1. Wskaż podobieństwa i różnice pomiędzy poznaniem naukowym a poznaniem filozoficznym.

• Poznanie filozoficzne służy celom praktycznym - Poznanie naukowe ma cel teoretyczny: uzyskanie wiedzy o pewnej dziedzinie.

• Poznanie filozoficzne jest zlepkiem rozmaitych ujęć i punktów widzenia, - Poznanie naukowe dotyczy określonego przedmiotu rozważanego w jakimś aspekcie.

• W poznaniu filozoficznym dochodzą do głosu motywy i czynniki poza poznawcze - Poznanie naukowe świadomie i systematycznie je eliminuje, ponieważ emocje nie pełnią funkcji poznawczych.

• W poznaniu filozoficznym uprawniony jest do zabierania głosu każdy normalny, dorosły człowiek - Poznanie naukowe wymaga od podmiotu poznającego kompetencji.

• Poznanie filozoficzne nie korzysta z takich metod, które funkcjonują w poznaniu naukowym.

2. Przedstaw podstawowe działy filozofii.

ONTOLOGIA (metafizyka) - teoria bytu
Zajmuje się analizą i opisem rzeczywistości jako całości. Usiłuje odkryć naturę rzeczywistości i odpowiedzieć na pytania: czy byt jest z natury jednorodnej, czy występuje mnogość niesprawdzalnych do siebie bytów, czy byt jest z natury materialny, czy duchowy, czy w bycie występuje uporządkowanie, czy panuje w nim chaos.

AKSJOLOGIA - teoria wartości
Ogólna teoria wartości, zajmuje się analizą postaw i kryteriów wartościowania, stanowi ogólną teorię wszelkich dóbr i wszystkiego co cenne i godne pożądania. Zajmuje się wartościami określonego rodzaju: moralnymi, etycznymi: poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi. Ustala, co jest dobrem moralnym i co jest pięknem.

EPISTEMATOLOGIA (gnozeologia) - teoria poznania
Zajmuje się filozoficzną analizą osiągania wiedzy ludzkiej. Docieka nad istotą i strukturą poznania ludzkiego, bada jego źródła, wyodrębnia różne jego rodzaje i ocenia ich wartość, analizuje różnorodne, historyczne, społeczne, psychologiczne i inne uwarunkowania działalności poznawczej oraz poszukuje naukowych metod uzasadnienia wiedzy. Analizuje wartość wiedzy ludzkiej, istotę i kryterium prawdy. Wyróżnia przedmiot, treść poznania oraz bada ich wzajemne stosunki. Opiera się na naukach szczegółowych: psychologia, filozofia mózgu, cybernetyka, logika.

3. Porównaj podstawowe założenia filozoficznego idealizmu i realizmu.

IDEALIZM - w metafizyce stanowisko zakładające, że substancja świata ma charakter niematerialny (może być nią Bóg, idee, świadomość). W teorii poznania pogląd mówiący, że przedmiot poznania ma charakter niematerialny - istnieje np. tylko w obrębie świadomości podmiotu poznającego lub w ogóle poza zmysłową i materialną rzeczywistością (Bóg, idee). Według tej idei świadomości są pierwotne, natomiast byt, rzeczy - wtórne.

REALIZM - w metafizyce zakłada niezależne od ludzkiej świadomości istnienie rzeczywistości. W teorii poznania jest to stanowisko uznające poznawalność przedmiotów istniejących niezależnie od podmiotu poznającego. W sporze o uniwersalia - stanowisko uznające samodzielne istnienie przedmiotów (pojęć) ogólnych.

4. Porównaj klasyczne i idealistyczne ujęcie prawdy w filozofii.

Klasyczna koncepcja prawdy była głoszona już w starożytności przez Arystotelesa, a następnie przez Tomasza z Akwinu. Zakładała ona, że prawdziwy jest sąd zgodny z rzeczywistością. Zgodnie z tą teorią, nasze przekonania o świecie są prawdziwe wówczas, gdy odpowiadają faktycznemu światu. Za podstawowy warunek wartościowania wiedzy w koncepcji klasycznej uznaje się doświadczenie. Oznacza to, że prawda wymaga odwoływania się wyłącznie do obiektywnej, realnie istniejącej rzeczywistości i poszukiwania w niej potwierdzenia. Np. zdanie 'Ala ma kota' jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy Ala rzeczywiście posiada jakiegoś kota.

Idealistyczne koncepcje prawdy. Ich zwolennicy twierdzą, że istnieje taka własność jak prawdziwość, która przysługuje zdaniom (sądom itp.) i polega na zgodności. Zgodność ta jednak nie jest zgodnością z rzeczami, lecz z pewnymi ostatecznymi kryteriami , dzięki którym można rozstrzygnąć, czy dane zdanie jest prawdziwe, czy nie.

5. Wyjaśnij terminy: agnostycyzm, hedonizm, racjonalizm, relatywizm.

AGNOSTYCYZM - pogląd, według którego nigdy nikomu nie uda się dowieść istnienia lub nieistnienia Boga, bądź negujący całkowicie lub częściowo możliwość poznania bytu. Ogranicza możliwości poznawcze człowieka do zjawisk zmysłowych.

HEDONIZM - doktryna uznająca przyjemność, rozkosz za najwyższe dobro i cel życia, główny motyw ludzkiego postępowania. Unikanie cierpienia i bólu jest głównym warunkiem osiągnięcia szczęścia.

RACJONALIZM - kierunek przeciwstawny empiryzmowi. W sporze o pochodzenie wiedzy i o metody jej uzasadniania upatruje w rozumie naczelne źródło poznania i kryterium prawdy. Zakłada możliwość dotarcia do prawdy z użyciem samego rozumu z pominięciem doświadczenia.

RELATYWIZM - pogląd, wg którego wartości mają charakter względny. Wedle którego prawdziwość wypowiedzi można oceniać wyłącznie w kontekście systemu, w którym są one wypowiadane. Tym samym relatywizm stwierdza, że nie istnieją zdania niosące absolutną treść, których ocena byłaby identyczna i niezależna od jej kontekstu. Prawdziwość dowolnego sądu zależy od przyjętych założeń, poglądów czy podstaw kulturowych. W etyce relatywizm wiąże się z twierdzeniem, że to, co dla jednych jest dobre, dla innych może być złe.

6. Przedstaw etykę jako naukę filozoficzną oraz wskaż jej przedmiot.

Etyka to dział filozofii zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne.

Celem etyki jest dochodzenie do źródeł powstawania moralności, badanie efektów jakie moralność lub jej brak wywiera na ludzi oraz szukanie podstawowych przesłanek filozoficznych, na podstawie których dałoby się w racjonalny sposób tworzyć zbiory nakazów moralnych.

Etyka jako filozofia, powstaje na gruncie postawienia problemu człowieka i sposobów właściwych o jego zachowaniu. Działanie człowieka, jego zachowanie i postępowanie może być rozpatrywane według dwóch różnych kategorii, dobra i zła. We wszystkich społeczeństwach ludzkich wzajemny wewnątrz społeczny kod postępowania, określany jako moralność i Etyka, jest często przedstawiany jako wartość uniwersalna i niezmienna. Jako dyscyplina filozoficzna etyka jest dziś często utożsamiana z filozofią praktyczną, która zajmuję się warunkami i możliwości ludzkiego działania. Czym jest prawda.

7. Wskaż różnice pomiędzy etyką, religią a światopoglądem.

Etyka - zajmuje się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne. Poglądy etyczne przybierają zwykle formę teorii, na którą składa się zespół pojęć i wynikających z nich twierdzeń, na podstawie których można formułować zbiory nakazów moralnych. Teorie te mogą być zarówno próbą udowadniania słuszności funkcjonujących powszechnie nakazów moralnych, jak i mogą stać w opozycji do powszechnej moralności, kwestionując zasadność części bądź nawet wszystkich aktualnie obowiązujących w danym społeczeństwie nakazów.

Religia - system wierzeń i praktyk, oznaczający więź pomiędzy człowiekiem, a Bogiem. Manifestuje się ona w czynnościach religijnych, w sferze społeczno-organizacyjnej (np. Kościół) i w sferze duchowości indywidualnej. Relacja jednostki do sacrum koncentruje się wokół poczucia świętości - chęci zbliżenia się do sacrum, poczucia lęku, czci czy dystansu wobec niego. Posiada swój przedmiot badań np. pismo święte, tore itd.

Światopogląd - względnie stały zespół sądów , przekonań i opinii na temat otaczającego świata czerpanych z rozmaitych dziedzin kultury, głównie z nauki, sztuki, religii i filozofii. Światopogląd determinuje indywidualną i osobową sferę życia człowieka, pozwalając mu na odnajdywanie sensu swojej egzystencji, czyli na uzasadnienie konkretnych ludzkich działań. Każdorazowo więc światopogląd związany jest z konkretną jednostką ludzką i z konkretną sensownością jej działań.

8. Przedstaw znane ci koncepcje odpowiedzialności.

Odpowiedzialność to zdawanie sprawy z działań przed kimś lub przed czymś, pełniącym funkcję sędziego. Jest wytłumaczeniem się z naszych działań przed spersonifikowaną normą.

Odpowiedzialność przed Bogiem jest uwolnieniem od tłumaczenia się z działań przed ludźmi. Wprowadza doczesną bezkarność, mimo że sugeruje czyste intencje postępowania.

Odpowiedzialność przed historią to laicka forma odpowiedzialność przed Bogiem. Personifikuje ciąg dziejów. W tym ujęciu pomniejsza się osobistą odpowiedzialność, gdyż wciągnięciem w proces dziejów usprawiedliwiamy swoje czyny.

Odpowiedzialność przed narodem jest ukrytym domaganiem się wyrozumiałości. Jest bowiem powoływaniem narodu na światka naszych poczynań, a nie na sędziego. Naród może nas oceniać jedynie przez instytucje wchodzące w strukturę państwa. Jest to więc odpowiedzialność przed instytucjami, a nie przed osobami. Potrzebne jest też określenie przedmiotu odpowiedzialności. Przedmiot ten wymaga prawa, którym kieruje się instytucja.

Odpowiedzialność przed prawem jest stosowana najczęściej. Przez fakt prawa jest wiązana z funkcjonowaniem władzy, która ustanawia prawa i egzekwuje ich przestrzeganie.

Odpowiedzialność przed prawem w działaniu świeckim wiąże się ze stosowaniem nagrody i kary. Podstawą uzyskania nagrody lub kary jest stopień posłuszeństwa. Najczęściej bowiem rozumie się władzę jako uprawnienie do wymagania posłuszeństwa przy pomocy sankcji, a więc siły.

Odpowiedzialność przed prawem w działaniu religijnym wyraża się w stosowaniu nagrody i kary za popełnione wykroczenia przeciw przykazaniom. Skupia to uwagę wierzących na ich grzechach, a nie na Bogu.

9. Wskaż różnice pomiędzy aksjologicznym a realistycznym ujęciem wartości.

Wartość - podstawowa kategoria aksjologii - oznacza wszystko, co cenne i godne pożądania, co stanowi cel ludzkich dążeń. Uznane wartości stanowią podstawę ocen, norm i wzorów kulturowych.

Wartość w ujęciu realistycznym to wartość danego dobra - przedmiotu, usługi lub innej rzeczy wyrażona najczęściej w pieniądzu - jest to wartość materialna.

Wśród filozofów toczy się spór o to, czy wartość jest czymś, co przysługuje przedmiotom obiektywnie czy subiektywnie. Obiektywiści ujmują wartość jako cechę przysługującą przedmiotowi niezależnie od jego subiektywnej oceny przez określony przedmiot, z określonego punktu widzenia. Subiektywiści ujmują wartość jako cechę nadawaną przedmiotowi przez podmiot, ujawniającą jedynie określone postawy emocjonalne i wolicjonalne wobec wartościowania.

10. Omów zagadnienie godności w ujęciu Tomasza z Akwinu.

Według św. Tomasza z Akwinu doskonałość człowieka wynikająca z jego godności określa jego sposób istnienia i sens rozwoju. Sposób istnienia osób jest "najgodniejszy" ze wszystkich bytów stworzonych, jako że osoba obdarzona jest wolnością wyboru.

Ta godność jako coś dla kogoś dobrego polega według św. Tomasza na posiadaniu uprawnień albo na odpowiedniości do czegoś, tak jak np. postać Priama była godna imperium, odpowiednia do reprezentowania państwa. Św. Tomasz uważa więc, że godność to pozytywna własność osoby w postaci jej uprawnienia lub odpowiedniości (schodzenia się, zgadzania) do czegoś. To uprawnienie lub odpowiedniość są takie, że przekraczają wszystko, co czasowe.

11. Wskaż czynniki zaburzające rozwój dziecka w okresie prenatalnym.

Rozwój prenatalny rozpoczyna się od momentu, kiedy plemnik łączy się z komórką jajową. Tak powstaje pojedyncza komórka, zwana zygotą.

Zaburzenia mogą przejawiać się w i:

1. Czynnik genetyczne:

a) aberracji chromosomowych:

- strukturalnych (np. zespół "miauczącego kota")

- liczbowych (np. zespół Downa, zespół Turnera, Klinefeltera)

b) mutacje o charakterze monogenowym, przekazywane w sposób:

- dominujący (np. choroba Bourneville'a, Aperta, Marfana, Crouzona)

- recesywny (np. fenyloketonuria, galaktozemia)

- sprzężony z płcią ( np. hemofilia, dystrofia mięśniowa typu Duchena)

c) mutacje o charakterze poligenowym - ujawniają się wskutek sumującego działania wielu genów, a często także czynników środowiska (np. choroby psychiczne)

2. Czynniki paragenetyczne - to genetyczne właściwości matki, wpływający na modyfikację predyspozycji genetycznych dziecka
3. Czynniki pozagenetyczne - są przyczyną chorób oraz wad wrodzonych, powstałych w okresie jajowym, zarodkowym i płodowym. Mogą one być spowodowane:

- wirusem (np. różyczki, grypy, żółtaczki zakaźnej, świnki),

- bakterią (np. kiły),

- toksynami (np. alkohol, nikotyna, narkotyki, leki hormonalne, antybiotyki),

- niedotlenieniem (zaburzone krążenie krwi matki, dziecka)

- niedożywieniem lub niedoborem witamin A, B2

- chorobami matki (np. cukrzyca)

- stresem matki

- zatrucie metalami (ołów, rtęć, azbest),

Również w okresie okołoporodowym może dojść do uszkodzeń, powodujących zaburzony rozwój dziecka np. przedwczesny poród.

