1. Uwarunkowanie stanu zdrowia. Potrzeby i metody diagnozowania sytuacji zdrowotnych i potrzeb zdrowotnych w różnych sytuacjach.
2. Ekosystem biocenoza-elementy ożywione i nieożywione, stan środowiska i jego zmiany antropologiczne. Powietrze woda gleba - skutki zdrowotne zanieczyszczeń środowiska.
3. Możliwości adaptacyjne organizmu, bariery adaptacyjne, konsekwencje zdrowotne, przełamanie barier - odporność organizmu. Szkodliwe działanie czynników środowiskowych np.: temp, ciśnienie
W konstytucji z 1948 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określiła zdrowie jako „stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko jako brak choroby lub zniedołężnienia”. W ostatnich latach definicja ta została uzupełniona o sprawność do „prowadzenia produktywnego życia społecznego i ekonomicznego”. W medycynie zamiast słowa „zdrowie” używa się terminu „homeostaza”. Jest to zdolność organizmu do efektywnej obrony przed stresorami w celu przywrócenia i utrzymania wewnętrznej równowagi. W medycynie niekonwencjonalnej zdrowie określa się jako ogólny stan dobrego samopoczucia.
2. Ekosystem biocenoza-elementy ożywione i nieożywione, stan środowiska i jego zmiany antropologiczne. Powietrze woda gleba - skutki zdrowotne zanieczyszczeń środowiska.
Strefę, w której występują organizmy żywe nazywamy biosferą. W niej można wydzielić odrębne układy ekologiczne - ekosystemy. Ekosystem to biocenoza i biotop miedzy którymi istnieje stała wymiana, krążenie materii i przepływ energii. Ekosystemy można podzielić na lądowe i wodne. Do lądowych zaliczamy lasy, pustynie, łąki, pola uprawne. Zaś do wodnych ( które dzielimy na słone i słodkie, te na płynące i stojące ) jeziora, stawy, rzeki, morza i oceany. Istnieje jeszcze jedno kryterium podziału ekosystemów: na sztuczne i naturalne. Ekosystem sztuczny to taki, który w różnym stopniu został ukształtowany przez człowieka, zaś ekosystem naturalny to taki, który powstał bez udziału człowieka. Biocenoza to organizmy występujące na określonym terenie, powiązane zależnościami, a biotop to czynniki martwe stanowiące środowisko biocenozy.
Biocenoza, to zespół organizmów żywych powiązanych ze sobą zależnościami pokarmowymi (łańcuchom pokarmowym) które występują w określonym środowisku.
Biocenoza:
1.naturalna:
a)wody:
-słone (morze)
-słodkie:
*płynące (potok, rzeka, strumyk)
*stojące (jezioro staw, kałuże)
b)lądowe (las, góry, tundra)
2.sztuczna (stworzona przez człowieka):
a)wodne (akwen, oczko wodne, staw rybny, zbiornik sztuczny)
b)lądowe (pole uprawne, sady, ogródki, szkółki leśne)
Łańcuch pokarmowy:
1.producenci (rośliny zielone, glony wielokomórkowe)
2.konsumenci I rzędu (zwierzęta roślinożerne)
3.konsumenci II, III, IV rzędu (zwierzęta mięsożerne)
4.destruenci (organizmy rozkładające martwą materię, odchody, wydaliny):
Cechy ekosystemu:
a)e. jest samowystarczalny - wytwarza subst. Organiczną ze swoich składników mineralnych bez dostarczania pokarmu
b)produkcja ekosystemu - przyrost masy roślin i zwierząt
Ekosystem:
-czynniki przyrody (nieozw)
-producenci (org. samożywne)
-konsumenci (org. cudzożyw)
-destruenci
obieg materii (atomów) w ekosystemie:
energia słoneczna
↓
producenci (fotosynteza)
↓
konsumenci
resztki organiczne
odchody i produkt przem. mat.
ściółka leśna
destruenci:
-grzyby -bakterie -chrząszcze -mrówki -resztówka
↓
ze zw. organicznych powstają zw. nieorganiczne (węgla, tlenu, fosforu), inaczej sole mineralne pobier przez rośliny
Energia w ekosystemie przepływa, zostaje tracona na poszczególnych poziomach torficznych (ponad 10% na każdy poziom)
888888888888888888888888888888888888888888888888
Biocenoza (gr. bios życie i koinos wspólny) - naturalny zespół populacji organizmów żywych danego środowiska (biotopu), należących do różnych gatunków, ale powiązanych ze sobą różnorodnymi czynnikami ekologicznymi i zależnościami pokarmowymi, tworząc całość, która pozostaje w przyrodzie w stanie homeostazy (czyli dynamicznej równowagi). Biocenoza wraz ze środowiskiem fizycznym to ekosystem. Inna nazwa dla biocenozy to pleocen.
Biocenozy można podzielić na naturalne (sawanna, las, jezioro) i sztuczne (park, ogród).
Biocenozę tworzą:
• fitocenoza - organizmy roślinne
• zoocenoza - organizmy zwierzęce
• drobnoustroje
biocenoza - zespół populacji roślinnych oraz zwierzęcych powiązanych wzajemnymi zależnościami i żyjących w określonym środowisku
producenci - organizmy, głównie rośliny zielone, wytwarzające związki organiczne w procesie fotosyntezy
konsumenci - organizmy cudzożywne, które odżywiają się innymi organizmami
destruenci - organizmy przetwarzające martwą materię organiczną w związki mineralne łańcuch pokarmowy - sieć pokarmowa
Antagonistyczne
-konkurencja - populacje rywalizują o zasoby środowiska: pokarm, przestrzeń, światło (lis i jastrząb o zająca; ślimak i stonka o liście ziemniaków)
-drapieżnictwo - ofiara jest pokarmem drapieżcy (lew i gazela; jastrząb i mysz)
-pasożytnictwo - pasożyt jest ściśle związany z organizmem gospodarza, który jest jego żywicielem (tasiemiec pchła)
Nieantagonistyczne
-mutualizm - populacje nie są zdolne do życia jedna bez drugiej (grzyb i glon; storczyki i grzyby)
-protokooperacja - populacje odnoszą wzajemne korzyści, ale mogą żyć samodzielnie (krab pustelnik i ukwiał; miodowody i ratel)
-komensalizm - współżycie przynosi korzyści populacji jednego z gatunków, ale nie wywiera wpływu na populację drugiego. Związek dotyczy najczęściej pożywienia (żarłacz tygrysi - ryby zwane pilotkami; człowiek i wróble domowe).
