ŚRODKI STYLISTYCZNE


ŚRODKI STYLISTYCZNE- ŚRODKI SKŁADNIOWE

Inwersja czasowa- przestawny szyk wyrazów w zdaniu; eksponuje niezwykłą, kunsztowną mowę poetycką, podkreśla znaczeniową i emocjonalną wartość, bywa też efektem brzmieniowym i wersyfikacyjnym; Inwersja czasowa fabuły polega na zakłóceniu chronologicznego następstwa zdarzeń, np. w Lalce B. Prusa, w W poszukiwaniu straconego czasu M. Prousta, w Granicy Z. Nałkowskiej.

Elipsa -opuszczenie elementu zdania oczywistego ze względu na kontekst wypowiedzi (elipsa kontekstowa) lub ze względu na sytuację wypowiedzi (elipsa sytuacyjna), który przy odbiorze daje się zrekonstruować. Często występuje w postaci równoważnika zdania.W elipsie kontekstowej opuszcza się element, bądź elementy zdania, ze względu na kontekst wypowiedzi, przy czym bardzo ważny jest powód tego pominięcia.Najczęściej używana w mowie potocznej (skrót myślowy), a także jako środek artystyczny, umożliwiający kondensację treści i dynamizowanie wypowiedzi literackiej.

Powtórzenie- zabieg stylistyczny polegający na wielokrotnym użyciu tego samego elementu językowego (wyrazu, zespołu wyrazów, wersów lub zwrotek) celem uzyskania rytmizacji, podkreślenia znaczenia, zwiększenia ekspresji.

Paralelizm składniowy, paralelizm syntaktyczny -stosowanie ciągów zdań o takiej samej lub podobnej budowie. Jest to równoległe występowanie podobnych zdań lub poszczególnych słów w obrębie fragmentu tekstu. Rodzaje : epifora, anafora, refren, paralelizm

Anafora - celowe powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi. Stosowana jest w poezji i oratorstwie

Epifora - powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na końcu kolejnych segmentów wypowiedzi. Na przykład: Gdy byłem dzieckiem, mówiłem jak dziecko, czułem jak dziecko, myślałem jak dziecko.

Apostrofa -bezpośredni, patetyczny zwrot do osoby, bardzo często do bóstwa, personifikowanie idei lub przedmiotu, występujący najczęściej w przemówieniu lub uroczystym utworze poetyckim, np. odzie, a kreujący postać fikcyjnego adresata, zazwyczaj wyraziście odmiennego od rzeczywistego.

Pytanie retoryczne - pytanie zadane nie dla uzyskania odpowiedzi, lecz w celu skłonienia odbiorcy do przemyśleń na określony temat, podkreślenia wagi problemu; ewentualnie pytanie, na które odpowiedź jest oczywista.

Antyteza - zestawieniu dwóch elementów znaczeniowo przeciwstawnych w jedną całość treściową dla uzyskania wyższej ekspresji (np. "gromobicie ciszy", "lepiej z mądrym zgubić, niż z głupim znaleźć"). Służy podkreśleniu paradoksu.

Parenteza- zdanie wtrącone w nawias, uzupełniające wypowiedź, niekoniecznie powiązane kontekstowo z całością tekstu.

Anakolut - błąd składniowy zniekształcający budowę zdania, powodujący zanik związku logicznego między jego członami; inaczej jest to wypowiedź zorganizowana pod względem składniowym tak, że jej poszczególne człony kłócą się z porządkiem logicznym zdania i są niepoprawne pod względem gramatycznym. (np. jadąc do pracy, padał deszcz; otwierając okno, zatrzasnęły się drzwi; jadąc na rowerze, spadła mi czapka). Zdania anakolutyczne są czasami wprowadzane celowo do utworów literackich, aby stworzyć wrażenie mowy potocznej lub w innych celach artystycznych.

