ŚRODKI PARATARYFOWE, POZATARYFOWE I ANTYDUMPINGOWE W POLITYCE HANDLOWEJ

Środki parataryfowe - ogólna charakterystyka podatków jako środków parataryfowych

Podatki, obok ceł stanowią ważny instrument bezpośredniego oddziaływania na ceny towarów importowanych. O tym, jaką rolę stanowią podatki w systemie współczesnego protekcjonizmu handlowego, świadczy analiza tak zwanej wartości wwozu towaru. Wskaźnik wartości wwozu towarów na rynek składa się z trzech elementów: wydatków eksportera na transport towaru, suma opłaconych ceł i sumy podatków pobieranych przy imporcie.

W wielu krajach podatki zajmują w wartości wwozu takie samo miejsce jak cła.

Efekt handlowo-ekonomiczny podatków jest w wielu przypadkach analogiczny do cła; podobnie jak cło wpływają na wzrost ceny towaru pochodzącego z zagranicy i utrudniają jego import.

Jednakże podatki nie podlegają ustaleniom wynikającym z umów międzynarodowych, a ich stosowanie w znacznie mniejszym stopniu związane jest ze zobowiązaniami wynikającymi z umów międzynarodowych i porozumień handlowych.

Różnica między podatkiem importowym a cłem polega na tym, że cło pobiera się tylko od towarów pochodzenia zagranicznego w momencie przekroczenia granicy celnej, co jest warunkiem zezwalającym na przywóz towarów z zagranicy, a podatek ma charakter wyrównawczy. Pobiera się go zarówno od towarów pochodzenia zagranicznego (podatek importowy), jak też od towarów wytwarzanych przez producentów krajowych (podatek wewnętrzny).

Według Artykułu III GATT/WTO podatki i opłaty krajowe powinny być stosowane w takich samych rozmiarach w stosunku do towarów pochodzących z zagranicy, jakich stosuje się względem towarów produkcji krajowej.

Jednak w istocie system podatkowy zachodnich krajów uprzemysłowionych, w tym także UE jest tak zbudowany, że faktyczne opodatkowanie towarów importowanych jest zawyżone w porównaniu z towarami krajowymi, a cały system wewnętrznego opodatkowania dyskryminuje towary pochodzenia zagranicznego. Opodatkowanie nie kończy się na granicy, towarzyszy ono także takiemu towarowi na rynku wewnętrznym.

Opłaty wyrównawcze

W charakterze środka protekcjonizmu rolnego w krajach UE szeroko wykorzystywane były opłaty wyrównawcze, które chroniły wewnętrzną produkcję artykułów rolnych poprzez utrzymywanie wysokiego poziomu cen na produkty rolno-spożywcze. Działanie zmiennych opłat wyrównawczych podobne było do ceł - opłaty były pobierane przy imporcie towarów i bezpośrednio wpływały na cenę towaru.

Istotną różnicą było to, że ich stawka nie była stała. Ulegała ona zmianom w zależności od wzajemnego stosunku cen wewnętrznych i cen światowych na określone towary. Zmienne opłaty wyrównawcze utrzymywały na stałym poziomie ceny wewnętrzne. Ich wysokość zwiększała się, gdy ceny światowe obniżały się, i zmniejszała się gdy następował wzrost cen światowych.

System opłat wyrównawczych był znacznie bardziej elastyczny niż taryfy celne. Wysokość opłat mogła ulegać zmianie; mogły one izolować ruch cen na tym lub innym rynku od zmian cen światowych, istotnie przyczyniać się do wzrostu konkurencyjności towarów wytwarzanych przez producentów krajowych i zamykać drogę dla towarów pochodzących z importu. System opłat wyrównawczych ochraniał pozycję producentów rolnych UE, przyczyniał się do wzrostu cen na artykuły rolne na rynkach krajów Unii Europejskiej i wzrostu zysków farmerów. Wspólna Polityka Rolna miała trzy główne cele: 1) izolację rynku UE od rynku światowego przy swobodnym przemieszczaniu się towarów w ramach Unii, 2)utrzymywanie cen na artykuły rolne w UE na poziomie wyższym niż ceny światowe, 3) tworzenie warunków finansowych dla subsydiowania eksportu towarów rolno-spożywczych z krajów Unii na rynki innych państw.

Podstawą tej polityki był system jednolitych cen wewnętrznych, dla artykułów rolnych na rynku Unii. Wszystkie ceny można podzielić na 3 grupy: 1)ceny indykatywne - ustanawiane były według tego regionu, w którym popyt w najwyższym stopniu przekraczały podaż; wokół nich wahały się ceny rynkowe, 2) ceny interwencyjne - na poziomie 5-7% niższym od ceny indykatywnej; 3) ceny progu - na początku sezonu równały się cenie indykatywnej; w sezonie cena progu w miarę wzrostu podaży przewyższała cenę indykatywną.

Opłaty wyrównawcze były zmienne, a ich wysokość określała w danym momencie różnica między ceną progu a najniższą ceną światową. Cena importu do UE (którą płacił importer) składała się więc z dwóch części: z ceny światowej, którą otrzymywał eksporter spoza UE, i opłaty wyrównawczej, która była wpłacana do FEOGA (Europejski Fundusz Gwarancji i Orientacji Rolnej). Cena progu była najniższą ceną, po jakiej mógł być dokonywany import. Opłacalny import występował wtedy, gdy cena rynkowa UE przekroczyła ceny progu (np. niedobór zbóż w UE), natomiast gdy występowała nadwyżka podaży nad popytem import był automatycznie eliminowany. Przy eksporcie do krajów trzecich FEOGA pokrywa różnicę między ceną UE a ceną światową.

W stosunku do przetworzonych artykułów rolnych opłaty wyrównawcze stosowane były razem z cłami. Bariera protekcjonistyczna względem tych towarów składała się z dwóch elementów. Pierwszym było stałe cło, którego stawka jest określana i zapisana w taryfie celnej UE (obowiązuje i obowiązywała stale) oraz drugi element zmienny - była to opłata wyrównawcza, której wysokość wcześniej nie była ustanowiona.

Z uwagi na kontrowersyjną sprawę opłat wyrównawczych w UE, które stały się głównym problemem w handlu zagranicznym i które w wysokim stopniu nosiły protekcjonistyczny charakter i były trudniejsze do pokonania niż system kontyngentów importowych oraz które zaostrzyły konflikty wewnętrzne krajów Unii Europejskiej, postanowiono opłaty wyrównawcze UE zastąpić cłami (jako rezultat taryfikacji Rundy Urugwajskiej GATT). Uważano, że cła da się łatwiej skwantyfikować i w związku z tym po upływie określonego czasu, na który wprowadzone zostały cła, łatwiej będzie można doprowadzić do liberalizacji handlu międzynarodowego artykułami rolnymi realizowanego przez UE.

