzielić na antropologię akademicką, która stawia sobie cele głównie poznawcze, i antropologię stosowaną, nastawioną na działania na rzecz badanych społeczności.

Rozróżnienie na etnologię, etnografię i antropologię kulturową Levi-Straussa

Claude Lévi-Strauss podział na etnografię, etnologię i antropologię kulturową wiąże wyłącznie ze stopniem ogólności twierdzeń, do których formułowania zdążają.

Etnografia jest więc dla niego nauką ściśle opisową, zajmującą się konkretnymi społeczeństwami; etnologię pojmuje on jako naukę porównawczą, sumującą niejako wiedzę o rozmaitych kulturach; antropologia zaś ma na celu uogólnianie badań porównawczych i formułowanie twierdzeń ogólnych o ludzkości, człowieku i kulturze.

Niektórzy uczeni etnografię rozumieją jako naukę wyłącznie lub głównie o materialnym aspekcie kultury (por. np. Moszyński 1951).

3 Pojęcie kultury.

Definicja kultury wg Tylora

Kultura, czyli cywilizacja w szerokim etnograficznym sensie, jest złożoną całością, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje oraz wszelkie inne zdolności i nawyki zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.

Atrybutywne rozumienie kultury: kultura tout court to znaczy o kulturze jako cesze stałej, czyli atrybucie życia ludzkiego. Kultura jest znamieniem ludzkości jako całości lub też człowieka jako przedstawiciela wspólnoty ogólnoludzkiej. Kultura może występować wyłącznie w liczbie pojedynczej; można mówić o kulturze a nie o kulturach.

Dystrybutywne rozumienie kultury: kultura rozumiana jako zbiór cech i zjawisk występujących w określonej zbiorowości. Kultura może być używana zarówno w liczbie pojedynczej ja i w liczbie mnogiej, można mówić o kulturze i o kulturach.

Wartościujące i niewartościujące rozumienie kultury

Wartościujące pojęcie kultury, dominujące w XIXw. zawierało ocenę poszczególnych zbiorowości ludzkich, klasyfikowało je jako wyżej lub niżej stojące, lepsze lub gorsze, bardziej lub mniej cywilizowane czy „kulturalne”. Kultura była pojmowana jako zjawisko kumulujące się i narastające w toku dziejów, stopniowalne. Najwyższy stopień rozwoju osiągnęła ona w cywilizacji europejsko-amerykańskiej.

Niewartościujące pojęcie kultury. Kultura to zespół wielu zjawisk, których wzajemne powiązania, uwarunkowania i oddziaływania mogą być opisywane i analizowane, lecz nigdy nie wartościowane.

Podstawowe cechy zjawisk kulturowych

Kultura ma wymiar czasowy: kultura rozumiana w sensie zarówno atrybutywnym, jak i dystrybutywnym charakteryzuje się rozciągłością w czasie. W sensie atrybutywnym rozumiana jako cecha ludzkości, zmieniała się, rozwijała i kumulowała w miarę upływu czasu. W sensie dystrybutywnym kultura jako zbiór cech określonej zbiorowości istnieje zawsze w planie czasowym: rozwija się, przeżywa rozkwit i upadek, ma swoją historię.

Kultura ma wymiar przestrzenny: zarówno w sensie atrybutywnym jak i dystrybutywnym. Charakteryzuje się rozciągłością w przestrzeni. Kultura jest systemem zarówno w sensie atrybutywnym jak i dystrybutywnym jest zjawiskiem złożonym z elementów tworzących całość. Między jej elementami zachodzi proces integracji.

Rozprzestrzenianiem się poszczególnych kultur a ściślej poszczególnych elementów kulturowych, zajmował się dyfuzjonizm. Dostrzeżenie zarówno wymiaru czasowego, jak i wymiaru przestrzennego stało się trwałym dorobkiem myśli antropologicznej.

Kultura jest systemem: kultura w sensie atrybutywnym, jak i dystrybutywnym jest zjawiskiem złożonym z elementów tworzących całość. Poszczególne elementy kultury pozostają ze sobą w związku, co oznacza, że nie można mówić o kulturze jako zbiorze czy agregacie ale jako o systemie.

Kultura jest prawidłowa: kultura trwa i zmienia się według pewnych praw i regularności, dlatego można nie tylko ją opisywać, ale także szukać zasad jej działania.

Kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka: w antropologii powszechnie podkreśla się rolę kultury jako pośrednika między człowiekiem a środowiskiem przyrodniczym, w którym on żyje. Kultura traktowana jako mechanizm adaptacyjny człowieka, a poszczególne kultury stanowią sposób adaptacji określonych grup ludzi do konkretnego środowiska naturalnego.

