Skrypt.
Kozielecki Józef - Koncepcje psychologiczne człowieka
Główne siły sprawcze zachowań ludzi wg behawiorystów. Stosunek do zmiennych wewn.
Zachowanie człowieka zależy od wyposażenia genetycznego oraz od środowiska fizycznego i społecznego. System instytucjonalny, mass-media itp. sterują człowiekiem. Struktura zachowania staje się kopią struktury środowiska (przykład: robotnik pracujący metoda warsztatową zachowuje się inaczej niż ten pracujący przy taśmie produkcyjnej. Sytuacja pierwszego sprzyja rozwojowi samodzielności, kontaktów z kolegami. Drugi zaczyna działać jak automat).
Środowisko to konfiguracja bodźców. Zachowanie człowieka R jest funkcją układu bodźców S1,S2...Sn czyli R= f(S1,S2....Sn). Psycholog bada wiec reakcje S-R, znana w cybernetyce czy ekonomii metodą zwaną analiza „wejście-wyjście”. Przyczyn zachowania szuka się w oddziaływaniu środowiska (np. uczeń jest w szkole agresywny nie dlatego, że nie kontroluje swojego ego, ma nieświadome kompleksy itp. jest to wynik błędów wychowawczych rodziców). Człowiek jest układem reaktywnym (reagującym na bodźce) oraz istotą sterowaną z zewnątrz.
Zachowanie ludzkie jest sprawcze, ponieważ człowiek potrafi modyfikować środowisko. Może być sterowany przez środowisko, ale ono jest w dużym stopniu stworzone przez ludzi. Środowisko jest aktywne (zmienia się).
Istnienie życia wewnętrznego nie jest negowane, ale zdaniem behawiorystów nie ma ono wpływu na zachowanie (człowiek ucieka przed wężem nie dlatego, że w jego psychice istnieje taka fobia, ale dlatego ze zadziałał na niego bodziec ze środowiska w postaci obecności węża, ucieczce może towarzyszyć lęk, ale jest to już produkt dodatkowy).
Sterowanie pozytywne wg behawiorystów.
To motywowanie działania za pomocą wzmocnień pozytywnych. Należy wiedzieć jakie wzmocnienia będą miały wartość w danej sytuacji (przykład: dzieci wykonują proste zadanie: układania zdań z karteczkami, na których są słowa. Na początku za prawidłowo wykonane zadanie były tylko chwalone. Po jakimś czasie wykonywanie zadania znudziło im się. Badacz wprowadził do eksperymentu nowe nagrody takie jak cukierki, zabawki. Wprowadzenie tych bodźców dało oczekiwane wyniki - dzieci dalej wykonywały zadanie). Inny przykład pokazuje, że to co w mniemaniu pewnej osoby może być wzmocnieniem pozytywnym dla innej jest negatywnym. Pewnej matce urodziły się bliźniaki, zgodnie z tradycja ubierała je identycznie. Gdy dzieci miały już kilka lat zaczęły się przed tym bronić, chciały mieć rożne ubrania. Matka sądziła, że to przyjemne, gdy ktoś na ulicy mówi „Zobacz, jakie miłe bliźniaki”, dzieci jednak chciały uniknąć standaryzacji, wołały by mówiono o nich, ze są dwojgiem rożnych dzieci.
polega ono na pobudzeniu, utrwaleniu i modyfikacji za pomocą wzmocnień pozytywnych, tj. bodźce konsumpcyjne, uznanie w grupie, czy uczucie przyjaźni i miłości. Z licznych badań psychologicznych wynika, że jest to najbardziej skuteczna metoda kierowania ludźmi. We współczesnej cywilizacji naukowo - technicznej nagrody nie są głównym regulatorem w zachowaniu, głównym regulatorem w zachowaniu są często kary. Aby skutecznie sterować zachowaniem, należy najpierw odpowiedzieć na pytanie jakie wzmocnienia są odpowiednie w danych okolicznościach, jakie nagrody wpłyną na to, że uczniowie będą rozwiązywać problem, że politycy zaczną troszczyć się o interes narodowy, czy należy zastosować bodźce materialne czy też moralne.
sterowanie pozytywne wydaje się mieć przed sobą świetlana przyszłość. Za jego pomocą można wykształcić u ludzi nawyki wydajnej i sumiennej pracy, oduczyć ich zachowań agresywnych i aspołecznych. Z drugiej strony jednak zbytnie podkreślanie roli nagrody w życiu ludzkim może hamować jej spontaniczną aktywność, samodzielność i twórcze myślenie.
Sterowanie punitywne wg behawiorystów
Sterowanie negatywne, punitywne lub awersyjne. Sterowanie to polega na stosowaniu wzmocnień ujemnych (deprywacja pokarmowa, kary pieniężne, przymus, represje, złe stopnie, odrzucenie przez grupę społeczną, przesunięcie na niższe stanowisko itp.). Tego rodzaju bodźce nazywane są karami. Zostały ono celowo wprowadzone przez ludzi w celu wyeliminowania zachowań dewiacyjnych i aspołecznych.
O ile nagrody są rzadkim środkiem sterowania, o tyle kary stanowią często główne narzędzie zmiany zachowania.
Konsekwencje kar:
Generalizacja hamowania- zarówno negatywnego, jak i pozytywnego, skutkiem - bierność i zahamowanie reakcji społecznie pożądanych
Zaburzenia emocjonalne - reakcje lękowe
Unikanie źródła karania
Dostarczanie negatywnych zachowania przez system karania
Pojęcie wzmocnienia w ujęciu behawiorystycznym. Rodzaje wzmocnień.
Zachowanie jest zawsze narzędziem czy instrumentem do osiągnięcia pewnych skutków czy konsekwencji (przykład szczura uczącego się naciskania dźwigni w celu otrzymania pokarmu). W takim ujęciu zachowanie można nazwać sprawczym. Konsekwencje takiego zachowania, które są ważne dla człowieka, które sterują jego działaniem, nazywamy wzmocnieniem.
Rodzaje wzmocnień:
Pozytywne - są pożądane i korzystne (pokarm, wynagrodzenie, uznanie społeczne, awans, podziw a nawet miłość demonstrowana przez partnera). Bardzo często wzmocnienia te nazywane są nagrodami.
Negatywne - bodźce awersyjne, takie jak zagrożenie, przymus, dezaprobata grupy, degradacja zawodowa, porażka czy biurokratyzm. Są to po prostu szeroko rozumiane kary. (Najprościej można to ująć mówiąc, że rzeczy dobre dla człowieka są wzmocnieniami pozytywnymi, a rzeczy złe - negatywnymi. )
pierwotne, wrodzone - są to bodźce o wartości biologicznej - pokarm, podniety seksualne
materialne
moralne
Warunki skutecznego sterowania wzmocnień w ujęciu behawiorystycznym
Z koncepcji behawiorystycznej wynika, że główną rolę w sterowaniu zachowaniem odgrywają wzmocnienia pozytywne. Aby skutecznie sterować zachowaniem należy sobie najpierw odpowiedzieć jaki wzmocnienia są odpowiednie w danych okolicznościach, jakie nagrody wpłyną na to, że uczniowie będą lepiej rozwiązywać zadania a politycy zaczną troszczyć się o interes narodowy? Dobór odpowiednich wzmocnień pozytywnych jest jednak bardzo trudny. Okazuje się bowiem, że ten sam bodziec zewnętrzny może być wysoką nagrodą dla jednych a surową karą dla innych. Dobór właściwych wzmocnień jest jedynie pierwszym krokiem manipulacji zachowaniem instrumentalnym.