Podatki i opłaty wewnętrzne oddziaływujące na import towarów

Stawki wielu podatków wzrastają progresywnie, a system ich pobierania powoduje, iż podatek jest wyższy dla towaru importowanego niż dla towaru produkcji krajowej. Wśród różnorodnych form podatków dużą rolę w krajach UE odgrywają podatki od wartości dodanej oraz podatki konsumpcyjne zwane akcyzami (podatki pośrednie).

Podatek od wartości dodanej (VAT- Value Added Tax) należący do podatków pośrednich w ramach Unii Europejskiej po 1992r. we wszystkich krajach członkowskich został ujednolicony.

Cechą charakterystyczną akcyzy jest to, że objęte nią towary nie mogą być dopuszczone do sieci handlowej do czasu zaopatrzenia się przez sprzedawcę w odpowiednią markę towarów (początkowo tylko używki, obecnie większość towarów codziennego użytku).

Akcyzy utrzymywane są ze względu na cele fiskalne i handlowe.

Oddziaływanie akcyz jest podobne do innych rodzajów podatków pośrednich. Pobiera się je zarówno od towarów importowanych, jak i od towarów produkcji krajowej. W praktyce pobiera się je od towarów nie produkowanych w kraju (kawa, herbata, tytoń).

Importer zobowiązany jest wnieść bezzwłocznie cała sumę, natomiast producent krajowy może uzyskać odroczenie zapłaty. Dla towarów miejscowych akcyzę oblicza się według ceny zbytu produkcji, z kolei dla towaru importowanego podstawą obliczenia akcyzy jest cena importowa wraz z dodatkową sumą zapłaconych ceł i opłat granicznych. Dlatego akcyzy przekształcają się w silny środek protekcjonizmu handlowego; obniżają konkurencyjność towaru importowanego lub wpływają na spadek importu.

Podatki jako środki polityki handlowej w krajach UE odgrywają znaczącą rolę. W krajach UE dąży się do wzrostu efektywności systemu podatkowego, aby mógł on być wykorzystywany dla uzyskania nowych ustępstw w stosunkach z krajami trzecimi, głównie ze Stanami Zjednoczonymi. Aktywne wykorzystywanie podatków przez kraje UE jako środków regulowania handlu międzynarodowego powoduje, iż przede wszystkim Stany Zjednoczone dążą do włączenia ich do rokowań międzynarodowych w sprawach liberalizacji handlu międzynarodowego.

Pojęcie pozataryfowych środków kontroli handlowej

Analizowanym środkom polityki handlowej przypisuje się następujące nazwy: środki pozataryfowe, bariery pozataryfowe, ograniczenia pozataryfowe, przeszkody pozataryfowe. W celu określenia badanego zjawiska używa się również szerokiego pod względem merytorycznym pojęcia restrykcji importowych (np. restrykcji ilościowych).

Precyzyjne zdefiniowanie środków pozataryfowych nastręcza poważne trudności. Istnieje wiele definicji określających te instrumenty polityki handlowej.

Pewnym krokiem naprzód w kierunku bliższego określenia analizowanych środków polityki handlowej jest definicja, którą posługuje się UNCTAD przy budowie najnowszego inwentarza środków pozataryfowych. Definicja ta obejmuje „wszystkie rodzaje regulacji, działań, procedur i środków przedsięwziętych przez rządy, które w efekcie mogą wywierać ograniczający wpływ na handel międzynarodowy”.

Środki pozataryfowe na mocy powyższej definicji uważane są za bariery pozataryfowe. Inaczej mówiąc, są to środki pozataryfowe, które przy zaistnieniu określonych warunków wywierają ograniczający wpływ na handel międzynarodowy. Z uwagi na różnego rodzaju trudności w rozróżnieniu „środków” i „barier pozataryfowych”, bardzo ważną sprawą jest ustalenie co rozumiemy pod tymi pojęciami. Według R. Ławniczaka, prezentującego bardzo zbliżone podejście do I. Waltera i UNCTAD, bariery pozataryfowe to „dyskryminacyjnie stosowane narzędzia i posunięcia polityki ekonomicznej rządów, instytucji publicznych oraz przedsiębiorstw prywatnych, które ograniczają lub zniekształcają rozmiary, strukturę towarową i kierunki międzynarodowej wymiany towarów i usług”. Bariera pozataryfowa jest więc efektywnie stosowanym środkiem pozataryfowym przy spełnieniu powyższych warunków.

Środkami pozataryfowymi natomiast są wszystkie stosowane narzędzia (oprócz ceł) oraz podejmowane działania instytucji państwowych i prywatnych w interesie określonych gałęzi produkcji, które mogą zniekształcać lub ograniczać rozwój różnych aspektów handlu międzynarodowego w skali światowej.

Klasyfikacja środków pozataryfowych

Bardzo przejrzystą i szeroko akceptowaną jest klasyfikacja środków pozataryfowych, stosowana w dokumentach UNCTAD. Środki te podzielone są na trzy zasadnicze grupy:

1. środki bezpośrednio oddziaływujące na handel, które stosowane są w celu ochrony krajowych dostawców przed konkurencją zagraniczną bądź promocji eksportu;

2. środki, które chociaż nie są związane bezpośrednio z realizacją celów polityki handlowej, mogą służyć do ograniczania importu lub stymulowania eksportu;

3. środki ogólnogospodarcze, które stosowane w ograniczonym stopniu w celu ochrony rodzimego przemysłu mogą wpływać na wymianę zagraniczną nawet wtedy, jeżeli ich użycie nie przewiduje takiego zamiaru.

Różnorodność środków nie pozwala na zgrupowanie środków pozataryfowych w sposób jednoznaczny. Pewnym krokiem naprzód w tym względzie jest dalszy podział dwóch pierwszych grup według kryterium dzielącego te środki na takie, które oddziałują głownie bądź poprzez ilościowe ograniczenia handlu, przez koszty i ceny, przy czym w grupie pierwszej ten podział dotyczy środków związanych z importem i eksportem.

Dumping i jego implikacje ekonomiczne

Określenie dumpingu zawiera Artykuł VI GATT/WTO oraz Artykuł 2 Kodeksu Antydumpingowego. W rozumieniu Kodeksu produkt uznaje się za będący przedmiotem dumpingu, to znaczy wprowadzony do handlu w drugim kraju po cenie niższej od jego wartości normalnej, jeśli cena eksportowa tego produktu eksportowanego z jednego kraju do drugiego jest niższa od ceny porównywalnej stosowanej w normalnym obrocie handlowym za podobny produkt przeznaczony do konsumpcji w kraju eksportującym.

Pojęcie dumpingu w rozumieniu Kodeksu Antydumpingowego GATT/WTO składa się niejako z dwóch elementów: sprzedaży towaru do kraju drugiego po cenie niższej od ceny określonej w postanowieniach Kodeksu oraz wystąpienia, w wyniku takiej sprzedaży, szkody w kraju importującym.

Dumping może być operacją występującą stale lub też mieć charakter okresowy, sporadyczny.

Stosowanie dumpingu natrafia zwykle na opór nie tylko w kraju importera, lecz także ze strony konkurentów i uznawane jest za konkurencję „nieuczciwą”. Dumping może powodować także niekorzystne przesunięcia w strukturze popytu globalnego w kraju odbiorcy. Wpływ stosowania dumpingu na kraj importujący pokazuje wykres 1.