Istotne cechy zjawisk kulturowych

- Kultura ma wymiar czasowy.

   *kultura rozumiana w sensie atrybutywnym i dystrybutywnym charakteryzuje się rozciągłością w czasie

    *zjawiska kultury są przekazywane z pokolenia na pokolenie; kontynuacja dorobku zbiorowego grupy jest przedmiotem świadomej troski bądź nieświadomym odruchem jej członków

 

- Kultura ma wymiar przestrzenny.

   * rozciągłość w przestrzeni odnosi się zarówno do kultury w sensie atrybutywnym jak i do poszczególnych całości kulturowych.

    * w toku rozwoju człowieka kultura rozprzestrzeniała się  od stref klimatu gorącego po strefę arktyczną

    * poszczególne kultury określonych zbiorowości wyodrębniały się między innymi w wyniku zajmowania ograniczonego obszaru

 

- Kultura jest systemem.

   * zarówno w sensie atryb. jak i dystryb. kultura jest zjawiskiem złożonym z elementów tworzących całość

   * między elementami kultury zachodzi proces integracji

    * poszczególne elementy kultury pozostają ze sobą w związku a więc nie można mówić o kulturze jako zbiorze ale systemie

   * kultura ma własna, wewnętrzną logikę

 

 Kultura jest prawidłowa.

*zmienia się wg pewnych praw i regularności

*można ją nie tylko opisywać, ale szukać zasad działania - dzięki temu założeniu w ogóle jest możliwa nauka o kulturze

 

 Kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka.

*kultura jako cecha ludzkości bywa traktowana jako mechanizm adaptacyjny człowieka, a poszczególne kultury stanowią sposób adaptacji określonych grup ludzkich do konkretnego środowiska naturalnego

Płaszczyzny zjawisk kulturowych

Płaszczyzna materialna: Cała kultura rozgrywa się w jakimś środowisku czy inaczej tworzywie materialnym, co wynika z natury egzystencji ludzkiej: człowiek sam jest istotą materialną i posługuje się przedmiotami materialnymi do osiągnięcia swoich celów. Materialnym korelatem zjawiska kulturowego może być przedmiot stworzony przez człowieka lub też przedmiot przyrodniczy. Badacza kultury nie interesuje skład chemiczny czy budowa fizyczna materiału tylko ich treść znaczeniowa.

Płaszczyzna behawioralna: większość zjawisk kultury łączy się z zachowaniami motorycznymi lub werbalnymi. W kontaktach międzyludzkich zachowanie wydaje się najważniejszym elementem treści kulturowej. Odpowiednio ustalone przez normy zachowanie służy do okazywania szacunku. Dla niektórych uczonych aspekt behawioralny zjawisk kulturowych stanowi ich istotę- zachowania są istotą kultury, a nie ich zaplecze materialne ani normy nimi kierujące. Goodenuogh wiąże w jedną całość warstwę psychiczną zjawisk kulturowych z warstwą normatywną, aksjonormatywną.

Płaszczyzna psychologiczna: wszystkie zachowania mają u podstaw jakoś przeżywane wartości, są też kierowane mniej lub bardziej otwarcie ujawnianymi postawami i motywami. S. Ossowski-warto mówić jedynie o dwóch warstwach zjawisk kulturowych:

*jedna z nich stanowi kulturę we właściwym sensie tego słowa

*druga jest z nią jedynie skorelowana.

Istotą kultury są wartości i postawy

Etnonauka: wg Goodenuogh wyróżnia dwa poziomy kultury:

*poziom zjawiskowy- w obrębie którego mieszczą się instytucje oraz zewnętrzne cechy charakteryzujące zbiorowości ludzkie

*poziom ideacyjny- obejmujący wyuczone elementy wiedzy i reguł działania.

Kultura obejmuje tylko to co może być przedmiotem uczenia się, a więc przepisy, pojęcia, reguły i umiejętności, czyli to, co człowiek powinien znać jako członek danej zbiorowości.

Płaszczyzna aksjonormatywna: wg niektórych uczonych norm i wartości nie można określić tylko w kategoriach psychologicznych. Staje się wówczas konieczne wyodrębnienie płaszczyzny aksjonormatywnej, na której mieszczą się normy i wartości jako byty idealne lub jako abstrakcje wyróżnione przez badacza.

4 Drogi rozwoju kultury

A Ewolucjonizm

USA: Lewis Henry Morgan, Wlk. Bryt.: Edward Burnett Tylor, John McLennan, Henry Maine, James Frazer, John Lubbock, Niemcy: Adolf Bastian, Johann J. Bachofen, Rosja: Maksym Maksymowicz Kowalewski.