Procedury stosowania wzmocnień.
procedura stałych odstępów czasowych - zachowanie jest regularnie nagradzane po upływie określonego czasu. Procedura ta wywołuje jednak ujemne skutki. Skoro nie ma wyraźnej zależności pomiędzy osiągnięciami a wielkością wzmocnienia materialnego i moralnego ludzie często działają na zwolnionych obrotach, często pracują nierytmicznie; zwalniają tempo pracy po otrzymaniu wypłaty (nagrody) a jednocześnie zwiększają wysiłek tuz przed jej otrzymaniem.
procedura stałych proporcji - człowiek otrzymuje wzmocnienia po wykonaniu określonej pracy. W tej sytuacji człowiek otrzymuje wzmocnienie regularnie po każdej n-tej reakcji. Procedura ta pobudza aktywność i zwiększa tempo działania. Jego skuteczność w dużym stopniu zależy od tego czy umiemy prawidłowo określić, po ilu reakcjach człowieka należy podać wzmocnienie.
procedura zmiennych odstępów czasowych - wzmocnienia są nieregularne. Czas upływający pomiędzy reakcją a nagrodą zmienia się losowo. Procedura ta nie pozwala na przewidywanie momentu otrzymania wzmocnienia
procedura zmiennych proporcji - w tym przypadku zmienia się liczba reakcji, po których następuje wzmocnienie (w grze losowej przeciętnie co 10 los wygrywa jednak gracz może wygrać już za pierwszym razem albo dopiero za 100). Rozkład o zmiennych proporcjach jest najbardziej efektywny, gdyż ludzie pracują na wytężonych obrotach i żyją jakby „w nadziei” że wcześniej czy później zostaną nagrodzeni
Nawet najbardziej wyrafinowane procedury wzmacniania nie dadzą wyników, gdy człowiek nie nauczy się uprzednio określonych wzorów zachowań instrumentalnych.
Metody konstruowania reakcji człowieka - metoda kolejnych przybliżeń.
W procesie sterowania ważną role odgrywają metody konstruowania reakcji człowieka.
metoda kolejnych przybliżeń - w początkowym etapie uczenia się nauczyciel czy psychoterapeuta nagradzają zachowania, które są wprawdzie bardzo odległe od pożądanych ale które zostały już opanowane przez człowieka. Stopniowo kryteria wzmacniania stają się coraz bardziej surowe. W kolejnych etapach nauczyciel czy psychoterapeuta zaczynają nagradzać jedynie bardziej złożone reakcje, które są zbliżone do reakcji pożądanych.
Błędy w sterowaniu pozytywnym
Zasady sterowania pozytywnego są zbyt rzadko przestrzegane, co prowadzi do fatalnych konsekwencji, które nazwać można błędami sterowania. Zbyt często pedagodzy, czy działacze społeczni kierują się mądrością obiegową, wiedzą gorącą co może być fatalne w skutkach. Najbardziej charakterystyczne błędy to:
opóźnienie wzmocnienia (zbyt późne nagradzanie osłabia wzmocnienie i obniża efektywność dalszej pracy. Często spotykane w szkołach gdy uczeń otrzymuje ocenę za wykonana prace dopiero po kilku czy kilkunastu dniach od jej zakończenia);
nagradzanie nie za osiągnięcia, ale za bierność (wychowankowie zakładu karnego w momencie przybycia otrzymywali 20 punktów, które pozwalały im korzystać z praw i przywilejów, za niestosowne zachowanie tracili punkty, nie dochodziło wiec do wzmacniania dobrego zachowania, nagroda bp nie miała nic wspólnego z ich osiągnięciami)
Bardzo powszechnie stosuje się metodę nie nagradzania za zachowania pożądane, a karania za przewinienia. Np. w szkole gdy uczeń zachowuje się niestosownie zostaje ukarany, następuje wówczas generalizacja hamowania, zahamowane zostają nie tylko jego negatywne zachowania, ale także całkowita aktywność na lekcji, zaczyna on wierzyć, że nie opłaca się być aktywnym, najbezpieczniej jest zachować bierność.
Skutki uboczne karania
Behawioryści wykazali, iż skuteczność sterowania negatywnego jest znacznie mniej skuteczna niż efektywność sterowania pozytywnego.
Wzmocnienie negatywne, czyli szeroko rozumiana kara, z reguły nie eliminuje zachowań aspołecznych tylko je tłumi i zahamowuje na pewien okres (pozbawienie wolności za napad nie zawsze spowoduje, że przestępca nie powróci do przestępstwa). Człowiek ukarany za przewinienie przestaje zachowywać się aspołecznie ale tylko w okresie, w którym istnieje zagrożenie otrzymania ponownego wzmocnienia negatywnego. Gdy zagrożenie to mija, zaczyna znów reagować w sposób niepożądany.
Często się zdarza tak, iż ludzie chcąc uniknąć następnych wzmocnień negatywnych planują bardziej wysublimowane i skomplikowane reakcje, które zmniejszą ryzyko otrzymania wzmocnienia negatywnego.
Warunki zwiększające skuteczność karania
Kara może w pełni spełniać swoje zadania wtedy i tylko wtedy jeśli zostanie włączona w całościowy program modyfikacji zachowania. Nie wystarczy karać ale należy wskazywać ludziom nowe drogi osiągania wzmocnień pozytywnych.
Jednym ze zjawisk wywołanym przez wzmocnienia negatywne jest
generalizacja hamowania, która polega na tym, iż kara tłumi nie tylko reakcje niepożądane ale także wiele zachowań o dużej doniosłości społecznej. Aby temu zapobiec należy karać reakcje aspołeczne i jednocześnie nagradzać reakcje pożądane
zaburzenia emocjonalne, które są reakcją na silne i nieadekwatne kary powodujące reakcje lękowe i unikania, gniew i agresję
unikanie źródła karania, co może powodować unikanie miejsc i źródeł z których najczęściej otrzymywane są wzmocnienia negatywne (uczniowie często karani w szkole będą jej unikać)
dostarczanie negatywnych wzorców zachowania, podczas procesu karania zachodzi także proces uczenia się (dziecko karane za złe zachowanie będzie się uczyło jak samemu wymierzać karę)
Jedną z ważnych procedur sterowania negatywnego jest procedura polegająca nie tyle na stosowaniu kar co na pozbawianiu nagród. Odbieranie przywilejów i możliwości korzystania z praw pełni w tej procedurze rolę bodźca negatywnego. Specyficzne jest to, iż jeśli w poprzednich procedurach ludzie unikali źródła karania o tyle w tej procedurze skupiają się na źródła, które pozbawiają nagrody.
Wolność i godność człowieka w ujęciu Skinnera.
„Poza wolnością i godnością” („Beyond freedom and dignity”)
Koncepcja wolności - zgodnie z nią wolność zależy od tego, czy w otoczeniu człowieka znajdują się awersyjne i niepożądane bodźce zewnętrzne. Są one dwojakiego rodzaju. Pierwszym z nich są bodźce naturalne, tj. epidemie, powodzie, wysokie i niskie temperatury czy zagrożenia fizyczne. Drugim rodzajem są bodźce celowo zaprogramowane przez ludzi po to, aby wyeliminować aspołeczne zachowanie. Nazywamy je wzmocnieniami negatywnymi. Można by powiedzieć, że wolność wiąże się przede wszystkim z brakiem w otoczeniu wzmocnień negatywnych.
Szkolną rolę w koncepcji Skinnera odgrywa pojęcie godności. Wiąże się ona z istnieniem w środowisku zewnętrznym pewnej kategorii wzmocnień pozytywnych, które można nazwać bodźcami moralnymi, chodzi tu przede wszystkim o takie bodźce jak uznanie i szacunek.
Behawioryści sformułowali kilka praw dotyczących godności. Jedno z nich głosi, że wielkość uznanie społecznego, które potwierdza godność jest odwrotnie proporcjonalna do znajomości rzeczywistych przyczyn zachowania. Im mniej wiemy dlaczego człowiek działa tym wyższą wartość przypisujemy jego aktywności. Przyjmijmy, że nauczyciel z dużym wysiłkiem wprowadza nowe metody dydaktyczne. Jeśli orientujemy się, że wykonuje on tę pracę, po to aby poprawić swoją sytuację materialną albo uzyskać awans, to jego działalność cenimy niżej.
Techniki modyfikacji zachowania - desensybilizacja i terapia awersyjna.
