Rozdział 1 Przedmiot nauki o finansach publicznych.

1. Pojęcie nauki o finansach publicznych.

Istnieją trudności z definicją „ finansów publicznych”. Do zdefiniowania finansów publicznych wielce przydatne jest kryterium własności, wg którego działalność gospodarczą i społeczną dzielimy na prywatną i społeczną პ sektor prywatny i sektor publiczny. Zastosowanie tego kryterium pozwala stwierdzić, że przedmiotem nauki o finansach publicznych są zjawiska i procesy związane z powstawaniem i rozdysponowaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.

Wadą tej definicji jest sprowadzenie fin. publicznych do nauki o gospodarowaniu pieniężnymi środkami publicznymi ( co jest typowe dla ekonomii klasycznej), a jej nowoczesne ujęcie wymaga, oprócz zewnętrznej formy funduszy publicznych, wzięcia pod uwagę również jej treści ekonomicznej, społecznej, politycznej itp.(nauka stara się określić związki przyczynowo - skutkowe między gromadzeniem pieniędzy a procesami gospodarowania, społecznymi i politycznymi )

Nauka o fin. pub. bada przyczyny i skutki tworzenia finansów publicznych, a to wymaga odpowiedzi na pytania:

• Dlaczego władze zgłaszają popyt na pieniądz, co kształtuje jego wielkość?

• W jaki sposób popyt na pieniądz może być zaspokojony?( podatki, pożyczki)

• Jakie skutki przynoszą wydatki władz publicznych, kreowanie popytu na pieniądz?

• Jakie instrumenty tworzenia funduszy publicznych powinny być zastosowane?

• Jakie dziedziny i w jaki sposób powinny być finansowane z funduszy publicznych?

• Jakie powinny być relacje miedzy różnymi szczeblami władzy?

2. Kategoria potrzeb zbiorowych

Działalność gospodarcza człowieka ma na celu zaspokajanie potrzeb, co stanowi centralny element teorii ekonomicznej (to jest motyw gospodarczej aktywności człowieka)

Potrzeba - pożądanie wartości użytkowych (dóbr i usług), wynikające z osiągniętego rozwoju gospodarczego i kulturalnego ludzkości.

• ma charakter nieograniczony (na nowym poziomie rozwoju, nowe potrzeby)

• są wywoływane przez postęp techniczny, organizacyjny, naukowy, kulturalny itp.

• wraz z rozwojem materialnego dobrobytu rośnie rola potrzeb wyższego rzędu.

Natomiast możliwości zaspokajania potrzeb są ograniczone პ prawo ograniczonych możliwości zaspokajani potrzeb ( które ma względny i ogólny charakter)

Zróżnicowanie stopnia zaspokajania potrzeb wynika z :

• zachowania poszczególnych jednostek ( ich kryteria wyboru)

• wpływu państwa, władz samorządowych.

Niektóre potrzeby muszą być zaspokajane zbiorowo ( odbiorcą jest społeczeństwo) np. obrona narodowa, oświetlenie ulic, korzystanie z dróg publicznych itp. Istnienie potrzeb zbiorowych wynika z istnienia społeczeństwa oraz instytucji państwa. Wymaga to niestety funduszy , co powoduje sięgnięcie do dochodów innych podmiotów, głównie gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, ewentualnie - z zagranicy. A to z kolei ogranicza zaspokajanie potrzeb indywidualnych.

Wybór zakresu i rodzaju potrzeb indywidualnych, które są finansowane z funduszy pub. wynika z:

• istniejącego w danym kraju systemu ekonomicznego,

• realizowanej doktryny społecznej

• poziomu rozwoju ekonomicznego i cywilizacyjnego

Alokacja środków pieniężnych na potrzeby zbiorowe jest niepopularna, gdyż społeczeństwo odczuwa je bardziej ex post niż ex ante tj. np. jeśli chodzi o obronę narodową zauważa sens nakładów na nią, gdy bezpieczeństwo jest naruszone.

Niektórzy kwestionują podział potrzeb na indywidualne i zbiorowe, uważając że potrzebę trzeba traktować jako zjawisko przypisane tylko jednostce.