BIOCENOZA
Biocenoza to ożywiona część ekosystemu, czyli zespół wszystkich populacji wzajemnie od siebie uzależnionych zajmujących określone środowisko. Biocenozy dzielimy na naturalne (jezioro, las, rzeka) oraz sztuczne (pole, sad, łąka). Każda biocenoza charakteryzuje się określoną strukturą troficzną. Struktura ta przedstawia powiązania pokarmowe między organizmami tworzącymi określony poziom troficzny.
Poziom troficzny - to grupa organizmów zajmująca taką samą pozycję w łańcuchu pokarmowym. Wyróżniamy poziom: producentów, konsumentów, reducentów.
Producenci - to organizmy autotroficzne, zdolne do wytwarzania materii organicznej.
Konsumenci - to organizmy heterotroficzne, przystosowane do pobierania materii organicznej od innych organizmów. Są to np.: roślinożercy, drapieżcy, pasożyty.
Reducenci - to organizmy, które rozkładają, redukują substancje organiczne powodując ich mineralizację.
Organizmy należące do różnych poziomów troficznych ustawione w takiej kolejności, że każdy poprzedni jest pokarmem dla następnego, tworzą łańcuch troficzny.
Wyróżniamy dwa typy łańcuchów:
łańcuch spasania - rozpoczyna się od producentów, następne ogniwa tworzą roślinożercy, drapieżcy, np. liście ziemniaka - stonka - bażant - człowiek lub liście drzew - larwa owada (gąsiennica) - szpak - kuna
łańcuch detrytusowy - rozpoczyna się od martwej materii organicznej (detrytusu), kolejne ogniwa tworzą reducenci oraz konsumenci, np. detrytus - bakterie - pierwotniaki - skorupiaki - ryby - człowiek
Każdą biocenozę można przedstawić za pomocą sieci zależności pokarmowych utworzonych z licznych łańcuchów pokarmowych.
Produktywność to intensywność, z jaką produkowana jest materia i magazynowana energia w związkach organicznych. Produkcja pierwotna brutto to ilość materii wyprodukowanej przez producentów w jednostce czasu na jednostkę powierzchni (np. kg/ha/dzień).
Przykład produkcji pierwotnej:
pustynia - 0,1 kg/ha/dzień
plantacja trzciny - 47,3 kg/ha/dzień
uprawa pszenicy - 9,4 kg/ha/dzień
las - 30,0 kg/ha/dzień
Producenci część wytworzonej materii zużywają w swoich procesach fizjologicznych. Ostatecznie tworzą produkcję pierwotną netto, która jest produkcją pierwotną brutto pomniejszoną o straty związane z oddychaniem.
Produkcja wtórna - to masa substancji organicznej wytwarzana przez konsumentów.
Wszystkie organizmy tworzące biocenozę stanowią jej biomasę.
(Biomasa = fitomasa + zoomasa).
Strukturę troficzną biocenozy można przedstawić graficznie w postaci piramidy.
Wyróżniamy:
piramidę liczebności - przedstawiającą ilość osobników w poszczególnych poziomach troficznych
piramidę biomas - przedstawiającą masę organizmów poszczególnych poziomów troficznych
piramidę energii - przedstawiającą przepływ energii i produktywność poszczególnych poziomów troficznych. Ilość energii przepływającej z jednego poziomu na następny zawsze maleje. Powodem jest jej rozproszenie jako ciepła oraz zużycie dla potrzeb organizmów na niższym poziomie.
Populacje występujące w biocenozie mogą na siebie wzajemnie oddziaływać. Interakcje mogą być protekcyjne lub antagonistyczne. Przy braku zależności mówimy o neutralizmie. Do zależności protekcyjnych, nazywanych nieantagonistycznymi, zaliczamy:
symbiozę - która jest rodzajem współżycia organizmów czerpiących obopólne korzyści, np. bakterie brodawkowe i korzenie roślin motylkowych. Jeśli występuje rodzaj współżycia tzw. koniecznego, wówczas ten układ nazywamy mutualizmem - przykładem są porosty, których ciało zbudowane jest z glonów i strzępek grzyba.
komensalizm - jeden z występujących organizmów w układzie jest komensalem, czerpiącym korzyść z obecności drugiego osobnika, tzw. gospodarza, który nie ponosi szkód, np. porosty występujące na pniach drzew.
protokooperacja - dotyczy dwóch organizmów świadczących sobie wzajemnie usługi, “korzyści”, ale nie jest to konieczne do ich egzystencji.
Do zależności antagonistycznych zaliczamy:
Konkurencję - występuje wówczas, gdy są w danym siedlisku populacje o podobnych wymaganiach życiowych (np. podobne sposoby odżywiania, jednakowe wymagania środowiskowe). W konkurencji wygrywa populacja liczebniejsza lub mająca większe umiejętności przystosowawcze.
Pasożytnictwo - polega na wykorzystywaniu organizmu żywiciela przez pasożyta. Wyróżniamy pasożyty zewnętrzne i wewnętrzne. Pasożyty wytworzyły wiele cech przystosowujących do pasożytnictwa, np. narządy czepne, oskórki chroniące przed strawieniem, doskonałe rozmnażanie.
Drapieżnictwo - dotyczy sytuacji, w której osobnik jednego gatunku (drapieżnik) chwyta, zabija i zjada osobniki drugiego gatunku (ofiara). Drapieżca w stosunku do ofiary jest zwykle większy (gdy jest mniejszy poluje stadnie). Zabijane są zwykle osobniki młode, stare, słabe, chore. Ilość osobników drapieżców jest ściśle uzależniona od ilości ofiar. Drapieżcy posiadają szereg przystosowań ułatwiających zdobycie pożywienia (dobry węch, wzrok, rozwinięte kły, pazury, ewentualnie dzioby), a ofiary do obrony przed pożarciem (barwa ochronna, szybkie nogi, czujność).
Amensalizm - występuje wówczas, gdy czynności życiowe jednej populacji szkodzą innym, np. tworzone przez bobry żeremia zmieniają warunki wodne w biocenozie, wykluczając obecność dotychczasowych populacji.
Antybioza - wytwarzanie antybiotyków (związków chemicznych) przez jedną grupę bakterii powoduje zahamowania wzrostu innej.