INŻYNIERIA SPOŁECZNA - behawiorystyczna metoda modyfikacji człowieka. Od dawna ludzie starają się stworzyć technologie kształcenia. Niepowodzenia w tej dziedzinie wiążą się z tym, że cele kształcenia są dosyć niejasne, oraz z tym że algorytmiczne (dobrze określone i niezawodne) metody modyfikacji człowieka nie są znane. Zdaniem Skinnera behawiorystom się to udało. Celem tej technologii jest modyfikacja namierzanych i obserwowalnych reakcji człowieka. Możliwe jest postawienie jasnych celów wychowawczych i realizowania ich. Dzięki wiedzy o roli wzmocnień negatywnych i pozytywnych, poznaniu praw uczenia się i warunkowania behawioryści stworzyli pewien rodzaj algorytmów modyfikacji zachowania. Istnieje możliwość rozwijania u ludzi pożądanych reakcji, leczenia zaburzeń reakcji u ludzi chorych. W ostatnich latach szczególnie rozwinęła się „terapia behawiorystyczna”
Techniki modyfikacji zachowania
desensibilizacja (metoda odczulania, uniewrażliwienie), wykorzystywana do leczenia stanów lękowych, czy agresji wywoływanej przez sytuacje neutralne lub nawet porządne (kontakty interpersonalne, kontakt z psami czy kotami, kąpiel w jeziorze itp.) Metoda opracowana przez Wolpego, zakłada, że niepożądane reakcje powstały w wyniku uczenia się i można się ich oduczyć. Metoda składa się z 3 etapów:
psycholog lub pedagog stara się poznać bodźce i reakcje powodujące lęk, agresje lub wrogość. Należy tez określić zależność miedzy rodzajem bodźca a siłą reakcji lękowej i ułożyć hierarchiczną listę bodźców od najsłabszych do najsilniejszych (np. gdy człowiek boi się węzy będzie to: rozmowa o wężach, obrazki z wężami, oglądanie węża na ekranie telewizora, obserwacja węża w ZOO, zabawa z wężem).
badacz poszukuje określonych sytuacji o wartości nagradzającej, które mogą zneutralizować reakcję lękową tzw. sytuacje neutralizujące. Typowym przykładem jest relaksacja, która polega na rozluźnianiu i ćwiczeniu mięsni. Może to być tez ciekawa zabawa, wyszukane pożywienie, środki farmakologiczne.
ostatni etap to właściwa desensibilizacja, coraz silniejsze bodźce lękotwórcze zostają zestawione z sytuacjami neutralizującymi. W ten sposób można wyleczyć 60-90% przypadków. Są to wyniki lepsze niż np. krótkotrwała psychoterapia.
terapia awersyjna: często wykorzystywana przy oduczaniu niepożądanych nawyków takich jak picie alkoholu. Polega ona na jednoczesnym podawaniu wzmocnienia pozytywnego (alkohol) i negatywnego (środki farmakologiczne np. powodująca wymioty apomorfina). Po 10-15 próbach wytwarza się nowy odruch warunkowy. Człowiek wymiotuje po spożyciu alkoholu lub na sam jego widok. Jej skuteczność jest mniejsza (20-80%). Możliwe ze wzrosłaby przy jednoczesnym stosowaniu nagrody (wskazywanie innej alternatywy). Terapia mocno krytykowana. Trwają starania by zmniejszyć jej brutalność. Autor wspomina, że w amerykańskiej gazecie widział kiedyś reklamę aparatu terapeutycznego mającego oduczać negatywnych zachowań. Wytwarzał on bodziec awersyjny w postaci porażenia prądem. Noszący go człowiek miał go sam uruchamiać za każdym razem, gdy pomyśli o niepożądanej reakcji.
Techniki te nie spotkały się z uznaniem. Krytycy twierdza, ze zbyt mechanicznie traktują człowieka. Jest to niehumanitarny system manipulacji.
Krytyka behawioryzmu.
„wyzwanie rzucone humanizmowi”
Stworzenie mechanistycznego obrazu jednostki zewnątrzsterownej, popychanej przez przypadkowe bodźce, biernej i niesamodzielnej
Jednowymiarowość postrzegania człowieka - ważny jest też wpływ czynników wewnętrznych i spostrzegania tych czynników, poczucie samokontroli,
Prawa behawioryzmu nie pozwalają zrozumieć osobowości i złożonych działań ludzkich, tworzenia dzieł kultury, życia duchowego, wartości moralnych, wyboru własnej drogi życiowej mimo nacisków środowisk społecznego.
Koncepcja człowieka wg behawiorystów.
Układ zewnątrzsterowny, zachowanie całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne(instytucje, partie, szkoła, sytuacja w rodzinie, mass media) -> DETERMINIZM
System nagród i kar w otoczeniu decyduje o tym, czego unika i do czego dąży
Nie istnieje pojęcie wolnej woli, procesy psychiczne nie odgrywają żadnej roli, stany wewn., świadomość, procesy myślenia, charakter NIE mają wpływu na reakcje, to produkt dodatkowy
Nie jest on istotą autonomiczną, a dotychczasowe twierdzenia filozoficzne są błędne i przednaukowe.
Zachowania uwarunkowane wyposażeniem genetycznym praz środowiskiem fizycznym i społecznym. - struktura zachowania kopią w dużym stopniu struktury środowiska
Środowisko to konfiguracja, mozaika bodźców (S) sterujące reakcjami człowieka (R)
Świadome kierowanie swoim losem to iluzja, nie ma potrzeby analizować stanów wewn., cech osobowości i postaw
Działanie człowieka wpływa na zmianę środowiska - jest SPRAWCZE, kształtuje otoczenie
Środowisko fizyczne jest wytworem człowieka - między nim a zachowaniem istnieje SPRZĘŻENIE ZWROTNE
Oddziaływanie otoczenia na zachowanie ma charakter bardziej fundamentalny niż wpływ zachowania na otoczenie. O ile środowisko jest układem aktywnym, o tyle jednostka jedynie reaktywnym, odpowiadającym na bodźce z otoczenia
Człowiek jest rezultatem uczenia się społecznego, poprzez oddziaływanie grup społecznych
Główne siły aktywizujące i ukierunkowujące zachowanie człowieka w ujęciu psychodynamicznym.
Głowni twórcy to Erich Fromm i Rollo May.
Ludzkie działanie warunkują wewnętrzne siły motywacyjne, często kolidujące ze sobą, nieświadome. Człowiek to istota niedoskonała „mierny aktor, który nie zna przyczyn swego dramatu”. Te potężne siły mogą wymykać się spod kontroli wywołując działania dewiacyjne.
Główne cele tej psychologii to poznanie motywacji ludzi, struktury ich charakteru, która pozwala przwidzieć niespodziewane zmiany w myśleniu i działaniu.
Osobowość to system sił dynamicznych zwanych popędami lub potrzebami, zewnętrzne reakcje człowieka to symptom wewnętrznej dynamiki.
Człowiek w ujęciu psychodynamicznym
Zachowanie zależy od wewn. sił dynamicznych - popędów, potrzeb, dążeń
Psychodynamiczne koncepcje zachowania człowieka powstają w wyniku próby scalenia behawioryzmu i psychoanalizy. Najbardziej znaną stworzyli Dollard i Miller. Według nich mechanizm ludzkich działań można wyjaśnić za pomocą czterech terminów: popędów, wskazówek, reakcji i wzmocnień. Popędy to pobudki wewnętrzne lub zewnętrzne, takie jak głód, ból, seks, które motywują ludzkie zachowania. Wskazówkami są sygnały, bodźce i informacje umożliwiające orientację w otoczeniu i decydujące o tym, jak i kiedy człowiek wykonuje reakcje. W końcu wzmocnienia to zdarzenia, takie jak pokarm, bezpieczeństwo czy miłość, które redukują popęd.
Popędy pierwotne a wtórne w ujęciu pschodynamików.
Zgodnie z poglądami współczesnych psychoanalityków działanie człowieka jest stymulowane i ukierunkowane przez wewnętrzne siły zwane popędami lub potrzebami czy dążeniami.