3. Dobro publiczne (czysta postać - obrona narodowa)

Trudno przeprowadzić podział na dobra publiczne i prywatne. Część dóbr ma charakter wyłącznie publiczny np. powietrze, lasy, morza itp., inne mogą być i takie i takie ( np. energia).

Dobra publiczne (sensu stricto) to te, które z przyczyn swych cech fizycznych służą zbiorowości lokalnej, lub całemu społeczeństwu (są dobrodziejstwem natury lub powstają dzięki działalności człowieka)

Kryteria określenia dóbr publicznych:

1. Kryterium użyteczności (społeczne) - dobra prywatne ograniczają się do jednej osoby (np. samochód), a w dostępie do dóbr publicznych nie ma rywalizacji (np. transport publiczny)

2. Kryterium odpłatności(ekonomiczne) - dobra publiczne to te które finansuje budżet państwa, te konsumowane zbiorowo.

Konsumpcja dóbr publicznych jest konsumpcją narzucona poszczególnym jednostkom, co stanowi sprzeczność interesów ekon. jednostki i społeczeństwa. Np. bezdzietne małżeństwo płaci podatki, z których część idzie na oświatę publiczną, czy zasiłki rodzinne.

4. Dobro społeczne.
Dobra społeczne - to takie dobra, które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale na skutek doktryny społecznej i prowadzonej polityki są dostępne dla każdego obywatela np. oświata, ochrona zdrowia. Chodzi o to, że są one finansowane z funduszy publicznych, ale nie wyklucza to częściowej odpłatności პ dobro społ. - prywatne.

Dostęp obywateli do dóbr publicznych jest więc nieograniczony, inaczej jest z dobrami społecznymi. Dobra społ. są tworzone dla obywateli, których normalnie ( na rynku komercyjnym) nie stać, by było na ich zakup.

Neutralność użyteczności dóbr publicznych jest uproszczeniem, gdyż często poziom dochodów indywidualnych wpływa na ich użyteczność np. nie każdego stać na samochód, aby korzystać z dróg publicznych.

5. Finanse publiczne jako przedmiot zainteresowania różnych dyscyplin.

Finanse publiczne są głównie przedmiotem zainteresowania nauk ekonomicznych ( instrumenty finansowe typu podatki, dotacje, opłaty, pożyczki wpływają na całą gospodarkę narodową i mikropodmioty). Ale funkcjonowanie fin. pub. jest możliwe dzięki istnieniu norm prawnych ( ustawy zasadniczej oraz ustaw o ustroju budżetowym, ustaw podatkowych itd.). finanse pub. są instrumentem władzy, stąd muszą być analizowane w kontekście funkcjonowania mechanizmu politycznego - nauki polityczne ( wpływ doktryn politycznych na wielkość funduszy politycznych, źródła ich powstawania, kierunki wydatkowania).Procesy tworzenia i wykorzystywania funduszy pub. są także przedmiotem zainteresowania socjologii (zasiłki, renty itp.) W praktyce fiskalnej ważną rolę odgrywają także względy psychologiczne ( reakcje zbiorowe np. na wprowadzenia podatków).

6. Zagadnienia z ćwiczeń

• Efektywność ekonomiczna Ee=E/N >r (N-nakład, E-efekt)

• Aksjomat - coś czego nie trzeba udowadniać

• Warunki pozyskania handlowców: rozwój ograniczony przez filie, fuzje i przejęcia

• Konsekwencje: wypieranie małych i średnich przedsiębiorstw, duże różnice w cenach, różny dostęp do informacji

• Klasa średnia: samo zatrudnienie, nie ma informacji o finansach wpływających do budżetu

• Ceny transferowe - ceny towarów, usług, wartości niematerialnych i honorariów stosowane między przedsiębiorstwami powiązanymi i różniące się od cen wynegocjowanych na wolnym rynku zawartych w warunkach porównywalnych przez partnerów niepowiązanych

• Spółki join venture - duże przedsiębiorstwa, które na rynku konkurują ze sobą w sferze „kupna i negocjacji”, zawiązują spółkę, by mieć większą siłę przebicia

Rozdział 2. Przegląd ważniejszych teorii finansów publicznych

1. Znaczenie teorii finansów publicznych

• Teorie finansów publicznych były i nadal są podstawą polityki państwa w zakresie nakładania ciężarów podatkowych oraz w zakresie wydatkowania publicznego.