Zakładali oni, że kultury ludzkie rozwijały się wzdłuż tej samej linii rozwojowej od szczebli niższych do wyższych, przechodząc przez takie same etapy rozwojowe, ale tempo tych zmian mogło się różnić. Te unikalne sekwencje stadiów rozwojowych kultury ludzkiej odzwierciedlały, ich zdaniem jedność psychiki ludzkiej.

Etapy dziejów kultury wg Morgana

- dzikość: niższe stadium dzikości- pojawienie się czł na ziemi, prowadzi życie podobne do zwierząt, nie zna narzędzi, nie posiada ognia, żywi się gł owocami, nie zna form organizacji społ ani reguł moralnych, porozumiewa się za pomocą gestów a nie słów. Stopień ten kończy się wynalezieniem ognia i prymitywnych narzędzi z kamienia, kości i drewna; średnie stadium dzikości: ludzie zaczynają się żywić rybami i zwierzętami, pojawiają się zaczątkowe formy organizacji społ (podział pracy wg płci), ludzkość rozprzestrzenia się na wszystkie kontynenty; wyższe stadium dzikości: wynalezienie łuku i strzał

- barbarzyństwo: niższe stadium- pojawienie się garncarstwa, osiadły tryb życia, organizacja rodowa, matriarchat, pojawienie się religii, tkactwo; średnie stadium- wprowadzenie rolnictwa na półkuli zach i hodowla zwierząt na półkuli wsch, pojawiają się domostwa z kamienia i suszonej cegły; wyższy stopień- umiejętność wytapiania rudy, dużo wynalazków: koło garncarskie, warsztat tkacki, ręczny młynek, miecze żelazne i siekiery, żelazne zbroje, wozy, okręty, itp. Pojawiają się też miasta i świątynie. Pojawia się patriarchat, małżeństwo monogamiczne, własność prywatna.

- cywilizacja: pojawienie się alfabetu fonetycznego i pisma, pojawiają się państwa i klasy.

Schemat rozwoju rodziny wg Morgana: bezład seksualny, rodzina kazirodcza, rodzina swoista czyli „punualna”(oparta na małżeństwie grupowych), rodzina parzysta oparta na związku pojedynczej pary, która zamieszkuje osobno w ramach szerszej grupy krewnych (nie jest to związek uprawomocniony i trwały), rodzina patriarchalna (oparta na wielożeństwie) i ostatni etap- rodzina monogamiczna, która rozwija się wraz z rozwojem własności prywatnej.

Emil Durkheim

Świadomość zbiorowa- wspólne zwyczaje, wierzenia i sentymenty wyrastające w toku interakcji pomiędzy członkami społeczeństwa

Fakt społ - idee, normy, wspólne oczekiwania i reguły zachowania, które istniały wcześniej od jednostek i mają zdolność wywierania na jednostkę przymusu zewn.

Głosił prymat społeczeństwa nad jednostką

B Dyfuzjonizm (założenia badacza wg Boasa, na czym polega akulturacja, co to jest dyfuzja wg Kroebera?)

Dyfuzjonizm

Dyfuzjonizm to kierunek w etnografii i etnologii, który nawiązuje do ewolucjonizmu, aby się mu przeciwstawić. Za główny czynnik rozwoju uznaje zapożyczenie i przenikanie wytworów kultury z jednej grupy do drugiej.

W badaniach chodzi o ustalenie, skąd pochodzi dany wytwór, jaką drogą dostał się na badany teren. Zakłada się przy tym istotny wpływ wysoko rozwiniętych ośrodków na rozwój kultury całej ludzkości. W wyniku dyfuzji następuje rozprzestrzenianie się produktów ewolucji i szybkie ich przemiany. Stwierdzenie jednak, że w jakiejś kulturze istnieją elementy pochodzące z innej kultury, nie mówi jeszcze nic o skomplikowanych procesach, jakie temu towarzyszyły, ani o działalności ludzi.

Amerykański dyfuzjonizm, reprezentowany przez Franza Boasa, kładł nacisk na określenie dynamiki kontaktów między ludźmi i ich skutków. Nie chodzi o opis faktów i tego, co się zdarzyło, ale o odpowiedź na pytanie, dlaczego się zdarzyło. F. Boas formułuje następujące założenia badawcze:

1) opisowe badanie zjawiska to pierwszy, wstępny etap analizy stadium procesu;

2) charakter badań ma być indukcyjny ze względu na ograniczony związek cech kulturowych (kompleksy kulturowe);

3) badania powinny przebiegać stopniowo - od badania cech kulturowych w wąskich okręgach do szerszych, też o zasięgu kontynentalnym, światowym;

4) musi być zachowany psychologiczny charakter badań, sięgający do jednostek ludzkich w celu pełnego zrozumienia i ukazania przemiany kulturowej.