Popędy są różne. W zależności od ich genezy psychoanalitycy z reguły wyróżniają dwie klasy popędów.
popędy pierwotne - są siłami wrodzonymi (dążenie do zdobycia pokarmu, pragnienie utrzymania optymalnej temperatury ciała, popęd seksualny, unikanie bólu a także potrzeba odbierania bodźców i kontaktu ze światem). Zaspokojenie ich jest niezbędne do utrzymania życia.
popędy wtórne - powstają w wyniku socjalizacji. Znaczna rolę zajmuje tu potrzeba bezpieczeństwa a więc unikanie zagrożeń i sytuacji wrogich, poszukiwanie oparcia w drugiej osobie. Kolejną z ważnych potrzeb są potrzeby społeczne, które są zaspokajane w kontaktach międzyludzkich (człowiek dąży do kontaktu z innymi, poszukuje miłości i często zależy mu na zdobyciu władzy). Wreszcie człowiek posiada potrzeby osobiste związane z własnym ja, chce zwiększyć orientację w świecie i wykroczyć poza swoją zwierzęcą naturę.
Popędy, które pobudzają i ukierunkowują ludzkie działania, są z reguły nieświadome. Zdaniem psychoanalityków człowiek nie zna swojej motywacji; nie zdaje sobie sprawy z tego, jakie siły nim rządzą, nie orientuje się dlaczego jest agresywny, dlaczego pragnie miłości czy dlaczego dąży do zdobycia władzy.
Proces kształtowania popędów i programów ich osiągania dzięki oddziaływaniom warunków społecznych i kultury nazywa się socjalizacją.
Konflikty zewn. a wewn. w ujęciu psychoanalityków.
Popędy aktywizują i ukierunkowują ludzkie zachowanie; powodują, że jest ono działaniem celowym. Człowiek często nie może osiągnąć planowanych celów, ponieważ wyrastają przed nim przeszkody i trudności, których nie może pokonać. Najważniejszą przyczyną udaremniania ludzkich dążeń jest konflikt. Dwie klasy konfliktów są godne uwagi:
konflikty wewnętrzne, zwane również konfliktami motywacyjnymi, które powstają wtedy gdy w człowieku powstają sprzeczne, rozbieżne siły dynamiczne, gdy dąży on jednocześnie do osiągnięcia niezgodnych celów.
konflikty zewnętrzne które maja z reguły charakter interpersonalny; powstają wtedy, gdy istnieje sprzeczność między dążeniami jednostki a celami innych ludzi.
Mechanizmy obronne, rodzaje, funkcje.
W przypadku konfliktów, których człowiek nie umie rozwiązać i frustracji, która wywołuje lęk, napięcia emocjonalne czy poczucie winy, stosuje się pewne mechanizmy obronne, których zbiór tworzy system obronny „ja”. Mechanizmy te zostały wykryte przez Freuda. Mechanizm obronny stanowi pewna nawykową metodę radzenia sobie z konfliktami. Nie jest on zaprogramowanym przez naturę, lecz jest wynikiem procesu socjalizacji. Sposoby te funkcjonują nieświadomie. Ludzie nie zdają sobie sprawy z ich działania. Obrona odbywa się poza ich świadomością.
Mechanizmy te spełniają kilka funkcji. Przede wszystkim redukują czy obniżają poziom lęku, który powstaje w sytuacji konfliktowej; lęk jest najważniejszą konsekwencją frustracji. Ludzie którzy nie mogą zaspokoić swoich potrzeb, są nieraz sparaliżowani przez te emocję.
Mechanizmy obronne nie rozwiązują konfliktów a jedynie łagodzą ich objawy. Działają podobnie jak środki poliatywne w medycynie, które zmniejszają cierpienie ale nie usuwają przyczyny choroby. Najbardziej znanymi mechanizmami obronnymi są:
represja czyli wyparcie - który został odkryty przez Freuda; polega na usuwaniu ze świadomości myśli o konfliktach, popędach, przykrych przeżuciach i upokarzających niepowodzeniach, które wywołują lęk czy poczucie winy, celem represji jest zmniejszenie lub zupełne wyeliminowanie lęku
stłumienie, które polega na umiejętności panowania nad swoimi dążeniami, pragnieniami i motywami, które nie są akceptowane społecznie; w obawie przed ośmieszeniem czy sankcją zewnętrzną człowiek nie manifestuje swoich dążeń
projekcja, czyli nieświadomy mechanizm rzutowania swoich niepożądanych cech czy wad na innych ludzi; przypisując otoczeniu nieszlachetne motywy działania, człowiek chroni się przed przyznaniem, że sam kieruje się takimi dążeniami; projekcja zmniejsza lęk i wpływa na wzrost samooceny. Projekcja ma charakter wybiórczy, najczęściej jej obiektem są osoby lub grupy społeczne, które są na tyle podobne do jednostki stosującej ten mechanizm, że projekcja brzmi dość prawdopodobnie a jednocześnie na tyle różne, iż rzutowanie nie wywołuje lęku. Projekcja nie tylko chroni człowieka przed przyznawaniem się do swoich wad, ale również zmienia się jego zachowanie w stosunku od innych ludzi.
racjonalizacja, która polega na nieadekwatnym wyjaśnianiu przyczyn zachowania. Dążenia i motywy prawdziwe są zastępowane przez dążenia i motywy „mile widziane”. Racjonalizacja, która polega na całkowicie błędnym przedstawieniu własnych motywów i dążeń, jest dość prymitywna i bardzo łatwa do zdemaskowania. Wiele lat temu wybitny psycholog Bohdan Zawadzki zwrócił uwagę na niezmiernie interesujące rodzaje racjonalizacji - pierwszą z nich nazwał kwaśnymi winogronami (gdy człowiek nie może osiągnąć jakiegoś celu, uznaje, że cel ten nie ma dla niego znaczenia), drugą nazwał słodkimi cytrynami (człowiek wmawia sobie, że zdarzenia i sytuacje, których nie znosi są przyjemne)
substytucja, polega na zastępowaniu celów, których nie można osiągnąć, przez cele, które są łatwiejsze. Następuje zatem zmiana obiektu, na który skierowany jest popęd. Substytucja występuje w dwóch formach:
kompensacja - człowiek skierowuje swoją aktywność na cele podobne do tych, które nie udało mu się poprzednio osiągnąć
sublimacja - człowiek wyraża swoje nieakceptowane popędy i dążenia w formie, która zyskuje uznanie społeczne (jeżeli dążenie do zaspokojenia popędu seksualnego nie zostaje spełnione, człowiek może je sublimować pisząc wiersze lub malując obrazy)
Koncepcja lęku neurotycznego.
ANATOMIA LĘKU- już od czasów renesansu strach i lęk były obiektem badań uczonych, filozofów, fizjologów, teologów, socjologów i pedagogów. Spinoza nauczał, że strach i nadzieje to dwie strony tego samego medalu. Mimo to, ludzie więcej energii poświecili analizie lęków niż nadziei i oczekiwań. Behawioryści badali zależność miedzy bodźcami zewnętrznymi, a reakcjami lękowymi, W psychoanalizie ważna częścią jest teoria lęku. Początkowo Freud i jego uczniowie uznawali lęk za niegodną uwagi reakcję fizjologiczną. Dopiero w 1926 r Freud opublikował książkę, w której uznał lęk za ważny sygnał wewnętrznego niebezpieczeństwa i objaw zaburzeń neurotycznych. Współcześni psychoanalitycy widzą lęk jako źródło największych dramatów i nieszczęść człowieka, jak powiedział May „great white pleague”. Lęku nie należy mylić ze strachem. Strach to nieprzyjemny stan emocjonalny, który sygnalizuje zewnętrzne niebezpieczeństwo. Jego przyczyny są znane. Lęk sygnalizuje niebezpieczeństwo wewnętrzne, z którego często człowiek nie zdaje sobie sprawy. Teoria lęku, najmłodsze dziecko psychoanalizy jest jej najbardziej niejasnym elementem, wiele jej twierdzeń nie opiera się na danych empirycznych. Lęk jest wywołany przez konflikty sprzecznych popędów, lub permanentną frustracje będąca wynikiem niezaspokojonych popędów. Są jego 2 rodzaje:
lęk normalny - reakcja proporcjonalna do rzeczywistego zagrożenia, czasem człowiek uświadamia sobie jego przyczyny, nie wymaga stosowania mechanizmów obronnych. Występuje np. u lekkoatletów którzy samotnie biegną wiele kilometrów, chirurgów czy żołnierzy podejmujących ryzyko. Zbliżony do uczucia strachu.