Przed stosowaniem dumpingu cena światowa dla danego towaru w kraju eksportera wynosiła P₁. Cena ta była identyczna z ceną takich samych towarów występujących na rynku kraju importera. W kraju tym wyprodukowano liczbę towarów X₂.

Obniżka cen światowych wynikająca z dumpingu z P₁ na P₂ w kraju importującym może być zniwelowana:

• albo przez przebijanie ich na rynku wewnętrznym (to znaczy jeszcze niże ceny),

• albo przez ustalenie ceł w takiej wysokości, która zneutralizuje te ceny i doprowadzi je z poziomu P₂ do poziomu P₁.

Decyzja kraju importującego dotycząca wprowadzenia ceł antydumpingowych przyczynia się do wzrostu dobrobytu wynikającego z pobierania opłat celnych (pole c). Umożliwione wyrównanie cen poprzez ich przebijanie cenami krajowymi powoduje wzrost popytu krajowego X₄ - X₁. Produkcja krajowa spada przy tym z X₂ na X₃. Liczba towarów X₃ - X₂ oraz X₄ - X₁ będzie równocześnie importowana. Na skutek tych dostosowań zmniejszają się zyski producentów krajowych (pole a).

Stratom producentów krajowych towarzyszą równoczesne korzyści odnoszone przez konsumentów na rynku wewnętrznym (pole a, b, c i d). Określić można także saldo korzyści, które kraj importujący uzyskuje, rezygnując z ewentualnych zysków powstałych w wyniku stosowania środków retorsyjnych (pole b, c i d). Korzyści te oznaczone powierzchnią b i d są wyższe niż przy wprowadzeniu ceł antydumpingowych.

Wzrastająca w ostatnim czasie rola barier pozataryfowych skłoniła do spojrzenia na dumping od strony wykorzystywania ceł antydumpingowych jako potencjalnego środka ochrony rynku.

Według Artykułu VI Układu Ogólnego postępowanie antydumpingowe należałoby rozpatrywać w czterech kategoriach:

• technicznej definicji dumpingu;

• znaczenia pojęcia „szkody”,

• zakresu stosowania środków przeciwdziałających dumpingowi;

• procedur obowiązujących przy nakładaniu środków.

Celem stosowania środków antydumpingowych jest wyłącznie eliminacja dumpingu.

Przepisy antydumpingowe Unii Europejskiej

Przepisy antydumpingowe należą do najczęściej stosowanych środków ochrony rynku Unii Europejskiej, którymi zajmują się 3 instytucje: Komisja Europejska, Rada Unii Europejskiej oraz Komitet Doradczy. Najważniejszą rolę odgrywa jednak Komisja. Podejmuje ona decyzje w sprawach wszczęcia postępowania antydumpingowego, przebiegu dochodzenia i jego wyników. Komisja po konsultacjach z Komitetem Doradczym, utworzonym przez przedstawicieli krajów członkowskich, może:

• umorzyć postępowanie,

• nałożyć cło antydumpingowe,

• przyjąć zobowiązanie cenowe („dobrowolna” obietnica podniesienia ceny do wyznaczonego minimum - eliminującego margines dumpingowy lub szkodliwe efekty importu; obowiązuje przez 5 lat z możliwością przedłużenia).

Antydumping WE wobec krajów Europy Wschodniej

Postępowanie antydumpingowe WE dotyczy zarówno krajów OECD, krajów nowo uprzemysłowionych, jak i byłych krajów o handlu państwowym w Europie Wschodniej, znajdującym się w okresie transformacji od GCZ do GR.

Sposoby ustalania dumpingu wobec importu z krajów o gospodarce nierynkowej reguluje Artykuł 15 Kodeksu w Sprawie Subsydiów i Ceł Wyrównawczych z 1979 roku, będący rezultatem Rundy Tokijskiej.

W okresach stagnacji gospodarczej w polityce handlowej Unii wzrasta wykorzystywanie różnego rodzaju środków ochronnych. Należą do nich stosowane zgodnie z zasadami GATT/WTO przepisy antydumpingowe. Obiektami środków antydumpingowych Unii Europejskiej są przede wszystkim kraje wysoko uprzemysłowione. W czasie trudności adaptacyjnych do nowych warunków rozwoju krajów Wspólnoty (przełom lat 70 i 80-tych)wyraźnie wzrosła ich liczba wobec krajów Europy Wschodniej. Druga połowa lat 80-tych i początek lat 90-tych to okres spadku stosowanych środków antydumpingowych. Postępowanie antydumpingowe w UE stosuje się w celu ochrony rynku przed jego rozbiciem. Gdy nasilają się dzialania przeciwko subsydiom, w praktyce zawsze stosuje się postępowanie antydumpingowe.

Po zawarciu umów europejskich Wspólnota Europejska zmieniła przepisy antydumpingowe wobec Europy Środkowo-Wschodniej. Z chwilą wejścia umów o stowarzyszeniu, Unia zaczęła je traktować jako kraje o gospodarce rynkowej. W takiej sytuacji kraje te zobowiązane zostały do eksportu swoich towarów na rynek Unii po cenach nie niższych od cen krajowych. Spowodowało to pogorszenie warunków konkurencji w wymianie handlowej z krajami Unii.

Wprowadzenie jednolitego rynku wewnętrznego Wspólnoty spowodowało zniknięcie możliwości stosowania narodowych ograniczeń ilościowych krajów członkowskich (Artykuł 115 traktatu rzymskiego).

ŚRODKI FINANSOWE, ILOŚCIOWE I TECHNICZNE KONTROLI HANDLOWEJ

Środki finansowe kontroli handlowej

Szczególne miejsce we współczesnym systemie kontroli handlowej zajmują środki finansowe. Należą do nich subsydia i ulgi finansowe.

Subsydiowanie oraz finansowanie produkcji oraz zbytu ułatwia firmom krajowym na wchodzenie na rynek zewnętrzny z towarami, których ceny są niższe od cen konkurentów zagranicznych oraz ochrania rynek wewnętrzny przed konkurentami z zagranicy za pomocą bardziej ukrytych, ale efektywnych, podobnie jak cła środków.

Subsydia udzielane są gównie w rolnictwie krajów Unii Europejskiej, a także w przemyśle.

Subsydia państwowe i ulgi finansowe pokrywają część kosztów produkcji krajowych producentów i podwyższają zdolność konkurencyjną ich towarów na rynku wewnętrznym. Jest to tzw. ukryta bariera protekcjonistyczna.

Wysokość protekcjonizmu w danym przypadku mierzy się stosunkiem pieniężnej wielkości subsydium otrzymanego przez producenta od ceny towaru przy uwzględnieniu potrącenia otrzymanego subsydium.