Jednym z dyfuzjonistów był Edwart Sapir, twórca min. koncepcji areałów kulturowych, która pozwala na odtworzenie chronologii względnej badanych zjawisk. Spopularyzowana przez C. Wisslera, głosi ona, że elementy kulturowe o węższym zasięgu rozprzestrzeniania można uznać za innowacyjne, młodsze, a wytwory o szerszym zasięgu za - odpowiednio starsze (np. garncarstwo odpowiednich typów). Teza ta została skrytykowana przez wielu badaczy.

Większy rozgłos zdobyła sobie, zapoczątkowana przez dyfuzjonistów amerykańskich, teoria akulturacji. Odnosi się ona do społecznych mechanizmów dyfuzji - zjawisk, które wchodzą ze sobą w stałe i bezpośrednie kontakty, pociągające za sobą zmiany w pierwotnych wzorach kulturowych jednej grupy lub obydwu grup

1 w charakterze tych kontaktów.

A. L. Kroeber dyfuzję określa jako proces rozprzestrzeniania się elementów kultury przez okręgi sąsiedzkie, inwencji czy nowych instytucji z określonego terytorium. Niekiedy proces ten może trwać tak długo, aż instytucje rozprzestrzenia się po całym świecie (A. L. Kroeber, 1973).

Dyfuzjonizm operuje pojęciem przemiany kulturowej, która oznacza wszystkie istotne zmiany, jakie dokonują się w każdej kulturze. W zakres tego pojęcia wchodzą akulturacja i wewnętrzna przemiana - zmiany niezwiązane z wpływem obcych kultur.

C Funkcjonalizm

Bronisław Malinowski, Alfred Reginald Radcliffe-Brown

2 założenia funkcjonalistów

- podejście teologiczne - założenie, że wszystko co nas otacza ma jakiś cel, pełni jakąś funkcję

- za łożenie integracji - wszystkie elementy jakiejś całości są współzależne i wzajemnie na siebie oddziałują oraz są tak ustrukturowane, żeby tę całość podtrzymywać

Poziomy abstrakcji podczas badania funkcji w antropologii

- celów, jakim służą poszczególne kulturowe elementy w intencjach ludzi oraz ich

- roli w całokształcie kultury, np. gdy ludzie cierpią z powodu suszy, organizują taniec deszczu-taniec jednoczy ludzi w obliczu niebezpieczeństwa - dostarcza im poczucia jedności i rozładowuje niepokój przez kolektywne działanie

Socjolog Robert Merton nazwał pierwszą funkcję jawną, drugą- ukrytą.

D Strukturalizm

Claude Levi-Strauss

Definicja strukturalizmu wg Levi Straussa

Metoda badania głębokich, ukrytych i wrodzonych (a więc psychologicznej natury) struktur rządzących ludzkim umysłem

Co to jest struktura wg Levi-Straussa

To podst w jego systemie pojęcie - odnosi się nie do rzeczywistości empirycznej, lecz może być dopiero na jej podst odkryta. Uważa strukturę za cechę morfologiczną umysłu ludzkiego, za coś zewn zatem w stosunku do obserwowanych stosunków społ, jakkolwiek narzucającego się tym stosunkom z zewn koniecznością. Struktury Levi-Straussa to nic innego jak pewne sformalizowane cechy ludzkiego myślenia, które wyjaśnić można odwołując się do psychologii procesów poznania. Mają one charakter ponadczasowy i niezmienny. Metodę Straussa cechowała duża arbitralność ustalanych modeli strukturalnych, przecząca niejednokrotnie danym doświadczenia.

Wpływ strukturalizmu na naukę w ogólności

- był on pierwszą próbą systematycznego uporządkowania dziedzin i form świadomości społ, którą podjęli jego kontynuatorzy

- Levi-Strauss wzbogacił etnologię o szerszą refleksję ogólno filozoficzną i starał się nadać antropologii charakter nauki ścisłej i obiektywnej na wzór nauk przyrodniczych

- wychodziła z założenia, że jedynie znajomość języka pozwala przenikać kategorie logiczne i wartości moralne różne od tych, jakimi dysponuje obserwator

5 Magia i religia w świetle antropologii.

Definicja religii wg Tylora

Minimalistyczna def religii, określił on religię jako wiarę w istoty duchowe. Uważał, że najpierwotniejszą jej formą był animizm. Ta koncepcja religii koncentrowała się wokół nadnaturalizmu jako przeciwstawnego naturalizmowi koncepcji naukowych i świeckich. Religia zgodnie z tym poglądem uważana była za zespół idei i zachowań zw z wierzeniami w siły nadprzyrodzone, tajemnicze i niewytłumaczalne zjawiska, które sprawują kontrolę nad uniwersum i wpływają na bieg ludzkich spraw.