lęk neurotyczny - nieproporcjonalny do rzeczywistego zagrożenia, wymaga stosowanie mechanizmów obronnych i blokady świadomości. Przykład autora: pewien młody muzyk umówił się na pierwsze spotkanie z dziewczyną. Wbrew jego nadziei spotkanie było nieudane, wywoływało lęk i niepokój. Postanowił nie zajmować się więcej kobietami i poświęcić się muzyce. Po kilku latach stwierdził, że jego zachowanie w stosunku do kobiet jest nienaturalne, traci pewność siebie, zaczyna być sztywny i zahamowany. Zdaniem psychoanalityków źłe stosunki z matką spowodowały generalizowany lęk wobec kobiet. Lęk neurotyczny będący konsekwencją nierozwiązanych konfliktów wewnętrznych to duży problem dla człowieka. Do walki z lękiem neurotycznym człowiek wykorzystuje swój system obronny „ja”. Pozwalają one zmienić lęk otwarty (ze wszystkimi swoimi fizjologicznymi objawami) w lęk latentny, który jednak w przypadku niekorzystnej sytuacji może się ujawnić z całą swoją siłą (przykład: młody naukowiec wyparł ze świadomości fakt, ze kilka miesięcy wcześniej wygłosił kompromitujący referat, gdy jednak ktoś mu o tym przypomni stan lękowy powróci z całą ostrością). Czasem system obronny może mieć negatywne skutki. Karen Horney opisała „paradoks obronny” - określony mechanizm obronny np. racjonalizacja może redukować lęk pierwotny jednocześnie tworząc lęk wtórny wymagający innych mechanizmów obronnych (przykład: młody naukowiec nie ma znaczących sukcesów w kraju, opowiada wiec o swoich fikcyjnych sukcesach za granica, by uczynić racjonalizację bardziej wiarygodną naukowiec nawiązuje kontakty zagraniczne, staje się członkiem towarzystw naukowych itp. Istnieje jednak niebezpieczeństwo, że np. do kraju przyjadą naukowcy z zagranicy, którzy nie słyszeli o nim, ukażą się zagraniczne publikacje, gdzie nie cytuje się jego prac. Naukowiec będzie twierdził, ze Ci uczeni są ignorantami nie czytającymi nawet prac swoich kolegów. Spowoduje to powstanie lęku drugiego stopnia. Ten łańcuch często nie ma końca). Mimo to każda forma obrony jest lepsza niż bezczynność.
Autor zarzuca psychoanalitycznej teorii lęku, że jest jednostronna, bo nie zajmuje się pozytywnymi aspektami lęku (może działać motywująco). Ponadto psychoanalitycy zbyt wiele czasu poświecili by opisać stany lękowe nie wskazując przy tym konkretnego sposobu zwalczania ich. Zwracają uwagę na niebezpieczeństwa związane ze stosowaniem mechanizmów obronnych. Tworzą pesymistyczną wizje zagadnienia.
Porównanie koncepcji człowieka w ujęciu psychodynamicznym i behawiorystycznym.
Różnica pomiędzy koncepcją behawiorystyczną a psychodynamiczną polega na tym, iż ta pierwsza stworzyła model człowieka zewnątrzreaktywnego, który jest sterowany aktywnym środowiskiem zewnętrznym tymczasem druga stwierdza, iż ludzkie działanie jest ukierunkowane przez wewnętrzne siły motywacyjne, pomiędzy którymi często zachodzą konflikty i które z zasady jest nieświadome.
Jeden z twórców koncepcji psychodynamicznej E. Fromm powiedział „podejście psychodynamiczne zasadniczo różni się od opisowego podejścia behawiorysty [...] Zgodnie z tym pierwszym nie interesuje nas tak bardzo co jednostka myśli i mówi, lub aktualnie się zachowuje. Interesuje nas struktura charakteru, to znaczy względnie trwała struktura energii człowieka; chcemy znać jej ukierunkowanie oraz intensywność , z jaką płynie. Jeśli wiemy jakie siły napędowe motywują zachowanie, możemy zrozumieć nie tylko aktualne postępowanie człowieka ale możemy również sformułować rozsądne założenie na temat tego, jak on prawdopodobnie będzie działał w zmienionych warunkach. Zgodnie z tym podejściem niespodziewane zmiany w myśleniu i działaniu mogą być w wielu przypadkach przewidziane jeśli znana jest struktura charakteru”.
W przeciwieństwie do zerowego zainteresowania behawiorystów procesami socjalizacji i kulturyzacji, psychodynamicy wykazali, że środowisko społeczne i kultura odgrywają fundamentalną rolę w rozwoju osobowości i kształtowaniu popędów i dążeń.
Podejście do tematu środowiska człowieka - atomistyczne (badanie wpływu poszczególnych bodźców na zachowanie) przez behawiorystów a badanie globalnej sytuacji człowieka kształtującej jego osobowość wg „psychodynamików”
Porównanie roli środowiska w kształtowaniu zachowań w ujęciu ww.
Behawioryści twierdzili, że modyfikacja środowiska powinna polegać na usunięciu z niej wzmocnień negatywnych i maksymalizowania liczby wzmocnień pozytywnych, ogólnej rekonstrukcji środowiska dla lepszego działania człowieka, stymulacji zewn. Reakcji.
psychoanalitycy uważają ze należy przystosować świat do potrzeb człowieka, zmienić go, aby mógł on rozwinąć w pełni swoją osobowość i ukształtować świadomość - celem humanizacji świata będzie zaspokojenie wewn. potrzeb.
żadni z nich nie przedstawili konkretnego programu humanizacji świata. Autor zwraca też uwagę na to, że propozycje psychoanalityków, jako wysunięte z pozycji klinicysty przeceniają rolę czynników psychologicznych i procesów patologicznych, nie doceniając uwarunkowań ekonomicznych, organizacyjnych, politycznych.
Przyczyny zachowań nieprzystosowawczych w ujęciu ww.
Jak można zmienić zachowanie człowieka? Zasady psychoterapii analitycznej a inżynierii behawiorystycznej (różnice)
PSYCHOTERAPIA - system celowej modyfikacji i korekcji zachowania, oraz leczenia zaburzeń emocjonalnych, za pomocą środków takich jak swobodny tok słów, dyskurs, mimika, więź emocjonalna z pacjentem, samo uczenie nowych umiejętności. Rozmowa z pacjentem i analiza wypowiedzi pozwala poznać jego konflikty i frustracje, pomóc mu pokonać trudności.
Psychoterapia (psycho)analityczna - rodzaj terapii dynamicznej, stworzona przez Freuda, od tamtej pory bardzo zmodyfikowana. Obecnie jest bardziej elastyczna. Jej cele to leczenie ludzi oraz humanizacja świata poprzez przystosowanie rodziny, szkoły i innych instytucji do ludzkich potrzeb.
Głównym celem psychoterapii jest uwolnienie człowieka od „tyranii nieświadomości”, pozwala człowiekowi lepiej poznać świat i siebie samego. Człowiek który zrozumie swoje problemy będzie je umiał samodzielnie rozwiązać. Samoświadomość dzieli się na samoświadomość „ja” (rozumienie swojej wewnętrznej dynamiki, umiejętność samodzielnego podejmowania odpowiedzialnych decyzji), oraz samoświadomość twórcza, trwa krotko i rzadziej występuje, typowa dla uczonych, którzy nagle odkrywają nowe prawo fizyczne, pisarzy, którzy wpadają na pomyśl genialnej powieści, ludzi zakochanych. Często kształtuje osobowość i ma duży wpływ na całe życie.
Psychoterapia nie składa się z dobrze uzasadnionych i algorytmicznych metod modyfikacji jak inżynieria behawiorystyczna, stanowi połączenie wiedzy zimnej i gorącej, terapeuta często kieruje się doświadczeniem zdobytym w rozmowie z pacjentem. Rzadko pojawiają się publikacje na jej temat. Twierdzenie, że psychoanalitycy chcą w ten sposób uchronić tą subtelną metodę przed rękami ignorantów może być zwykłym mechanizmem obronnym. Możliwe, że obawiają się rzeczowej krytyki i obnażenia słabości tej metody.