• Wpływ finansów publicznych na życie poszczególnych obywateli spowodował, że w formułowanych teoriach finansów publicznych występowały pierwiastki społeczne, etyczne i religijne.

• Podstawy teorii finansów publicznych, prezentowanych przez różnych autorów, leżą w poglądach teoretyczno-ekonomicznych i społeczno-politycznych (Z. Fedorowicz).

• Ścisły związek finansów publicznych z instytucją państwa.

2. Okres przedkapitalistyczny

1. Starożytność

• państwo wiele dochodów posiadało z własności, a główne wydatki ponosiło na prowadzenie wojen i utrzymanie armii

2. Średniowiecze

• ciężary powinny być nakładane odpowiednio do osiąganych korzyści - punkt widzenia: moralność (św. Tomasz z Akwinu)

3. Kameraliści

• duże znaczenie przypisywano gospodarce państwa

• pobieranie podatków nie tam, gdzie można, lecz tam, gdzie trzeba

• kwestia granic wydatków publicznych

• metoda budżetu państwa - rozpocząć od wydatków, do których należy dostosować dochody (zasada rocznego sporządzania budżetu)

• Polska - Nax i 3 główne podatki:

• gruntowy - najbardziej sprawiedliwy

• od osób - niesprawiedliwy (nie uzależniony ani od majątku ani od dochodu)

• od rzeczy - akcyza, czopowe i od dóbr luksusowych (wysokie opodatkowanie)

4. Merkantyliści

• gospodarka krajowa, chroniona m.in. za pomocą systemu podatków i ceł

• kolbertyzm - standaryzacja prawa regulującego system podatkowy, celny, administracyjny, ochrona rodzimej produkcji przez elastyczny system ceł importowych

5. Fizjokratyzm

• jedynym źródłem bogactwa i dochodu czystego jest rolnictwo (ziemia)

• koncepcja podatku jedynego, który powinni płacić tylko właściciele ziemscy

• wolna konkurencja, wolny handel i wolność gospodarcza

3. Finanse publiczne w okresie powstania kapitalizmu

• rozwój instytucji finansów publicznych zdeterminowany został rozwojem stosunków towarowo-pieniężnych

• nowoczesny wzrost gospodarczy wymaga udoskonalonej infrastruktury, a trudności osiągania przychodów zniechęcają do inwestycji prywatnych; państwo musi albo samo budować transport, łączność, energetykę i oświatę, albo wspomagać prywatną przedsiębiorczość

• pierwotna akumulacja kapitału - przejście od gospodarki feudalnej do kapitalistycznej

• brutalny charakter, przemoc, grabieże, wywłaszczenia przy czynnej pomocy państwa

• czynnie wspierana przez państwo

4. Liberalna myśl finansowa (polityka fiskalna)

• Adam Smith - twórca klasycznej ekonomii, teorii podatku (podatki - zło konieczne)

• wolność gospodarcza, wolna konkurencja, silny indywidualizm gospodarczy, własność prywatna

• państwo i finanse publiczne muszą być ograniczone do minimum

• działalność państwa tylko w obszarach: obrony zewnętrznej, ochrony własności i wymiaru sprawiedliwości, organizacji robót publicznych

• 3 założenia doktryny liberalnej:

• polityka podatkowa neutralna (nie ma zmian w podziale dochodów w społecz.)