EKOSYSTEM
Ekosystem to zespół populacji łącznie z elementami środowiska nieożywionego - biotopem. Ekosystem stanowi układ otwarty, który funkcjonuje dzięki przepływowi energii i krążeniu materii. Energia przepływa jednokierunkowym strumieniem w układzie otwartym, materia krąży w obiegu zamkniętym. Najważniejszym źródłem energii jest energia słoneczna. Wyróżniamy ekosystem:
Antotroficzny, czyli samowystarczalny, posiadający wszystkie poziomy troficzne, np. las, łąka, jezioro.
Heterotroficzny, pozbawiony producentów, nazywany ekosystemem niepełnym, np. jaskinie.
Podstawą funkcjonowania ekosystemu są: obieg materii i przepływ energii.
Schemat przepływu Energii i obiegu Materii
W ekosystemie materia w formie pierwiastków chemicznych krąży w obiegach zamkniętych nazywanych cyklami biogeochemicznymi. Pierwiastki krążą między środowiskiem - producentami - konsumentami - reducentami i ponownie wracają do środowiska. Przedstawić to można na przykładzie obiegu azotu (patrz rola bakterii).
Azot jest pierwiastkiem wchodzącym w skład aminokwasów, tworzących białka, budujące ciało organizmów. Duże ilości azotu występują w atmosferze, ale jest on przyswajalny tylko dla sinic, bakterii (Azotobacter, Clostridium, Rhizobium), które wbudowują azot w białka i kwasy nukleinowe występujące w ich komórce. Rośliny pobierają azot w postaci jonów amonowych lub azotanowych obecnych w glebie. Budują białka będące pokarmem dla konsumentów. Produkty metaboliczne wydalane przez zwierzęta oraz martwe organizmy roślinne i zwierzęce są w procesie nitryfikacji przy udziale bakterii (Nitrosomonas i Nitrobacter) przekształcane w przyswajalne azotany. Mogą ponownie wrócić do obiegu. W przyrodzie równocześnie zachodzi proces denitryfikacji uwalniający wolny azot do atmosfery.
W ekosystemie energia przepływa. Dociera na ziemię ze słońca. Producenci fotosyntetyzujący przekształcają energię słoneczną w energię chemiczną (w procesie fosforylacji fotosyntetycznej), którą wykorzystują wszystkie organizmy do czynności fizjologicznych oraz wszelkich reakcji metabolicznych. Przepływ energii z jednego poziomu troficznego na następny łączy się zawsze ze stratami. Im krótszy łańcuch pokarmowy tym większy zysk energetyczny. Ostatecznie energia rozprasza się, musi być ciągle przekształcana i dostarczana przez producentów.
W ekosystemach w miarę upływu czasu zmienia się stan gatunkowy roślin i zwierząt oraz warunki środowiskowe. Zmiany w ekosystemie mogą być antropogeniczne (wywołane działalnością człowieka) oraz naturalne. Zmiany naturalne mogą być sezonowe, odwracalne. Mogą wystąpić zmiany naturalne wieloletnie, nazywane sukcesjami. Sukcesje są procesami nieodwracalnymi, trwającymi do ustalenia pełnej równowagi między asymilacją (produkcją) a dysymilacją (konsumpcją). Równowaga osiągana jest w stadium nazywanym klimaksem (najbardziej stabilne stadium sukcesji).
Sukcesja jest procesem kierunkowych zmian biocenozy, powodujących przeobrażenie się prostych ekosystemów w bardziej złożone. Mechanizm sukcesji polega na tym, że organizmy przekształcając środowisko, w czasie bytowania w nim, czynią je przydatnym dla innych organizmów.
Wyróżniamy dwa typy sukcesji:
Sukcesja pierwotna - występuje na terenach dziewiczych, pozbawionych jakichkolwiek organizmów. Miejsca objęte sukcesją pierwotną to: wydma, skała, hałda, zatopiony statek.
Sukcesja wtórna - występuje na miejscu zniszczonego ekosystemu lub na obszarach zajętych przez inną biocenozę. Sukcesja wtórna zachodzi o wiele szybciej niż pierwotna (od kilku do kilkudziesięciu lat). Miejscem występowania sukcesji wtórnej jest: pozbawione upraw pole, zarastający staw, pozostawiony bez opieki trawnik.
NISZA EKOLOGICZNA - przestrzeń fizyczna zajmowana przez organizm oraz jego funkcje w określonych warunkach ekologicznych (gospodarstwo dla danej populacji - pokarm + mieszkanie + miejsce do rozmnażania).
Nisza ekologiczna - pozycja danego gatunku, jaką zajmuje on w biocenozie. Obejmuje czynniki (np. światło, pokarm, miejsce), o które dany gatunek konkuruje z innymi gatunkami w biocenozie.
Określa znaczenie i rolę danego gatunku w ekosystemie, tj. sposób przetwarzania energii (miejsce w łańcuchu pokarmowym), zachowania się, wpływ na środowisko i zależności od innych gatunków.
Czynniki biotyczne - oznaczają czynniki środowiska występujące w wyniku oddziaływania żywych organizmów w sposób bezpośredni lub pośredni na inne żywe organizmy. czynniki biotyczne, podobnie jak czynniki fizykochemiczne, regulują rozmieszenie i liczebność populacji roślin i zwierząt.
Przykładem może być oddziaływanie pasożytów na swoich żywicieli.
Czynniki abiotyczne - czynniki natury fizycznej określające uwarunkowania środowiska nieorganicznego (przyrody nieożywionej), które samodzielnie lub wraz z innymi czynnikami wywierają wpływ na ekosystemy będące na różnym poziomie organizacji.
Do czynników abiotycznych zaliczamy:
• jonizacja powietrza,
• typ gleby,
• ukształtowanie powierzchni terenu,
• temperatura
• światło
• ciśnienie atmosferyczne
• wilgotność powietrza
• czynniki chemiczne np.: skład chemiczny atmosfery, wód, osadów dennych i gleby.
Nazbyt gwałtowne i silne zmiany czynników abiotycznych mogą zahamować rozwój organizmów oraz zmienić strukturę biocenoz.
Populacja biologiczna — zespół organizmów jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym środowisku i wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa. Nie jest to jednak suma osobników jednego gatunku, a zupełnie nowa całość.