Przykład:

Jednostka towaru sprzedawana jest za 11 dolarów, subsydium stanowi 1 dolar za sztukę, to cena towaru przy potrąceniu subsydium stanowi 10 dolarów, a stopień ochrony rynku tego towaru wynosi 10%. Inaczej, w końcowym efekcie subsydiowanie produkcji krajowej równa się wprowadzeniu taryfy celnej, której wielkość równa się danemu subsydium.

Różnica między ekonomicznym oddziaływaniem taryfy celnej a subsydium na ceny towarów polega na tym, że taryfa celna powiększa cenę towaru pochodzenia zagranicznego w stosunku do ceny produkcji krajowej i tym samym obniża zdolność konkurencyjną towaru zagranicznego, natomiast subsydium daje możliwość producentowi krajowemu obniżenia ceny towaru krajowego i podwyższenia jego zdolności konkurencyjnej.

Subsydiowanie krajowej produkcji surowców, żywności, półfabrykatów i innych towarów nie tylko chroni krajowych producentów tych towarów, ale pozwala innym przedsiębiorstwom tego kraju na kupno tych towarów, zmniejszenie swoich kosztów produkcji i podwyższenie zysków. Jest to jedna z głównych przyczyn stosowania subsydiowania w charakterze środka ochronnego.

Inną ważną przyczyną stosowania ulg finansowych w celach protekcjonistycznych jest ukryty, zamaskowany charakter środków wprowadzanych tą drogą.

Wyróżniamy różne rodzaje i formy subsydiów.

• subsydiowanie często realizowane jest drogą wypłat bezpośr. dotacji pieniężnych;

• często jednak stosowane są subsydia pośrednie ukryte, zamaskowane; które realizowane są rożnymi metodami: zwolnienie od opłaty podatków wewnętrznych i udzielanie różnorodnych ulg podatkowych; sprzedaż po zaniżonych cenach państwowych towarów i usług (szczególnie ulgowe taryfy opłat za zużycie energii elektrycznej, za łączność i transport); udzielanie kredytów na warunkach ulgowych; zakupy przez państwo w przedsiębiorstwach prywatnych towarów i usług po cenach zawyżonych; głównym celem jest zwiększenie zdolności konkurencyjnej produkcji krajowej drogą obniżania kosztów produkcji;

Szerokie rozmiary przybiera w ostatnim czasie subsydiowanie realizowane w formie ukrytej, pośredniej, drogą ulg finansowych, zmniejszających koszty producentów związne z nabyciem urządzeń potrzebnych do produkcji, otrzymywanymi kredytami, opłatą wydatków na energię elektryczną, transport itd. Najważniejsze miejsce wśród środków pośredniego subsydiowania zajmują ulgi finansowe. Głównym nośnikiem tworzenia ulg finansowych jest z kolei przyspieszona amortyzacja. Zasada tej amortyzacji polega na tym, że państwo drogą ustawodawstwa daje możliwość wliczenia do funduszu amortyzacyjnego nie obciążonego podatkami część zysku odpowiadającą wielkości corocznych wydatków na kapitał podstawowy i przewyższającą jego faktyczne zużycie. Spełnia ona dwie funkcje: zmniejsza znacznie wydatki przedsiębiorstw na opłaty podatkowe i daje możliwość szybkiego i z mniejszymi wydatkami odnowienia wyposażenia ich przedsiębiorstwa. Obie te drogi w rezultacie zmniejszają koszty przedsiębiorców w produkcji towarów i zwiększają ich zdolność konkurencyjną.

Znaczącym rozwojem w krajach UE odznacza się subsydiowanie rolnictwa. Realizowane jest ono różnymi drogami:

• kompensacją części wydatków farmerów na nabywanie maszyn rolniczych, nawozów i środków chemicznych;

• wykonywaniem przez państwo bezpłatnych prac związanych z poprawą jakości ziemi, budową dróg, systemów nawadniających itp.

Najbardziej rozprzestrzenioną formą subsydiowania rolnictwa jest wypłacanie farmerom rekompensat w tytułu różnic pomiędzy ustanowionymi przez rząd minimalnymi cenami zakupu a cenami faktycznymi, według których sprzedaję się artykuły rolne.

W literaturze ekonomicznej czyni się próby wyliczenia poziomu i stopnia ochrony krajowych rynków rolnych. Obliczenia dokonuje się drogą dzielenie wartości wytworzonych towarów rolnych w cenach krajowych przez wartość produkcji rolnej przeliczonej na przeciętne ceny światowe. Według tych wyliczeń, przeciętny poziom efektywnej ochrony rynków towarów rolnych zachodnich krajów uprzemysłowionych zbliża się do 60% (w UE w 1999 roku na subsydia dla rolnictwa przeznaczono 40,9%budżetu).

Uważa się przy tym jednak, że subsydia powodują nieefektywną alokację krajowych zasobów w tym sensie, że odciągają siłę roboczą i kapitał od produktywnego zastosowania do mniej efektywnego.

Na forum międzynarodowym problemy subsydiowania w istocie nie są regulowane porozumieniami dwustronnymi lub wielostronnymi. Jednym wielostronnym porozumieniem, w którym pojawiają się problemy subsydiów i ulg finansowych jest WTO. Jednakże również w WTO nie ma konkretnych ustaleń i postanowień dotyczących subsydiów. Brak precyzyjnych norm międzynarodowych regulujących stosowanie subsydiów i ulg finansowych w celach protekcjonistycznych, a także ukryty w wielu przypadkach charakter ich stosowania czyni te środki silnym narzędziem współczesnego protekcjonizmu pozataryfowego.

Depozyty importowe

Depozyt importowy stanowi swego rodzaju kaucję, którą importer powinien wnieść do swojego banku przed zakupem towaru pochodzenia zagranicznego. Kaucję tę wnosi się w walucie krajowej lub obcej. Jej wysokość ustala się w postaci określonej części wartości transakcji importowej. Z tytułu wniesionego do banku depozytu importowego kupujący nie otrzymuje procentu, a po upływie kilku miesięcy wysokość kaucji podlega zwrotowi.

Protekcjonistyczne znaczenie depozytów importowych polega na tym, że powodują one wzrost kosztów finansowych importera dokonującego operacji importowej i wpływają na to, że towar importowy staje się droższy (podobnie jak przy cłach).

Protekcjonistyczny wpływ depozytów importowych na handel zagraniczny jest zjawiskiem bardzo złożonym. Po pierwsze następuje wzrost kosztów importera, który faktycznie udziela bankowi nieoprocentowanego kredytu na półroczny okres, wzrost cen towarów importowanych i zmniejszenie ich przywozu. Po drugie, mniej zauważalny wpływ depozytów importowych na gospodarkę kraju i jego handel zagraniczny polega na tym, że depozyty włożone do banku zamrażają i wycofują z obiegu na pół roku znaczne środki pieniężne (np. we Włoszech są to setki milionów dolarów).