• ciężary podatkowe nie hamujące aktywności gospodarczej oraz nie ograniczające zdolności do gromadzenia oszczędności

• System podatkowy zawierający podatki pośrednie, by ciężary podatkowe ponosili również pracownicy najemni (możliwość oszczędzania i inwestowania)

5. Ortodoksyjna teoria finansów publicznych (SAY)

• podporządkowana skarbowemu punktowi widzenia

• podatek jako ciężar z prywatnego i społecznego punktu widzenia

• koncepcja małego budżetu - tylko do takiej wysokości, by finansować ewidentne zadania publiczne państwa (ład wewnętrzny i obrona narodowa), jak najmniejszy, stale zrównoważony

• w odniesieniu do gospodarowania publicznymi środkami trzeba stosować oceny etyczne i religijne

• w sytuacji występowania deficytu budżetowego można zaciągać pożyczki długoterminowe (tylko na cele rozwoju gospodarki), które powinny być jak najszybciej spłacone

• wykluczenie możliwości wykorzystania podatków na inne cele niż fiskalne

• usprawiedliwienie dla nierównego podziału dochodów w społeczeństwie

• skłonność do oszczędzania u ludzi o niskich dochodach jest mała, więc to oni powinni ponosić ciężary podatkowe

• brak odpowiedzialności państwa za pełne wykorzystanie zdolności wytwórczych i bezrobocie

• ogólna teoria ekonomiczna:

• równowaga ekonomiczna gospodarki

• równość między oszczędnościami i inwestycjami

• komplementarność między konsumpcją i oszczędnościami

• stała suma oszczędności w warunkach równowagi ekonomicznej

6. Pierwsze próby interwencjonizmu fiskalnego

• państwo opiekuńcze

• działalność państwa przyczynia się do odtworzenia funduszy publicznych oraz prowadzi do powstania nadwyżki, która powracając do gospodarki powoduje akumulację nowych kapitałów

• koncepcja socjalizmu reformistycznego - interwencja państwa w sferę dochodów bez wypaczania rynkowych zasad ich tworzenia

• Wagner -potrzeby publiczne rosną szybciej niż potrzeby indywidualne

• Intensywny wzrost potrzeb zbiorowych wynika z rozwoju cywilizacyjnego

• wzrost ekstensywny - rezultat presji społeczeństwa na podejmowanie przez państwo nowych funkcji i obowiązków wobec zbiorowości

• prawo Wagnera - prawo wzrastających wydatków publicznych (realizacja na szeroką skalę wydatki socjalne)

• prawo oporu wobec podatków - wzrost wydatków publ. prowadzi do wzrostu podatków co rodzi sprzeciw

7. Rewolucja keynesowska

• państwo nie może stać z boku jeśli chodzi o gospodarkę

• konieczność przejęcia przez państwo pewnych obowiązków wobec obywateli

• interwencjonizm państwowy - gospodarka kapitalistyczna nie może funkcjonować bez zakłóceń, które objawiają się w braku równowagi, niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych i bezrobocia. Przyczyna: brak skłonności do inwestowania prywatnych przedsiębiorców.

• Finanse publiczne głównymi narzędziami interwencji państwa w gospodarkę - ich cele:

• pobudzenie efektywnego popytu w gospodarce (rozwój inwestycji, wzrost produkcji, spadek bezrobocia)

• łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego (środek polityki antyrecesyjnej i antykryzysowej)

• paradoks niezrównoważonego budżetu - spadek produkcji, dochodu narodowego, dochody przedsiębiorców, gospodarstw domowych oraz państwa z podatków przychodowych i dochodowych w warunkach kryzysu - deficyt budżetowy jest więc zjawiskiem naturalnym

8. Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

6. A.H. Hansen

• odrzucenie zasady zrównoważonego budżetu

• finansowanie wydatków rządowych tak by gospodarka wróciła do równowagi - cele:

• zaciąganie kredytów w bankach handlowych podczas depresji

• kredyty zapewnią gospodarce silny impuls rozwojowy (wzrost dochodu narodowego oraz oszczędności - nie likwiduje bezrobocia), dalszy wzrost możliwy poprzez finansowanie wydatków publicznych i zwiększenie popytu (źródłem finansowania - oszczędności)

• w momencie przywrócenia równowagi wydatki publiczne powinny być finansowane z progresywnych podatków dochodowych (koncepcja budżetu dynamicznego)

• w sytuacji pełnego zatrudnienia i wzrostu płac możliwość pojawienia się inflacji -> hamowanie inflacji przez stosowanie podatków od konsumpcji

• dług publiczny nie zawsze przynosi szkody - czasami daje korzyści i poprawia sytuacje finansową państwa (przejaw zdrowej polityki finansowej)