ŚROSKI SŁOWOTWÓRCZE

Neologizm, wyraz nowo utworzony, zwykle na podstawie słowa będącego już w użyciu, zgodnie z obowiązującymi zasadami słowotwórstwa. Neologizmy pojawiają się zarówno w utworach literackich, jak w słownictwie naukowym, publicystyce itp. Czasem pozostają w zasobach słownikowych i funkcjonują normalnie, np. powstałe w okresie oświecenia nadmiar i istnieć. W poezji pełnią szczególną funkcję ekspresywną, pojawiając się niekiedy w dużych ilościach, jak w wierszach M. Białoszewskiego lub w poetyckich stylizacjach T. Czyżewskiego i J. Tuwima, w prozie Witkacego. Mają często charakter jednorazowy, np. witacz (Białoszewski).

Deminutiva- zdrobnienie, wyraz powstały poprzez dodanie odpowiedniego formantu, oznaczający przedmiot mniejszy w stosunku do przedmiotu opisywanego przez wyraz, do którego dodany został formant;

Augmentativa- językoznawstwo: wyraz o charakterze augmentatywnym (zgrubiałym), wyrażający wielkość czegoś (np. bucisko) lub poufały stosunek autora słowa do przedmiotu wypowiedzi (np. chłopisko);

Złożenie - wyraz, który powstał poprzez połączenie co najmniej dwóch rdzeni, bądź ich derywatów. W języku polskim towarzyszy im zwykle tzw. morfem łączący -o- jak np. list-o-nosz,. Możliwe są także złożenia bez morfemu łączącego, np. bawi-damek.

PRZEKSZTAŁCENIA SEMANTYCZNE (TROPY STYLIST.)

Tropy stylistyczne - ustalone sposoby organizowania semantyki wypowiedzi, łączenia poszczególnych wyrazów w większe całostki na poziomie wyrażenia, członu syntaktycznego lub zdania. Służą one uwypukleniu, zintensyfikowaniu kontekstu. Tropy stylistyczne to: epitety, porównania, personifikacje (w tym antropomorfizacje, animizacje i animalizacje), penisesty, peryfrazy, eufemizmy, hiperbole, litoty, alegorie, symbole, ironia (w tym antyfrazy), metonimie, synekdochy, metafory.

Epitet - wyraz (przymiotnik, rzeczownik lub imiesłów) określający przedmiot: "brzydkie kaczątko", "słodki całus" ,"zły bandyta", "wrota piekieł", "tętniące myśli".Epitet ma wpływ na znaczenie wyrazu, do którego się odnosi. Jednak, w przeciwieństwie do określenia logicznego, nie zawsze poszerza je bądź zacieśnia, natomiast uwydatnia jakąś cechę przedmiotu, nadaje inny nieco odcień emocjonalny, określa stosunek wypowiadającego do danego przedmiotu lub zjawiska lub tylko służy ku ozdobie.

Epitet metaforyczny- Metafora zastosowana w epitecie może pełnić specyficzną rolę. Użyty w tej funkcji wyraz określający traci swe podstawowe znaczenie, przybiera zaś inne, np. (Julian Przyboś, Dynamo) Rwany trybami maszyn, żarty piecami hutw żarzącej paszczy fabryk sprasowany zator lud.

Porównanie- dwuczłonowa konstrukcja semantyczna, w której cechy przedmiotu lub zjawiska X (tego, co porównujemy, comparandum) scharakteryzowanego w członie X zostają uwydatnione przez wskazanie na jego podobieństwo do przedmiotów lub zjawisk scharakteryzowanych w członie Y (tego, do czego porównujemy, comparans). Oba człony połączone są charakterystycznymi dla danego języka wyrażeniami - w języku polskim są to wyrażenia jak, jakby, jak gdyby, ma kształt, niby, podobny, na podobieństwo itp., występujące przed comparansem, przy czym często są one uzupełniane występującymi przed comparandum wyrażeniami tak, tako itp