Tendencje we współczesnym ujmowaniu religii

I właściwa orientacji materialistycznej, poszukuje wyjaśnień zjawisk religijnych w cechach organizacji społ oraz w konfliktach i napięciach życia społ. Np. wierzenia i praktyki czarownictwa mogą być widziane jako nieszkodliwe formy kanalizowania czy rozładowywania wrogości, jak też jaki wskaźniki istnienia stresotwórczych czy konfliktotwórczych sfer stosunków społ. Podobnie można interpretować rytuały symbolicznego niszczenia wodzów czy innych przedstawicieli władzy, rytuały ośmieszania przedstawicieli płci przeciwnej czy też sankcjonujące przejawy swobody seksualnej i nieprzyzwoitości. Wynikiem napięć i konfliktów w systemie jest pojawienie się ruchów religijnych itp.

II właściwa gł orientacjom strukturalistycznym, podkreśla niezależność zjawisk życia religijnego do życia społ. Religia zatem może być zrozumiana w swoich własnych symbolicznych kategoriach bez odwoływania się do żadnych zewn wobec niej czynników: społ, hist, ekon. Leżące u jej podst struktury semantyczne, powtarzalne i uniwersalne, wiążą się ze stałym przeciwstawianiem sfery sacrum sferze profanum, które przenikają życie czł we wszystkich okresach hist.

Teorie religii pierwotnych wg Durkheima, Schmidt'a i Junga

Durkheim

Społeczeństwo jest czymś więcej niż zbiorem żyjących w nim jednostek, więc również religii nie można ujmować jedynie jako wytworu psychiki jednostkowej. Jest ona czymś więcej, jest niejako narzucona jednostkom z zewn przez społeczeństwo, w jakim wyrosły. Wyrasta z sentymentów społ, uczuć solidarności, jakich dośw jednostki w kontakcie z innymi członkami gr społ w czasie odprawiania rytuałów. Podst celem większości ceremonii rel jest właśnie wyrażanie kolektywnej jedności. Zjawiska rel są niemal epifenomenem zjawisk społ. Społeczeństwo z całym arsenałem reguł, nakazów i obowiązków zaczyna być interpretowane przez ludzi jako surowy zwierzchnik, jako bóstwo. Durkheim przeceniał znaczenie jedynego celu ceremonii rel, jakim jest osiągnięcie społ solidarności. Niesłusznie uważa go za cel sam w sobie, a nie za środek do osiągnięcia innych jeszcze celów społ i jednostkowych

Schmidt

(szkoła historyczno-kulturowa) Jego koncepcja była niejako odwróceniem tezy ewolucjonistów, przy zachowaniu jednak tej samej etnocentrycznej postawy. Schmidt twierdzi, że najwcześniejszą formą religii była wiara w jednego boga i dopiero później ten pierwotny monoteizm uległ degradacji i przekształcił się w inne formy kultu, jak animizm i politeizm. Nawiązywał do XVIIIw tradycji racjonalistyczno-naturalistycznych w tłumaczeniu religii. Myśliciele ci głosili idee, że istniała dawniej tylko jedna, wspólna całej ludzkości religia, zwana religią naturalną. Cechowało ją przyjęcie 5 dogmatów wiary: wiary w 1 Boga, w stworzenie świata przez Boga, w istnienie Opatrzności, w sąd ostateczny i nieśmiertelność duszy.

Jung

W przeciwieństwie do wszystkich redukcjonistycznych teorii uznających religię za odbicie czynników ekon, społ czy seksualnych, Jung traktuje religię jako zjawisko niezależne, równoznaczne niemal z psychiką ludzką, pojmowaną również jako byt niezależny. głos objawienia, owo podstawowe uczucie religijne, narzuca się człowiekowi z przemożną siłą i pochodzi właśnie z nieświadomości. Znajduje się ono poza oddziaływaniem woli i intelektu człowieka.

Religia wg M. Eliade

-W myśl poglądów tego uczonego człowiek to przede wszystkim homo religiosus, istota posiadająca zdolność tworzenia wyobrażeń i systemów religijnych.

Najbardziej ludzką cechą człowieka jest, jak utrzymuje Eliade, jego religijność.

- podnosi on religioznawstwo do roli nauki integrującej wszystkie nauki humanistyczne, a sam uważa się za badacza śladów sacrum i „ducha” w całej historii świata.