• 2 odrębne budżety (oba powiązane pod kontrolą parlamentu):

• budżet operacyjny - związany z realizacją bieżących zadań publicznych wzrastającym zwłaszcza w okresie depresji (np. zasiłki dla bezrobotnych); państwo by zachować płynność finansową musi pożyczać; budżet ten musi być obciążony obsługą długów, które powstają w budżecie kapitałowym

• budżet kapitałowy - plan wydatków długoterminowych, tak by zapewnić niezbędne środki pieniężne na realizacje przez państwo inwestycji

7. finanse funkcjonalne A.Lernera

• kryterium stosowania instrumentów fiskalnych jest pełne zatrudnienie i brak inflacji

• środkiem do celu jest regulowanie wydatków rządowych - krajowych i zagranicznych

• progresywne podatki, gdy nadmierny wzrost wydatków globalnych grozi wywołaniem inflacji

• finanse funkcjonalne - środki: podatki i wydatki publiczne, zaciąganie i spłata długów, emisja i wycofywanie pieniądza z obiegu

8. J.M.Buchanan

• Koncepcje organiczne

• instytucja państwa jako integralny element społeczeństwa

• podstawowym kryterium wydatków publicznych powinno być maksymalizowanie społecznej użyteczności lub ogólnego dobrobytu

• rząd jest w stanie zwiększyć użyteczność pieniężnych środków publicznych poprzez kształtowanie dochodów publicznych (podatki) i alokowanie środków budżetowych tak by korzyści z nich odniesione przez społeczeństwo przekroczyły negatywne skutki ciężarów podatkowych

• Koncepcje indywidualistyczne

• państwo i poszczególni obywatele są antagonistycznymi stronami

• działalność państwa prowadzi do zmiany użyteczności dochodów osiągniętych przez obywateli w ramach gospodarki rynkowej

• państwo powinno rozkładać ciężary podatkowe adekwatnie do ich użyteczności

• 3 systemy fiskalne:

• system pogłębiający nierównomierny podział dochodów - osoby o niskich dochodach po operacjach podatkowo-wydatkowych przez skarb państwa mają saldo dodatnie (wpłacają do budżetu więcej niż otrzymują w postaci świadczeń), osoby o wysokich dochodach - saldo ujemne (uzyskują premię od państwa, gdyż wartość otrzymanych świadczeń przewyższa wielkość ciężarów podatkowych)

• system neutralny - saldo zerowe (korzystanie ze świadczeń i ponoszone ciężary podatkowe są na takim samym poziomie)

• system redystrybucyjny - niskie dochody - saldo ujemne (duże świadczenia mało wnoszą do budżetu), wysokie dochody - saldo dodatnie (dopłacają do osób gorzej sytuowanych)

9. Neoliberalizm i nowy konserwatyzm fiskalny (polityka monetarna)

• potwierdzenie skuteczności interwencjonizmu państwowego - wyrazem tego - interwencja państwa nie tylko w sferę podziału dochodu narodowego, lecz także w sferę produkcji

• ciężar oddziaływania na gospodarkę przeniesiony z instrumentów fiskalnych na instrumenty monetarne

• kluczowa rola wg. monetarystów - regulacja podaży pieniądza, za pomocą instrumentów pośrednich (stopy %, kursy walutowe, stopy obowiązkowych rezerw)

• główne założenia nowego konserwatyzmu fiskalnego:

• zrównoważony budżet w okresie roku fiskalnego

• ograniczenie redystrybucji PKB przez system finansów publicznych

• koncepcja jak najmniejszego budżetu państwa (cięcia wydatków gospodarczych i socjalnych)

• koncepcja jak najniższych podatków

• podatek nautralny względem gospodarki (paradygmat konserwatyzm. fiskaln.)

• radykalne zmniejszenie długu publicznego (uosobienie wszelkiego zła)

Rozdział 3 Funkcje finansów publicznych.

Trzy rodzaje funkcji:

• alokacyjna,

• redystrybucyjna,

• stabilizacyjna.