Zmniejszenie nadmiaru środków pieniężnych na rynku wewnętrznym okresowo ogranicza ogólną zdolność płatniczą popytu na wszystkie towary i powoduje reakcję łańcuchową zmniejszenia popytu na szereg towarów pochodzących z importu oraz na te które nie są bezpośrednio objęte depozytami importowymi. Tak więc depozyty importowe stanowią charakterystyczną barierę protekcjonistyczną o podwójnym działaniu. Prowizoryczne depozyty w sposób bezpośredni ograniczają import, hamują jego wzrost i zmniejszają ogólną zdolność płatniczą popytu na rynku wewnętrznym danego kraju.

Licencje automatyczne

Licencje automatyczne nie znoszą licencji jako zezwoleń na import towarów. Jednakże przy ich stosowaniu proces wydawania licencji ulega uproszczeniu. Importer składając podanie o licencję, automatycznie otrzymuje zezwolenie na import towaru.

Mechanizm kursów walutowych

Efektywność szeregu tradycyjnych środków protekcjonizmu handlowego, szczególnie tych, które bezpośrednio wpływają na ceny towarów importowanych (cła, podatki, subsydia) ściśle związane jest z działaniem kursu walutowego, który jest istotnym czynnikiem korzyści komparatywnych w handlu zagranicznym. Manewrując kursem walutowym i zmieniając parytet walutowy można wpływać na ceny towarów eksportowanych i importowanych i w konsekwencji nasilać bądź osłabiać działanie barier protekcjonistycznych.

Powszechnie znany jest efekt działania kursu walutowego, kiedy jego obniżenie prowadzi do wzrostu zdolności konkurencyjnej kraju dewaluującego swoją walutę i jednocześnie utrudnia realizację towarów zagranicznych na rynku wewnętrznym tego kraju. Dewaluacja waluty tworzy dodatkową barierę importową, stwarzającą przeszkodę do realizacji towarów zagranicznych i równocześnie prowadzi do pojawienia się swego rodzaju subsydium eksportowego na wszystkie towary eksportowe oraz do obniżenia cen eksportowych. Dewaluacja waluty może doprowadzić do zwiększenia ceny towaru importowanego tak samo jak dodatkowy podatek importowy czy cło. Rzeczywiste podniesienie cen towarów importowych zależy nie tylko od rozmiarów dewaluacji waluty, ale także od koniunktury ogólnoekonomicznej, popytu i podaży towarów, rozwoju inflacji. Dewaluacja zawsze określa tendencje zmian cen na towary importowane.

Rewaluacja walut działa natomiast wprost przeciwnie od dewaluacji. Przyspiesza ona mianowicie wzrost cen na towary eksportowe i hamuje wzrost cen na towary przywożone z zagranicy. Teoretycznie rewaluacja waluty przy określonym współdziałaniu innych czynników ekonomicznych może doprowadzić do bezpośredniej obniżki cen na towary importowane, inaczej rewaluacja waluty obniża barierę protekcjonistyczną względem towarów zagranicznych.

Pozycja handlowa danego kraju w znacznym stopniu zależy od zmian kursu walutowego. Praktyka gospodarcza pokazała, że zmienne kursy walutowe mogą, jeżeli w odpowiednim czasie nie nastąpiła ich korekta, przez dłuższy okres utrzymywać deficyt bądź nadwyżkę bilansu płatności bieżących. Wpływa to także na stosowanie polityki ochronnej. Odejście od stałych kursów walutowych w sposób istotny wpłynęło na uciekanie się do protekcjonizmu handlowego.

Wysoki kurs walutowy utrzymujący się przez dłuższy okres może przyczyniać się do daleko idących zmian w poziomie równowagi gospodarczej.

Jedną z ważnych linii wzajemnych powiązań między kursem walutowym a poziomem ochrony rynku wewnętrznego jest inflacyjny spadek wartości pieniądza i zmiany cen towarowych. Inflacja rozwija się w różnych krajach w sposób nierównomierny. W rezultacie zmienia się poziom i stosunek cen towarowych, zdolność walut krajowych odchyla się od oficjalnego parytetu, a także ulega oderwaniu od kursu walutowego. Kiedy zmiany cen towarowych w kraju i poza jego granicami prowadzą do przewyższenia kursu oficjalnego przez zdolność nabywczą waluty krajowej wewnątrz kraju to przedsiębiorcy tego kraju mogą sprzedawać na rynkach zewnętrznych swoje towary po cenach konkurencyjnych. Natomiast towary pochodzące z zagranicy znajdują się w mniej sprzyjających warunkach konkurencyjnych na rynku wewnętrznym danego kraju.

Ilościowe środki kontrolne

Nieautomatyczne licencje importowe

Ograniczenia ilościowe stanowią formę reglamentowania warunków wyjścia przedsiębiorstwa na rynek zewnętrzny. Srodki ilościowe szczególnie stosowane w czasach kryzysu i trudności rozwojowych wywołanych nieoczekiwanymi zjawiskami w gospodarce światowej.

We współczesnej praktyce handlu zagranicznego, w tym także krajów Unii Europejskiej, wyróżnia się dwa kierunki rozwoju ilościowych ograniczeń importu. Należy do nich:

• licencjonowanie i kontyngentowanie przywozu oraz wywozu towarów.

System licencjonowania zabrania przywozu i wywozu określonych towarów. Import towarów objętych licencjonowaniem może mieć miejsce tylko w przypadku uzyskania specjalnej licencji, którą mogą uzyskać najwięksi importerzy towarów w danym kraju.

Stosuje się dwa typy licencji importowych:

• indywidualną licencją importową;

• generalną licencję importową.

W UE stosuje się różnego rodzaju przejściowe formy licencji, które obejmują poszczególne elementy licencji indywidualnej i generalnej.

Indywidualna licencja importowa jest jednorazowym zezwoleniem na import towaru. Jest ona wydawana przez organ władzy sprawującej kontrolę na handlem zagranicznym, w odpowiedzi na zgłoszenie pochodzące od firmy importującej w formie imiennej. Licencji nie można przekazać innemu importerowi. W licencji indywidualnej ukazuje się ilość i wartość towaru, który otrzymał pozwolenie na import z kraju pochodzenia towaru (a często także firmę zagraniczną, w której dokonuje się zakupu towaru). Czas działania licencji indywidualnej jest ograniczony.

Generalna licencja importowa stanowi stale obowiązujące pozwolenie na import przez dowolną osobę lub firmę wyszczególnionych w niej towarów bez jakichkolwiek ograniczeń co do wartości lub ilości. Pozwala ona na wwóz ukazanych w niej towarów ze wszystkich krajów świata (tak zwana globalna lub otwarta licencja generalna) lub tylko z krajów w niej określonych. Z uwagi na duża liczbę towarów, które można importować na podstawie licencji generalnych, ukazuje się w niej tylko towary objęte zakazem importu z zaznaczeniem, że wszystkie pozostałe towary można importować na podstawie licencji generalnej.

Kontyngenty

Równolegle z licencjonowaniem występuje kontyngentowanie towarów przywożonych z zagranicy.

Przez kontyngentowanie rozumie się ograniczenie importu określonej ilości lub sumy towarów zagranicznych w ciągu ustanowionego przedziału czasowego.