Ważniejsze parametry charakteryzujące populację:
• odziedziczalność
• powtarzalność
• podobieństwo fenotypowe krewnych
• korelacje genetyczne
• korelacje fenotypowe
• korelacje środowiskowe
Inny podział cech charakteryzujące populację:
• rozrodczość
• śmiertelność
• areał (obszar występowania)
• zagęszczenie populacji
• liczebność
• struktura płci i wieku
• struktura socjalna
• strategia życiowa
• dynamika liczebności
Rodzaje oddziaływań między populacjami:
I. Antagonistyczne
• konkurencja
• drapieżnictwo
• pasożytnictwo
• allelopatia
• amensalizm
II. Nieantagonistyczne
• mutualizm
• protokooperacja
• komensalizm
Rodzaje przestrzennego rozmieszczenia osobników w populacji:
• przypadkowe - rozmieszczenie losowe, bez jakichkolwiek zasad. Występuje bardzo rzadko, głównie w przypadku bakterii i innych organizmów niższego rzędu.
• równomierne - spotykane głównie na polach uprawnych, ogródkach np. równomierne rozsianie roślin. Ten typ jest bardzo rzadko spotykany w przyrodzie.
• skupiskowe - osobniki łączą się w grupy, kolonie lub stada, razem mają bowiem większe szanse na przetrwanie (łatwiej zdobywają pokarm). Ten typ rozmieszczenia spotykamy najczęściej, dotyczy wielu gatunkow - chociażby stad wilków.
Populacja,
1) w bilogii grupa osobników tego samego gatunku (w obrębie której możliwa jest wymiana genów), zasiedlająca pewien obszar, izolowana barierami (genetycznymi, geograficznymi, etologicznymi) od innych podobnych grup, posiadająca specyficzne właściwości, takie jak liczebność populacji, zagęszczenie, tempo rozrodczości i śmiertelności, rozkład wiekowy (demografia) oraz sposób rozmieszczenia w przestrzeni.
Ekologia (gr. oíkos + lógos = dom + nauka, słowo, wiedza) to nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniem oddziaływań pomiędzy organizmami, a ich środowiskiem.
Określenia ekologia, ekologiczny są często używane w języku potocznym, mając szeroki i czasem nieprecyzyjny sens znaczeniowy, nie zawsze związany z ekologią jako nauką. Często odnoszą się do sozologii, tj. nauki o ochronie środowiska lub samej ochrony środowiska jako takiej.
Termin ten wprowadził, od słowa oecologia, niemiecki biolog i ewolucjonista Ernst Haeckel w 1869 roku, by określić badania nad zwierzętami i ich relacjami z otaczającym światem nieorganicznym jak i organicznym, ze szczególnym uwzględnieniem interakcji, przyjaznych lub wrogich z organizmami roślinnymi i zwierzęcym, z którymi wchodzą w kontakt. Słowo ekologia pochodzi od dwóch greckich słów, "oikos" czyli dom i "logos" czyli nauka, słowo, opowieść. Ekologia jest to nauka o domu, zamieszkałym przez wszystkie organizmy. By dom ten był bezpieczny dla wszystkich jego mieszkańców musi panować w nim porządek. Ekologia opisuje czynniki potrzebne do utrzymania takiego porządku - równowagi przyrodniczej.
Na organizmy w środowisku oddziałują czynniki abiotyczne i biologiczne, a najważniejszym pojęciem ekologii jest ekosystem.
Obecnie ekologia posługując się specyficzną metodologią określa funkcjonowanie jednostek wyższego rzędu niż organizm - populacji, zespołów, biocenoz, ekosystemów, krajobrazów ekologicznych.
Podłożem do właściwego zrozumienia pojęcia ekosystemu jest uświadomienie sobie, że układy biologiczne istnieją w nierozerwalnej sieci powiązań między sobą i otaczającym środowiskiem. Istnieje stała wymiana materii i energii między poszczególnymi elementami łańcucha powiązań, a prawidłowe funkcjonowanie wszystkich elementów jest możliwie tylko w stanie wzajemnej dynamicznej równowagi (homeostaza).
W początkowym okresie kształtowania się ekologii wyróżniano w niej podział na:
• Autekologię czyli ekologię organizmów, zajmującą się badaniem wzajemnego oddziaływania środowiska abiotycznego na poszczególne organizmy, i odwrotnie.
• Synekologię czyli ekologię ekosystemów, zajmującą się badaniem grup organizmów (jako całości) w biocenozach oraz zależności między zbiorowiskami organizmów a ich siedliskiem.
Ekologia, dziedzina nauk przyrodniczych badająca wzajemne stosunki pomiędzy organizmami żywymi (lub ich grupami), a otaczającym je światem zewnętrznym (środowisko). Dzieli się na autekologię i ekologię ogólną - synekologię. Ta ostatnia na ekologię populacji i badania ekosystemów.
Autekologia jest nauką o wymaganiach poszczególnych organizmów względem czynników ekologicznych. Synekologia zajmuje się grupami organizmów, ich wzajemnymi relacjami (np. konkurencją biologiczną), a także zależnością od warunków środowiska.
Cechą charakterystyczną ekologii ogólnej, odróżniającą ją od innych nauk biologicznych (biologia), jest zainteresowanie strukturą i funkcjonowaniem układów ponadorganizmalnych, tzn. powyżej poziomu pojedynczego organizmu, np. populacjami, biocenozami, biosferą. Duże praktyczne znaczenie, ze względu na wzrastające zagrożenie środowiska życia człowieka, posiada ekologia środowiskowa (sozologia), zbliżająca ekologię do nowocześnie ujmowanej geografii, a także ekologia człowieka.
W zależności od zainteresowania strefą, w której żyją organizmy, ekologię dzieli się na ekologię morza (oceanologię), wód śródlądowych (limnologię) i lądów (epeirologię). Określaniem warunków życia organizmów i budową zbiorowisk roślinnych w minionych epokach geologicznych zajmuje się paleoekologia. Główną zasadą ekologii jest jedność organizmu ze środowiskiem.
Przyroda - świat organizmów wraz z ich środowiskiem życia. Na przyrodę składają się obiekty, procesy, zjawiska przyrodnicze, które człowiek bada, opisuje, zmienia poprzez użytkowanie. Jako składnik przyrody można wydzielić jej elementy ożywione (np. rośliny, zwierzęta i nieożywione (np. atmosfera, gleby, wody, jeziora, rzeki), jak również zachodzące w niej zjawiska i procesy (np. sukcesja). Składa się z biocenozy (przyroda ożywiona) i biotopu (przyroda nieożywiona).