Metody stosowane w psychoterapii analitycznej:
metoda swobodnych skojarzeń - pacjent leży na słynnej kozetce, psychoterapeuta siedzi za nim w fotelu. Stwarza to atmosferę anonimowości i ułatwia rozmowę o traumatycznych przeżyciach. Terapeuta prosi pacjenta, by swobodnie i bez żadnych zahamowań mówił o tym co mu przyjdzie na myśl. Wypowiedz ma być wyczerpująca, bez tłumienia emocji. Pacjent często ma opory, nie mówi o wszystkim, redaguje swoją wypowiedź. Sposób w jaki to robi też ma znaczenie dla terapeuty. Na początku terapeuta jest bierny, później przyjmuje coraz bardziej aktywną postawę, poszukuje związków miedzy jego obecnymi problemami, a przebiegiem socjalizacji w dzieciństwie. W końcowych fazach leczenie interpretuje przedstawione przez pacjenta fakty, uświadamia mu jego konflikty. Pacjent musi zaakceptować jego interpretacje. Jeżeli tego nie zrobi terapeuta szuka innych przyczyn. Często w takich rozmowach dochodzi do zjawiska przeniesienia. Pacjent swoje emocje przenosi na terapeutę. Może to mieć charakter pozytywny lub negatywny.
Interpretacja snów - zdaniem psychoterapeutów - sny to potężne źródło informacji o nieświadomych konfliktach i represjonowanych dążeniach. Interpretacja snów nie jest łatwa. Są one zakodowane w dość skomplikowanym języku.
Krytyka podejścia psychodynamicznego.
tworzy ona kliniczny portret człowieka. Z góry zakłada, że człowiek jest słaby, niedoskonały i potrzebuje opieki. Silne strony człowieka zostały pominięte, skoncentrowano się na jego słabościach. Każdy aspekt życia taki jak dążenie do władzy czy konsumpcja wiąże się, ich zdaniem, z ludzkimi słabościami. Przestępcy nie są dla nich ludźmi złymi, ale chorymi (przestępstwo nie jest wynikiem zdolności planowania i wnioskowania, umiejętność działania z zimną krwią, a więc źle ukierunkowanej siły, jest wynikiem ludzkich słabości, defektów patologicznych).
Popularne wśród psychoanalityków zajmowanie się psychohistorią (badanie biografii znanych ludzi, wpływu ich dzieciństwa i otoczenia na czyny) może mieć wartość artystyczną, ale ma mizerną wartość poznawczą.
niedocenianie procesów poznawczych, zbyt wielka rolę przypisując motywacji.
słabości metodologiczne tej koncepcji. Wiele teorii opiera się na niesystematycznych obserwacjach życia społecznego, na danych klinicznych.
Człowiek jako układ reproduktywno - generatywny - ujęcie psychologii poznawczej.
Twórcy: Bruner, Simon, Neisser, Rumelhart, Tomaszewski. Próbowano stworzyć portret psychologiczny który odpowiadałby faktom empirycznym, był mniej mechaniczny od behawioryzmu i mniej kliniczny od psychoanalizy.
Koncepcja ta nie jest zbyt jednolita, ale wspólnym rdzeniem wszystkich jej wersji jest twierdzenie, że człowiek jest samodzielnym podmiotem, który w dużej mierze decyduje o sobie, działa na ogół świadomie. W toku życia przyjmuje, przechowuje, interpretuje i przekazuje za pomocą języka informacje (wiedzę, dane) i nadaje im wartość (znaczenie, sens). Jednostka spostrzega rzeczywistość, zapamiętuje informacje, myśli analitycznie i twórczo, prowadzi dyskurs z innymi ludźmi dzięki kompetencjom umysłu. Jest sprawcą, podejmuje działania celowe i sprawuje nad nimi poznawczą kontrolę.
Człowiek układem przetwarzającym informacje, jego zachowanie zależy od bieżących informacji ze świata i struktur poznawczych (zakodowanej w pamięci trwałej wiedzy)
W toku życia człowiek przyjmuje, przechowuje, interpretuje, tworzy i przekazuje za pomocą języka informacje (wiedza, dane) i nadaje im pewna wartość (znaczenie, sens). Zwolennicy tej koncepcji uważają, iż człowiek nie jest ani marionetką sterowaną całkowicie przez środowisko zewnętrzne ani niewydarzonym aktorem zależnym od nieświadomych sił popędowych jest raczej samodzielnym podmiotem, która w dużej mierze decyduje o własnym losie, który na ogół świadomie i celowo działa w coraz bardziej złożonym labiryncie współczesności.
Portret poznawczy nie tylko określa jak funkcjonuje człowiek ale również wskazuje jak zmieniać jego myślenie i działanie. Zwolennicy tej koncepcji odrzucają zasady inżynierii behawiorystycznej i psychoterapii dynamicznej. Ich zdaniem podstawową metodą modyfikacji ludzi jest celowe wychowanie i autokreacja czyli formowanie siebie według własnego projektu.
Centralne miejsce w tej koncepcji zajmuje korpus twierdzeń dotyczących architektury umysłu ludzkiego i jego podstawowych czynności. Umysł ten, zwany układem poznawczym lub inaczej systemem reproduktywno-generatywnym, ma względnie stałe właściwości, które można nazwać niezmiennikami antropicznymi i które niewiele zmieniły się w czasie cywilizacyjnym a więc od starożytności. Tradycyjnie zaliczamy do nich inteligencję, zdolności specjalne, systemy pamięci trwałej i świeżej, możliwości myślenia abstrakcyjnego i twórczego, kompetencje językowe, szybkość przetwarzania informacji i inne. Właściwości te są w zasadzie wrodzone, chociaż na ich rozwój wpływa środowisko społeczne i kulturowe.
Struktury poznawcze jako centralny składnik osobowości człowieka - ww. ujęcie
Uzyskiwane informacje pochodzą z dwu różnych źródeł. Pierwszą z nich jest indywidualne doświadczenie, czyli system wiedzy, którą osoba zdobyła w przeszłości lub wytworzyła samodzielnie, dzięki twórczemu myśleniu. System informacji wewnętrznych, utrwalonych w pamięci nazywa się często strukturami poznawczymi lub schematami poznawczymi (inaczej: reprezentacja poznawcza). Struktury poznawcze są centralnym składnikiem osobowości jednostki. Drugim źródłem informacji jest środowisko zewnętrzne a więc rodzina, szkoła, zakład pracy, instytucje kulturalne czy środki masowego przekazu.
Struktury poznawcze czyli informacje zakodowane w organizmie człowieka pozwalają jednostce na poczucie własnej tożsamości oraz orientacje w świecie zewnętrznym.
Treść informacji zakodowanych w strukturach poznawczych bywa różnorodna. W strukturach tych znajdują się :
sądy o środowisku naturalnym a więc o rzeczach, organizmach i relacjach zachodzących między nimi
posiadanie pewnej wiedzy o kulturze która jest produktem wielu pokoleń; wiadomości te wyrastają zarówno z pnia naukowego jak i mitycznego
dane o świecie społecznym a więc o zachowaniu osób i społeczeństw, o stosunkach międzyludzkich,
określona wiedza o sobie zwana samowiedzą lub strukturą „ja”
Wiedza deklaratywna a proceduralna.
Istnieją dwa rodzaje wiedzy jednostki:
deklaratywna (narracyjna) - „wiem, że...”, dane o faktach (np. ziemia jest planetą), czasem zawiera informacje zniekształcone, mityczne, sfabrykowane (np. kara to dobra
proceduralna (operacyjna) - „wiem, jak...”, sieć danych o metodach, strategiach, programach działania, zwana też umiejętnościami poznawczymi, które pozwalają osiągnąć cele (np. jak jeździć na rowerze). Przekazanie tej wiedzy zwykle wymaga zademonstrowania jej.
Autor zwraca uwagę na fakt, że we współczesnych systemach edukacyjnych młodzież prawie wyłącznie zdobywa wiedzę deklaratywną, w znacznym stopniu zapominaną po opuszczeniu szkolnych murów.
Charakterystyka struktur poznawczych w aspekcie właściwości formalnych.