12. Wyjaśnij pojęcia adaptacji i organizacji na tle teorii Piageta.

Teoria Jeana Piageta opiera się na założeniu, że inteligencja jest rozwiniętą formą adaptacji biologicznej, w wyniku której dochodzi do strukturalizowania procesów poznawczych. Przystosowanie jest rozpatrywane zatem w kategoriach poznawczych. Zdolność dopasowywania wzrasta dzięki wzrastającej złożoności i stałości struktur poznawczych, które rozwijają się na bazie struktur odziedziczonych i tworzą schematy składające się na wiedzę człowieka.

Zanim dziecko nabędzie nową wiedzę, znajduje się w stanie równowagi - harmonii poznawczej. Kiedy ten stan równowagi zostanie zakłócony, kiedy jednostka napotyka coś nowego lub wymagającego innego podejścia - procesy asymilacji i akomodacji działają w celu przewrócenia tej równowagi. W ten sposób zmieniają się struktury umysłowe i rozwijają się zdolności poznawcze.

Np. Dziecko 5 letnie rozumie dodawania 3+3=6 jednak nie rozumie , że operację tę można odwrócić przez odejmowania 6-3=3 , starsze dziecko, zdolne do myślenia operacyjnego wie, że dodawania jest odwracalne przed odejmowanie , a mnożenie jest odwracalne przed dzielenie. Młodsze dziecko nie potrafi dokonywać odwracalności. Dziecięce struktury poznawcze zmieniają się wraz z wiekiem.

Piaget swą teorię zbudował na mocnych podstawach biologicznych ,a jego kluczowym pojęciem jest ADAPTACJA Rozwój intelektualny jest rozumiany jako adaptacja struktur poznawczych do wymagań środowiska. Adaptacja zachodzi poprzez procesy asymilacji i akomodacji.

Organizacja - poszczególne struktury stanowią część zorganizowanej całości funkcjonalnej i same

organizują się w taką całość ;

13. Wskaż cechy myślenia operacyjnego formalnego (okres młodości).

Myślenie abstrakcyjne. Operacje formalne (od 11/12 lat)

1. Uwolnienie myślenia od bezpośredniego doświadczenia

2. Zdolność do śledzenia formuły dowodu i budowania hipotez nie wymagająca doświadczania konkretnych obiektów czy sytuacji.

3. Rozumowanie dedukcyjne (od przesłanek do konkluzji, od ogółu do szczegółu.).

4. Rozumowanie na symbolach.

5. Rozumowanie kombinatoryczne

6. Pojęcie prawdopodobieństwa

Stadium operacji formalnych jest ostatnim stadium rozwoju myślenia dziecka i zaczyna się około 11 roku życia. Charakteryzuje się ono wykształceniem myślenia logicznego, operującego pojęciami abstrakcyjnymi. Dziecko może wykonywać operacje, które wykraczają poza bezpośrednie doświadczenie, co pozwala na pojawianie się rozumowań polegających na myślowym sprawdzaniu stawianych hipotez. Dziecko potrafi wyciągać wnioski z założeń bez znajomości konkretnych sytuacji. Kształtuje się myślenie kombinatoryczne, rozumie się proporcje. Powstają mechanizmy pozwalające na stosowanie logiki zdań. To stadium trwa dość długo, nawet do 15, 16 roku życia.

14. Przedstaw podstawowe założenia psychoanalizy w nawiązaniu do psychoanalitycznej koncepcji osobowości.

Psychoanaliza - koncepcja teoretyczna wyjaśniająca strukturę, funkcjonowanie i rozwój osobowości człowieka, także zjawisk kulturowych, działaniem nieświadomych sił psychicznych pozostającym w ciągłym konflikcie. Według klasycznej koncepcji Freuda aparat psychiczny człowieka składa się z trzech instancji:
1. Id (ono) - obejmujące całokształt nieświadomych, pierwotnych popędów, jest podstawowym źródłem energii i kieruje się zasadą przyjemności. Zawiera wszystko co dziedziczone i wrodzone wyposażenie psychiczne. Są to inaczej marzenia senne.

2. Ego (ja, jaźń) - obejmuje wyuczone w toku indywidualnego rozwoju zdolności do orientacji w otoczeniu i świadomej regulacji zachowania, kieruje się zasadą rzeczywistości. Reguluje postępowanie człowieka w taki sposób, aby poszczególne popędy zostały zaspokojone bez niebezpieczeństwa dla całego bytu ludzkiego. W tym celu musi ono kontrolować popędy, a zarazem poznawać świat: spostrzegać, zapamiętywać, sądzić, decydować. Tak więc w odróżnieniu od "id", które nie odróżnia fantazji od rzeczywistości ego żyje w świecie realnym. Ego jest także podawane oddziaływaniu superego czyli wewnętrznego reprezentanta norm moralnych i społecznych, umieszczonego w każdym z nas.

3. Superego (nadjaźń) - społeczny element naszej osobowości. Jest to wewnętrzna reprezentacja wartości, tradycji i ideałów społeczeństwa przekazywanych dziecku od rodziców. Składają się na nią uwewnętrznione zakazy i nakazy pochodzące od rodziców i społeczeństwa. Kieruje się tzw. zasadą moralnej doskonałości i stara się rozstrzygnąć czy coś jest słuszne czy nie.

Główne funkcje superego to;

• hamowanie impulsów ID zwłaszcza seksualnych i agresywnych,

• przekonywanie EGO by zastępowała cele realistyczne celami moralnymi,

• dążenie do doskonałości.

Id pozostaje w stałym konflikcie z Superego. Regulacja tego konfliktu oraz łagodzenie wynikającego z niego lęku należy do głównych zadań Ego, które wykształca w tym celu mechanizmy obronne, nie dopuszczające konfliktowych treści do świadomości . Według klasycznej psychoanalizy główną siła napędową ludzkiego działania jest energia istniejącego od urodzenia, którą Freud nazywa libido.

Nie można stwierdzić, że psychoanaliza posiada jakąś jednolitą teorię zaakceptowaną przez wszystkie szkoły psychoanalityczne. Można jednak powiedzieć, że wszystkie szkoły psychoanalizy odnoszą się do zbioru podstawowych teorii opracowanych przez Freuda, czy to na zasadzie negacji, czy to rozwijając je lub przekształcając.

15. Przedstaw podstawowe założenia behawioryzmu. Dokonaj ich oceny.

Behawioryzm, czyli psychologia zachowania (psychologię człowieka należy wzorować na obiektywnej i eksperymentalnej psychologii zwierząt).

Założenia behawioryzmu:

• Występowane zjawiska psychiczne są swoistymi, ubocznymi efektami działania mózgu, których nie da się skutecznie badać metodami naukowymi, gdyż są one niedostępne obserwacji,

• jeśli psychologia ma być rzetelną nauką, musi się ograniczyć do mierzalnych, jasno zdefiniowanych eksperymentów, w których ludzi poddaje się działaniu określonych bodźców i obserwuje się ich określone reakcje na te bodźce.

• Środowisko steruje człowiekiem manipulując karami i nagrodami. Tak więc zachowanie jest funkcją układu zewnętrznych bodźców.

• Zachowanie się, rozwój i osobowość człowieka są efektem zewnętrznych bodźców działających na jednostkę. Zmiany zachowania się człowieka stanowią wynik uczenia się nowych reakcji (nie mają znaczenia instynkty ani cechy wrodzone). Zadaniem psychologii ma więc być badanie związków między bodźcami i reakcjami oraz wywieranie wpływu na zachowanie się ludzi. B

Behawioryzm jest próbą zastosowania ścisłych, znanych z nauk przyrodniczych metod badawczych do badania ludzkiej psychiki. Behawioryzm doprowadził do ulepszenia metodologii nauk psychologicznych, kładąc nacisk na statystyczne zależności między obiektywnie mierzalnymi bodźcami i reakcjami. W swej złagodzonej postaci w dużym stopniu współtworzył współczesną teorię uczenia się oraz psychologię poznawczą.

16. Przedstaw podstawowe założenia psychologii humanistycznej.

Protestem przeciwko głoszonej przez zwolenników koncepcji behawiorystycznej wizji człowieka reaktywnego, a zarazem teorii psychoanalitycznej, jest koncepcja humanistyczna.

Najważniejsze założenia koncepcji humanistycznej:

1. człowiek to unikatowa całość składająca się z 2 podsystemów: „ja” i ”organizmu”, które stanowią jedność. Człowiek, który chce żyć zgodnie ze swoją naturą, chce być niezależny, autentyczny, zadowolony musi stanowić harmonijną całość, której podstawowe składniki stworzą spójny system, zwany osobą.

2. podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne, siły decydujące o jego przebiegu tkwią w człowieku, a nie poza nim. Człowiek, którego rozwój został zablokowany nie jest osobą w pełni zdrową.

3. o działaniu człowieka decyduje dążenie do samorealizacji, która jest podstawową skłonnością natury ludzkiej. Jej przejawem może być miłość, twórczość, rozwój własnego „ja”. Nie interesuje go produkt pracy, ale same przeżycia, np. twórczość jest ważna dlatego, że kształtuje osobę, a nie towar, który można sprzedać lub kupić. Życie poza obszarem samorealizacji nie jest życiem autentycznym i w pełni ludzkim.

4. człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są pozytywne. Oznacza to, że chce dawać i daje innym wyłącznie dobro. Jeżeli dokonuje aktów gwałtu lub przemocy, to dlatego, że działa wbrew naturze, a rzeczywistość, w której żyje blokuje rozwój jego prawdziwych i pozytywnych zachowań.

5. ludzkie zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość, aktualne przeżycia, doświadczenia, przez to, co dzieje się tu i teraz. Człowiek żyjący przeszłością nie osiągnie pełnego rozwoju.

6. wykluczała wszelkiego rodzaju narzucanie dzieciom i młodzieży czegokolwiek i celowo rezygnowała z jakiejkolwiek formy przymusu, w tym także wymuszania na nich posłuszeństwa lub bezwzględności podporządkowania się dorosłym. Wychowanie w takim rozumieniu ma stwarzać przede wszystkim odpowiednie warunki, sprzyjające samorealizacji wychowanków, tzn. ma im pomagać w ich rozwoju i dojrzewaniu.

Istotnym składnikiem psychologii humanistycznej jest teoria potrzeb rozwinięta przez Abrahama H. Maslowa. Mechanizmem sterującym ludzkimi zachowaniami są według niego potrzeby, pojmowane jako brak czegoś, wywołujący jednocześnie dążenie do zaspokojenia tego braku. Potrzeby tworzą "piramida" Maslowa, z której wynika, że zaspokojenie potrzeb niższych jest warunkiem zaspokojenia potrzeb wyższych. "Piramida" składa się z pięciu kategorii: u jej podstaw leżą potrzeby fizjologiczne, następnie potrzeba bezpieczeństwa, potrzeba przynależności i miłości, godności i szacunku i — na szczycie piramidy — potrzeba samoaktualizacji. Gdy człowiek nie zaspokoi potrzeb najniższego rzędu, zaczynają one dominować nad wszystkimi innymi potrzebami, decydują o zachowaniu człowieka. Dodam jeszcze, że wyższa potrzeba pojawia się po zaspokojeniu niższej.

Postulaty psychologii humanistycznej:

- samourzeczywistnianie (stała tendencję do rozwoju całego potencjału ludzkich zdolności)

- autonomia i współzależność społeczna (pełna zdolność i wolność podejmowania przez człowieka decyzji)

- ponoszenie odpowiedzialności za swoje postępowanie i życie (dzięki społecznemu kontekstowi, w którym mogą się rozwijać)

- międzypodmiotowość (warunek podmiotowości)

- orientacja człowieka na cel i sens własnego życia

- holizm - postrzeganie człowieka jako niepodzielnej, zintegrowanej całości jego ciała, psychiki i ducha

17. Wskaż obszar zainteresowań psychologii prenatalnej.

Celem psychologii prenatalnej jest poznanie prawidłowości i mechanizmów rozwoju oraz funkcjonowania psychiki człowieka w wewnątrzmacicznej fazie życia. Dziecko traktowane jest całościowo, w powiązaniu ze środowiskiem fizycznym, osobowym, społecznym i duchowym, w kontekście wszystkich endogennych i egzogennych czynników, które wpływają na jego rozwój i mogą decydować o funkcjonowaniu w przyszłości.

W zakres zainteresowania psychologii prenatalnej wchodzą przede wszystkim zagadnienia anatomiczno-funkcjonalnego rozwoju poszczególnych struktur organizmu (np. zmysłów, układu nerwowego, mięśniowego itd.) jako bazy stopniowego wyłaniania się przejawów psychiki, kompetencji w zakresie wszystkich zmysłów, zdolności do zapamiętywania i uczenia się, świadomości, emocji, komunikowania się. Jest więc szczególnie skupiona na funkcjonowaniu człowieka, który znajduje się w prenatalnym okresie swojego rozwoju. Dziecko prenatalne, od poczęcia do urodzenia włącznie, jest więc jej najbardziej istotnym przedmiotem badań.

Zajmuje się również badaniem czynników sprzyjających, jak i utrudniających rozwój dziecka oraz losy ciąży, porodu, adaptację dziecka po urodzeniu i kontakty rodziców z dzieckiem, w tym karmienie piersią. Interesuje się również psychospołecznymi aspektami przebiegu ciąży (np. przeżyciami i zachowaniami rodziców oraz tzw. osób znaczących, np. dziadków, rodzeństwa, postawami innych osób wobec nich i poczętego dziecka), różnymi czynnikami, które mogą mieć wpływ na przeżycia rodziców, a pośrednio na dziecko, np. przygotowaniem do rodzicielstwa, postawami wobec płodności, prawną sytuacją dziecka poczętego, kulturowym kontekstem dotyczącym ciąży i porodu (np. zwyczajami, rytuałami, przesądami związanymi z prokreacją), sytuacją zdrowotną matki (spowodowaną m.in. skażeniami środowiska), materialną, rodzinną.