Środowisko - ogół elementów nieożywionych i ożywionych, zarówno naturalnych jak i powstałych w wyniku działalności człowieka, występujących na określonym obszarze oraz ich wzajemne powiązania, oddziaływania i zależności. Jest to pojęcie podrzędne w stosunku do przyrody, obejmującej również elementy ożywione.
• Środowisko przyrodnicze (środowisko naturalne) - zespół naturalnych elementów ściśle ze sobą powiązanych otaczających organizmy żywe. W jego ramach można wyróżnić następujące elementy: budowa geologiczna
• rzeźba terenu
• klimat
• stosunki wodne
• gleba
• organizmy żywe
Środowisko przyrodnicze znajduje się w ciągłej interakcji z człowiekiem.
8888888888888888888888888888888888888888888888
Środowisko geograficzne: ogół elementów przyrodniczych, wśród których funkcjonuje człowiek. Składa się z 2 części: 1. środowisko przyrodnicze Składa się z 4 sfer - biosfery - litosfery - hydrosfery - atmosfery Oraz z 7 komponentów: - Rośliny, Zwierzęta (biosfera) - budowa geologiczna, gleby, ukształtowanie powierzchni (litosfera) - wody (hydrosfera) - atmosfera Zmiana jednego komponenta powoduje zmianę pozostałych komponentów. Cechy charakteryzujące środowisko przyrodnicze: - zróżnicowanie - przejawiają się poprzez odmienną wielkość potencjału przyrodniczego na poszczególne obszary - Zmienność - Przekształcenie środowiska przyrodniczego w czasie, mogą mieć charakter: · długookresowy · cykliczny - wynikają z ruchów Ziemi (obiegowy dookoła słońca - pory roku, Ruch wirowy - Dzień, noc) · incydentalny - wybuchy wulkanów, powodzie itp. Potencjał przyrodniczy - składa się z zasobów przyrodniczych i pojemności środowiska. Klasyfikacje zasobów pokazują i jak używać i w jaki sposób funkcjonować z zasobów. Klasyfikacje zasobów wg Webera: I. Zasoby zlokalizowane - występują w określonych miejscach w przestrzeni i przyciągają działalność człowieka (ropa, węgiel) II. Ubikwitety - Zasoby występujące powszechnie, nie mają znaczenia do funkcjonowania człowieka (powietrze atmosferyczne) Klasyfikacje zasobów - podział funkcjonalny: I. Nie wyczerpywane - nie zmieniane przez Użytkowanie (energia słoneczna) - zmieniane przez użycie (powietrze) II. Wyczerpywane - Odnawialne - może się wyczerpać, ale ma zdolność odnowienia (fauna, flora) - Nieodnawialne - może się wyczerpać, ale nie ma zdolności odnowienia (surowce mineralne) - częściowo odnawialne - może się wyczerpać, ale ma odnowieni się po części (gleba, mikroklimat) Pojemność środowiska - zdolność środowiska do regeneracji (ponoszenie obciążeń antropologicznych), określa do jakiego poziomu może się regenerować na różnych obszarach (samochód myty w jeziorku - Przyroda się nie zregeneruje po brudzie, w rzece tak) Na człowieka wpływają: - Czynniki klimatyczne - woda - cechy środowiska Poglądy co najważniejsze dla człowieka: Determinizm - twierdzi się, że środowisko przyrodnicze całkowicie decyduje o funkcjonowaniu człowieka (całkowicie zależy od przyrody, Człowiek nie ma wpływu na człowieka, lecz Klimat na człowieka) (biali są mądrzejszy, bo tak jest . . . a czarni są głupszy) Indeteterminizm - pogląd który mówi, że środowisko przyrodnicze nie ma żadnego wpływu na działalność człowieka (zmiany typu wynalezienie szczepionki, dróg, techniki, dążenie do uniezależnienia się od środowiska) Posybilizm - środowisko przyrodnicze stwarza warunki dla funkcjonowania człowieka, ale to Człowiek decyduje w jaki sposób z nich korzysta(my decydujemy jak mamy z nich korzystać) 2. środowisko antropologiczne Stworzone przez człowieka i składa się z 2 systemów: I społeczny - obejmuje człowieka wraz z relacjami, które tworzy II techniczny - obejmuje infrastrukturę stworzoną przez człowieka wraz z warunkami jej działania System środowiska przyrodniczego i antropologicznego w interakcji są, wpływają na siebie wzajemnie. Człowiek zmieniając warunki przyrodnicze to środowisko musi dalej funkcjonować. To oznacza, że są ze sobą powiązane Przekształcenia pojawiają się i funkcjonują razem. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE ŚRODOWISKO ANTROPOLOGICZNE - zmiana Fauny i Flory - Wzrost Liczby ludności - Gleba - usługi ludności - ukształtowanie powierzchni - Struktura demograficzna (wiek, płeć) - Hydrosfera (odwodnienie poziomu wód) - zmiana użytkowania ziemi - Klimat (zmiana wilgoci powietrza) - Infrastruktura (drogi, Powstanie kopalni) - budowa geologiczna - poziom życia, wykształcenie itd. ZANIECZYSZCZENIE ====> Oddziaływanie <==== Wzajemne relacje ulegają w zmianie za sprawą czasu. Mogą być w z biegiem czasu większe lub mniejsze relacje środowiska przyrodniczego i antropogenicznego. Dlatego też udzielają się 4 etapy pomiędzy tymi środowiskami: 1 etap społeczności pierwotnej (od momentu pojawienia się człowieka) Dzieli się on na - etap społeczności wczesnej całkowite Uzależnienie człowieka od środowiska przyrodniczego (myślistwo, zbieractwo) - etap społeczności późnej kiedy przychodzi do osiadłego trybu życia, Gospodarka rolnicza się tworzy i jest Człowiek uzależniony od środowiska, lecz powoli zaczyna się uniezależniać 2 etap społeczności współczesnej od 18 wieku - rozwój urbanizacji (miast) i przemysłu, z czego wynika zaburzenie równowagi ekologicznej korzystamy ze środowiska, ale nie wiemy, że możemy go zniszczyć. - nieograniczone i nieracjonalne korzystanie ze środowiska (wody, Surowce mineralne) - degradacja (zanieczyszczenie powietrza, ścieków) - większy wpływ na środowisko 3 etap współpracy z przyrodą - niektóre społeczności zdali sobie z tego sprawę, że środowisko nie jest nieograniczone, Data ogłoszenia