Według niektórych podręczników (m.in. Samuelson, Nordhaus) są one określane jako trzy funkcje państwa:

• zapewnienia efektywności gospodarki wobec niesprawności rynkowego mechanizmu alokacji zasobów,

• zapewnienie sprawiedliwości i równości wobec nierównych dochodów,

• zapewnienie stabilności gospodarki rynkowej wobec jej cyklicznego funkcjonowania.

Wypływa to z faktu, że finanse pub. są instrumentem państwa, oraz działalność państwa jest nastawiona na rzecz obywateli i społeczeństwa (⇒gospodarka publiczna).

1. Funkcja alokacyjna

Polega na tym, że finanse pub. są narzędziem alokacji zasobów w gospodarce rynkowej w związku z dwojakiego rodzaju zadaniami stawianymi przez państwo:

• zadaniami publicznymi ( zaspokajanie potrzeb publicznych)

• zadaniami społecznymi ( zaspokajanie potrzeb społecznych oraz tych, których źródłem jest niesprawność mechanizmu rynkowego).

Realizacja tych zadań jest konieczna, gdyż mechanizm rynkowy nie zaspokaja potrzeb zbiorowych. Próba urynkowienia ich jest bezskuteczna, ponieważ nie każdy korzysta z nich w jednakowym stopniu.

Trzy rodzaje niesprawności mechanizmu rynkowego:

• nadmierne zróżnicowanie dochodów poszczególnych jednostek.

• pełna swoboda wyboru obywatela, która może wyrządzić szkodę i obywatelowi i społeczeństwu ( państwo wymusza pewną część konsumpcji dostarczając nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie dobra i usługi ważne dla rozwoju i egzystencji ( chodzi głównie o dobra społeczne)

• efekty uboczne działalności przedsiębiorstw ( zanieczyszczenie środowiska).

2. Funkcja redystrybucyjna

Państwo bezpośrednio nie wytwarza dochodu, chociaż spełniając konstytucyjne funkcje ponosi wydatki. Wymusza to redystrybucję dochodów społecznych, która jest realizowana w formie pieniężnej i budzi wiele kontrowersji.

Kryteria redystrybucji dochodów mają aspekty:

• makroekonomiczny: dotyczy zakresu redystrybucji PNB, ogólnej struktury dochodów i wydatków realizowanych przez władze.

• makrospołeczny: polega na analizowaniu skutku działalności państwa dla różnych grup społecznych.

• jednostkowy.

Podstawowym kryterium redystrybucji dochodów jest jej taki zakres i taka struktura, które pozwalają funkcjonować gospodarce, a państwu wypełniać jego funkcje. Redystrybucja dokonywana jest przez ogromną ilość operacji finansowych. Finansowanie procesów dóbr publicznych i społecznych jest możliwe tylko przy określonym systemie wyrzeczeń jednostek, które pozbawiane są części dochodów na rzecz ogółu, co powoduje pogorszenie ich sytuacji materialnej. Pojawia się tu problem sprawiedliwego rozłożenia finansowania ciężarów finansowania zadań publicznych i społecznych. Podstawowy dylemat związany z redystrybucją sprowadza się do wyborów, czy nadać:

• priorytet efektywności gospodarowania (pobudzanie aktywności gospodarczej, co może niestety prowadzić do nadmiernego zróżnicowania dochodów)

• priorytet sprawiedliwości ( równości, co z kolei hamuje aktywność gosp.)

Pojawia się tu także spór dlaczego ludzie bogatsi mają płacić większe podatki.

3. Funkcja stabilizacyjna

Polega na częściowym stabilizowaniu działania funkcji alokacyjnej i redystrybucyjnej (łagodzeniu wahań cyklu koniunkturalnego, czego mechanizm rynkowy nie jest w stanie zapewnić).

Musimy pamiętać, że:

• państwo prócz fin. pub może wykorzystać instrumenty polityki monetarnej.

• w latach 70, 80 polityka fiskalna w stabilizowaniu gospodarki okazała się nieskuteczna

• istnieje spór o zakres i kształt polityki fiskalnej.