18. Przedstaw genezę więzi społecznych z uwzględnieniem pojęcia przywiązania.

Więź społeczna to najczęściej „aprobująca świadomość" przynależność
do grupy, tendencja do zachowywania najważniejszych konformizmów, kult wspólnych wartości, świadomość wspólnych interesów, ale i gotowość do przedkładania interesów grupy nad interesy osobiste. Więź społeczna określa ogół stosunków społecznych, instytucji i środków kontroli społecznej wiążących jednostki w grupy i kręgi społeczne i zapewniających ich trwanie. Pozwala na odróżnianie grupy społecznej od takich pojęć jak: zbiór społeczny, kategoria społeczna czy skład społeczny.

Zdaniem klasyków socjologii, na różnych etapach rozwoju społeczeństw dominują różne rodzaje więzi społecznych. Pojęcie więzi społecznej rozwinęło się przede wszystkim w ramach polskiej socjologii. Więzi społecznej i jej ewolucji dużo uwagi poświęcali m.in. Ludwik Krzywicki i Stanisław Ossowski.

Jan Turowski definiował więź społeczną jako: "fakt uzależnienia się bądź zjednoczenia się członków danego zbioru ludzi wokół określonych wartości czy pełnionych funkcji społecznych" .

Przywiązanie

Zasadniczo istnieją cztery teorie przywiązania:

1. Behawioralna. - przywiązanie jest procesem wymagającym uczenia się, nie jest więc wrodzone. Z biegiem czasu dziecko uczy się postrzegać matkę jako obiekt zaspokajający jego podstawowe potrzeby - ciepła i pożywienia. Tak więc opiekun, stanowiąc bodziec neutralny, stopniowo nabiera cech wzmocnienia wtórnego (wyuczonego, nabytego).

2. Psychoanalityczna - matka jest obiektem zaspokajającym podstawowe popędy dziecka, a więc redukującym jego napięcie. Zaspokojeniu potrzeb fizjologicznych (np. żywieniowych) towarzyszy także przyjemność, mająca erogenne pochodzenie. Matka, której pierś jest obiektem kateksji (rozładowania libido), stopniowo cała staje się dla dziecka synonimem przyjemności oraz zaspokojenia i w ten sposób dochodzi do wytworzenia się więzi między nimi.

3. Poznawczo-rozwojowa.

4. Etologiczna.

Przebieg naszych relacji z matką i najbliższym otoczeniem w okresie wczesnego dzieciństwa ma decydujący wpływ na nasze zachowania i postawy w ciągu całego życia. Brak więzi może być przyczyną nieodwracalnych zaburzeń w sferze emocjonalnej i fizycznej. Wzorce więzi emocjonalnych są częścią składową naszej osobowości, rzutują na najważniejsze obszary życia uczuciowego - rodzicielstwo, przyjaźń oraz miłość romantyczną. To, jak jednostka sprawdzi się w roli ojca lub matki zależy w dużej mierze od schematów przejętych od rodziców. Teoria przywiązania rzuca nowe światło na związki partnerskie, które mogą być rozumiane jako przedłużenie procesu przywiązania. To, że różni ludzie inaczej przeżywają miłość spowodowane jest ich odmienną historią rozwoju więzi emocjonalnej. W oparciu o teorię przywiązania można wytłumaczyć podłoże zarówno "zdrowych", jak i "toksycznych" związków. Uwzględnia ona nie tylko emocje pozytywne tj. czułość, troskliwość i zaufanie, a także te negatywne - strach przed bliskością i zażyłością, chorobliwą zazdrość, huśtawki emocjonalne. Pomaga zrozumieć, w jaki sposób ludzie radzą sobie ze stratą ukochanej osoby, z rozstaniem, a także z samotnością. Jednak naiwnym byłoby sądzić, że styl przywiązania przyjęty przez dziecko trwa nie zmieniając się i nie ewoluując przez całe życie. Doświadczenia społeczne w połączeniu ze wsparciem ze strony rodziny, współmałżonka czy też przyjaciół są w stanie skorygować utrwalone schematy dotyczące związków interpersonalnych.

19. Przedstaw warunki rozwoju dziecka poza rodziną z uwzględnieniem problemu deprywacji potrzeb emocjonalnych.

Naturalnym środowiskiem rozwoju dziecka jest rodzina. Powinna ona być pierwszą

i podstawową szkołą miłości. Dorastanie poza środowiskiem rodzinnym może skutkować

w przyszłości różnorodnymi trudnościami m.in. w pełnieniu odpowiednich ról społecznych,

w samodzielnym funkcjonowaniu, w nawiązywaniu pozytywnych więzi z innymi ludźmi,

w uzyskaniu wykształcenia i zatrudnienia.

W przypadku, gdy dziecko z różnych przyczyn nie może pozostać w swojej rodzinie,

najbardziej korzystnym dla niego rozwiązaniem jest umieszczenie w rodzinie zastępczej lub

w placówce rodzinnej, gdzie powinno znaleźć ciepło, miłość, zrozumienie i poczucie bezpieczeństwa.

Rodzina i placówka opiekuńczo-wychowawcza to środowiska skrajnie różne, a różnice między nimi obejmują liczne dziedziny życia. Dziecko przebywające w placówce stanowi cząstkę instytucji. Jeśli pobyt w domu dziecka trwa dłużej, często wytwarza się u wychowanka postawa konsumpcyjna, nastawienie roszczeniowe - branie bez własnego wysiłku i wkładu pracy. Wszelkie jego problemy rozwiązuje instytucja. Brak jest owej otoczki, przyprawy emocjonalnej, która w rodzinie towarzyszy wszelkim sprawom i działaniom, także dotyczącym dóbr materialnych. Brakuje też często świadomości, że trudno jest coś zdobyć, że czegoś może zabraknąć (na zasadzie : „zniszczy się jedno - wydadzą drugie”).

Podstawową racją istnienia placówek opiekuńczo-wychowawczych jest dobro dzieci, które w nich przebywają, które powinno być realizowane poprzez zaspokajanie bieżących, aktualnych potrzeb dzieci oraz troszczenie się o jak najpełniejszy ich rozwój i przygotowanie do samodzielnego życia.

Dzieci przebywające w placówkach żyją w warunkach odmiennych niż ich rówieśnicy w domach ; nawet wówczas gdy placówka funkcjonuje prawidłowo, gdy wszyscy pracownicy kierują się dobrem dzieci - pozostaje instytucją różniącą się w zasadniczy sposób od rodziny, choć pod wieloma względami warunki w niej są lepsze niż w niejednym domu.

Niestety, warunki placówki opiekuńczo - wychowawczej nie sprzyjają zapewnieniu dziecku podstawowych potrzeb emocjonalnych (potrzeby biologiczne są zaspakajane).

Potrzeba jest czynnikiem dynaminizującym zachowanie ludzi, jest źródłem aktywności człowieka.

Według Maslowa potrzeby ludzkie ułożone są w strukturze hierarchicznej, gdzie zaspokojenie potrzeb niższego rzędu prowadzi do pojawienia się potrzeb wyższego rzędu. Wymienia on następujące potrzeby podstawowe: fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości oraz potrzeby wyższe: uznania (szacunku), samourzeczywistnienia, wiedzy i zrozumienie oraz estetyczne.

Wymieniając potrzeby w układzie hierarchicznym, Maslow zakłada z góry, że warunkiem wykształcenia się potrzeby wyższej jest zaspokojenie potrzeby podstawowej.

Ważnym czynnikiem jest wiek, w jakim dziecko trafiło do placówki i w jakim znalazło się w niekorzystnej sytuacji życiowej. Wiadomo, że największe znaczenie dla prawidłowego rozwoju dziecka mają pierwsze lata, a nawet miesiące życia. Bliski kontakt z osobą dorosłą, w szczególności z matką (choć niekoniecznie), zaspokajanie przez nią podstawowych potrzeb uzdalnia dziecko do nawiązywania więzi osobowej i emocjonalnej z otoczeniem. Kiedy jednak więź taka zostanie zerwana, w sposób nagły czy stopniowy, dziecko przeżywa frustrację.

Przeszkody uniemożliwiające zaspokojenie potrzeb psychicznych określane są w jako frustracje. Mogą mieć one charakter wewnętrzny i zewnętrzny. Konflikty wewnętrzne będą powstawały wówczas, gdy zaspokojenie jednych potrzeb wyklucza zaspokojenie innych, gdy sposób zaspokojenia potrzeby przez jednostkę będzie niezgodny z oczekiwaniami jej środowiska zewnętrznego co powoduje odczuwanie wewnętrznego dyskomfortu jednostki.

W wyniku nastawienia na przeszkodę mogą powstawać zmiany albo nawet zaburzenia w zachowaniu, będące doraźnymi skutkami frustracji. Należą do nich m.in.:

 agresywne zachowania, których celem jest zniszczenie przeszkody powodującej frustrację (np. autoagresji),

 regresja, która jest zachowaniem nieadekwatnym do poziomu dojrzałości umysłowej i emocjonalnej, jest jakby cofaniem się do wcześniejszego etapu rozwoju,

 represja (wyparcie) która jest nieświadomym „zapominaniem” o rzeczach przykrych, co chroni przed odczuwaniem frustracji.

 racjonalizacja, która polega na przypisywaniu swojemu, czasami niewłaściwemu zachowaniu, jakichś społecznie akceptowanych motywów będących niejako wytłumaczeniem - racją tych zachowań,

 projekcja która polega na przypisywaniu innym ludziom własnych cech, stanów psychicznych dla uzasadnienia słuszności postępowania w stosunku do innych

 fantazja może występować wówczas, gdy w rzeczywistości człowiek nie może osiągnąć celu zaspakajającego jego potrzebę, może to uczynić w wyobraźni.

20. Scharakteryzuj rozwój poznawczy dziecka w okresie przedszkolnym.

Umysłowy rozwój dziecka w wieku przedszkolnym wyznaczają osiągnięcia w zakresie czynności umysłowych, zmiany w rodzaju i treści obrazów umysłowych oraz pojawienie się niezmienników.

Biorąc pod uwagę wrażliwość wzrokową, wiadomo, że dzieci potrafią już w wieku 4-lat rozróżniać podstawowe barwy, jednak dopiero w wieku 5 lat większość dzieci używa trafnych określeń przymiotnikowych na oznaczenie tych kolorów. Dzieci nie potrafią odróżniać odcieni barw i popełniają w tym zakresie wiele błędów, liczba ich maleje wraz z wiekiem.

Dużą rolę w rozwijaniu tej umiejętności odgrywają odpowiednie ćwiczenia i zajęcia, które dostarczają sposobności doskonalenia czułości w różnicowaniu barw i subtelnych odcieni. Wiek przedszkolny cechuje także wzrost ostrości wzroku u dzieci. W tym też wieku rozwija się umiejętność rozróżniania kształtów. Dzieci potrafią grupować przedmioty według barwy, kształtu oraz obu tych cech.

Równie ważna w rozwoju umysłowym dziecka jest wrażliwość słuchowa. Rozwój analizatora słuchowego wiąże się ściśle z rozwojem mowy dziecka. Słuch odgrywa ważną rolę w rozwoju mowy dziecka. Dzieci w tym wieku są zainteresowane muzyką. Lubią słuchać i śpiewać. Zajęcia umuzykalniające w przedszkolu zdecydowanie przyczyniają się do rozwoju poczucia melodii i harmonii.

Ważną rolę w procesie poznawania i odzwierciedlenia świata i kształtowania prawidłowych wyobrażeń odgrywają wrażenia węchowe, smakowe i dotykowe. Czułość w zakresie tych analizatorów wzrasta w okresie przedszkolnym więcej niż dwukrotnie. Podobnie dzieje się również z analizatorami ruchowymi.

Typowe dla małego dziecka spostrzeganie w działaniu zmienia w wieku przedszkolnym swój charakter. Dziecko 4-letnie coraz częściej antycypuje percepcyjnie jakieś składniki swoich czynności. Na rozwój spostrzeżeń duży wpływ wywiera również opanowanie mowy. Gdy dziecko zaczyna mówić, spostrzeżenia jego doskonalą się, stają coraz bardziej świadome i bardziej adekwatnie odzwierciedlają rzeczywistość. Spostrzeganie w wieku przedszkolnym związane jest z działaniem, jednak dziecko lubi także przyglądać się różnym przedmiotom już w wieku 4 lat, a po 5 roku życia poświęca na to coraz więcej czasu. Spostrzeżenia w wieku przedszkolnym mają charakter przypadkowy, ponieważ są zależne od mimowolnej uwagi dziecka i działania bodźców emocjonalnych. Można zatem zauważyć, że „rozwój spostrzeżeń dziecka jest z jednej strony ściśle związany z rozwojem jego aktywności ruchowej, z drugiej zaś z rozwojem mowy i pojęciowego myślenia.

Doskonalenie się wrażeń i spostrzeżeń dzieci w wieku przedszkolnym wiąże się ściśle nie tylko z rozwojem mowy, ale także pamięci i uwagi. Jak ważną funkcję spełniają w rozwoju umysłowym dziecka przedszkolnego postaram się ukazać w następnej części pracy. Pamięć dziecka w wieku przedszkolnym przechowuje doświadczenia zabarwione uczuciowo (przyjemne lub przykre) i w zależności od tego może być zadziwiająco dokładna i trwała. Trwałość pamięci wzrasta znacznie w okresie przedszkolnym. Rozwój pamięci dziecka zależy od warunków jego życia.

W okresie przedszkolnym rozwija się i wzbogaca mowa dziecka nie tylko ilościowo, to znaczy nie tylko zwiększa się zakres słownika, ale i jakościowo − dziecko uczy się używać języka w poprawnych formach gramatycznych.

21. Scharakteryzuj rozwój społeczno-emocjonalny dziecka w okresie przedszkolnym.

Wiekiem przedszkolnym określa się wiek pomiędzy czwartym a szóstym rokiem życia dziecka. Dziecko coraz lepiej rozumie emocje własne i innych osób, nabiera zdolności regulowania ekspresji emocji, nabywa umiejętności zaradczych, które pozwalają mu kształtować pozytywne kontakty z dorosłymi i rówieśnikami. Rozwój dziecka w tym wieku jest wyznaczany w dużej mierze przez rozwój jaki nastąpił w sferze poznawczej.