raportu z 1969 U-Thant (1 sekretarz ONZ) „człowiek i środowisko” - w 1972 Konferencja Sztokholmska - Pojęcie Ekorozwoju - taki rozwój gospodarczy, który jest zgodny z ochroną środowiska. - 1992 - Konferencja w Rio de Janeiro - „Środowisko i rozwój” - Zasady zrównoważonego rozwoju respektuje Zasady funkcjonującego środowiska, świat musi je szanować by nie zdegradować go. - Agenda 21 - Zbiór dokumentów ustalających obowiązki państwa w zakresie realizacji ochrony środowiska w ramach rozwoju zrównoważonego rozwijały się: Ekologia - relacje organizmu z otoczeniem, z którym żyje (jak wpływają warunki na dąb) Ochrona środowiska - Nauka o zapobieganiu szkodą środowiska co Człowiek sprawił i sposobach hamowania człowieka przed środowiskiem (jak się tworzy oczyszczalnie ścieków itd.) Sozologia (sozoekologia) - Nauka o ochronie i kształtowaniu się środowiska przyrodniczego, co negatywnie wpływa i co należy robić by je chronić. 4 etap Kierowanie przyrodą (zakłada się) Człowiek bardzo zaufany, że przyjdzie taki etap, że będzie można sterować procesami przyrody . . . Większa część państw jest na poziomie 2, a pozostali na 3, lecz każdy dąży do 4. Wpływ człowieka jest ogromny, a podział zagrożeń został podzielony (U-Thant): I - zagrożenie naturalne - z samej przyrody (powodzie, trzęsienia Ziemi) II - zagrożenia sztuczne - zagrożenia powodowane przez człowieka 1) demograficzny Charakter Są związane ze wzrostem ludności Ziemi 6,2 mld ludzi, szacuje się, że zmieści się ok. 14 Mld, lecz nie ma właściwej prognozy 1 r.n.e - 250 mln 1650 - 500 mln 1850 - 1 mld 1925 - 2 mld 1975 - 4 mld 2004 - 6,2 mld 14 promili - średni przyrost naturalny (+ 0,1 w Polsce). Każde Społeczeństwo przechodzi przez fazy rozwoju społeczeństwa: 1 - Faza młodości demograficznej - Społeczeństwo pierwotne - Wysoka Liczba urodzeń i zgonów (niski przyrost naturalny) 2 - Faza bumu demograficznego - Liczba urodzeń duża, mała Liczba zgonów (bardzo wysoki przyrost naturalny) 3 - Faza starości demograficznej - niska Liczba urodzeń i zgonów (niski przyrost) Konsekwencje: - brak przestrzeni - zwiększanie się Liczby ludności miejskiej i w miastach - wyczerpywanie się surowców (energetycznych) - degradacja powierzchni leśnych Hamowanie się: - uświadomienie o przeludnieniu - podniesienie poziomu ekologicznego Ma być w przyrodzie nie może być tak, że osobniki silniejsze pomagają słabszym. Wg Matthus`a żywność rośnie w postępie arytmetycznym, zaś Ludność w postępie geometrycznym. 2) ekologiczny Charakter - związane są z gospodarką 3) społeczno-kulturalny charakter poziom świadomości ekologicznej wynika z tego jak Społeczeństwo traktuje środowisko przy braku świadomości, ze środowisko jest nieograniczone tym bardziej z niego korzystamy. Świadomość rośnie poprzez: - edukacje o ekologii - Moda i Styl życia (futra, papierosy itp.) III - Pozostałe, inne - działania wojenne - Terroryzm (groźby zatruciem wody) Poziom oddziaływania na środowisko 1) ze względu na Charakter oddziaływania - osobisty (działania indywidualne) - populacyjny (działania mające na cele zaspokajanie podstawowych potrzeb społeczeństwa) - społeczny (działania mające na celu zaspokojenia potrzeb wyższych) 2) ze względu na siłę oddziaływania - brak ingerencji (zanieczyszczenia przenoszą się na inny obszar) - naruszanie (ingerencja nie naruszającą wydolności systemu) - uszkodzenia (ingerencja uruchamiająca Proces sukcesji ekologicznej - zbieranie grzybów) - dewastacja (ingerencja uruchamiająca Proces sukcesji ekologicznej - wyrąb lasów) - trwała zmiana ukształtowania naturalnego na sztuczne (składowanie odpadów) Konsekwencje człowieka odziaływujące na środowisko 1) Pozytywne: - suplementarne - wzbogacające środowisko (nawożenie) - komplementarne - wyrównują braki lub likwidują nieprawidłowości (utrzymanie gatunków zagr.) 2) Negatywne - redukcyjne(eliminowanie ze środowiska niektórych elementów (znikanie niektórych gat. zwierząt) - destrukcyjne (niszczą i przekształcają środowisko) Negatywne skutki 1) Ze względu na stosunki do środowiska a) bezpośrednie - Wprost oddziaływają - odwracalne - Człowiek lub środowiska oczyszcza je - nieodwracalne - nie jest w stanie odwrócić (wymieranie gatunków) b) pośrednie - najpierw zanieczyszczają środowisko - gospodarcze (ropa - wyczerpanie, rosną ceny) - społeczne (zdrowie, Jakość życia) 2) Ze względu na Stopień dopuszczalności - niedopuszczalne - czasowo dopuszczalne - dopuszczalne w ramach ekologicznej opłacalności 3) Ze względu na zasięg - globalne - znajdujące odzwierciedlenie na całej kuli (dziury ozonowe, efekt cieplarniany) - lokalne - na poszczególnych obszarach, krajach Klasyfikacja zanieczyszczeń 1) Ze względu na Rodzaj substancji zanieczyszczeń a) naturalne - stałe - ciekłe - gazowe b) niematerialne (hałas, Droga, promieniowanie) 2) Ze względu na miejsce powstania - przemysłowe - transportowe - komunalne - rolne 3) Ze względu na sfery, które ulegają zanieczyszczeniu a) atmosfera - gazy (dwutlenek węgla, Tlenek siarki, freon) - wpływają na temperaturę - pyły o charakterze toksycznym, szkodliwe i neutralne - choroby zakaźne, drogi oddechowe Biorą się z: - przemysłu elektronicznego (spalanie węgla) - Gospodarka komunalna (spalanie w gosp. domowej) - Transport (proces bardziej skomplikowany) Konsekwencje ocieplania klimatu: - Topnienie lodowców - podniesienie poziomu wód - przesuwanie sfery klimatycznej - Ziemia coraz wolniej się obraca Możliwości zatrzymania efektu cieplarnianego: - ograniczając emisję związków węgla Dziura ozonowa - powodują ją Freon i powoduje to: - choroby - skóry, oczu, nowotworowe - liczne mutacje genetyczne - może niekorzystnie wpłynąć na niektóre uprawy rolne i hodowle zwierząt Przeciwdziałanie: - Okulary przeciwsłoneczne - zmniejszyć emisję freonu - Dzień bez samochodu - kary, opłaty - możliwości techniczne (samochody na wodę) b) hydrosfera Bilans wodny Przypływ = odpływ Istniejące Zasoby + opady + ścieki = Parowanie + odpływ + zasolenie + Pobór wody Charakter: - kwaśnie deszcze - Smog (mgła intensywna) (dym i mgła) Konsekwencje: - niszczenie lasów - niszczenie elewacji budynków - zakwaszenie gleby - zakwaszenie wód powierzchniowych Możliwości zapobiegania: - dużo rozwiązań prawnych - opłaty wody - kary za przekraczanie norm - współpraca międzynarodowa ODPÂ�?YW - minimalizacja zużycia wody przemysł - stosowanie zamkniętego obiegu wody gospodarka komunalna - opłaty za wodę tworzenie technologicznych oczyszczalni wód rolnictwo PRZYPÂ�?YW Ścieki dzielimy na: - przemysłowe (przemysł skórzany) - komunalny (kopalnie wody) - spływy z terenów wodnych - opady atmosferyczne wody pochładnicze i kopalniane c) Litosfera składa się z budowy geologicznej, ukształtowania powierzchni i gleby Zagrożenia: - wynikające z erozji gleby (wodna i wietrzna) - intokrynacja (wprowadzenie do gleby cząstek metali ciężkich) - nawadnianie i odwadnianie wody - zasolenie - nabór gleby na cele nierolnicze d) biosfera Przyczyny ginięcia gatunków: 1) Utrata środowiska 2) zanieczyszczeni środowiska 3) inwazja obcych gatunków 4) bezpośrednia eksploatacja Problem biosfery: - ginięcie gatunków - uszkodzone lasy - wycinanie lasów Znaczenie lasów: - wpływają na temperaturę powietrza na jego Wilgotność, klimat - pełną funkcję zdrowotną, chronią ludzi przed negatywnymi skutkami - jest źródłem cennych surowców dla różnych gałęzi przemysłu - poprawia wygląd i zróżnicowanie krajobrazu Przyczynami: - pożary - wyręby - odpady, śmieci OCHRONA ŚRODOWISKA I Nurt konserwatorski: - polega na ochronie elementów przyrody (Humbold) II Nurt biocenotyczny - polega na ochronie biocenoz III Nurt planistyczny - gdzie uznano, że środowiska przyrodnicze powinno być uwzględnione w procesie planowania i programowania rozwoju w XIX wieku ochrona przyrody była związana z ochroną mienia, a obiekty żywej przyrody były chronione wtedy gdy stanowiło czyjąś własność. Metody ochrony środowiska: Metoda prawna (obejmująca całość postanowień prawnych mająca na celu ochronę i kształtowanie środowiska przyrodniczego) Ma Charakter - bierny (polega na ochronie wyjątkowych fragmentów środowiska środowiska przyrodniczego parki narodowe - chroni wszystko parki krajobrazowe - chroni krajobrazy pochodzenia naturalnego obszary chronionego krajobrazu pomniki przyrodnicze ochrona gatunków roślinnych - czynny - Metody prawne o charakterze czynnym. Obejmują całość rozwiązań finansowych związanych z ochroną i ukształtowanie środowiska podstawowe opłaty za korzystanie ze środowiska kary ulgi podatkowe Mogą mieć charakter: - kompensacyjny - jeżeli przywracają środowiska jego Stan naturalny - stymulujący - stymulują aby nie zanieczyszczać środowiska Metoda organizacyjna - obejmuje działalność wszystkich na Rzecz ochrony środowiska Metoda techniczno - technologiczna - obejmuje wszystkie rozwiązania typowo techniczne, powodujące mniejsze zanieczyszczenia Monitoring - obejmuje 5 elementów metod: - polega ona na stałym systemie i kontroli środowiska związany jest ze zbieraniem, opracowaniem i rozpowszechnianiem informacji o środowisku - służy do rozproszenia i rozwiązania problemów środowiskowych - stosowany w celu zwiększenia skuteczności działań na Rzecz ochrony środowiska
8888888888888888888888888888888888888888888888888888
Wpływ aerozoli na nasze zdrowie Przy każdym wdechu do naszych płuc dociera około 0,5 litra powietrza, dostarczając tlen do naszego organizmu. Atmosfera zawiera jednak także tysiące maleńkich cząstek stałych i one także trafiają do naszych płuc. Mogą być groźne dla naszego zdrowia w zależności od średnicy i składu chemicznego. Już wiele wieków temu, kiedy jeszcze nikt nie zdawał sobie sprawy z zagrożeń zdrowotnych powodowanych przez zanieczyszczenia powietrza, wielu ludzi prawdopodobnie cierpiało z powodu dolegliwości układu oddechowego wywołanych różnego rodzaju dzialalnością np. gospodarczą.
|
|
|
|
|
|
Związki między aerozolami a zdrowiem
Badania naukowe dowiodły, że wzrost zanieczyszczenia powietrza aerozolami prowadzi do wzrostu zachorowań na choroby układu oddechowego, takie jak astma czy bronchit. W dniach ze szczególnie wysokim poziomem zanieczyszczenia powietrza pyłami notuje się wzrost wezwań pogotowia do pacjentów z nasilonymi objawami tych chorób. Ponadto osoby wystawione na działanie pyłów przez dłuższy czas (tzw. długoterminowa ekspozycja) są bardziej podatni na zachorowanie na raka płuc.
|
|
|
Normy zanieczyszczeń w miastach
Zagrożenie dla zdrowia powodowane przez pyły stało się podstawą do podjecia decyzji przez Unię Europejską o ustaleniu standardów jakości powietrza. Średnia roczna norma dla pyłów wynosi 44,8 µg/m3. Oznacza to, że w objętości powietrza o wielkości 1 m3, masa wszystkich pyłów nie powinna przekroczyć tej wartości. |
Toksyczność pyłów zależy głównie od ich średnicy i składu chemicznego. Czym mniejsza cząsteczka, tym głębiej może dotrzeć do systemu oddechowego. Bardziej szczegółowe informacje o systemie oddechowym i wpływie aerozoli można znaleźć w części "Więcej" niniejszego pola tematycznego. |
88888888888888888888888888888888888888888
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie człowieka.