- stoi na stanowisku, że istnieją jakieś wspólne, elementarne struktury religijne właściwe wszystkim ludziom, bez względu na czas i miejsce ich występowania, że poznanie dawnych form religii pozwoli na odkrycie „zagubionych warstw ducha”, które powinny oddziaływać ożywczo na jednostronną i zamkniętą w sobie filozofię europejską i wzbogacić ją o nową ontologię zawartą w archaicznych wierzeniach.

Człowiek pierwotny był dla niego modelem człowieka religijnego, stąd jego nacisk na badanie dawnych form religii.

-Eliade plasuje się w nurcie ruchu rewitalizacji religii w nadchodzącym stuleciu;

Uważając religijność za immanentną cechę człowieczeństwa, poszukuje Eliade ponadczasowych, elementarnych cech natury człowieka.

Jego stanowisko, podobnie jak stanowisko Junga, jest antyredukcjonistyczne.

Stara się powiedzieć coś o istocie faktu religijnego, niesprowadzalnego do czynników natury psychologicznej, społecznej, historycznej czy teologicznej.

- na podstawie danych prehistorii oraz na podstawie przekazywanej ustnie mitologii usiłuje odtworzyć obraz religijności człowieka paleolitu, który od samego początku był w pełnym tego słowa znaczeniu człowiekiem.

- uważa, że element „sakralności” jest taki sam we wszystkich religiach i zawiera go tyle samo religia Eskimosów co ludów chrześcijańskich.

- preferował on religie archaiczne

- Jak przedstawiają się fakty dotyczące wczesnych form religii w paleolicie i neolicie, na których Eliade opiera się w swoich poszukiwaniach?

Kilka świadectw:

#Są więc nimi przede wszystkim odkrywane przez archeologię

• narzędzia i broń,

• kościane i kamienne figurki zwierząt i kobiet,

• barwione płaskorzeźby

• malowidła naskalne.

Ludzie epoki kamiennej przypisywali zwierzętom moc nadnaturalną i wierzyli, że duchy przodków mogą wcielać się w zwierzęta.

O skalnej wartości zwierząt świadczyć mogą m. in. Szkielety zwierząt znajdywane w grobowcach, gdzie pełniły one najprawdopodobniej rolę ofiar.

Wszystko to są fakty świadczące o wierzeniach w pośmiertną wędrówkę dusz.

- malowidła naskalne; znajdują się one w głębi jaskiń, dotarcie do nich jest trudne, co potwierdza hipotezę o sanktuaryjnym charakterze tych jaskiń.

- Eliade szamanizm uważa za immanentną cechę psychiki ludzkiej, jest potwierdzony u wielu współczesnych ludów myśliwskich i pasterskich.

- sacrum zawsze wiązało się z pojmowaniem czy rozumieniem świata przez człowieka.

Funkcje systemów religijnych

Magię i religię najlepiej jest definiować przez funkcje, jakie pełnią one w życiu ludzkim.

Funkcje:

I . Funkcja poznawczo- psychologiczna:

-religia dostarcza w pierwszym rzędzie uporządkowanego poglądu na to, jak zbudowany jest świat, jak powstał i jak działa:

1. dostarczając wyjaśnienia nieznanego i czyniąc je zrozumiałym redukuje religia lęki i niepokoje, dostarcza domniemanych metod kontroli nad zdarzeniami nieprzewidzianymi, wzmacniając przez to poczucie ufności i spokoju w obliczu niebezpieczeństwa,

2. dostarczając historii precedensowych (mity) sankcjonuje ludzkie postępowanie, wytyczając granicę pomiędzy dobrem i złem; jest przeto źródłem etyki i potężnym czynnikiem kontroli społecznej.

II. Funkcja umacniająca solidarność społeczną.

- współczesne uczestnictwo w rytuałach w połączeniu z jednorodnością leżących u ich podłoża wierzeń wzmacniania poczucie wspólnoty i identyfikacji z grupą.

- Atmosfera, jaka towarzyszy zazwyczaj rytuałom, sprzyja powstawaniu i wyrażaniu pozytywnych uczuć optymizmu i kolektywnej jedności.

III. Funkcja praktyczna.

- pełnią ją rytuały magiczno- religijne;

- rytuały magiczno- religijne umacniają, zapewniają, a niekiedy także organizują ludzką współpracę;

- otwierają np. i wieńczą etapy pracy ogrodowej, mag jest często uważany za eksperta w sprawach gospodarczych.

- można wspomnieć również o doniosłej roli niektórych rytuałów w transmisji kultury.

IV. Funkcja nowej, ważnej siły integracji społecznej, ideologii scalającej narody.

- przykładem są tzw. ruchy rewitalizacyjne- powstają jako reakcja na dominację europejską i zmierzają do dokonania całościowej reformy istniejącego porządku społecznego, zgodnie z wartościami, celami i dążeniami ludności tubylczej.