Główna role odgrywa zdobyte wcześniej poprzez dziecko doświadczenie, procesy myślenia logicznego są jeszcze słabo zaawansowane. Coraz większy zasób wiedzy o świecie rodzi w dziecku kolejne pytania dotyczące poznawanej rzeczywistości. Dziecko poprzez te pytania poznaje świat, odnajduje w nim swoje miejsce oraz zaczyna stopniowo budować system własnych wartości.

Stara się przystosować do środowiska w którym żyje poprzez upodobnienie się do niego - to upodabnianie się następuje poprzez identyfikacje i naśladowanie osób znaczących. W procesie tym dziecko poznaje otoczenie, panujące w nim reguły i wartości. Stara się przestrzegać te normy i przyjmować za własne. Podobnie zachowuje się w życiu religijnym. Zaczyna uczestnictwo w życiu duchowym poprzez identyfikacje i naśladownictwo.

W tym okresie następują również istotne przeobrażenia w zakresie rozwoju emocjonalnego. Dziecko nabywa coraz większej łatwości w wyrażaniu własnych stanów emocjonalnych - ekspresja emocjonalna ma charakter spontaniczny. Pojawia się próby dostosowywania emocji do sytuacji. Źródłem emocji może być także wyobraźnia - dziecko boi się czegoś czego tak naprawdę nie ma.

Ważną grupą społeczną dla przedszkolaka są rówieśnicy. Na tym etapie rozwoju występują już wspólne zabawy jednak brak jest w nich w początkowym etapie tego wieku elementu podziału na role. Pojawia się on z czasem pod koniec tego okresu - pojawiają się zabawy zespołowe. Wzrasta liczba zachowań kooperacyjnych a także pojawia się rywalizacja. W tym okresie pojawia się również współczucie - jednak empatia nie ma podstaw poznawczych, dziecko reaguje na dostrzegany stan emocjonalny drugiej osoby. Dziecko w wieku przedszkolnym ma zazwyczaj jednego przyjaciela, jego wybór jest w dużej mierze przypadkowy.

Emocje w tym wieku są znacznie bardziej dojrzałe, występuje większa giętkość emocjonalna oraz większe zróżnicowanie stanów emocjonalnych. Dają już tutaj o sobie znać stereotypy kulturowe - chłopcy częściej przejawiają ekspresje takich emocji jak złość czy gniew. Starają się ukrywać strach. Dziewczynki starają się z kolei ukrywać złości i hamować zachowania agresywne.

22. Dokonaj charakterystyki okresu młodości z uwzględnieniem specyficznych zadań rozwojowych.

Okres dorastania jest ogromnie zróżnicowany indywidualnie i trudno wyznaczyć granice odnoszące się do wszystkich jednostek w każdej kulturze. Przyjęto granice miedzy 11 a 18 r. życia. Początek tego okresu wyznaczają zmiany natury anatomiczno-fizjologicznej, jakie zachodzą w organizmie. One właśnie sygnalizują rozpoczęcie biologicznej fazy dorastania. Fazę tę kończy osiągnięcie biologicznej dojrzałości: zdolności do dawania życia. Fazę pierwszą nazywa się także fazą pokwitania lub pubertalną. Fazę drugą wyznaczają zmiany w sferze psychicznej, przede wszystkim w obrazie własnej osoby. Zakończenie tej fazy wiąże się z osiągnięciem dojrzałości psychicznej, czyli ze zdolnością do decydowania o sobie, odkryciem sensu własnego istnienia i odnalezieniem własnej tożsamości. Warto zaznaczyć, że przebieg i obraz okresu dojrzewania zależą od kontekstu społeczno-ekonomicznego.

Rozwój motoryczny

Kończy się naturalny rozwój ruchowy i kształtuje się indywidualny styl ruchowy i modelu aktywności ruchowej. Ruchy dziewcząt są bardziej płynne, elastyczne i precyzyjne, u chłopców zaś zaznacza się wzrost siły.

Rozwój psychoseksualny

Na podłożu dojrzewania płciowego rozwija się potrzeba seksualna, która wyraża się stanem ogólnego pobudzenia i z czasem przyjmuje formę dążenia ku osobie płci przeciwnej. Potrzeba ta zaznacza się z większą siłą u chłopców niż u dziewcząt, przy jednoczesnym dużym zróżnicowaniu indywidualnym. W tym okresie rozwijają się intymne przyjaźnie między rówieśnikami tej samej płci. Przyjaciele dobierają się na zasadzie podobieństwa psychicznego. Zjawisko to przyjmuje formę adoracji u dziewcząt, a postać kultu bohatera u chłopców. Występuje gwałtowne obdarzanie uczuciem, zwykle na krótko, rówieśnika płci odmiennej. Pojawia się pierwsza postać miłości, tak zwana miłość szczenięca, dla której ważniejsze jest samo kochanie się niż obiekt uczucia. Potem pojawia się miłość romantyczna.

Zmiany w sferze poznawczej

Myślenie przyjmuje postać operacji formalnych. Rozwój operacji formalnych prowadzi do pojawienia się takich właściwości myślenia dorastających, jak refleksyjność, krytycyzm, metaforyczne ujmowanie zdarzeń, niezależność od sądów innych osób, formułowanie własnych opinii.

Młodzież krytycznie ustosunkowuje się do przedstawianych sądów, prezentuje własne stanowisko, jest zdolna do zmiany własnych sądów pod wpływem rzeczowej, racjonalnej argumentacji.

Intensywnie rozwija się wyobraźnia, co znajduje odzwierciedlenie w pomysłowości młodzieży, w jej marzeniach i twórczości. Dorastających cechuje: tendencja do oryginalnego ujmowania zjawisk, łatwość przyjmowania rozmaitych nowości, między innymi technicznych, spontaniczne racjonalizatorskie pomysły, ułatwiające życie na co dzień. Marzenia, dotyczące zarówno własnej osoby. Jak i otoczenia, niejednokrotnie pozwalają młodzieży osiągać to, co niedostępne w rzeczywistości. Twórczość młodzieży jest zjawiskiem powszechnym; występuje najczęściej w formie pisania pamiętników, listów, wierszy, piosenek, opowiadań. Większość tych wytworów cechuje często przesadny, pretensjonalny styl i treść - ważna zwykle jedynie dla samego autora. Większą aktywność w zakresie twórczości werbalnej, także w formie społecznej (na przykład redagowanie gazetki szkolnej), przejawiają dziewczęta. Rozwija się uwaga i pamięć.

Rozwój tożsamości

Dorastanie to okres poszukiwania własnej tożsamości i próby określenia siebie. Dorastający poszukuje wiedzy o sobie poprzez refleksję nad sobą. Szuka odpowiedzi na pytanie Jaki jestem sam w sobie". Jest to podstawowy problem okresu dorastania.

Młodzież poszukuje własnej tożsamości w stałości stosunku do niej rodziców; w tworzeniu nowego obrazu własnej osoby - często poprzez przejmowanie cudzych zachowań, poglądów, przekonań; w sprawdzaniu swoich możliwości fizycznych i psychicznych. Określanie siebie stanowi podstawę dokonywania samodzielnych wyborów, na przykład dotyczących dalszego kształcenia czy zawodu.

Światopogląd młodzieży

Jest on wyrazem intelektualnego modelu świata, połączonego z jego oceną. W okresie dorastania światopogląd ulega ciągłym przemianom, jest niestabilny.

Specyficzną formą światopoglądu młodzieży jest idealizm młodzieńczy. Polega na optymistycznej wizji przyszłości, połączonej z wiarą w realizację własnych pragnień i marzeń. Zderzenie młodzieńczych ideałów z rzeczywistością prowadzi do rozczarowań, których następstwem może być bunt młodzieży. Po okresie pierwszych rozczarowań pojawia się krytykowanie innych.

Zmiany w sferze społeczno-moralnej

Rozwój poznawczy wpływa na kształt sądów moralnych. Tworzą się młodzieżowe subkultury, obejmujące sposób ubierania się, zachowania, hierarchię wartości, wspólny język, podkreślają swoją odrębność wobec świata dorosłych. Warto dodać, że akceptacja grupy rówieśniczej przez jednostkę będzie tym większa, im więcej przeżywa ona konfliktów z dorosłymi.

W okresie dorastania zachodzą istotne zmiany w relacji dorastającego z dorosłymi i rówieśnikami. Konflikty z dorosłymi są typowe dla tego okresu.

W miarę jak młodzi ludzie wyzwalają się spod wpływu dorosłych, zacieśniają się ich więzi z grupą rówieśniczą. Większość dorastających identyfikuje się z rówieśnikami. Związki rówieśnicze przyjmują formę paczek, przyjaźni. Przyjaźń zakłada związek bardziej intensywny i intymny, w którym dorastający mogą wyrażać swoje najskrytsze uczucia, obawy, nadzieje.

23. Przedstaw zagadnienie wpływu społecznego. Omów reguły wpływu.

Wpływ społeczny - zmiana zachowania spowodowana prawdziwym lub wyobrażonym naciskiem ze strony innych osób (konformizm, uległość, posłuszeństwo).

Człowiek jest istotą społeczną. Żyjąc wśród ludzi człowiek wpływa na innych, jest jednocześnie nadawcą i odbiorcą tego wpływu. Temu wpływowi podlega człowiek przez całe swoje życie.

Reguły wpływu społecznego

1. Reguła wzajemności - mówi o tym, że powinniśmy zawsze starać się za otrzymane dobro odwzajemnić. Wzbudza ona w nas „poczucie obligacji”. Jest to specyficzny stan pobudzenia, który jest dla człowieka nieprzyjemny, dlatego jak najszybciej stara się on oddać otrzymane przysługi. Reguła ta jest bardzo mocno wpajana w procesie wychowania i wysoce przestrzegana w życiu przez ludzi.

2. Reguła kontrastu rządzi naszym postrzeganiem świata. Polega to na tym, że jeżeli druga z pokazywanych rzeczy różni się od pierwszej, to widzimy ją jako bardziej różną niż byśmy spostrzegali nie widząc tej pierwszej. Nasze postrzeganie rzeczy, ludzi i zjawisk zależy od porównania z innymi. Wykorzystują to często sprzedawcy zaczynając prezentację od rzeczy najdroższych, przez co kolejne tańsze rzeczy wydają się być jeszcze tańsze.
3. Reguła niedostępności opiera się na fakcie, że człowiek pożąda najbardziej tego, co niedostępne. Wynika to z ogólnie przyjętego systemu wartości, że im czegoś jest mniej, tym jest to cenniejsze. Kiedy człowiekowi ograniczy się wolność wyboru stawiając jakieś zakazy lub nakazy pojawiają się u niego negatywne emocje. Z reguły niedostępności korzystają też aukcje i licytacje, gdzie rywalizacja i świadomość, że za chwilę dane dobro może zostać nabyte przez konkurenta i straci się niepowtarzalną okazję, również ogromnie podbijają ceny. Przed działaniem tej reguły trudno jest się bronić, ponieważ pobudzone zostają emocje. Takie pobudzenie powinno być dla człowieka sygnałem, że należy ochłonąć i dopiero wtedy podejmować decyzje, inaczej mogą one być nieracjonalne.

4. Reguła społecznego dowodu słuszności polega na tym, że ludzie decydują o tym, jakie zachowanie jest w danej sytuacji poprawne na podstawie tego, jak zachowują się inni ludzie. Kiedy człowiek nie do końca wie jak się ma zachować, obserwuje jak zachowują się inni i z nich bierze przykład. Zasada ta jest całkiem rozsądna i naśladowanie innych często pozwala poradzić sobie w sytuacjach dla nas nowych i niepewnych. Zasada społecznego dowodu słuszności często bywa używana w reklamach (kampanie wyborcze) do skłaniania ludzi do uległości za pomocą dostarczania im dowodów, że inni im podobni już ulegli.

5. Reguła lubienia i sympatii mówi o tym, że chętniej spełniamy prośby ludzi, których lubimy. Czynnikami nasilającymi sympatię są:

- atrakcyjność fizyczna (ludziom ładnym przypisujemy pozytywne cechy);
- podobieństwo;

-prawienie komplementów (nawet nieszczere i naciągane pochlebstwa są skuteczne);
-kontakt i współpraca;
-zasada skojarzenia.
6. Reguła autorytetu polega na posłuszeństwu ludziom, których uznajemy za autorytet. Ludzkie naśladowanie zaczyna się w dzieciństwie, kiedy rodzice rzeczywiście więcej wiedzą i potrafią. Cały proces wychowania i przystosowania do życia w społeczeństwie nastawiony jest na wpojenie człowiekowi posłuszeństwa wobec rozmaitych autorytetów: nauczycieli, lekarzy, przedstawicieli prawa i państwa. Problem polega na tym, że człowiek ulega autorytetom również wtedy, kiedy nie ma to sensu albo wiąże się z krzywdą i cierpieniem innego człowieka. Jak trudno jest się oprzeć sile autorytetu dowodzi historia, np. hitlerowskich Niemiec. Obrona przed automatycznym odruchem posłuszeństwa jest trudna z uwagi na to, że z reguły nie zdajemy sobie sprawy z faktu, jak silnie mu ulegamy.
7. Reguła zaangażowania i konsekwencji - zasada ta czerpie swą siłę z systemu wartości, w którym konsekwencja jest uważana za cechę pozytywną zaś niekonsekwencja ma jednoznacznie negatywną ocenę. Poza tym, konsekwencja chroni nas przed wysiłkiem myślenia, a wbrew obiegowym twierdzeniom, myślenie „boli” . Ponadto, myśląc i analizując problem moglibyśmy dojść do wniosków, do których może wcale nie chcielibyśmy dojść. Przed tym też chroni nas bycie konsekwentnym. Czynnikiem aktywizującym ten mechanizm jest zaangażowanie. Trzeba zatem spowodować aby człowiek powiedział i zrobił coś, co uwięzi go w pułapce konsekwencji. Wystarczy jedna drobna początkowa decyzja, a reszta dalej się toczy.

24. Na czym polega zjawisko dehumanizacji? Wskaż przykłady.

Dehumanizacja jest to utrata, zanikanie wartości ludzkich, zastępowanie ich przedmiotowym, obojętnym traktowaniem człowieka.