Powietrze atmosferyczne stanowi dla człowieka jeden z podstawowych czynników niezbędnych do życia. Zwykle nie zastanawiamy się jaki jest jego skład lecz jesteśmy w stanie określić jakość powietrza w zależności od naszego samopoczucia. Można określić wilgotność, temperaturę, posiadany przez nas zmysł węchu ostrzega przed niektórymi związkami chemicznymi.
Powietrze atmosferyczne to przede wszystkim bezbarwna i bezwonna mieszanina gazów, większość stanowi azot 78%, 21% tlen, oprócz tego występują gazy szlachetne, dwutlenek węgla (0,03%), a także para wodna oraz zanieczyszczenia pochodzenia organicznego i mineralnego.
Po przekroczeniu określonych norm mówi się o zanieczyszczeniu powietrza. Proces ten następuje w wyniku przedostania się do atmosfery substancji stałych, ciekłych czy gazowych w takich ilościach, które szkodliwie wpływają na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, wodę i glebę. Substancje, które zanieczyszczają powietrze bardzo łatwo rozprzestrzeniają się i dlatego wpływają na całe środowisko naturalne. Czas jaki przebywają w atmosferze może być różny, od kilku dni aż do wielu lat. Oto kilka przykładów:
anieczyszczenia powietrza można podzielić na dwie grupy:
pochodzenia naturalnego - powstają w wyniku wybuchów wulkanów, rozkładu materii organicznej (np. na bagnach), pożarów lasów, huraganów, burz piaskowych.
antropogeniczne - powstałe w wyniku działalności człowieka (gazy i pyły).
Jednym z poważniejszych zanieczyszczeń powietrza jest dwutlenek siarki (SO2), przedostaje się on do atmosfery w konsekwencji spalania paliw, które zawierają siarkę. Największymi źródłami tych zanieczyszczeń są elektrociepłownie. Wydzielają ponad 50% całkowitej emisji dwutlenku siarki. Kolejne źródło stanowią miejskie kotłownie i piece.
Zanieczyszczenie powietrza niekorzystnie wpływają na całe środowisko naturalne. Nie trudno zauważyć zahamowanie wzrostu drzew, wymieranie gatunków roślin bardziej wrażliwych na zanieczyszczenia, zaburzenia w przebiegu procesu fotosyntezy, postępujące skażenie wód i gleb, zmiany klimatyczne i krajobrazowe. Zanieczyszczenia atmosfery są również bardzo niebezpieczne dla człowieka, ponieważ przedostają się do organizmu podczas oddychania. Mogą być przyczyną powstawania wielu schorzeń w obrębie układu oddechowego, jak i alergii. W środowisku naturalnym zanieczyszczenia te prowadzą do korozji metali oraz materiałów budowlanych. Obliczono, iż człowiek wdycha około 16 kg powietrza dziennie, to przewyższa ilość wypijanej wody i zjadanego pokarmu. W wyniku tego zanieczyszczenia aktywne chemicznie mogą wywoływać bardzo negatywne skutki w organizmie nawet w małych stężeniach. Ma to duże znaczenie, gdyż zanieczyszczenia podczas oddychania poprzez płuca wchłaniane są bezpośrednio do naczyń krwionośnych, a wraz z krwią do wszystkich narządów ciała. Największe problemy zdrowotne mają ludzie mieszkający w rejonach przemysłowych.
W przeciągu ostatnich lat stopień zanieczyszczenia powietrza w Polsce uległ znacznemu zmniejszeniu. Np. emisja dwutlenku siarki oraz pyłu zmniejszyła się prawie dwukrotnie. Mimo to, w porównaniu do innych krajów europejskich, wciąż produkujemy ogromną ilość zanieczyszczeń atmosferycznych, w szczególności dwutlenku siarki. Jednym z najbardziej zanieczyszczonych obszarów Polski jest Górnośląski Okręg Przemysłowy, a także rejony większych miast. Z kolei niektóre rejony Karpat oraz północno-wschodnia część kraju charakteryzuje się najmniejszym zanieczyszczeniem powietrza.
Dobrym biologicznym wskaźnikiem czystości powietrza są prymitywne organizmy - porosty. Są one bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia środowiska, w szczególności na obecność dwutlenku siarki. Nawet minimalne stężenia tych substancji mogą spowodować ich wymieranie. Ponieważ porosty nie posiadają tkanki okrywającej, muszą pobierać wodę z powietrza, albo w sposób bezpośredni z opadów, tj. deszczu, rosy i mgły (woda nie przefiltrowana przez warstwy gleby). Z tego powodu zanieczyszczenia powietrza łatwo przedostają się do wnętrza. Tak więc można powiedzieć, że miejsca, w których występują porosty nie są skażone.
Nie wszystkie gatunki porostów są jednakowo wrażliwe na zanieczyszczenia, np. obecność porostów nadrzewnych uzależniona jest od stężenia dwutlenku siarki. Zjawisko to wykorzystano do utworzenia tzw. "skali porostowej", dzięki której określa się z dużym prawdopodobieństwem jaki jest stopień zanieczyszczenia atmosfery na danym obszarze. Do tego celu utworzone zostały przewodniki (klucze), dzięki którym samodzielnie można sprawdzić stan czystości powietrza.
Są takie tereny, najczęściej w pobliżu dużych miast, ośrodków przemysłowych, gdzie zanieczyszczenie jest tak duże, że porosty nie występują. To tzw. "pustynie porostowe". Ludzie stale mieszkający na takich obszarach często zapadają na choroby układu oddechowego. Warto sprawdzić czy w naszym otoczeniu nie rozciąga się pustynia.
Wyszukiwarka