Spośród sformułowanych powyżej funkcji magii i religii najważniejsza wydaje się FUNKCJA POZNAWCZA.

• Wierzenia wypełniają lukę w ludzkiej wiedzy- dostarczając z jednej strony wytłumaczenia nieprzewidzianych i nie podlegających kontroli wydarzeń w ludzkim życiu,

• Z drugiej strony- domniemanych metod sprawowania nad nimi kontroli.

6 Wpływ środowiska przyrodniczego na kształtowanie się kultury.

1. Determinizm kulturowy - wszystkie społeczeństwa by przetrwać muszą stworzyć pewne formy przystosowania do zamieszkiwanego przez siebie środowiska.

2. Środowisko przyrodnicze jest miejscem życia i gospodarowania człowieka. Stanowi złożony efekt oddziaływania różnor0odnych sił przyrody, podlega stale ewolucyjnym zmianom.

- w sensie węższym - zjawiska zewnętrzne, wszystko to co jest poza człowiekiem

- w sensie szerszym - wszystko to co nie należy do kultury

3. organizm ludzki - organizm istota żywa, ustrój cielesny człowieka albo twór roślinny lub zwierzęcy którego poszczególne części i struktury tworzą zharmonizowana całość wykazującą wszelkie cechy zycia a więc przemiany materii, wzrostu, rozwoju i rozmnażania się.

4. otoczenie przyrodnicze - to kompleks powiązanych ze sobą zjawisk

- w skład tego kompleksu wchodzą: cechy terytorialne, zasoby mineralne, zasób organizmów żywych, klimat

5. środowisko przyrodnicze a demografia

- rodzaje wpływów środowiska: wpływa na populację, wyznacza granice pomiędzy zbiorowościami, uzależnia stopień rozproszenia grup

6. środowisko a dziedziny kultury

- rodzaje uzależnień kulturowych od środowiska: dziedzina techniczno -gospodarcza, struktura społeczna, wizja świata

7. determinanty środowiska a swoboda kulturowa

Dzietność, wynalazczość

7. Struktura społeczna

1. definicja pojęć

- status ma dwa źródła pochodzenia

* indywidualny - pozycja która pełni jednostka wynika z jej indywidualnych zdolności

* uogólniony - źródłem doboru osób na poszczególne miejsca jest np. związana z pokrewieństwem, zależnościami

- klasa - klasowość uzależniona jest od ilości posiadanych dóbr

- kasta- od `casus` czysty, jest społecznością zamkniętą posiada swoje przywileje w społeczności, jest grupą ludzi wybranych

2. Statusy

- przypisane - do rodu klanu plemienia przynależy się nie z wyboru ale z urodzenia

- osiągane - zawdzięcza się własnym zaletom i sukcesom

3. Specjalne pozycje społeczne

- Związane z czynnościami sakralnymi

- przynależność do określonej grupy

- związane w wykonywanym zwodem

4. grupy etniczne i naród

*elementy określające etniczność grupy

- kultura (język, religia, obyczaj)

- genealogia

- terytorium

- cechy indywidualne

5. grupa etniczna

- grupa ludzi, która w dużej mierze się biologicznie samowystarczalna i samozachowawcza. Grupa ta składa się z ludzi, którzy sami identyfikują się i są identyfikowani przez innych jako tworzących tę kategorię.

- ma swoja strukturę wewnętrzną

6. typy grup etnicznych

- miejskie grupy etniczne

- posiadające naród przynależności poza granicami

- mniejszości przygraniczne

- grupy regionalne

- ludy tubylcze

8. Środki przemian kulturowych

Komunikacja

- międzyosobowy proces porozumiewania obejmujący przekaz informacji oraz samej osoby udzielającej się w nim

- dokonuje się ona poprzez odpowiednie środki i formy

- Jest rzeczywistością wielopłaszczyznową i wieloaspektową

- rozpatruje się komunikację w aspektach: filozoficznym(opozycja wobec zgłębiania filozofii świadomości doprowadziła do zwrócenia uwagi na język jako narzędziu porozumiewania się. Z tej tendencji powstała filozofia dialogu , egzystencjalizmu)

Psychologicznym(proces mający na celu bezpośrednie <przekaz werbalny i niewerbalny> lub upośrednione <przekaz językowy mówiony lub pisany>, porozumiewanie się <przekazywanie lub otrzymywanie informacji>) , W procesie komunikacji stronami mogą być: 1. Jedniostka -dialog wew.2. jednostki- komunikacja interpersonalna3. Podmioty zbiorowe - grupowa, zbiorowa 4. Urządzenia techniczne- człowiek i maszyna 5. Środki społecznej komunikacji- TV, radio, Internet, prasa