Mówi się o dehumanizacji człowieka, wartości ludzkich, społeczeństwa, kultury, stosunków pracy itp., które związane są z rozwojem nowoczesnej techniki i cywilizacji przemysłowej oraz kultury masowej, zagrażającej rozwojowi osobowemu i niosącej niebezpieczeństwo degradacji środowiska społeczno-kulturowego.

Do najważniejszych przejawów i źródeł dehumanizacji należą:

a) komercjalizacja kultury i innych form działalności człowieka;

b) instrumentalizacja postaw wobec pracy, zanikanie twórczego i osobistego stosunku do pracy;
c) urzeczowienie stosunków międzyludzkich, które tracą swój osobowy charakter;
d) zagrażająca jednostkom anonimowość życia mimo stale wzrastającej współzależności podmiotów życia społecznego;

e) odchodzenie od kryteriów etycznych przy wartościowaniu działań ludzi w kierunku kryteriów pragmatycznych i utylitarnych;

f) życie w lęku, że wytwory pracy ludzkiej zostaną obrócone w radykalny sposób przeciwko człowiekowi;
g) próby wykorzystywania rozwoju materialnego i techniczno-produkcyjnego do celów panowania nad innymi;

h) utrwalanie się struktur prowadzących do nierównomiernego rozwoju gospodarczego i społecznego, tworzenie się struktur społecznych nie pozostawiających dostatecznej przestrzeni dla rozwoju prawdziwego humanizmu.

25. Na czym polega zjawisko rozproszonej odpowiedzialności? Wskaż przykłady.

Rozproszenie odpowiedzialności polega na obniżaniu się prawdopodobieństwa zareagowania świadków kryzysowego zdarzenia wraz ze zwiększaniem się ilości świadków tego zdarzenia. Rachunek arytmetyczny sugeruje, że im więcej jest świadków kryzysowego zdarzenia (np. wypadku samochodowego), tym większe jest prawdopodobieństwo, że któraś z tych osób podejmie jakieś działanie. Badania eksperymentalne i obserwacje pokazują jednak, że wraz ze zwiększaniem się ilości świadków prawdopodobieństwo reakcji spada. Zjawisko to nazwano rozproszeniem odpowiedzialności. W sytuacji rozproszenia odpowiedzialności pojawia się często uczucie i przekonanie o tym, że jest się osobą anonimową pośród innych ludzi. Co sprzyja niemoralnemu postępowaniu.

Przykład: Na zatłoczonym peronie nagle pewien człowiek traci przytomność. Jest bardzo prawdopodobne, że przechodnie będą "obojętnie" przechodzić obok leżącego i nie udzielą mu pomocy. Prawdopodobieństwo udzielenia pomocy i wezwania np. pogotowia czy policji jest znacznie większe (niemal trzykrotnie), jeśli utratę przytomności widział tylko jeden obserwator. Fakt ten komentowany jest przez media zwykle jako objaw znieczulicy społecznej.

26. Co jest przedmiotem zainteresowania socjologii i jaka jest jej praktyczna przydatność?

Przedmiotem zainteresowań socjologii są wszelkiego rodzaju zbiorowości ludzkie - ich struktura; zachodzące w nich zjawiska i procesy, a także zachowania społeczne wynikające z przynależności do tych zbiorowości. Przedmiotem badań socjologii są współczesne społeczeństwa rozwinięte (przemysłowe). Wśród sposobów uprawiania socjologii, czyli nastawienia na realizację konkretnych celów, można wyróżnić cele poznawcze i praktyczne.

Praktyczna przydatność socjologii zawsze była i jest przedmiotem badań socjologów. Pod koniec XX wieku wyodrębniła się samodzielna dziedzina badań nad wykorzystywaniem wiedzy socjologicznej w różnych dziedzinach życia zbiorowości.

Socjologia może być jednym z czynników rozwiązywania problemów społecznych - pełniąc rolę edukacyjną i instrumentalną. Jest źródłem wiedzy przydatnej do likwidowania niepokojów społecznych oraz pełni rolę bezpośredniego znajdowania skutecznych sposobów rozwiązywania problemów.

Relacja między socjologiem a klientem może przybrać postać technologiczną i kliniczną. W przypadku postaci technologicznej socjolog przyjmuje przedstawiony mi problem i nie weryfikuje jego sensowności ani powodu zlecenia badań. Przedstawia środki realizacji celów określonych przez klienta oraz przewidywalne koszty społeczne i skutki podejmowanych działań. W przypadku postaci klinicznej specjalista zwraca uwagę na sformułowanie problemu i ocenia je w świetle posiadanej wiedzy socjologicznej. Klient zgadza się na ocenę sformułowanego przez siebie celi i sposobu jego realizacji. Skutkiem może być zdefiniowanie nowego problemu wyjściowego.

27. Jakie cechy charakteryzują małe grupy społeczne?

Grupa społeczna to zbiorowość, która posiada wewnętrzną strukturę, a interakcje między członkami tej grupy zachodzą wedle stałych wzorców. To zbiór osób (przynajmniej trzy), których pozycje i role są ze sobą powiązane.

Grupy małe to grupy kilku - lub kilkunastoosobowe. Od innych grup społecznych odróżnia je przede wszystkim fakt, że wszyscy członkowie mają ze sobą bezpośredni kontakt - występuje więc interakcja bezpośrednia. Osoby należące do grupy muszą mieć świadomość przynależności. Członkowie posiadają wspólny cel, struktury wewnętrzne oraz normy.

Cechy grup małych:

• posiadają prosta strukturę wewnętrzną

• nie występuje podział na mniejsze podgrupy

• stosunki pomiędzy członkami są bardziej bezpośrednie i osobiste

Przykłady grup małych:

• szkolny zespół baletowy

• rodzina

• społeczność lokalna

• grupa rówieśnicza

28. Określ podstawowe właściwości dużych grup społecznych.

Cechy grup dużych:

• posiadają rozbudowaną strukturę wewnętrzną,

• wewnątrz grupy istnieje wiele podgrup,

• członkowie nie zawsze znają się osobiście,

• przynależność do grupy jest pośrednia np. przez małe grupy,

Przykłady dużych grup:

• plemienne

• narodowe

• religijne

• partie polityczne

Grupy duże to grupy zazwyczaj bardzo liczne. Często są one wynikiem zwiększenia się liczby członków grup początkowo małych, skupionych wokół przywódców organizatorów. Wzrost liczby członków i zwiększenie się terytorialnego zasięgu grupy uniemożliwia stopniowo bezpośrednie stosunki osobiste, i co za tym idzie powoduje konieczność pośredniego kontaktowania się członków. W rezultacie działanie i kontrola społeczna przyjmują formy zinstytucjonalizowane, pojawiają się regulaminy, przepisy mające na celu utrzymanie wewnętrznej spójności grupy, kształtowanie postaw członków, regulowanie ich zachowań, niekiedy zachodzi konieczność korzystania ze środków masowej komunikacji, kształtuje się hierarchia służbowa itp.. Więź osobista zostaje zastąpiona więzią formalną.

29. Na czym polegają i w czym się wyrażają związki między społeczeństwem a osobowością ?

Uwarunkowania właściwości psychiki człowieka, a niekiedy nawet ograniczają się tylko do nich. Analizując osobowość, należy zaznaczyć, że nie jest ona cechą gatunkową człowieka, lecz cechą indywidualną i kulturową, odnoszącą się do wzoru, do którego osiągnięcia zmierza proces wychowania i samowychowania. Właśnie w tym aspekcie zaznaczają się wyraźne związki miedzy społeczeństwem a osobowością.

1. Osobowość człowieka kształtowana jest przez cechy biofizyczne jak też poprzez proces socjalizacji, która przystosowuje człowieka do życia w zbiorowości, umożliwia porozumienie się i inteligentne działanie w jej ramach, uczy jak się zachować, by osiągnąć cele życiowe.

2. Człowiek przychodzi na świat z określonymi cechami psychofizycznymi (zdolnościami, temperamentem i innymi), na których podłożu, w procesie socjalizacji, kształtuje się osobowość.

3. Człowiek, żyje, działa i rozwija się w społeczeństwie, środowisku, grupie społecznej, w których spełnia określone funkcje.

4. Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki.

5. Socjalizacja jest to wchodzenie w kulturę, co rozumie się jako poznawanie i przyjmowanie przez jednostkę tradycji i wzorów kulturowych wyznaczających sposób jej zachowania się.

6. Podstawą socjalizacji jest uczenie się, gromadzenie wiedzy i doświadczeń, aktywne przystosowywanie się do wymogów społeczeństwa.

7. Osobowością społeczną nazywamy względnie trwałą strukturę psychiczną człowieka, ukształtowaną pod wpływem czynników środowiska biologicznego i społecznego, wpływającą na jej zachowanie i działanie nadając kierunek i organizację.

30. Omów przemiany osobowości społecznej w okresie transformacji społecznej.

Obrady Okrągłego Stołu rozpoczęły w Polsce w lutym 1989r. transformację systemową. Obejmuje ona społeczeństwo gospodarkę ustrój państwowy i życie polityczne. Forma tych przemian ma charakter ewolucyjny, natomiast treść dokonywanych przeobrażeń nosi znamiona rewolucyjne. Transformacja systemowa prowadzi do gospodarki rynkowej i ustroju demokratycznego. W okresie transformacji następują przemiany w strukturze społeczeństwa w obrębie interesów grupowych oraz świadomości społecznej.

Okres realnego socjalizmu pozostawił po sobie strukturę społeczna obejmująca klasę robotniczą chłopów i inteligencje. W świadomości społecznej zostały z jednej strony ugruntowane wartości typowe dla państw realnego socjalizmu, takie jak: egalitaryzm, skłonności do bierności, podwójna moralność. Z drugiej strony w całym minionym okresie naród zachowywał wewnętrzną suwerenną, duchową i historyczną tożsamość.

Za przemianami na drodze do gospodarki rynkowej i parlamentarnej nie nadążają zmiany w świadomości społecznej. Wszystkie pozytywne strony kapitalistycznej gospodarki są akceptowane, ale sposoby dochodzenia do niej budzą różne odczucia. Wiele grup społecznych oczekuje nadal na dokonywanie przez państwo takiego podziału dochodu narodowego, w którego wyniku grupy te osiągnęłyby większe korzyści. Z trudem następuje zmiana zachowań, chodź jest konieczna w procesie dokonujących się przeobrażeń, Coraz częściej jednak pojawia się skłonność do ponoszenia ryzyka i chęci konkurowania.

Transformacja ustrojowa przyniosła ogrom zmian, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych, we wszystkich dziedzinach życia społecznego, politycznego i gospodarczego. Bezrobocie pojawiło się jako jej bardzo negatywny rezultat i stało się wielkim problemem społecznym. Ograniczyło zadowolenie ludzi z pozytywnych efektów zmian, takich jak demokracja, decentralizacja i przystąpienie do Unii Europejskiej. Z czasem okazało się jednym z ważniejszych, a być może nawet kluczowym kryterium podziału społecznego - na wygranych i przegranych transformacji.

31. Przedstaw podstawowe uwarunkowania transformacji ustrojowej.

Transformacja ustrojowa nastąpiła w ramach trzeciej fali demokratyzacji, procesu zachodzącego w skali globalnej w ostatniej dekadzie XX wieku. Systemy demokratyczne zastąpiły systemy autorytarne bądź totalitarne w około trzydziestu krajach: najpierw na południu Europy, następnie w Ameryce Łacińskiej i Azji, a w końcu w państwach radzieckiej strefy wpływów.

Istniejący po II wojnie światowej system bezpieczeństwa był oparty na wielopłaszczyznowej polaryzacji społeczności międzynarodowej wokół dwóch dominujących państw-centrów: Stanów Zjednoczonych Ameryki i Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Stan stosunków między super-mocarstwami miał decydujący wpływ na sytuację w Europie Środkowo-Wschodniej. O przełomie 1989 r. w Europie Środkowo-Wschodniej zadecydował zwrot w polityce amerykańskiej widoczny u schyłku lat. Zwrot ten polegał na kumulacji trzech elementów: 1) podejścia ideologicznego do komunizmu i odmawiania ZSRR moralnego prawa do bycia równorzędnym partnerem w stosunkach międzynarodowych, w tym traktowania tego państwa jako „imperium zła"; 2) odejścia w amerykańskiej polityce zagranicznej od tradycyjnego powstrzymywania na rzecz odepchnięcia; 3) zanegowania aktualnej strefy wpływów ZSRR poza granicami państwa i podjęcia starań na rzecz jej zmniejszenia.

Miało to doprowadzić do wyczerpania ekonomicznego i militarnego, a w konsekwencji do pokonania przeciwnika. Nowy kierunek strategii amerykańskiej zatwierdzonej przez prezydenta Ronalda Reagana w 1983 r. zakładał odrzucenie zasady koegzystencji dwóch systemów polityczno-społecznych na rzecz działań prowadzących do zmian w bloku radzieckim. Zaatakowano podstawowe, najsłabsze punkty ekonomiczne i polityczne systemu radzieckiego. W przypadku Polski była to tajna pomoc finansowa, wywiadowcza i wsparcie logistyczne dla ruchu „Solidarności", co zapewniało przetrwanie opozycji w środku radzieckiego imperium oraz sankcje ekonomiczne wobec Polski po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 r

Do innych czynników, które miały wpływ na zmiany w Europie Środkowo--Wschodniej należy wybór 16 października 1978 r. metropolity krakowskiego, kardynała Karola Wojtyły na papieża. To wpływ bardzo istotny, zwłaszcza ze względu na opozycyjną wobec władz komunistycznych rolę Kościoła katolickiego oraz ogromny autorytet Jana Pawła II, zwłaszcza w społeczeństwie polskim. Podkreślić należy wpływ głoszonej nauki oraz znaczenie pielgrzymek Ojca Świętego na postawy Polaków. Poza sprawami religijnymi zawierały one treści społeczne i polityczne. Jan Paweł II wykazywał stałe zainteresowanie sytuacją w ojczyźnie. Znane są inicjatywy papieskie na rzecz „mediacji narodowej" w latach 1980-1981, w tym list papieski po wprowadzeniu stanu wojennego z 18 grudnia 1981 r., w którym prosił o zaniechanie działań mogących przynieść rozlew krwi. Papież mobilizował rodaków, uświadamiając, że mają wystarczająco dużo siły, aby przeciwstawić się systemowi.