W zachodnich krajach uprzemysłowionych, w tym także w krajach UE, stosuje się przede wszystkim dwa typy kontyngentów:

• kwoty globalne;

• kwoty indywidualne.

Na kwoty globalne, stanowiące główny rodzaj współczesnego kontyngetowania, przypada około 2/3 wszystkich przypadków stosowania kontyngentów. Globalna kwota lub globalny kontyngent ustanawia wielkość importu w jednostkach wartości lub w jednostakch naturalnych na określony okres (rok, pól roku, kwartał). Ogólnej kwoty importu nie rozdziela na się poszczególne kraje. Globalny kontyngent daje importerowi swobodę wyboru kontrahenta wśród tych krajów, na które rozprzestrzenia się działanie kontyngentu.

Drugi typ kontyngentowania stanowią kwoty indywidualne. W tym przypadku wielkość kwoty rozdziela się według krajów. Istnieją przy tym dwa rodzaje indywidualnych kwot importowych. Importowa kwota może być ustanowiona na podstawie kwoty globalnej, kiedy towary w ramach kwoty globalnej rozdziela się między krajami proporcjonalnie do ich udziału w imporcie w minionym okresie. Niekiedy udziela się pierwszeństwa tzw. „tradycyjnym dostawcom”, na korzyść których wydziela się zasadniczą część kwoty.

Często pierwszeństwa udziela się tym krajom, które już wcześniej biorą na siebie obowiązek importu towarów z danego kraju. Takie zobowiązanie zatwierdza się za pomocą umowy. W ten sposób pojawia się drugi rodzaj kwoty indywidualnej, ustanowionej na podstawie umowy dwustronnej. Jest ona otwarta tylko dla uczestniczącego w takiej umowie. Tego rodzaju kwotę zazwyczaj nazywa się kwotą dwustronną o podstawie umownej.

Od kontyngentów ilościowych należy odróżnić tak zwane kontyngenty taryfowe, które zezwalają na import określonej liczby towarów według niższych ceł lub w ogóle bezcłowo. Towary przywożone z zagranicy w ilościach wyższych niż określone w kontyngencie obłożone są cłami w normalnej wysokości. Stosuję się je szeroko w UE i w USA.

Kontyngenty bardzo często stosowane są w zakresie artykułów podstawowych, takich jak produkty rolne, węgiel i ropa naftowa. Ostatnio często używa się ich w stosunku do artykułów przetworzonych, jak bawełna, tekstylia, stal oraz wyroby bawełniane.

USA, Francja, Niemcy - ropa naftowa;

W.Brytania - węgiel kamienny;

Niemcy, Francja i Japonia - stosują ostre restrykcje na nabywców węgla, nie pochodzących ze źródeł krajowych;

Wszystkie kraje uprzemysłowione ochraniają rolnictwo, stosując w wielu przypadkach kontyngenty; USA wprowadził kontyngenty np. na kilka artykułów mlecznych oraz na bawełnę, orzechy ziemne i cukier.

UE stosuje do artykułów rolnych system podatków importowych, których rezultat jest podobny do kontyngentów.

Porozumienia ograniczające eksport towarów

Porozumienia o dobrowolnym ograniczeniu eksportu wprowadzane są przez kraj eksportujący w stosunku do własnych eksporterów w celu ograniczenia sprzedaży niektórych towarów na rynkach kreślonych krajów importujących. Mają one taki sam charakter i efekt jak ograniczenia ilościowe importu. Wprowadza się je głównie z obawy, że w przypadku nie podjęcia takich kroków dany kraj importujący zastosuje środki, które w większym stopniu i na dłuższy okres czasu ograniczą możliwości eksportowe na tym rynku.

Zasady funkcjonowania porozumień o dobrowolnym ograniczeniu eksportu polegają na tym, że dany kraj importujący uzgadnia z eksporterem (lub kilkoma eksporterami) porozumienia, w których limituje on dostawy swego towaru (ściśle określonej kategorii). Limity te wyrażone są ilościowo (w jednostkach fizycznych). Rzadziej są one procentem globalnej sprzedaży towaru na rynku wewnętrznym kraju importera. Dotyczą one jednego roku lub kilku lat, a sprawy administracyjne przejmuje kraj eksportujący.

W praktyce handlowej wyróżnia się trzy typy porozumień o dobrowolnym ograniczeniu eksportu:

1. to ograniczenia w istocie jednostronne i z własnej inicjatywy wprowadzane przez kraj eksportujący po dokonaniu oceny sytuacji na rynku któregoś z krajów odbiorców;

2. to typ ograniczenia jednostronnego, ale wynikającego z dwustronnych konsultacji lub negocjacji (które często wiążą się z pewnego rodzaju szantażem ze strony kraju importującego) między rządami krajów importujących i eksportujących; w wyniku tych negocjacji może dojść do zawarcia porozumienia (formalnego lub nie), które może być podane do wiadomości publicznej lub też nie;

3. trzeci typ podobny jest do poprzedniego, z tym że porozumienia dwustronne zawarte zostają w ramach układu porozumienia wielostronnego, którego typowym przykładem może być Wielostronne Porozumienie Ogólnotekstylne;

Ograniczenia ilościowe bezpośrednio zmniejszają globalną podaż zagraniczną, podczas gdy dobrowolne ograniczenia eksportu zmniejszają bądź ograniczają podaż tylko jednego lub kilku wybranych dostawców, traktowanych dyskryminacyjnie, co w efekcie nie zawsze daje bezpośrednie zmniejszenie się globalnego importu. Powoduje to często przesunięcie strumieni handlu, co przejawia się między innymi w zmianach udziału indywidualnych dostawców w globalnym imporcie (procentowo lub w wartościach absolutnych) albo w zamianie ogólnej struktury głównych dostawców.

Porozumienia o dobrowolnym ograniczeniu eksportu są alternatywą dla ceł lub kwot globalnych. Są jednak łatwiej negocjowane i wprowadzane dla praktyki handlowej. Nie muszą przechodzić kanałów ustawodawczych, a zamierzone efekty osiągane są w krótkim okresie. Korzyści uzyskiwane z tych porozumień uzyskiwane są niższym kosztem, ponieważ środki te eliminują kroki odwetowe, co występuje w przypadku stosowania ceł lub kontyngentów. Na rynku światowym porozumienia te wpływają na kreację cen, a także świadczą o sile ekonomicznej kraju importującego.

W efekcie Rundy Urugwajskiej GATT stosowanie porozumień o dobrowolnym ograniczaniu eksportu zostało zakazane.

Wielostronne Porozumienie Ogólnotekstylne

Porozumienie to jest jedynym sankcjonowanym przez WTO przypadkiem odejścia od podstawowych zasad tej organizacji. Rozwój międzynarodowego. Rozwój międzynarodowego handlu tekstyliami i odzieżą jest jednak również nadzorowany i kontrolowany przez WTO.