Najczęściej do stabilizacji wykorzystuje się:

• podatki ( finansują alokację, są narzędziem redystrybucji, oraz stabilizują cykl koniunkturalny przez ograniczanie dochodów w czasie ekspansji (np. podatek progresywny) i odwrotnie)

Dwa sposoby wykorzystania podatków w funkcji stabilizacyjnej:

• wbudowanie tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury w system podatku dochodowego

• dyskrecjonalne (uznaniowe) regulowanie poziomu opodatkowania w zależności od koniunktury ( tyle, ze to wymaga czasu na legislację itp.)

• wydatki ( np. zasiłki dla bezrobotnych w fazie spadku koniunktury nie ograniczają popytu)

Podstawowymi środkami oddziaływania na popyt, inflację, zatrudnienie i stopę % są:

• wielkość dochodów budżetowych (ograniczają popyt, jeśli jest on nadmierny)

• wielkość wydatków budżetowych (kreują popyt)

• saldo budżetu państwa (skala deficytu jest jednym z podstawowych kryteriów polityki)

Przejawiają się one w:

• skłonności do oszczędzania,

• skłonności do inwestowania,

• poziomie stopy procentowej (związane z deficytem i długiem publicznym),

• poziomie bezrobocia (zatrudnianie w sektorze publicznym).

Funkcja redystrybucyjna może być sprzeczna z stabilizacyjną ( jeśli państwo będzie rozbudować redystrybucję dochodów, to trudno będzie wykorzystać finanse do pełnienia funkcji stabilizacyjnej . Podobnie funkcja stabilizacyjna może być sprzeczna z alokacyjną ( gdy cele stabilizacji będą uniemożliwiać zgromadzenie odpowiednich funduszy do alokacji). Jednak sprzeczności te są nieuniknione i państwo powinno je łagodzić.

Deflacja - ceny są coraz niższe

Rozdział 4. Elementy teorii wyboru publicznego

1. Mechanizm alokacji dobra prywatnego i dobra publicznego

• główny problem: sprecyzowanie kryterium wyboru, którym powinno kierować się państwo podejmując decyzję o rodzajach i ilości wytwarzanych dóbr publicznych

• popyt na dobra prywatne jest kształtowany pod wpływem cen i dochodów

• popyt na dobra publiczne jest kształtowany poprzez skłonność do kupna przez płacenie podatków

• przy wytwarzanie i alokacji dobra prywatnego konsumenci płacą taka samą cenę i aby osiągnąć większą korzyść krańcową, muszą kupić więcej dobra

• w przypadku dobra publicznego konsumenci nabywają tę samą ilość dobra, ale po różnej cenie - pokrycie kosztu krańcowego możliwe jest tylko wtedy, gdy cenę (podatek) zapłacą wszyscy nabywający dobra

2. Cele i przedmiot wyboru publicznego

• głównym celem teorii jest obiektywizacja kryteriów wyboru przy alokacji dóbr i redystrybucji dochodów - eliminowanie lub ograniczanie arbitralności i woluntaryzmu decyzyjnego władz publicznych

• przedmiotem zainteresowania jest demokratyczny system podejmowania decyzji w kwestiach publicznych, funkcjonowanie mechanizmów politycznych, zachowanie się pojedynczego obywatela, grup społecznych i ich rola w podejmowaniu decyzji publicznych

3. Istota wyboru publicznego

• dla ekonomiki sektora publicznego kluczowe zadanie ma mechanizm polityczny i system wyborczy

• wybór publiczny rozstrzyga się przez wybory przedstawicieli obywateli do władz

• Podstawowe zasady wyboru:

• wyborca ma jednakową szansę wpływania na przedmiot wyboru

• przedmiot wyboru jest konkretny

• wybór dotyczy dwóch wykluczających się możliwości (albo, albo)

• Zasada: „jeden obywatel-jeden głos”

• nawet w przypadku zastosowania instytucji wyborów bezpośrednich przeciętny wyborca, który decyduje o rezultatach głosowania, ma niewielkie szanse oparcia swojej decyzji na racjonalnych przesłankach

• przeciętny wyborca jest przedmiotem manipulacji ze strony różnych sił politycznych i społecznych (wybór jest łatwiejszy, gdy decyzja ogranicza się do tak-nie, za-przeciw)