32. Wyjaśnij pojęcie subkultury młodzieżowej, przedstaw jej cechy oraz wskaż rodzaje.

Subkultura młodzieżowa - nazwa grupy młodzieżowej, w której normy obyczajowe, zasady postępowania, ubiór, odbiegają od norm reszty społeczeństwa.

• To nieformalna grupa osób działająca według odrębnych wzorów i zasad postępowania.

• Jej członkowie nie przestrzegają zwyczajowo przyjętych w społeczeństwie norm.

• Osoby należące do tych podkultur to zazwyczaj ludzie bardzo młodzi, uczniowie szkół średnich, studenci. Najwięcej z nich można spotkać w dużych miastach.

• W małych wioskach są oni wytykani palcami, ośmieszani oraz często prowokowani do bójek.

• Subkultury mogą być szczelnie zamknięte i trudno dostępne dla ludzi z zewnątrz. Aby należeć do niektórych trzeba się czymś wykazać.

• Niektóre z tych nieformalnych grup są nastawione pokojowo do otaczającego ich świata.

Do głównych cech subkultur młodzieżowych zalicza się:

- założenia ideologiczne,

- obyczajowość,

- kreowany wizerunek,

- aktywność twórcza.

Rodzaje: Bikiniarze, Hipisi, Git- ludzie, Chuligani, Punki, Skini, Sataniści, Rastafarianie, Graficiarze, Squatersi, Metalowcy, Skejci, Technomani, Dresiarz , Hakerzy, Szalikowcy, Emo, Goci.

33. Omów przedmiot i funkcje socjologii edukacji.

Socjologia wychowania i edukacji bada rzeczywistość społeczno - wychowawczą w aspekcie teoretycznym, empirycznym i socjotechnicznym.

Przedmiot badań:

1. Zbiorowości społeczne, zjawiska, procesy socjalizacyjne i wychowawcze decydujące o kształtowaniu się poszczególnych jednostek, grup, klas, warstw, kategorii zbiorowości etnicznych i terytorialnych.

2. Instytucje wychowawcze regulujące przebieg procesów resocjalizacyjnych, wychowawczych wpływające na strukturę, treści i formy, organizację czynności wychowawczych i społeczno - kulturowych warunków wychowania oraz działalnością edukacyjną pośrednią lub bezpośrednią innych instytucji.

3. Społeczno - kulturowy przebieg procesów wychowania i zachowań, organizacji i dezorganizacji sprzyjającej bądź nie realizacji celów oraz zadań wychowania i edukacji, zmiany i przekształcenia zachodzące pod wpływem edukacji i działalności społeczno - zawodowej.

4. Poziomy efektywności i jakości funkcjonowania procesów wychowawczych i kulturowych w ramach mikro, mezo i makro systemów wychowania w zakresie form wychowania naturalnego, bezpośredniego, pośredniego, formalnego i nieformalnego.

Funkcje socjologii wychowania:

1. Funkcja poznawcza i teoretyczna - polega na przekazywaniu społeczeństwu wiedzy, służy poznawaniu życia społecznego ludzi, umożliwia poznawanie mechanizmów, procesów i praw strukturalnych, rozwojowych, wyjaśnianie opisywanych zjawisk i zależności.

2. Funkcja humanistyczna - wyraża się głównie we wprowadzaniu w system norm i wartości, określania norm i zachowań grup i jednostek w rozwijaniu osobowości i kształtowaniu postaw i przekonań, a także stereotypów.

3. Funkcja wychowawcza - przejawia się w kształtowaniu wzorów i modeli zachowań społecznych, umożliwia świadome i celowe wykonywanie celów i zadań wychowania.
4. Funkcja diagnostyczna i prognostyczna - przejawia się w rozpoznawaniu określonego stanu rzeczy. Na podstawie diagnozy formułujemy optymalne rozwiązania.

5. Funkcja społeczno - pedagogiczna i socjotechniczna - społeczno - pedagogiczna zajmuje się wyjaśnianiem sytuacji społeczno wychowawczych jak również wskazywaniem skutecznych metod i technik oddziaływania wychowawczego, a socjotechniczna to organizowanie i kierowanie procesami wychowawczymi w szkole, klasie, grupie koleżeńskiej, środowisku społecznym.

6. Funkcja apologetyczna i demaskatorska - te funkcje są realizowane w zależności od tego jakie orientacje, interesy, cele i zadania światopoglądowe i moralno - etyczne propaguje i realizuje. Apologetyka - obrona czyichś interesów, ukazywanie czyichś interesów. Demaskatorska - wyszukiwanie pewnych mankamentów, uchybień, to co szkodliwe dla rozwoju człowieka.

34. Przedstaw zagadnienie powstania i rozwoju socjologii edukacji.

Socjologia edukacji skupia się na analizie zjawisk wiążących się z wychowaniem, kształceniem i organizacyjnymi strukturami instytucji szkolnych, obejmującą systemy praktyk pedagogicznych od przedszkola aż po uniwersytet.

Początki socjologii wychowania to 1837 rok.

Rozwijała się na dwóch etapach:

I - etap naukowy,

II - etap przednaukowy:

- wiedza ludowa w skład której wchodzi mądrość ludowa

- refleksje mędrców - to filozofia społeczna.

Ojcem socjologii wychowania był A. Comte.

Czynniki, które zadecydowały o powstaniu socjologii jako nauki:

a) czynniki ekonomiczne:

- kształtuje się kapitalizm,

- migracje ludzi do miast,

- urbanizacja,

- masowa produkcja,

- wzrost wydajności ekonomicznej, w wielu gałęziach gospodarki (np. maszyny parowe),

- przyspieszenie tempa uprzemysłowienia - rewolucja przemysłowa,

b) czynniki polityczne:

- wielka rewolucja francuska 1789-1799),

- rozwój nowych systemów politycznych a zwłaszcza demokracji

- rozwój państw (imperium Rosyjskie i Brytyjskie),

• prąd filozoficzno- intelektualny-oświecenie (możliwy był rozwój nauk także tych zaniedbywanych jak matematyka, biologia).

35. Omów pojęcie i przedstaw typologię systemów wychowawczych.

SYSTEM WYCHOWANIA - to jest celowo zorganizowany układ instytucji wychowania lub pozycji, ról, celów, zadań, treści, metod, form wychowania służący przygotowaniu jednostki do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Jest on uwarunkowany i systemem społecznym i kulturowym i gospodarczym, politycznym i stanem wiedzy.

Systemy wychowawcze:

1. Wychowanie autokratyczne - czasami wynika z tzw. władzy rodzicielskiej, którą posiadają rodzice i używają jej w stosunku do dziecka. To prowadzi do przeświadczenia, że ich rolą jest kontrolować dziecko, więc rodzice narzucają mu, jak ma postępować, jak myśleć itd. Rolą dziecka jest wtedy bycie bezwzględnie posłusznym rodzicom, nie może ono dyskutować, musi wykonywać polecenia i przyznawać rację rodzicom (którzy się nie mylą). Panuje tu rygor pielęgnowany przez rodziców, któremu dziecko się poddaje. Rodzice hamują aktywność dziecka - ograniczają jego swobodę i wolność, mówią na temat moralności.

2. Wychowanie demokratyczne - wzajemne poszanowanie praw wszystkich członków rodziny, włącznie z poszanowaniem praw dzieci bez względu na ich wiek. Rodzice wypracowują zasady funkcjonowania rodziny wraz z dziećmi. Dzieci w takim systemie uczą się zasad postępowania, naśladują często rodziców, ale nie z obawy przed karą, tylko dlatego, że zasady rodziny są przez nie akceptowane. Można tu zauważyć wzajemną akceptację wszystkich członków rodziny, wzajemne zaufanie i silne więzi rodzinne. System ten jest odbierany pozytywnie, ale wymaga dojrzałości rodziców w zakresie pełnionych funkcji.

3. Wychowanie liberalne - pokazuje, że rodzice zostawiają dziecku całkowitą swobodę, w której dziecko samo kieruje swoimi poczynaniami, choć nie jest tego świadome. Rodzice podporządkowują się dziecku, ich rola sprowadza się do spełniania jego zachcianek, potrzeb, usuwania trudności. Z upływem czasu pojawiają się kłopoty. Rodzice przekonują się, że nie mają żadnego wpływu na postępowanie dziecka, bo oni są tylko od spełniania życzeń. Konsekwencje są dramatyczne - w momencie wychodzenia dziecka z rodziny nie może się ono odnaleźć w społeczeństwie, w regułach narzucanych przez społeczeństwo, nie rozumie, dlaczego musi się im podporządkować. Wychowanie liberalne najczęściej jest praktykowane „z konieczności” - rodzice nie mają czasu dla dziecka, być może pracują, a dziecko zostawiają samemu sobie i pozwalają mu robić, co tylko chce, byle nie przeszkadzało.

4. Wychowanie okazjonalne - są to oddziaływania doraźne - od okazji do okazji, system wychowania jest generowany przez sytuację, a więc również doraźny. Jest to przez dziecko odbierane negatywnie, wnioskuje ono o nieprzewidywalności rodziców - nie wie, jak zareagują oni na jego kolejny wybryk czy nieposłuszeństwo. Rodzice stosujący wychowanie okazjonalne wychowują wtedy, gdy udzielają kar. Rodzi to niepewność - dziecko nie wie, co je czeka - oraz brak poczucia bezpieczeństwa, ponieważ rodzice nie wpajają mu norm postępowania. Dziecko nie nabywa wiedzy, nie uczy się reguł postępowania, nie umie działać konsekwentnie.

5. Wychowanie niekonsekwentne - postępowanie rodziców jest różne. Dziecko jest karane, gdy sytuacja tego wymaga, ale później w takiej samej sytuacji rodzice nie reagują. Nieraz też błahe przewinienie wywołuje straszną awanturę, złość rodziców itd. Czasami takie niekonsekwencje wynikają z przemęczenia rodziców, z ich przepracowania. Reakcje rodziców są nieproporcjonalne do konkretnych zachowań dziecka, więc nie rozumie ono, co mu wolno, a czego nie. Kiedy jest dotkliwie karane za niewielkie przewinienia, rodzi się w nim poczucie niesprawiedliwości i krzywdy, kiedy rodzice nie reagują na poważny wybryk, dziecko nabiera fałszywej pewności siebie. Z upływem czasu może to zrodzić niechęć lub nawet wrogość wobec rodziców.

36. Przedstaw pojecie i elementy składowe osobowości społecznej.

Człowiek, żyje, działa i rozwija się w społeczeństwie, środowisku, grupie społecznej, w których spełnia określone funkcje. Wymaga to od niego określonych cech osobowości. Osobowość społeczna człowieka kształtuje się i rozwija pod wpływem środowiska biologicznego o środowiska społecznego.

Osobowością społeczną nazywamy względnie trwałą strukturę psychiczną człowieka, ukształtowaną pod wpływem czynników środowiska biologicznego i społecznego, wpływającą na jej zachowanie i działanie nadając kierunek i organizację.

1. Osobowość jest złożonym systemem cech wzajemnie się przenikających i warunkujących, których istotę można zrozumieć jedynie wówczas, gdy będzie się je analizować na tle całokształtu życia psychicznego i systemu działań jednostki.
2. Osobowość jest całością zorganizowaną, a więc posiadającą swoistą strukturę, w której ramach wszystkie cechy psychiczne są od siebie zależna, ale nie wszystkie jednakowo ważne; pewne z nich są dominujące, bardziej aktywne i wywierają decydujący wpływ na zachowanie jednostki.
3. Cechy składające się na strukturę osobowości nadają całej osobowości charakter dynamiczny i aktywny
4. Aktywność osobowości skierowana jest na realizację określonych celów i ideałów, ukształtowanych na podłożu przyswojonych przez jednostkę wartości społecznych
5. Osobowość jako całość jest tworem ukształtowanym na podłożu życia jednostkowego, osobistych doświadczeń nagrodzonych w toku pracy i współżycia z innymi ludźmi, rozbudzonych potrzeb oraz przyswojonych ideałów i wzorów życia .

Elementy osobowości społecznej:

1. Czynniki biologiczne i psychiczne

2. Rola społeczna

3. Jaźń subiektywna

4. Jaźń obiektywna

5. System uznawanych wartości społecznych

6. Wzór osobowy.

37. Omów relacje pomiędzy procesami socjalizacji a rozwojem.

Pomiędzy procesami socjalizacji a rozwojem zachodzi ścisły związek.

Proces socjalizacji:

1. Polega na tym, że wczesna socjalizacja ma wpływ większy na formowanie się ludzkich cech niż socjalizacja późniejsza. Ponieważ dziecko nie ma żadnych doświadczeń w zakresie interakcji społecznych, ani ukształtowanego sposobu grania ról, koncepcji własnego ja, ani uczuć, które pomogłyby mu w pierwszych kontaktach społecznych dlatego te pierwsze kontakty mają ogromny wpływ na rozwój naszych podstawowych dyspozycji i umiejętności.

2. Interakcje z osobami ważnymi ma na nas o wiele większy wpływ, niż kontakty z pozostałymi ludźmi. Osoby ważne to takie z którymi nawiązujemy związek emocjonalny (w pierwszym okresie są to rodzice i najbliżsi członkowie rodziny). Przejmujemy punkt widzenia rodziców i innych członków rodziny i styl odgrywania ról oraz prezentowanie siebie innym. Dziecko uczy się panować nad okazywaniem emocji.

3. Polega na tym, że interakcja w grupach pierwotnych tzn. w których ludzie znają się nawzajem, a ich stosunki są bliskie i intymne, jest znacznie większa i ważniejsza w kształtowaniu osobowości niż w grupach wtórnych, w których interakcje są bardziej formalne, mniej intymne.

4. Długotrwałe związki z innymi ludźmi mają większy wpływ na naszą osobowość niż związki krótkotrwałe i przypadkowe.

W wieku młodzieńczym wykrystalizowują się pierwsze cechy socjalizacji: styl kierowania ról, skłania się ku pewnym przekonaniom, ma świadomość istnienia norm. Umiejętności te nie są jeszcze jednak zbyt dobrze wykrystalizowane. Zmiany dokonują się stopniowo, czasami prawie niedostrzegalnie. Zmian można dokonać w obrębie zmian kulturowych i przekonań. Za pomocą treningu można zmienić skłonności emocjonalne i styl wykonywania ról.