Techniczne środki kontroli handlowej

Cechą charakterystyczną tej szerokiej gamy środków ochronnych jest to, że tworzone w wyniku ich stosowania przeszkody ograniczające import towarów wynikają z istniejących na rynku wewnętrznym standardów, systemu pomiaru i kontroli jakości towarów, wymogów bezpieczeństwa technicznego norm sanitarno-weterynaryjnych, zasad dotyczących opakowań, oznakowania danego towaru, a także innych formalności panujących na rynku przeznaczenia. Bariery te mogą hamować import, powodować potrzebę wykonywania kosztowych prac dostosowawczych.

Standardy krajowe i międzynarodowe

Masowa produkcja towarów przemysłowych nie byłaby możliwa bez ustanowienia odpowiednich standardów poszczególnych parametrów wytwarzanej produkcji, a także jej strony jakościowej. Już dość dawno zostały zunifikowane i poddane standaryzacji skoki i kierunki nacięcia gwintu, średnice rur gazowych i kanalizacyjnych, napięcie i częstotliwość prądu w sieciach wykorzystywanych przez gospodarstwa domowe oraz przemysł, częstotliwość odbioru programów radiowych i telewizyjnych, rozstawy kół samochodowych i inne.

Standaryzacja, otwierając drogę wymiany międzynarodowej, może równocześnie tworzyć warunki do pojawienia się nowych barier pozataryfowych w handlu międzynarodowym.

Różnice w standardach poszczególnych krajów i firm działających na ich rynkach wykorzystywane są dla tworzenia barier protekcjonistycznych skierowanych przeciwko importowi produkcji zagranicznej i ochrony interesów producentów krajowych. Towary, szczególnie podatne na tego rodzaju bariery, stanowią ponad 1/3 obrotów handlu międzynarodowego. Dążąc do pokonania tych ograniczeń producenci wypuszczają różnego rodzaju modyfikacje tego samego podstawowego modelu, próbując dostosować się do określonego rynku (firmy produkujące artykuły elektryczne powszechnego użytku, przybory elektroniczne, maszyny rolnicze i traktory, samochody i wyroby chemiczne). Proces ten otrzymał nazwę „proliferacji”.

Systemu pomiaru i kontroli jakości towarów

Dość rozpowszechnioną barierą w handlu międzynarodowym są różnice w systemach pomiaru, które wykorzystywane są przy produkcji towarów i ocenie ich parametrów. Standardy napięcia i częstotliwość systemów elektrycznych, częstotliwość działania urządzeń radiowych, mierzenie prędkości, wagi, objętości i inne parametry są zróżnicowane w różnych krajach. Artykuły wytwarzane zgodnie z jednym systemem miar nie odpowiadają towarom, których parametry określane są przez inny system pomiaru. W ten sposób system pomiaru przekształca się w ograniczenie pozataryfowe wobec towarów pochodzących z zagranicy.

Ważną stroną określającą konkurencyjność towaru na rynku światowym jest jakość. Istotny jest przy tym nie tylko wysoki poziom jakości towaru zagranicznego, ale to, czy odpowiada on wymogom jakościowym obowiązującym na rynku wewnętrznym kraju przeznaczenia. Głównymi przyczynami stosowania tych wymogów są zasady bezpieczeństwa technicznego, normy higieniczne i sanitarne czy też przepisy administracyjne.

Ta grupa środków pozataryfowych stosowana jest przede wszystkim wobec urządzeń elektrycznych, sprzętu elektrycznego powszechnego użytku, urządzeń górniczych, aparatury działającej pod ciśnieniem, urządzeń sanitarno-technicznych, środków transportu, urządzeń dla przemysłu spożywczego, artykułów farmaceutycznych i chemicznych.

Przepuszczenie towaru przez granicę celną wymaga z reguły przeprowadzenia kosztownych kontroli, ekspertyz, sprawdzenia i wypróbowania jakości towaru. Powyższa kontrola powinna poprzedzać operację eksportową, a towar przed jej wysłaniem do kraju przeznaczenia powinien otrzymać swego rodzaju „wizę techniczną” zezwalającą na jego wwóz. System wstępnej kontroli towarów i wydawania wiz technicznych stosuje się w większości zachodnich krajów uprzemysłowionych.

Brak międzynarodowego porozumienia w sprawie wzajemnego uznania jakości towarów doprowadziło do pojawienia się stosunkowo dużej liczby porozumień regionalnych i dwustronnych danego typu, a także porozumień w sprawie konkretnych rodzajów towarów zawieranych w ramach poszczególnych organizacji (Europa Zachodnia - UE oraz EFTA).

Środki ochrony środowiska naturalnego

Problemy ochrony środowiska naturalnego znalazły się w centrum uwagi współczesnego świata, a wiele krajów ustanowiło specjalne przepisy prawne dotyczące zabezpieczenia środowiska przed zanieczyszczeniem. Przepisy te ograniczyły stosowanie szeregu środków chemicznych, ustanowiły normy dotyczące wyrzucania do wody i w powietrze środków trujących, a także doprowadziły do zbadania z tego punktu widzenia niektórych procesów technologicznych.

Środki dotyczące ochrony środowiska naturalnego dzielą się na dwie grupy.

Po pierwsze - jest to budowa urządzeń oczyszczających, tworzenie nowych materiałów i źródeł energii, opracowanie nowej technologii procesów produkcyjnych.

Po drugie - należy do nich ustawowe reglamentowanie, ograniczanie i zabranianie kontynuacji procesów produkcyjnych, a także importu wyrobów przemysłowych powodujących zanieczyszczenie środowiska naturalnego.

Efekt ekonomiczny tych przedsięwzięć i ich wpływ na handel międzynarodowy nie jest jednakowy.

Pierwszy kierunek doprowadził do rozwoju specjalnych urządzeń i pojawienia się nowego chłonnego rynku towarowego (głównie w krajach UE, a także w USA i Japonii). Równocześnie wiąże się to ze zwiększeniem kosztów produkcji i wzrostem cen produkowanych towarów, a także wzrostem cen innych artykułów, których produkcja bazuje na towarach wytwarzanych w przedsiębiorstwach instalujących środki oczyszczające. Wzrost cen na towary w kraju, gdzie wprowadzono urządzenia oczyszczające, z punktu widzenia efektu ekonomicznego jest ekwiwalentem wprowadzenia środków protekcjonistycznych w krajach, do których towary te są eksportowane. Ta „odwrotność protekcjonizmu” hamuje eksport kraju wprowadzającego urządzenia oczyszczające, a wzmacnia pozycje zagranicznych konkurentów.

Protekcjonizm pozataryfowy, bazujący na tych ograniczeniach, nakazach i zakazach, które wynikają z wymogów jakościowych danego towaru określanych przez przepisy dotyczące ochrony środowiska naturalnego, są one tak kształtowane, że istotnie wpływają na utrudnienia importowe. Drugi kierunek rozwoju środków protekcjonistycznych z zakresu ochrony środowiska dotyczą urządzeń przemysłowych, środków transportu i innych rodzajów produkcji, których działanie powoduje zanieczyszczenie środowiska (samochody, zbiornikowce itp.).