4. Sposoby wyrażania preferencji w sprawach publicznych

• w systemie demokratycznym typowy mechanizm podejmowania decyzji w sprawach publicznych opiera się na wyborach przedstawicieli społeczeństwa (parlament) oraz przedstawicieli poszczególnych wspólnot lokalnych czy terytorialnych

• dla funkcjonowania demokracji przedstawicielskiej podstawowe znaczenia ma więc system partii politycznych i organizacji społecznych oraz kreowane przez nie programy

• w sferze publicznej występuje zjawisko konkurencji, więc przy alokacji dóbr publicznych i dóbr społecznych decydujące znaczenie ma mechanizm polityczny (walka toczy się o wyborcę)

• Mechanizm rynkowy a mechanizm polityczny:

• mechanizm rynkowy - funkcjonuje tym lepiej dla konsumenta i społeczeństwa im większa jest konkurencja, funkcjonuje w oparciu o bardziej zobiektywizowane, konkretne i mierzalne cele

• mechanizm polityczny - nadmierna konkurencja, może doprowadzić do tak dużej polaryzacji sił politycznych we władzach przedstawicielskich, że nie będą one w stanie podejmować decyzji; nie zapewnia obiektywizacji celów publicznych i społecznych

• systemy demokratyczne starają się wykształcić profesjonalny apolityczny aparat publiczny (urzędnicy państwowi i samorządowi), pełniący swój obowiązek wobec społeczeństwa jako służbę publiczną (cywilną)

• pomimo i w wyniku wyborów preferencje wyborców znalazły wyraz w akceptacji programów określonych partii oraz poszczególnych polityków, realna władza pozostaje w rękach biurokracji

• biurokracja może sprzyjać reformom lub je hamować (cenę płacą wyborcy i politycy)

• biurokraci i politycy rządowi podejmują swe decyzję w oparciu o znajomość przede wszystkim swoich interesów, a nie interesów społeczeństwa

5. Kryterium kosztów i korzyści

• dla decyzji publicznych istotne znaczenie ma liczba głosujących

• zasadnicza trudność wynika z dysproporcji między ponoszonymi kosztami, a osiąganymi korzyściami przez poszczególnych obywateli, grupy społeczne, wspólnoty terytorialne

• w systemach demokratycznych potrzebny jest przymus wobec części społeczeństwa, która dobrowolnie nie byłaby skłonna ponosić kosztów na rzecz wspólnoty, gdyż preferencje są zdecydowanie różne

• często jest tak, iż pewna część wspólnoty w ogóle nie ponosi żadnych korzyści z utrzymywania istniejących lub tworzenia nowych dóbr publicznych

• Medianowy wyborca - odrzuca cele stawiane przez skrajne siły (partie) polityczne; jest decydentem w sprawach politycznych; tworzy większość parlamentarną i samorządową; o niego na ogół walczą partie (tym sposobem programy partii w najważniejszych kwestiach są do siebie zbliżone); unika rozwiązań krańcowych

6. Zasady ustalania wyników głosowania w sprawach publicznych

• mniejszość podporządkowuje się większości (przymus narzucony przez wolę większości)

• Zasady obliczania wyników:

• jednomyślność głosujących - tylko w przypadku małych grup (np. Rada Bezpieczeństwa ONZ)

• większość kwalifikowana - (np. 2/3), dotyczy spraw o kardynalnym znaczeniu (np. referendum, uchwalenie zmian konstytucji, proces legislacyjny)

• większość zwykła - ułatwia i przyspiesza proces podejmowania decyzji - wada -> zwiększa się liczba osób która musi podporządkować się woli większości

• ranking (głosowanie wg punktów)

7. Paradoks wyborczy

• zachowanie wyborcy gdy występuje w grupie jest inne niż wtedy, gdy dokonuje on indywidualnego wyboru

• wyniki ogólnego głosowania mogą wypaczać rzeczywiste preferencje wyborców - paradoks wyborczy

• przy danym układzie preferencji może zwyciężyć wariant każdego z głosujących, co stwarza możliwość mani upolowania wynikami wyborów poprzez tendencyjny wybór (zestawienie) rywalizujących ze sobą celów oraz sekwencji głosowania nad nimi

---