System struktur poznawczych, jako główny składnik osobowości człowieka, można charakteryzować nie tylko z punktu widzenia treści lecz również z punktu widzenia jego cech formalnych. Procesy intelektualne i zachowanie jednostki w dużej mierze zależą od formalnej organizacji tych struktur.
struktury poznawcze charakteryzują się pewną złożonością i można je umieścić w określonym miejscu skali „proste-skomplikowane”.
struktury poznawcze można scharakteryzować z punktu widzenia ich abstrakcyjności-konkretności. Człowiek, którego struktury poznawcze cechuje wysoki stopień konkretności ujmuje świat jako ciąg spostrzeganych przedmiotów, nie umie tworzyć pojęć o najwyższym stopniu ogólności. Przeciwnie człowiek, którego struktury poznawcze są w wysokim stopniu abstrakcyjne zdolny jest stworzyć sobie system o wzrastającym stopniu ogólności, czyli system hierarchiczny.
system struktur poznawczych można scharakteryzować z punktu widzenia jego otwartości co znaczy tyle, iż są zamknięte gdy człowiek nie zmienia swoich poglądów i przekonań pod wpływem nowych informacji i przeciwnie system ten jest otwartym gdy struktury ulegają zmianom pod wpływem nowych informacji, gdy człowiek modyfikuje przekonania i wyobrażenie o świecie oraz o sobie w miarę poznawania rzeczywistości.
system struktur można oceniać pod kątem ich aktywności-bierności. Przykładem jest wiedza zdobywana przez ucznia w szkole, który zdobywa wiedze z różnych dziedzin. Z reguły jednak wiedza ta - jest zakodowana w jego pamięci - jest bierna. Uczeń nie jest zdolny wykorzystać jej w określonym miejscu i czasie, zdolny jest ją mechanicznie reprodukować ale jednocześnie nie umie jej zastosować.
Pojęcie metabolizmu informacyjnego.
Operacja polegająca na odbiorze i przemianie danych zewnętrznych nazwać można metabolizmem informacyjnym (inaczej metabolizm sygnalizacyjny)
wymiana informacji żywego ustroju z otoczeniem. Podstawową jednostką tej wymiany jest struktura czynnościowa. U człowieka metabolizm informacyjny odpowiedzialny jest za sferę duchową i psychiczną.
Pojęcie wprowadził Antoni Kępiński. Spełnia ono kluczową rolę w szerszym systemie zwanym metabolizmem energetyczno-informacyjnym, czyli w koncepcji całego świata ożywionego
Jak rozumiesz powiedzenie, że człowiek „wychodzi poza dostarczone informacje”? Na gruncie jakiego nurtu psych. zostało ono sformułowane?
Nurt poznawczy
M. Boden wyróżnia dwa rodzaje twórczości
psychologiczną (P)- z którą mamy do czynienia wtedy, gdy w umyśle osoby powstają pomysły, idee i hipotezy, które są nowe z punktu widzenia jej indywidualnego życia
historyczną (H)- która prowadzi do odkryć i wynalazków technicznych, naukowych lub organizacyjnych, które dotychczas nie były znane ludzkości
Zjawisko olśnienia (iluminacji) - nieciągłość procesu twórczego powoduje nagłe odkrycie nowej formy już po zakończeniu pracy - towarzyszą temu emocje estetyczne i poczucie prostoty oraz oczywistości odkrycia - słynne zjawisko Eureka ;-)
Występuje to również podczas medytacji - w buddyzmie to tzw. satori albo psychotykom czy schizofrenikom
Wyjaśnienie zjawiska: hipoteza inkubacji (wskutek uprzedniego myślenia nieświadomego). Hipoteza ta nie jest jednak podparta dostatecznymi dowodami empirycznymi.
Sądy wartościujące jako składnik struktur poznawczych. Wartości typu mieć a być.
Sądy wartościujące charakteryzują się podziałem na cechy:
Pewność oceny, gdy wnioskujemy o czynach innych ludzi po ich zachowaniach. Gdy dany czyn jest wyrazem rzeczywistych intencji to podmiot jest bardzo pewny tego, że dana osoba posiada daną cechę. Pewność sądów obserwatora opisuje teoria Johnsa i Davisa
Wyrazistość oceny - dotyczy artykulacji tej oceny w świadomości podmiotu. Oceny oparte na ogólnym wrażeniu są mało wyraziste. Oceny oparte na konkretnych zachowaniach, które są bardzo wyraziste możemy przywołać w podświadomości są bardzo wyraziste. Oceny wyraziste są zazwyczaj bardziej pewne, Mają pewną autonomię w świadomości.
Waga oceny - dla podmiotu dana ocena może być bardziej lub mniej ważna. Powody, że pewne oceny są bardziej ważne dla podmiotu:
waga oceny może zależeć od tego, jakie znaczenie ma ona w strukturze „ja” podmiotu (podstawa-osoba podmiotu);
na ile dana cecha definiuje osobę spostrzeganą (indywidualizuje). Jeśli definiuje w wysokim stopniu to ma dużą wagę dla podmiotu (gaduła na przyjęciu, której imienia nie zapamiętamy);
dana ocena może mieć dużą wagę gdyż wywiera wpływ na inne cechy spostrzeganej osoby. Pozwalają opisać daną osobę za pomocą innych cech;
wyraża się również w gotowości podmiotu do uzasadniania postawy wobec przedmiotu spostrzegania społecznego. Jeśli w oparciu o daną ocenę możemy uzasadnić swą postawę wobec innej osoby to ma ona dla nas bardzo dużą wagę-jest bardzo ważna;
waga oceny może być wynikiem charakteru relacji między podmiotem a przedmiotem spostrzegania społecznego(charakter służbowy, charakter zawodowy, charakter towarzyski, itd.)
wartości dionizyjskie - najwyżej oceniane są takie dobra jak: konsumpcja, komfort czy wygodne życie; dąży się do życia pełnego radości i satysfakcji
wartości heraklesowe - dążenie do dominacji nad innymi ludźmi, do zdobycia władzy i sławy; nieważne są komfort i wygody, ważna jest jedynie kontrola nad otoczeniem, grupami i strukturami społecznymi
wartości prometejskie - człowiek widzi siebie jako cząstkę wspólnoty; często podejmuje działania altruistyczne oraz prospołeczne. Walka z cierpieniem, złem, okrucieństwem czy represjami posiada dla niego najwyższą wartość
wartości apollińskie - człowiek przypisuje najwyższe znaczenie twórczości, poznawania świata, rozwojowi nauki i sztuki
wartości sokratyczne - najwyższym dobrem człowieka staje się poznawanie i rozumienie samego siebie oraz doskonalenie własnej osobowości
Działania zachowawcze a transgresyjne. Zjawisko uciekających celów a reakcja veta.
Człowiek jest przede wszystkim sprawcą, podejmuje wielorakie działania celowe, których przebieg bywa regulowany przez wiedzę zakodowaną w umyśle i informacje płynące ze środowiska.
Zasadnicze znaczenie dla przetrwania jednostki mają działania zachowawcze (ochronne), które wypełniają codzienność i które zachodzą w stałych granicach, wyznaczanych przez naturę i kulturę. W przypadku niedostatku takich dóbr, jak jedzenie czy zdrowie; w czasach zagrożenia bezpieczeństwa lub lęku przed samotnością, powstaje pewne napięcie motywacyjne i człowiek podejmuje pospolite czynności, których celem jest zdobycie deficytowych wartości.
Działania zachowawcze są na ogół nawykowe, stereotypowe, powtarzalne i konwencjonalne. Człowiek w ciągu życia koduje w pamięci ich programy i scenariusze czy skrypty. Gdy czuje się głodny, idzie do restauracji i zachowuje się w niej zgodnie ze scenariuszem akceptowanym w danej kulturze.
Drugim rodzajem aktywności są działania transgresyjne (termin transgresja - przekraczanie, przełamywanie). Działanie to polega na celowym przekraczaniu granic dotychczasowych osiągnięć i doświadczeń. Człowiek podejmuje czynności twórcze i innowacyjne, rozszerza kontrolę nad zjawiskami natury, wprowadza reformy gospodarcze, rozszerza zakres władzy czy podejmuje nowe próby autokreacji. Tego typu czyny prowadzą do zmiany osobistej i społecznej. Dzięki nim powstaje sztuczny świat, świat technologii, kultury i cywilizacji, który jest wytworem aktów transgresyjnych wielu pokoleń.