Normy sanitarno-higieniczne

W większości zachodnich krajów uprzemysłowionych, w tym także w krajach Unii Europejskiej występują specyficzne normy, ustanowione przez urzędy sanitarno-weterynaryjne oraz organy ochrony zdrowia w stosunku do importu artykułów rolno-spożywczych, żywności, lekarstw, artykułów kosmetycznych, chemikaliów i innych niektórych towarów. Oficjalnie normy te nie są związane z polityką handlową. Zadaniem ich jest ochrona zdrowia ludności, zwierząt i rolnictwa danego kraju. Kontrolę przestrzegania tych norm przeprowadza służba weterynaryjna i władze celne. W praktyce stosowanie przepisów sanitarno-weterynaryjnych i higienicznych bardzo często przekształca się w ustawowe bariery na drodze towarów importowanych. Wypełniają się one treścią protekcjonistyczną i przekształcają się w pozataryfowe środki polityki handlowej.

Kraje UE szeroko stosują tego rodzaju ograniczenia względem krajów trzecich uprzemysłowionych i rozwijających się. Przejawia się to w przypadku importu takich artykułów jak mięso i wyroby mięsne, konserwy warzywne i soki, artykuły cukiernicze, mąka i kasza.

Normy sanitarno-higieniczne reglamentujące import towarów są różne w różnych krajach, co powoduje nasilanie się ich efektu protekcjonistycznego.

Szczególnie ostre normy sanitarno-higieniczne stosowane są względem importu artykułów farmaceutycznych, a także wielu wyrobów drogeryjnych i kosmetycznych.

Opakowanie i oznakowanie towarów

Niektóre kraje stworzyły złożone systemy krajowych wymogów dotyczących opakowania i oznakowania towarów. Wymogi te określają rozmiary, wagę i kształt puszek konserwowych, butelek, kolor, na jaki mają być pomalowane różne towary, ilość informacji, którą powinno zawierać oznakowanie towaru oraz szereg innych spraw.

Opakowanie i oznakowanie towarów importowanych powinno odpowiadać normom przyjętym w danym kraju. Eksporter musi przeznaczać dodatkowy czas i środki w celu wypełnienia warunków przepisów prawnych danego kraju, bez czego eksport towaru nie będzie mógł być zrealizowany. Wymogi dotyczące opakowania i oznakowania towaru przekształcają się w ten sposób w barierę pozataryfową w handlu międzynarodowym. Protekcjonistyczny charakter wymogów dotyczących opakowania i oznakowania towarów z punktu widzenia ekonomicznego polega na tym, że ich spełnienie w warunkach masowej produkcji towarów komplikuje technologię wytwarzania, powoduje wzrost kosztów produkcji, a w końcowym efekcie wzrost cen towaru pochodzenia zagranicznego. Przykładem jest produkcja konserw mięsnych, rybnych, warzywnych i owocowych.

Ograniczenia wynikające z wymogów dotyczących opakowania towarów są szczególnie szeroko stosowane wobec żywności, farmaceutyków, wyrobów kosmetycznych i perfumeryjnych, napojów, produktów chemicznych.

Dokumentacja towarowa i Jednolity Dokument Administracyjny (SAD)

Współczesny handel międzynarodowy obsługiwany jest przez ponad 600 typów różnego rodzaju dokumentów (transportowe, płatnicze, charakteryzujące towar, mówiące o jego pochodzeniu, cenie, jakości i innych sprawach dotyczących danego towaru). Handel nie może istnieć bez dokumentów, ale ich skompletowanie i wypełnienie wiąże się z dysponowaniem odpowiednim czasem i wydatkami pieniężnymi oraz ukazaniem informacji stanowiących tajemnicę handlową.

Z tego względu dokumentacja towarowa w wielu krajach wykorzystywana jest w celach ochrony handlowej.

Protekcjonistycznym celom służą głównie wymogi określające obowiązującą liczbę dokumentów, które powinny być przedstawione przez właściciela towaru władzom celnym po to, aby towar mógł być przepuszczony przez granicę.

Drugim kierunkiem ochrony jest zwiększenie wydatków pieniężnych eksportera na realizację operacji eksportowej, około 3-5% ceny eksportowanego towaru (przygotowanie dokumentów towarzyszących towarowi związane jest z uiszczeniem władzom celnym i konsularnym określonych środków finansowych; przygotowanie potrzebnych dokumentów odbywa się w godzinach nadliczbowych).

W krajach Unii Europejskiej wraz z projektem utworzenia jednolitego rynku wewnętrznego postanowiono opracować jednolity dokument Unii, który pozwoliłby na rozwiązanie wszystkich problemów związanych z administrowaniem międzynarodowym obrotem towarowym. Od 1 stycznia 1988 roku obowiązuje jednolity wielofunkcyjny dokument, tzw. Jednolity Dokument Administracyjny, zwany SAD. Od tego czasu dokument ten obowiązuje także w krajach EFTA.

Celem wprowadzenia SAD było uproszczenie formalności związanych z zawieraniem transakcji handlowych i tranzytowych krajów Unii. Zastosowano techniki komputerowe w obsłudze transakcji HZ i można omijać bariery językowe poprzez: 1) ujednolicenie formy wielofunkcyjnej deklaracji celnej dla wszystkich krajów Unii, przy jednoczesnym zastosowaniu jednolitej formy dla eksportu, tranzytu i importu; 2) ujednoliceniu procedur handlowych i celnych; 3) szerokie wykorzystanie kodów zamiast zapisów tekstowych.

Rozwinięty formularz SAD składa się z 8 samokopiujących egzemplarzy, ponumerowanych od 1 do 8, z których każdy pełni odrębną funkcję:

Kopie 1-3 dla kraju wysyłki/eksportu

Kopia 1 - pozostaje w urzędzie celnym jako deklaracja eksportowa dla celów kontrolnych,

Kopia 2 - służy jako statystyczna deklaracja eksportu,

Kopia 3 - dla deklaranta/eksportera

Kopia 4-5 dla procedury tranzytu

Kopia 4 - dla urzędu celnego w kraju przeznaczenia, w krajach UE i EFTA potwierdzająca, że towary znajdują się w swobodnym obiegu na obszarze tych ugrupowań,

Kopia 5 - kopia zwracana z kraju przeznaczenia do kraju wysyłki jako potwierdzenie, że towary dotarły w stanie nienaruszonym,

Kopie 6-8 - dla kraju przeznaczenia/importu,

Kopia 6 - pozostaje w urzędzie celnym dla celów kontrolnych jako deklaracja importowa,

Kopia 7 - służy jako statystyczna deklaracja wielkości importu,

Kopia8 - dla deklaranta/importera.

Formularz SAD towarzyszy przesyłce i powinien być wystarczającym dokumentem dla potrzeb celnych, tranzytu i statystyki - w kraju wysyłki, tranzytu i przeznaczenia.

W Polsce obowiązek stosowania ewidencji celnej SAD wprowadzony został 1 stycznia 1992 roku (równocześnie zaczął on obowiązywać w Czecho-Słowacji).

1

MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, II rok Ekonomii

Opr.: Aldona Mrówczyńska, Magdalena Jaworska

---