Pedagogicznym(komunikacja odnosi się do relacji wychowawczej rozumianej jako porozumiewanie się wychowanka i wychowawcy w warunkowanej przez nich oraz całą społeczność sytuacji wychowawczej. W procesie dydaktycznym komunikacja odbywa się w kierunku : wertykalnym- zstępoujacym,; wertykalnym -wstępującym,; horyzontalnym

Socjologicznym (aspekt społeczny) - komunikacja jako jedna ze wzajemnych społecznych oddziaływań w wymiarze języcznym (gęstość zaludnienia, zakłady pracy, podróże, migracje) oraz w wymiarze psychologicznym jako wiażących ludzi bezpośrednio lub symbolicznie( środki społecznego przekazu). Komunikacja rodzi większą potrzebę doświadczeń odmienności (geograficznych, politycznych, kulturowych) które są w zasięgu możliwości osób.

religijnym

1.Konsekwencje rosnącej roli procesów komunikacyjnych:

- nasileniu ruchów migracyjnych

- procesy etnicznego wymieszania się

- humanizacja działań dużych organizacji

- pluralizacja systemów wartości

- szybkie tempo zmian instytucjonalnych, obyczajowych, mentalnych

2. POLITYKA - dot. Życia zbiorowego ludzi zrzeszonych we wspólnotę polityczną (państwo) oraz relacja pomiędzy państwami

*Def. Klasyczna - polityka to roztropna relacja dobra wspólnego

*Polityka dotyczy władzy. Jest to instytucja społeczna odpowiedzialna za sposób w jaki władza jest zdobywana, dzielona, i sprawowana.

*Władza -zdolność osiągania celu wbrew oporowi innych

*Pochodzenie władzy

- nieprawomocność metod (siła fizyczna, wymuszanie uległości)

- prawomocnie wybrany urzędnik

- wpływy ideologii

- zasoby ekonomiczne

* Sposoby osiąganie celów politycznych

- tworzenie grup interesu (związki polityków z organizacjami ludzi dążących do podobnych celów)

- naciski polityczne

- inicjatywy społeczne

- terroryzm

- wojna jako kontynuacja polityki przy uzyciu innych środków

3. Ekonomia jest nauką o procesach gospodarczych Celem jej jest wykonywać i opisywać prawidłowości rządzące tymi procesami (prawa ekonomiczne)

FUNKCJE EKONOMII

- poznawcza - dostarcza wiedzy o kategoriach, zjawiskach, procesach gospodarczych

- aplikacyjna- ustalenia i wnioski są wprowadzane do działalności

CELEM EKONOMII jest zaspokajanie ludzkich potrzeb

RODZAJE POTRZEB

- biologiczne- zaspokajanie głodu, pragnienia

- materialne - samochód meble

- wyższego rzędu - zdobywanie wiedzy, rekreacja

- Społeczne i indywidualne

PODŁOŻE ZROZUMIENIA społecznych i personalnych aspektów przemian kulturowych:

- globalizacja jako makrostrukturalne zjawisko społeczne

- problematyczność tożsamości kulturowej

- dylematy związane z dekompozycją tradycyjnych wzorów

- nasilająca się mobilność składu wielu grup o różnym czasie trwania, odmiennych motywacjach, indywidualizacji stylu życia

9 Typy przemian kulturowych:

1.Multikulturalizm- wielokulturalizm

- płaszczyzna opisowa to wielość kultur

- multikulturalizm tzn. niwelowanie napięć społecznych poprzez politykę

- w ujęciu ideologicznym działania środowisk mniejszości skierowane na emancypację i pełniejszą partycypację w życiu społecznym politycznym i kulturalnym

2. Typy multikulturowości

- konserwatywny

- liberalny

- lewicowo- liberalny

- krytyczny

3, Skutki przemian w środowisku wielokulturowym

- przemiany struktur społecznych

1. rodzina a wychowanie (szkoła)- wiem dużo bo miałem dziadka, nie wiem nic bo nie miałem dziadka

2. rodzina a małżeństwo (własne wybory)- rezygnacja z zakazu rozszerzonego kazirodztwa, - rezygnacja z wymiany darów

- skutki akulturacji negatywne

1. z kontaktu z cywilizacją europejską-kulturowa pustka, - dezorganizacja, - dezorganizacja życia, - cierpienie jednostek

2. rozpad struktur społecznych alkoholizm i demoralizacja

3. narkomania wśród młodzieży romskiej

- zmiany konstruktywne

1. wprowadzenie lepszych narzędzi

2. lepsza komunikacja

3. rozwój handlu i efektywniejsze gospodarowanie

4. zwiększenie ilości wolnego czasu

5. organizowanie się aby stawiać opór agresywnej polityce

---