Istnieją zasadnicze różnice pomiędzy dwoma omówionymi działaniami. Po osiągnięciu celu w czynnościach ochronnych (np. po najedzeniu się do syta) jednostka stawia opór próbom nacisku zewnętrznego; rodzi się ciekawa reakcja veta. Tymczasem w działaniach transgresyjnych występuje zjawisko „uciekających celów” - po przekroczeniu pewnej granicy zwiększa się często motywacja do postawienia sobie bardziej ambitnych zadań.
Źródła motywacji w ujęciu psychologów poznawczych. Związek motywacji z poziomem aspiracji.
Zmiana i modyfikacja zachowania - terapia poznawcza. Zasadnicze cechy odróżniające ją od terapii analitycznej.
Człowiek w ujęciu psychologii humanistycznej.
Siłą napędową - dążenie do samorealizacji, aktualizacji potencjalnych szans
- Człowiek jest unikatową całością. Osoba to spójny system złożony z \\\"ja\\\" i z \\\"organizmu\\\".
- Podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój. Jest on uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne- siły decydujące o przebiegu rozwoju tkwią w człowieku, a nie poza nim.
- Główna tendencją, która decyduje o działaniu człowieka, jest dążenie do samorealizacji, do aktualizacji własnych potencjalnych szans i jest to jedyna siła napędowa.
- W organizmie istnieje tylko jedno centralne źródło energii -motywacja-ponieważ jest on całością.
- Człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są konstruktywne i pozytywne. (Gdy np. człowiek robi coś złego to działa przeciw własnej naturze).
- Ludzkie zachowanie warunkowane jest przez teraźniejszość, przez aktualne przeżycia i doświadczeniaSpecyficzne metody badawcze psychologów humanistycznych
Terapia behawioralna, analityczna, poznawcza a skoncentrowana na kliencie - zasadnicze różnice w podejściu do pacjenta
Krytyka stanowiska humanistycznego.
Zastrzeżenia budzi pogląd, że człowiek jest z natury dobry - fakty dowodzą, że dopiero wpływ środowiska i własne przekonania decydują o tym czy człowiek zostanie dobrym czy złym.
Nieprawdą jest, że jedynym źródłem działania jest dążenie do samorealizacji, gdyż dla wielu ludzi ważniejsze są choćby dobra materialne. Samorealizacja jest jedynie jednym z wielu potencjalnych sposobów życia. Nawet ludzie najbardziej niezależni nie mogą się całkowicie oderwać od świata i jego wpływów.
Wątpliwe jest to, że najważniejsze dla jednostki jest to, co dzieje się tu i teraz, gdyż niewiele można powiedzieć o człowieku odrywając się od jego przeszłości i przyszłości.
Humaniści nie odkryli wcale natury ludzkiej; pokazali raczej jaki człowiek powinien być, a nie jaki faktycznie jest; ich założenia mają więc charakter jedynie postulatywny.
Zastrzeżenia budzą metody poznawania człowieka stosowane przez psychologów humanistycznych. Opieranie się jedynie na wypowiedziach człowieka o sobie samym są niezwykle ryzykowne, gdyż tak naprawdę trudne do zweryfikowania
Podejście klasyczne a eklektyczne w koncepcji człowieka
Koncepcja człowieka w różnych nurtach współczesnej psychologii - analiza porównawcza.
Większość twierdzeń jest przeciwstawna, wręcz sprzeczna
różne wyznaczniki zachowań - środowisko zewnętrzne, wewnętrzne popędy
Ujęcie psychodynamiczne - psychoterapia analityczna |
Ujęcie behawiorystyczne - inżynieria behawiorystyczna |
Stosowanie reguł heurystycznych, które wynikają z ogólnego portretu psychoanalitycznego lub są rezultatem osobistego doświadczenia |
Użycie dobrze uzasadnionych i algorytmicznych metod modyfikacji zachowania |
Permanentna zmiana celów i treści metody, większa elastyczność i giętkość |
Wypracowane i niezmienialne metody działań |
Wynik myślenia o jednostce jako o istocie niedoskonałej, pełnej potężnych, sprzecznych i nieświadomych sił |
Wynik myślenia o człowieku jako o istocie reaktywnej, zewnątrzsterownej |
Cel to udzielenie pomocy w uświadomieniu wewn. konfliktów, rozwiązanie ich - postawa kliniczna |
Należy jasno formułować cele, a modyfikacje przedmiotu będą możliwe - postawa technologa |
Ludzie różnie oceniają wartości rzeczy, dzieł sztuki, osób, zjawisk społecznych i przeżyć psychicznych tworząc w ten sposób hierarchie wartości. Do najpopularniejszego podziału hierarchii należą:
Szczególną rolę w portrecie poznawczym odgrywa pojęcie poziomu aspiracji - który jest wyróżnionym punktem na skali osiągnięć; stanowi określoną wartość pozytywną, która daje człowiekowi satysfakcję. Poziom aspiracji zwany również standardem stanu pożądanego lub indywidualnym kryterium działania, jest informacją o wartości, którą jednostka zamierza osiągnąć i która daje jej satysfakcję. Należy ona do względnie stałych właściwości człowieka, kształtujących się w toku uczenia i zdobywania doświadczenia.
Kiedykolwiek powstaje rozbieżność między aspiracjami a rzeczywistym stanem rzeczy, czyli między informacjami o pożądanych wartościach a informacjami o wartościach posiadanych rodzi się pewne napięcie energetyczne i motywacyjne, które pobudza do działania, do formułowania bardziej wartościowych rozwiązań. Głównym źródłem motywacji stają się rozbieżności i sprzeczności między informacjami.
Relacja między siłą motywacji a wielkością rozbieżności, między poziomem aspiracji a aktualnymi osiągnięciami, między tym, co chciałbym mieć a tym, co mam, jest wyraźnie nieliniowa.
Siła motywacji
t o wielkość rozbieżności
Człowiek posiada pewną tolerancję wobec istniejącej rozbieżności między aspiracjami a osiągnięciami. W przypadku gdy rozbieżność ta jest mała, nie podejmuje on żadnych działań (na rysunku próg tolerancji to t), optymalna różnica między aspiracjami a osiągnięciami to punkt o, przy której siły napędowe działania są największe.
Psychologowie humanistyczni uważają, że jednostka najlepiej zna własne, osobiste doświadczenia i dlatego jej wypowiedzi o sobie są w wysokim stopniu trafne. Dlatego w terapiach tej koncepcji dominują samoopis i samoocena. Jedną z nich jest stworzona przez Rogersa terapia skoncentrowana na kliencie. Stosując ja, lekarz lub psycholog pozostawiają pacjentowi ogromną samodzielność, nie poddają go zewnętrznym oddziaływaniom korekcyjnym, nie formułują dyrektyw. Sukces w leczeniu zaburzeń zależy w bardzo dużej mierze od postawy terapeuty. Powinna się ona opierać na 3 zasadach:
- zachowanie terapeuty musi być zgodne z jego prawdziwymi przekonaniami. (nie może niczego udawać),
- terapeuta musi bezwarunkowo akceptować pacjenta i szanować go takim, jakim jest,
- ważne jest empatyczne zrozumienie pacjenta, \\\"wczuwanie się\\\" w jego świat.
Terapeuta nie powinien krytykować i oceniać.
Terapia ta opiera się na założeniu, że możliwości człowieka są tak ogromne, że potrafi on sam rozwiązać konflikty i dysharmonie w rozwoju. Terapia ta oddziałuje zarówno na treść pojęcia \\\"Ja\\\" (czyli wszystkie poglądy, oceny o nas samych, o innych ludziach i o świecie), jak i na umiejętność doświadczania rzeczywistości (czyli świadomości tego co się dzieje wokół i jaki to ma na nas wpływ). Terapia ta dąży zatem do wytworzenia umiejętności bezwarunkowej akceptacji siebie, i do nauczenia klienta kontaktu z własnym doświadczeniem. Terapia ma na celu przesunięcie źródła oceny samego siebie z zewnętrznego (czyli oczekiwań innych ludzi) na wewnętrzne (czyli zgodne z tym jacy sami chcemy być).
Wyszukiwarka