38. Omów wewnętrzne i zewnętrzne funkcje szkoły

Szkoła jest to instytucja oświatowo-wychowawcza zajmująca się kształceniem i wychowaniem dzieci i młodzieży i dorosłych. W szkole odbywa się proces nauczania, uczenia się.

Zewnętrzne funkcje szkoły to te, które wypływają z postanowień zbiorowości powołującej szkołę do istnienia, organizującej szkolnictwo, zapewniającej mu bazę materialną i warunki ciągłości działania.

1. kultura narodowa w odniesieniu do szkoły, stanowiąca postulaty ciągłości kulturowej, rozwoju kulturowego oraz podnoszenia aspiracji kulturowych warstw społecznych;
2. ideologia, zwłaszcza polityczna oraz system norm moralnych i obyczajowych w zakresie współżycia ludzi;

3. poszczególne działy gospodarki narodowej i prywatnej profilują szkolnictwo oraz poszczególne szkoły według potrzeb ekonomicznych kraju.

4. struktura społeczno zawodowa wyznaczająca role społeczne, kariery zawodowe i sposób życia społeczności lokalnej, w której działa.
Wewnętrzne funkcje szkoły to, te które niejako nadbudowują się nad jej strukturą instytucjonalną czy też wypełniają strukturę zindywidualizowanymi zachowaniami. Kategorią charakteryzującą wewnątrzszkolny punkt widzenia jest podstawą wobec szkoły, postawy mają bowiem decydujący wpływ nie tylko na sposób spełniania ról szkolnych, ale nadto określają one w znacznym stopniu status jednostki w szkole.

1. Funkcje edukacyjne polegające na przekazywaniu określonej wiedzy, umiejętności i nawyków;
2. Funkcje selektywne szkoły, decydujące o ilości i jakości przygotowywanych kadr, ich doborze i specjalizacji, przy uwzględnieniu stopnia demokratyzacji, wyrównywaniu startu życiowego;
3. Funkcje adaptacyjne i kulturowe, wyrażające się w wprowadzaniu do społeczności lokalnej i jej kultury;

4. Funkcje ideologiczne, wskazujące określone cele działania, „filozofię edukacji” lub alternatywne „wizje edukacji”. Ideologia dotyczy postaw i opinii, przekonań i poglądów kształtowanych również przez szkoły.

5. Funkcje integracyjne i dezintegracyjne, wpływa pośrednio lub bezpośrednio na społeczność pozaszkolną przekraczającą często jej funkcje założone. Szkoła jako specyficzny, względnie otwarty system społeczno-edukacyjny otwarta jest na zmieniające się życie społeczne, równocześnie zaś jest czynnikiem przemian społecznych i elementem kreującym nową przyszłość, odkrywającym nowe obszary życia i rozwoju człowieka.
6. Funkcje społeczne szkoły. Wynikają z etapu rozwoju społecznego, stosunków społecznych i układu tych stosunków. Wpływ na funkcję i miejsce szkoły w społeczeństwie wywierają również tradycje oświatowo-kulturalne i historyczne poszczególnych społeczeństw. Szkoła bowiem, aby sprostać swym zadaniom, musi nadążyć za rozwojem społeczeństwa. Rozwój nauki, techniki, kierunki tego rozwoju, realizowane w społeczeństwie programy polityczne, społeczno-ekonomiczne, polityka oświatowo-kulturalna, dotychczasowe osiągnięcia.

7. Funkcje opiekuńcze i wychowawcze szkoły. Spełnia je w następujących formach:

- diagnozowanie sytuacji dziecka w rodzinie i środowisku;

- ratownictwo indywidualne;

- kompensacja;

- profilaktyka;

-stymulowanie rozwoju;

- poradnictwo;

- integracja i koordynacja działalności opiekuńczo - wychowawczej.

39. Określ podstawy tworzenia się młodzieżowych grup rówieśniczych

Grupy rówieśnicze stanowią naturalną formę życia dzieci i młodzieży; wyrażają ich dążenia do działania i samodzielności. Są to grupy samorzutne. Powstają w wyniku aktywności zabawowej oraz samodzielnego rozwijania dążeń i celów. Grupy dzieci i młodzieży tworzą się na podłożu analogicznych potrzeb czy zainteresowań: zabawowych, sportowych, towarzyskich, intelektualnych itp..

Grupa dostarcza wzorców zachowania, zaspokaja potrzebę przynależności i aktywności. Grupy rówieśnicze stanowią naturalną drogę procesu uspołeczniania młodzieży i dzieci, wchodzenia w skomplikowany świat współżycia i współdziałania społecznego. Umożliwia demonstrowanie własnych poglądów i swego stosunku do społeczeństwa. Czyni to poprzez elementy własnej kultury: własne teksty i własną muzykę, rodzaj stroju i zachowania. Daje poczucie poczucie pewności siebie i oparcia w poczynaniach, uniezależnia się od autorytetu dorosłych.

Rodzaje grup rówieśniczych

Ze względu na sposób powstawania i instytucjonalne usankcjonowanie grupy można wyróżnić:
1. Grupy formalne ( klub sportowy, drużyna harcerska, klasa szkolna )

2.Grupy nieformalne (duże, małe )

- dziecięce grupy zabawy

- grupy młodzieżowe tzw. Paczki

- grupy dewiacyjne np. gangi, bandy.

Grupy formalne są wyznaczone przez strukturę organizacyjną danej społeczności. Mają określone zadania i rozwinięty system kontroli. Grupy formalne zbliżają się do środowisk wychowawczych intencjonalnych o świadomie zamierzonym i planowo realizowanym kierunku działania wychowawczego.

Grupy nieformalne powstają spontanicznie. Nie są organizowane w sposób planowy i zamierzony. Ich struktura organizacyjna nie jest instytucjonalnie usankcjonowana. Nieformalne grupy rówieśników występują we wszystkich podstawowych fazach uspołeczniania dzieci i młodzieży, poczynając od wieku przedszkolnego, poprzez wiek szkoły podstawowej i średniej, aż do fazy starszej. Grupa rówieśnicza jest efektem dążenia dzieci lub młodzieży w zbliżonym wieku i o podobnych potrzebach, do stworzenia własnej społeczności mającej służyć zaspokajaniu tych potrzeb, poza nadzorem dorosłych lub przy akceptacji z ich strony.
Wpływ grup rówieśniczych na wychowanie jest bardzo duży. Jednak wychowawcze oddziaływanie grup rówieśniczych może być pozytywne lub negatywne. Wśród niepożądanych zjawisk można wymienić: użycie żargonu, przeklinanie, wagarowanie, złośliwość, lekceważąca postawa wobec zasad i autorytetów, skłonność do naruszania więzi rodzinnej i odrzucania wzorów ustalonych w rodzinie. W miarę rozwoju dziecka wpływ ujemnych cech staje się słabszy, dominują natomiast dodatnie czynniki oddziaływania grup rówieśniczych. Uczestnicy tych grup rozwijają samokontrolę, wierność, lojalność, sumienność. Grupy wyrównują niedosyt zaspokajania potrzeb psychospołecznych w domu i szkole. Są terenem zdobywania nowych doświadczeń społecznych, umiejętności współżycia i współdziałania, wczuwania się w cudze przeżycia i problemy.

40. Wyjaśnij pojęcie subkultury młodzieżowej, przedstaw jej cechy oraz wskaż rodzaje

Subkultura młodzieżowa - nazwa grupy młodzieżowej, w której normy obyczajowe, zasady postępowania, ubiór, odbiegają od norm reszty społeczeństwa.

• To nieformalna grupa osób działająca według odrębnych wzorów i zasad postępowania.

• Jej członkowie nie przestrzegają zwyczajowo przyjętych w społeczeństwie norm.

• Osoby należące do tych podkultur to zazwyczaj ludzie bardzo młodzi, uczniowie szkół średnich, studenci. Najwięcej z nich można spotkać w dużych miastach.

• W małych wioskach są oni wytykani palcami, ośmieszani oraz często prowokowani do bójek.

• Subkultury mogą być szczelnie zamknięte i trudno dostępne dla ludzi z zewnątrz. Aby należeć do niektórych trzeba się czymś wykazać.

• Niektóre z tych nieformalnych grup są nastawione pokojowo do otaczającego ich świata.

Do głównych cech subkultur młodzieżowych zalicza się:

- założenia ideologiczne,

- obyczajowość,

- kreowany wizerunek,

- aktywność twórcza.

Rodzaje: Bikiniarze, Hipisi, Git- ludzie, Chuligani, Punki, Skini, Sataniści, Rastafarianie, Graficiarze, Squatersi, Metalowcy, Skejci, Technomani, Dresiarz , Hakerzy, Szalikowcy, Emo, Goci.

41. Dokonaj charakterystyki przedmiotu badań pedagogiki jako dyscypliny naukowej.

PEDAGOGIKA - nauka o wychowaniu człowieka tworzy metodyczne i teoretyczne podstawy planowej działalności wychowawczej mającej na celu wyposażenie społeczeństwa w wiedzę ogólną i zawodową, w system wartości i przekonań niezbędnych dla jego funkcjonowania. Formułuje teorię celów wychowawczych uwarunkowanych historycznie i klasowo.

Przedmiotem badań tłumaczącym racje istnienia pedagogiki jako nauki jest praktyka edukacyjna, na którą składa się wiele zjawisk, tj. działanie instytucji edukacyjnych, stosunki międzyludzkie w nich panujące, zmiany zachodzące w ludziach poddanym oddziaływaniom edukacyjnym itp. Istnieje niezależnie od intencji i działań uczonych. Ich zadaniem jest natomiast opisywanie tej praktyki, wyjaśnienie zjawisk, które np. destabilizują działania edukacyjne, odkrywanie rezultatów, do których edukacja prowadzi”.

Przedmiotem zainteresowań i badań pedagogiki jest:

1. Proces planowego i celowego wychowania człowieka

2. Wpływy wychowania niezamierzone i żywiołowe. Pedagogika zajmuje się zagadnieniami funkcjonowania systemu szkolnego i oświatowego z pkt. widzenia rozwoju społ. - ekonom. społeczeństwa.

3. Proces wychowania. Nie ma on charakteru stałego, ciągle ulega przekształceniom. Tradycyjnie pedagogika była nauką o wychowaniu dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Z czasem zainteresowania swoje rozszerzyła na wiek przedszkolny, na wychowanie w szkole wyższej oraz na człowieka dorosłego. Obecnie pedagogika zajmuje się wychowaniem, kształceniem człowieka niezależnie od wieku jego życia. Przedmiot pedagogiki rozszerza się nie tylko pod względem objęcia badaniami ludzi w różnym wieku, lecz także pod względem różnorodnych czynników i środków wychowawczych.

Pierwotnie pedagogika zajmowała się działalnością wychowawczą, świadomie zorganizowaną w szkole. Z czasem zaczęła badać wpływ wychowawczy środowiska geograficznego, rówieśniczego, społecznego, politycznego i kulturowego np. wpływ wychowawczy radia, telewizji, prasy, czytelnictwa itd.

Nieustanny rozwój ludzkości, cywilizacji, społeczeństwa spowodował, że przedmiot zainteresowań i badań ped. ulega ciągłemu rozszerzaniu. Czynnikiem, który powoduje stałe rozszerzanie się przedmiotu pedagogiki jest coraz większa rola wychowania w społeczeństwie.

42. Wyjaśnij wpływ kultury umysłowej epoki Oświecenia na upowszechnienie się szkolnictwa publicznego w Europie i w Polsce.

Nowa ideologia zwana oświeceniem, której główne wyznaczniki to rozum i natura, stała się podstawą nowej teorii pedagogicznej, zwaną pedagogiką naturalistyczną. Jednym z głównych przedstawicieli pedagogiki naturalistycznej i jej twórcą był J.J.Rousseau.

Żądając zgodności procesu wychowania i nauczania z naturą wysuwano równocześnie na czoło zagadnienie wartości człowieka. „Człowiek to rzecz święta dla człowieka” - z tego założenia zrodził się postulat udostępniania każdemu człowiekowi elementów nauczania i wychowania oraz wykluczenie z wychowania wszelkich niedozwolonych zabiegów poniżających człowieka i obrażających jego godność. Stąd też wywodziło się żądanie poszanowania osobowości ucznia i wychowanka, wychowanie jego woli oraz ukształtowanie odpowiedniej postawy życiowej.

Kultura oświecenia w Polsce

Kultura polskiego oświecenia była bardzo zbliżona i właściwie w dużym stopniu zależna od oświecenia europejskiego. Oświecenie był to ruch intelektualny, przypadający na cały XVIII wiek, polegający na krytyce ustalonych poglądów i postaw, popierający potęgę ludzkiego umysłu i kult wiedzy. Oświecenie związane jest z głównymi prądami takimi jak krytycyzm, racjonalizm, empiryzm, deizm, a także absolutyzm. Cały okres oświecenia, jako epoki związany jest z takimi wydarzeniami w Europie jak: rządy absolutne we Francji i w Anglii, oraz rządy dynastii Burbonów i Stuartów.

Położono nacisk na rozwój ludzkiego rozumu. Nastąpił rozwój nauk matematycznych, przyrodniczych i ścisłych.