Porównanie homeryckie- Porównanie homeryckie to rodzaj porównania poetyckiego, które jest bardzo rozbudowane i stanowi pewną samodzielną całość wobec reszty utworu. Mimo że porównania homerowe pochodzą ze starożytnej poezji epickiej, występują także w liryce i epice pisanej prozą. W literaturze współczesnej pojawiają się o wiele rzadziej niż w literaturze dawnej. Jak każde porównanie, porównanie homeryckie składa się w z dwóch członów - drugi z nich (następujący po spójniku jak, jako, jak gdyby itp.) jest w porównaniu homeryckim obszernym, rozwiniętym obrazem, często stanowiącym samodzielny epizod fabuły utworu o dygresyjnym charakterze. Charakterystyczną cechą porównania homeryckiego jest także to, że niejednokrotnie przedstawia ono zachowania ludzi (lub, rzadziej, czynności przedmiotów) w zestawieniu z zachowaniami zwierząt lub zjawiskami przyrodniczymi[3]. Wiele rozbudowanych porównań opartych na paralelizmie członów bywało nieściśle utożsamianymi z periodami[4]. Nie wszystkie porównania spełniają jednak cechy formalne periodu. Nie należy też wszystkich długich porównań uznawać za homeryckie - nie są nimi porównania długie, ale nie mające charakteru fabularnego ani nie stanowiące rozbudowanego obrazu. Także w nowszej epice występują porównania homerowe - mają one w nich budować nastrój podniosłości typowy dla dawniejszych epopei, są więc swojego rodzaju archaizacją stylistyczną. Częste są np. w Panu Tadeuszu. To, że porównanie homeryckie zaczęło pełnić funkcje stylizacyjne, jest możliwe dzięki temu, że z biegiem czasu stawało się ono coraz rzadziej stosowane, aż wreszcie nabrało waloru archaiczności[5].

Metafora, przenośnia -obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą składniowo zestawione, tworząc związek frazeologiczny o innym znaczeniu niż dosłowny sens wyrazów np. "od ust sobie odejmę", lub "podzielę się z wami wiadomością"."Metafory i analogie, poprzez zestawienie razem różnych kontekstów, prowadzą do powstawania nowych sposobów patrzenia. Prawie wszystko to, co wiemy, łącznie z poważną nauką, opiera się na metaforze. I dlatego nasza wiedza nie jest absolutna" - profesor Joseph Weizenbaum[1].Ponieważ metafory pojawiają się w różnych rodzajach wypowiedzi, dzieli się je na metafory poetyckie i metafory potoczne, zwane też językowymi. Różni je stopień konwencjonalności - metafory potoczne są wielokrotnie powtarzanymi zestawieniami słownymi, których znaczenie jest powszechnie rozumiane przez użytkowników języka. Natomiast metafory poetyckie powstają na skutek indywidualnych zabiegów twórczych, mają za cel zaskakiwać albo zachwycać odbiorcę. Jednakże granice między metaforami poetyckimi a językowymi są płynne: wszakże te pierwsze pojawiają się również w indywidualnych powiedzeniach, dowcipach. Z kolei metafory występujące w poezji mogą mieć charakter skonwencjonalizowany, banalny i być tym samym pozbawione pierwiastka twórczego. Używane powszechnie w mowie potocznej metafory poetyckie z czasem zasilają zasób związków frazeologicznych danego języka.Pojęciem dopełniającym jest metonimia. Dualizm metafora-metonimia po raz pierwszy został zaproponowany przez neuropsychologa Romana Jakobsona w 1956 roku, a w tak ogólnym znaczeniu spopularyzowany przez antropologa Claude'a Lévi-Straussa. Zdaniem socjologa Garetha Morgana postrzeganie świata społecznego odbywa się właśnie przede wszystkim przy użyciu metafor, a także sensemakingu.Zgodnie z duchem kognitywizmu to metaforom przypadają funkcje ułatwiające poznanie(kognicję). Do obszaru myślenia abstrakcyjnego należą przy tym nie tylko teoretyczne konstrukty naukowe oraz metafizyczne idee, ale również codzienne pojęcia, takie jak MIŁOŚĆ lub wspomniany CZAS. Inny, funkcjonalny aspekt metafory kryje się w jej potencjale kreatywnym, co oznacza, że - na przykładzie metafory pojęciowej CZAS TO PIENIADZ - oferuje bogate i różnorodne możliwości konceptualizacji abstrakcyjnej domeny docelowej, jaką w tym przypadku jest PIENIĄDZ. Od użytkownika języka zależy które z możliwości zostaną wykorzystane, a więc jakich językowych realizacji doczeka się sama metafora; użytkownik ma tym samym do wyboru konwencjonalne zwroty metaforyczne typu 'przebita opona kosztowała mnie godzinę', ale też może tworzyć nieskończoną liczbę nowych metafor (z czego skwapliwie korzystają poeci). Terminem wspólnym dla całego kognitywizmu jest metafora, traktowana jako zjawisko pojęciowe, które wyraża się przede wszystkim w sposobie myślenia i działania, a nie tylko w języku. Lakoff widzi sens metafory w rozumieniu i doświadczeniu jednej rzeczy w kategoriach innej, co w konsekwencji prowadzi do wniosku, że ludzki system pojęciowy jest w dużym stopniu systemem wzajemnie powiązanych analogii. Korzystając z osiągnięć psychologii, językoznawstwo kognitywne stworzyło aparat teoretyczny pozwalający na analizę języka jako sposobu wyrażania treści pojęciowych; pozwoliło spojrzeć z nieco innej perspektywy na trudne obszary językoznawstwa - język wartości czy też metaforę poetycką i potoczną. Szerokie rozumienie metafory sprawia, że możemy mówić również o metaforycznym działaniu czy obrazie, i stosować metody językoznawstwa kognitywnego do badania warstwy językowej dzieła literackiego lub filmowego. Ma to ogromne znaczenie dla analizy literackiej i dla teorii przekładu, chociaż proponowane przez kognitywistów pojmowanie języka i komunikacji nie zaowocowało jeszcze na większą skalę w nauce o literaturze.

Metonimia (zamiennia) -zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnej zależności. metonimia przyczyny, np. czytam Słowackiego zamiast czytam utwory Słowackiego metonimia skutku, np. pot zamiast wysiłek metonimia miejsca, np. Biały Dom ogłosił... zamiast Prezydent USA ogłosił... metonimia narzędzia, np. najlepsza trąbka w historii zamiast najlepszy trębacz w historii metonimia zawartości, np. kufel zamiast piwo metonimia oznaki, np. berło zamiast król metonimia konkretu, np. głowa zamiast rozumW ogólniejszym sensie, w rozumieniu nurtu myślenia zwanego strukturalizmem, metonimia to zgrupowanie pojęć i przedmiotów według związków między nimi, np.:

Synekdocha to odmiana metonimii, wyraźnie wskazująca na jakieś zjawisko przez użycie nazwy innego zjawiska, zawierającego to pierwsze lub zawierającego się w pierwszym np. włos mi się zjeżył na głowie (używamy liczby pojedynczej - włos zamiast liczby mnogiej - włosy).

Oksymoron - zestawienie wyrazów o przeciwstawnych znaczeniach.Oksymoron najczęściej składa się z rzeczownika i określającego go przymiotnika (np. gorący lód, żywy trup), albo z czasownika i określającego go przysłówka (np. śpieszyć się powoli). Jest odmianą paradoksu o znaczeniu metaforycznym.

Peryfraza (inaczej omówienie) - polega na zastąpieniu wyrazu przez szereg innych, które byłyby jego równoważnikiem znaczeniowym. Może być stosowana w celu urozmaicenia stylistycznego, wyeliminowania powtórzeń tego samego określenia lub osłabieniu jego wymowy. Może też mieć charakter celowego ukrycia bezpośredniego znaczenia za określeniem aluzyjnym.Charakterystyczną peryfrazą posłużył się Mickiewicz ("Zima w mieście"): Drugi stambulskie oddycha gorycze Lub pije chińskich ziół ciągnione treści. Stambulskie gorycze zastępują tutaj tytoń, a z chińskich ziół ciągnione treści - herbatę.

Eufemizm- wyraz lub peryfraza zastępująca słowo lub zwrot, które ze względu na tabu kulturowe czy religijne, na zabobon, na cenzurę lub autocenzurę (polityczną lub obyczajową), czy też na normy towarzyskie, pruderię, współczucie (empatia), poprawność polityczną, delikatność, uprzejmość, dobre wychowanie mówiącego nie może lub nie powinno być używane. Eufemizm bywa też stosowany jako figura retoryczna czy stylistyczna, dla ubarwienia wypowiedzi czy też jako żart językowy.

Hiperbola, przesadnia -wyolbrzymieniu, przejaskrawieniu cech przedmiotów, osób, zjawisk. Może dotyczyć ilości, rozmiaru, stosunku emocjonalnego, przyczyny, znaczenia lub skutku. Stosowany dla wywarcia mocnego wrażenia, spotęgowania ekspresji.Hiperboli używa się również w mowie potocznej, np. gigantyczny zamiast duży, Powtarzałem ci to tysiąc razy!.

Animizacja inaczej ożywienie -nadaniu przedmiotom nieożywionym lub pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych, np. morze ryczy, chmura goni chmurę. Szczególnym przypadkiem animizacji jest antropomorfizacja w odniesieniu do przedmiotów nieożywionych, gdy przypisuje się im cechy wręcz ludzkie.

Personifikacja, uosobienie - metaforycznym przedstawianiu zwierząt i roślin, przedmiotów nieożywionych, zjawisk lub idei jako osób ludzkich[2] - szczególnie często personifikuje się pojęcia abstrakcyjne, zwłaszcza jako wygłaszające przemowy.

Symbol- motyw bądź zespół motywów, pojęć, obrazów, które oprócz znaczenia dosłownego posiadają także znaczenie ukryte - symboliczne. W przeciwieństwie do alegorii, która może być odczytana tylko w sposób jednoznaczny, symbol posiada charakter chwiejny, niejednolity znaczeniowo, możliwości jego interpretacji są dowolniejsze. Symbol jest odczytywany w kontekście całego utworu, posiada charakter tajemniczy, cechuje się niejednoznacznością i zagadkowością. Posługiwanie się symbolami typowe było dla literatury modernizmu, zwłaszcza dla jej nurtu symbolizmu. W literaturze polskiej przykładem symbolu może być Chochoł z Wesela S. Wyspańskiego, można go interpretować jako ideę narodowowyzwoleńczą, odłożoną na później, symbol uśpienia narodu bądź symbol dwoistości charakteru narodowego.

Alegoria- podstawienie pojęć oderwanych, pod obraz o znaczeniu przenośnym, symboliczny motyw, jednoznacznie określony i ustalony konwencjonalnie.Treść alegoryczna utworu nadaje się do jednoznacznego odczytania. Na alegorii opierają się często bajki. Alegoria związana jest z obiegowymi konwencjami i stereotypami myślowymi oraz powszechną wiedzą o zjawiskach (np. lis w potocznym odczuciu kojarzy się ze sprytem)..

Ironia - sposób wypowiadania się, oparty na zamierzonej niezgodności, najczęściej przeciwieństwie, dwóch poziomów wypowiedzi: dosłownego i ukrytego, służy m.in. okazywaniu przez narratora dystansu wobec przedstawianych osób, zdarzeń (np. łagodna ironia w "Don Kichocie" Miguela Cervantesa), sugerowaniu ocen pewnych zjawisk (pochwała w formie nagany w satyrze "Do króla" Ignacego Krasickiego). Ironia tragiczna (dramatyczna), wywodząca się z antycznego teatru greckiego, charakteryzuje sytuację, w której bohater - np. król Edyp w tragedii Sofoklesa - nie zdaje sobie sprawy ze swojego rzeczywistego położenia, natomiast świadomość taką posiadają widzowie lub/i pozostali bohaterowie dramatu.Ironia romantyczna, której koncepcję wypracowali filozofowie niemieccy (F. Schlegel, J. G. Fichte, F. Solger), wiąże się zarówno z postawą dystansu wobec świata i twórczości, eksponowaniem prymatu artysty wobec dzieła, traktowaniem twórczości literackiej jako gry, jak i z określoną konstrukcją utworu - m.in. łączeniem różnych konwencji literackich, form obrazowania czy stylów. Charakterystyczny dla tej odmiany ironii gatunek literacki to poemat dygresyjny, np. "Beniowski" Juliusza Słowackiego. Wybrane funkcje ironii:

ODWOŁANIA SIĘ DO ZJAWISK SPOZA JĘZ. LIT.

Archaizm - wyraz, konstrukcja składowa lub związek wyrazowy, który wyszedł z użycia. Archaizmy to także wyrazy w formie przestarzałej, które są jeszcze używane, lecz postrzegane jako dawne. Te z kolei nazywamy anachronicznymi. Funkcje:

Barbaryzm - element (wyraz lub zwrot) lub forma (forma fleksyjna, konstrukcja składniowa) przeniesiona do wypowiedzi z języka obcego (zapożyczenie).W literaturze chwyt stylistyczny służący podkreśleniu kunsztowności wypowiedzi (zwłaszcza makaronizmy w literaturze barokowej), wywołaniu efektów humorystycznych lub językowej charakterystyce postaci

Gwara, gwara ludowa, gwara terytorialna - terytorialna odmiana języka, mowa ludności (zwłaszcza wiejskiej) na określonym terytorium, wyodrębniona z języka ogólnego i gwar sąsiadujących poprzez odrębności fonetyczne i leksykalne. Podrzędna w stosunku do dialektu. Czasem wyodrębnia się również podrzędne w stosunku do dialektu zespoły gwarowe. Granice gwar, podobnie jak granice dialektów, wyodrębniane są w badaniach językoznawczych poprzez zestawianie językowych cech dystynktywnych (cech odróżniających) na określonych terytoriach i niejednokrotnie mają charakter umowny.

Żargon - pejoratywnie nacechowana nazwa języka specjalnego. Ze względu na nacechownie ekspresywne we współczesnej terminologii językoznawczej niemal całkowicie wyparta przez termin "slang". Zachowała się natomiast w języku potocznym, w którym określa się nią język specjalny, do którego ma się pogardliwy stosunek.Terminem "żargon" określa się mowę określonych grup społecznych, zwłaszcza gwary zawodowe - nie gwary terytorialne. Tak rozumiane żargony różnią się od języka ogólnego przede wszystkim słownictwem, przy czym różnice te nie dotyczą słównictwa podstawowego. Wyjątkiem są tu jedynie tzw. języki tajne, jak gwara złodziejska, które wykazują różnice także w słownictwie podstawowym.Ze względu na ujemne nacechowanie emocjonalne terminu "żargon" częściej niż w stosunku do mowy innych grup społecznych spotkac się można z określaniem nim gwary złodziejskiej, chuligańskiej itp.

Prowincjonalizm- element językowy realizowany na wydzielonym obszarze kraju, użyty w dziele, które spełnia normy językowe dzieła literackiego, np. "brzucho" (Kwiaty polskie J. Tuwim). regionalizm.

Prozaizm - wprowadzony do wypowiedzi poetyckiej element (najczęściej leksykalny) pochodzący spoza wykształconego w danym momencie historycznym systemu (-) języka poetyckiego, przynależny np. do języka potocznego czy któregokolwiek ze stylów funkcjonalnych. Pojawienie się prozaizmu może być wynikiem nieudolności pisarza, częściej jednak jest zamierzonym zabiegiem i zyskuje nacechowanie stylistyczne,

ODWOŁANIA SIĘ DO STYLÓW LIT.

Aluzja - napomnienie, zawołanie, nawiązanie do czegoś, kogoś; przywołanie nie wprost danej sprawy, z reguły łatwe do rozszyfrowania przez odbiorcę wypowiedzi.

Cytat- dosłowne przytoczenie czyichś słów. Cytat w literaturze jest formą ekspresji artystycznej. Może mieć charakter jawny, w postaci wyraźnie wyróżnionego tekstu, lub niejawny, stanowiąc rodzaj aluzji. Mechanizm cytatu polega na nakładaniu się dwóch znaczeń zdania: w jego pierwotnym użyciu i w nowym kontekście. Dla posługującego się nim staje się przysłowiem, utrwalonym zwrotem, podparciem wcześniejszej myśli. Cytat często używany jest dla osiągnięcia efektu komicznego czy ironicznego.Cytat stosowany jest na dwa sposoby: w niezmienionej postaci, ale w nowych realiach, albo w sparafrazowanej formie. Obydwa powodują nadanie mu nowego znaczenia. Parafraza - swobodna przeróbka tekstu, która rozwija i modyfikuje treść oryginału, zachowując jednak jego zasadniczy sens.

Stylizacja - przejaw intertekstualności, celowe naśladowanie w wypowiedzi będącej realizacją danego stylu, wybranych cech stylu innego, wyraźnie odcinającego się, dającego rozpoznać jako cudzy i zewnętrzny. Styl ten jest tzw. wzorcem stylizacyjnym. Budowa utworu stylizowanego jest dwugłosowa. Występują w nim liczne napięcia pomiędzy cechami wzorca, a cechami charakteryzującymi styl autora. Stylizacja pozwala na uwypuklenie pewnych właściwości wzorca, do którego się odwołuje oraz zdystansowanie się do niego, w ten sposób dzieło uzyskuje nowy kontekst i ulega reinterpretacji. Pewne składniki dzieła służą identyfikacji wzorca i jego ewokowaniu, inne odróżnieniu od niego, zdystansowaniu i budowie macierzystego stylu wypowiedzi. Utwór literacki może nawiązywać do kilku wzorców literackich jednocześnie. Najwyraźniej odznacza się stylizacja w języku dzieła literackiego. Może obejmować takie warstwy jak: leksyka, brzmienie (stylizacja brzmieniowa)

Pastisz (z francuskiego pastiche - "utwór naśladowany"), kompilacyjne dzieło sztuki świadomie naśladujące styl jakiegoś twórcy, epoki, szkoły, ale nie mające cech fałszerstwa. W literaturze świadome naśladowanie stylu określonego pisarza, dzieła, szkoły literackiej, prądu, epoki itp.NPastisz jest zbliżony do parodii, nie zmierza jednak do karykaturowania czy wyjaskrawiania cech pierwowzoru, ale do uwyraźnienia jego rysów charakterystycznych.
Należy do zabaw literackich o charakterze żartobliwym, ale może również spełniać pewne oczekiwania badawcze, ujawniając właściwości stylistyczne bądź służąc do zrekonstruowania uszkodzonego tekstu, np. wiersz A. Mickiewicza Wsłuchać się w szum wód głuchy... w zbiorze pastiszów K. Wyki Duchy poetów podsłuchane. Pierwsze pastisze powstały w starożytnym Rzymie, gdzie naśladowano styl rzeźby greckiej.

Parodia to odmiana parafrazy, która spełnia funkcję humorystyczną (rodzaj zabawy literackiej), bądź satyryczną (używana jako element polemiki).Parodia jest szczególnie wyrazistą formą stylizacji, która może łączyć się z różnymi gatunkami literackimi, w szczególny sposób z epigramatem, posługując się często jego językiem, zwłaszcza w finalnych puentach. Istotą parodii jest obraz dzieła, stylu, itp. o charakterze komicznym. Jednak niekoniecznie jest to typowy komizm wyrażany głośnym śmiechem; istniejące w parodii różne rodzaje humoru, ironii, wywoływać mogą śmiech bardziej subtelny.Parodia często skierowana jest przeciwko czemuś lub komuś. Nosi takie znamiona zwłaszcza w swej odmianie politycznej, będąc środkiem krytyki, sposobem walki. Jej rozkwit jako gatunku ma miejsce przede wszystkim w systemach politycznych uniemożliwiających swobodny przepływ myśli, nasilając się w okresach niepokojów politycznych i społecznych. Jest to nowsza odmiana parodii. Znana była już w starożytności i średniowieczu, kiedy w przeważającej większości miała pozytywny charakter, a u jej podstaw leżał zachwyt nad parodiowanym obiektem.


Wyszukiwarka