Szkolnictwo w Polsce

Król S. August Poniatowski zreformował szkolnictwo chcąc wprowadzić nauczanie rozumowe. Przykładał dużą wagę do wychowania obywatelskiego, do wykształcenia ludzi świadomych sytuacji społecznej i politycznej kraju, patriotycznych. Opierał się na racjonalnym poznawaniu rzeczywistości, na empirystycznych metodach. Wprowadził obowiązek nauczania języka polskiego, historii, nowożytnych języków, nauki przyrodnicze, historię, geografię w szkole. Zbudował szkołę dla synów szlacheckich. Szkolnictwo przejęło obowiązek szerzenia oświaty, kształcenia charakterów. Rozwój oświaty spowodował postęp w duchu nowoczesności. Ustaleniem praw i ustaw kierujących szkolnictwem zajęła się w 1773 roku Komisja Edukacji Narodowej. Była to pierwsza tego rodzaju instytucja w Europie, która miała zajmować się tylko oświatą. Uwolniono szkolnictwo spod wpływów Kościoła i zlikwidowano zakony jezuitów a ich włości przekazano na rozwój oświaty. Komisja miała wielkie cele, m.in.: wychowawcze oraz spowodowanie, aby "ucznia sposobnym uczynić do tego, żeby i jemu było dobrze i z nim było dobrze". Już nie łacina była językiem wykładowym, ale język polski. W metodyce nauczania wprowadzono metodę poglądową, która zastąpiła pamięciową, a do przedmiotów nauczania włączono: rolnictwo, ogrodnictwo połączone z praktyką oraz fizykę i chemię, wychowanie fizyczne zwane ćwiczeniami cielesnymi. Komisja przeprowadziła wiele zmian w dwóch wyższych szkołach: w Akademii Krakowskiej i Wileńskiej. W pierwszej reformami zajął się Hugo Kołłątaj, a w drugiej zaś Marcin Poczobut-Odlanicki.

KEN zajęła się wykształceniem i wychowaniem dzieci ze stanu chłopskiego i mieszczańskiego poprzez budowę szkół ludowych. Również kształcić zaczęły się kobiety, po raz pierwszy w historii mogły uczęszczać do szkół. W 1775 roku powstało Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które opracowywało podręczniki szkolne. Powstał wtedy pierwszy podręcznik gramatyki języka polskiego, zatytułowany "Gramatykęa języka polskiego" autorstwa Onufrego Kopczyńskiego. Zwalczano francuszczyznę i starano się oczyścić polszczyznę. W tym celu pisano podręczniki uczące wymowy i stylu oraz wydawano dzieła renesansowe, głównie Jana Kochanowskiego, jak przykład pięknej polszczyzny.

43. Przedstaw znaczenie dyscyplin współdziałających z pedagogiką dla realizowanych w jej obszarze analiz.

Nie tylko pedagogika zajmuje się sprawami wychowania, ale także nauki: biologiczne, psychologiczne, socjologiczne, polityczne, ekonomiczne, historyczne oraz filozoficzne. Nauki te dawniej nazywano pomocniczymi, dziś są to nauki współdziałające z pedagogiką

Nauki współdziałające z pedagogiką:

1. Nauki biologiczne dotyczą podstaw biologicznych życia organizmu; jego rozwoju, przekazywania życia i rozrodu . Porusza aspekt uwarunkowań procesu wychowawczego (biologiczne podstawy uczenia się i zapamiętywania), jak również higieny osobistej, szkolnej oraz pracy. Do nauk biologicznych zaliczamy również nauki medyczne, głównie w zakresie defektologii i psychopatologii (nauka zajmująca się zaburzeniami psychicznymi w tym upośledzeniami dzieci, chorobami psychicznymi, nadpobudliwością).
2. Psychologia rozwojowa zajmująca się rozwojem psychicznym u dzieci i młodzieży oraz dorosłych ; psychologia ogólna, badająca funkcjonowanie psychiki człowieka, psychologia wychowawcza, która studiuje procesy uczenia się dzieci i młodzieży oraz procesy zachowania się.
3. Socjologia wychowania zajmuje się badaniem zależności wychowania i jego wyników od środowiska społecznego w którym rozwój człowieka się odbywa. Na to środowisko składają się zwyczaje, stosunki międzyludzkie i instytucje społeczne. W ten sposób istotą wychowania jest przystosowanie dziecka do życia w społeczeństwie i przygotowanie go do pełnienia ról społecznych. Z pedagogiką działa również socjologia przemysłu, miast i wsi oraz socjologia kultury a zwłaszcza kultury masowej.

4. Nauki polityczne, które zajmują się kwestią państwa, prawa, ideologii społecznej oraz wyznaczające podstawy wychowania obywatelskiego.

5. Ekonomia, głównie ekonomika wzrostu gospodarczego, ekonomika kształcenia, która bada rolę oświaty oraz demografia, zajmująca się stanem liczbowym ludności, przyrostem naturalnym, migracjami oraz strukturą wieku, płci a także strukturą zawodową, narodowościową i wyznaniową. Pozwala ona na lepsze zrozumienia sytuacji pokoleń.
6.Nauki historyczne w pedagogice sprowadzają się do dwóch dziedzin
- historii szkolnictwa i wychowania, która bada instytucje powołane do wychowania dzieci i młodzieży, programy kształcenia, środki i metody postępowania pedagogicznego oraz zajmuje się zawodem nauczycielsko wychowawczym. Zajmuje się również popularyzacją książek, rozwojem czytelnictwa, prasy jak i masową kulturą jak kino, radio czy telewizja.

- historia myśli i doktryn pedagogicznych zajmuje się rozwojem refleksji nad sprawami wychowania w postaci idei, pomysłów, reform zawsze w związku z postępem polityczno-społecznym.

7. Dydaktyka a w szczególności logika i metodologia nauk, naukoznawstwo czyli nauka o nauce oraz cybernetyka nauka o systemach sterowania oraz związanym z tym przetwarzaniu i przekazywaniu informacji (komunikacja).

8. Z nauk filozoficznych kwestia wychowawcza dotyczy antropologii wychowawczej, która zajmuje się teoria człowieka, estetyki, która zajmuje się badaniem i analizą wartości estetycznych zawartych w dziełach sztuki jak i w naturze, oraz sposobami w jakie one oddziaływają na odbiorcę a zarazem wpływ sztuki na uzdolnienia człowieka; etyki która jest z jedną z podstaw wychowania moralnego.

44. Opisz metodologiczny status pedagogiki jako dyscypliny naukowej (jaką jest nauką?, jakie wybrane subdyscypliny funkcjonują w jej obszarze?).

PEDAGOGIKA - jest to wszechstronna nauka o wychowaniu, której istotę stanowi całożyciowy rozwój człowieka oraz wszelkie tak dodatnie jak i ujemne wpływy jednych ludzi na drugich oraz wpływy środowiska. To przede wszystkim praktyka dotycząca wychowania.

Pedagogika jest dyscypliną naukową, ponieważ posiada:

1. przedmiot badań (wychowanie) oraz podmiot badań (człowiek, wychowanek),

2. metody badań,

3. teorię, czyli dorobek.

Nauki pomocnicze : psychologia, medycyna z uwzględnieniem psychiatrii, socjologia, demografia,

ekonomia.

Struktura pedagogiki (jako subdyscypliny)

1. Historia wychowania - pokazuje przebieg wychowywania na przestrzeni dziejów, powstawanie i rozwój instytucji wychowawczych i przemiany w kierunku rozwoju i dostępności oświaty.

2. Pedagogika ogólna - prezentuje różne nurty i kierunki pedagogiczne.

3. Dydaktyka - teoria nauczania i uczenia się.

4. Teoria wychowania - wychowanie człowieka oraz cele wychowania.

5. Pedagogika społeczna - zajmuje się wpływem i rolą wpływu środowiska społecznego na wychowanie.

6. Pedagogika porównawcza - zajmuje się porównywaniem funkcjonowania systemów edukacyjnych w różnych krajach i instytucji edukacyjnych.

7. Pedagogika opiekuńcza - zajmuje się problematyką opieki np. domy dziecka, świetlice szkolne, świetlice terapeutyczne.

8. Pedagogika specjalna - zajmuje się dziećmi specjalnej troski.

-surdopedagogika - pedagogika specjalna dla dzieci słabo i niesłyszących

-tyflopedagogika - pedagogika dla dzieci niedowidzących

-oligofrenopedagogika-pedagogika dla dzieci upośledzonych umysłowo

9. Pedagogika resocjalizacyjna - przywracanie społeczeństwu ludzi, którzy znaleźli się poza społeczeństwem.

10. Pedagogika pracy - wychowanie przez pracę, przygotowuje specjalistów z dziedziny doradztwa zawodowego.

11. Pedagogika dorosłych - zajmuje się kształceniem i dokształcaniem osób dorosłych, zasada kształcenia ustawicznego.

12. Pedagogika medialna - zajmuje się rolą mediów w kształceniu.

13. Pedeutologia - nauka o zawodzie nauczyciela. Badanie sytuacji psychicznej i materilalnej nauczycieli.

45. Wskaż typy badań realizowane w ramach pedagogiki (z przyjęciem kryterium metodologicznego).

I. Metoda jakościowa - specyfiką tych badań jest bezpośredni kontakt badanego z badaczem. Koncentrują się one na subiektywnych przeżyciach badanego. Badany traktowany jest tu jako współuczestnik procesu badawczego. Mogący swobodnie interpretować swoje przeżycia i doświadczenia. Czas takiego badania uzależniony jest od potrzeb tematu i wynosi od kilku do kilkudziesięciu godzin.

Metody jakościowe:

• 1. Obserwacja etnograficzna - jest długotrwałym, indukcyjnym i holistycznym badaniem kultury życia codziennego w jednej organizacji; grupie społecznej pełniącej funkcje socjalizacyjne (grupa subkulturowa, szkoła, jednostka wojskowa).

Kolejność działań w badaniach etnograficznych:

1. wybór terenu

2. nawiązanie kontaktu

3. zbieranie danych

Proces i metody

1. obserwacja etnograficzna (notatka terenowa jako technika rejestracji danych)

2. wywiad narracyjny

3. analiza dokumentów (wytworów)

2. Wywiad - polega na bezpośredniej rozmowie badanego z badaczem w oparciu o ukierunkowany zakres pytań. Kwestionariusz wywiadu - jest to arkusz zawierający listę pytań do badanego i puste miejsce, bądź też odpowiedź do zakreślania przez badanego. Różni się od ankiety tym, że jest w nim więcej pytań otwartych.

3. Analiza archiwów - analiza dokumentów, tekstów, materiałów źródłowych, np. świadectwo szkolne, dziennik lekcyjny.

II. Metody ilościowe - model ten nazywany scjentystycznym. Badania te nie wymagają obecności dużej populacji badawczej, trwają kilkanaście minut, nie wymagają także bezpośredniego kontaktu badacza z badanym. Badany nie ma wpływu na interpretacje rzeczywistości, bo jako osoba upoważniona do tego występuje wyłącznie badacz. Badania takie poddawane są analizie matematycznej i statystycznej, obliczane za pomocą specjalnych wzorów.

Metody ilościowe

1. Metody obserwacyjne - polega na wtopieniu się badacza w tłum badanych i notowaniu spostrzeżeń w oparciu o wcześniej przygotowane narzędzia.

Typy obserwacji:

• uczęszczająca - wtedy, gdy badacz przez długi czas przebywa w grupie badanych.

• jawna

• pośrednia, jest to taka obserwacja, w której mówi się grupie, że jest obserwowana, informując jaki jest cel i czemu służy ta obserwacja

• bezpośrednia, informuje się grupę, że jest obserwowana , wtapiamy się w nią ale nie mówimy jaki jest cel obserwacji.

2. Eksperyment - oparta głównie na technice obserwacji.

3. Metody sondażowe - metody sondażu diagnostycznego (ankieta, testy wystandaryzowane, wywiad ilościowy)

46. Porównaj założenia wychowania autorytarnego i antyautorytarnego.

Wychowanie autorytarne

"Wychowanie autorytarne" to wychowanie, gdzie rodzic przyjmuje postawę, w której często wydaje polecenie lub osąd i dziecko ma obowiązek dostosowania się. Poziom autorytarności może być różny, w niektórych domach (często tak jest, gdy rodzic pracuje w miejscu gdzie jest silnie ustalona hierarchia - np. w wojsku), dzieje się to w każdej sytuacji, w niektórych ma to miejsce w kluczowych - spornych sytuacjach. Taka metoda nie wyklucza więc wsłuchiwania się w potrzeby dziecka. Decyzja może zostać podjęta na zasadzie, że jeśli dziecko ma chęć na coś, to tak się robi. Autorytet rodzicielski używany jest wówczas w sytuacji, kiedy istnieje rozdźwięk między tym, co chce dziecko i co chce rodzic. Wówczas spór jest rozsądzany według racji rodzica.

Wychowanie autorytarne często jest połączone z używaniem nagród i kar jako czynnika wychowawczego.

Najważniejsze cechy podejścia:

- Rodzic rozstrzyga sporne sytuacje

- Wychowanie i gromadzenie wiedzy wynika z kar i nagród przyznawanych przez rodziców

- Silnie określone granice i hierarchia w rodzinie.

Zalety:

- Bardzo jasne wzory i zasady przekazywane dziecku

- Szybkie rozwiązywanie spornych sytuacji

- Dziecko nabiera umiejętności do dostosowywania się do sytuacji od niego niezależnych, co jest istotną zaletą w szkole czy w pracy

Wady:

- Silny i często negatywny ładunek emocjonalny

- Bunt młodzieńczy przeciw rodzicom i innym autorytetom

- Podział rodzice-dzieci, trudność przejścia do bardziej partnerskiej relacji w starszym wieku

- Niska motywacja do utrzymania decyzji (zależna od kary/nagrody).
Pedagogika antyautorytarna - uwydatnia w swoich przesłankach rolę swobody i indywidualność dziecka i jego wychowawców. Jest również prądem w naukach o wychowaniu, który został ukształtowany w odniesieniu do różnych wymagających posłuszeństwa odmian autorytaryzmu i totalitaryzmu w świecie, w tym przede wszystkim w procesie kształcenia i wychowania młodego pokolenia.

Podstawowe przesłanki antyautorytarnej pedagogii:

• Dziecko jest z natury dobrą istotą ludzką i może się swobodnie rozwijać;

• Należy zrezygnować w wychowaniu dziecka ze środków dyscyplinujących;

• Najważniejszy jest rozwój emocjonalny i twórczy dziecka, zaś wtórny jest rozwój intelektualny;

• Cel wychowania musi być zorientowany na indywidualne potrzeby dziecka oraz na jego dążenie do szczęścia;

• Relacje wychowawcze dorosłych z dzieckiem powinny być partnerskie, a nie autorytarne;

• Podstawową kategorią instytucji pedagogicznych jest samostanowienie i samorządność;

• Rezygnacja z sugestywnych oddziaływań na dziecko czy jego motywację tzn. brak indoktrynacji religijnej czy możliwość do przeżywania przez dzieci swojej seksualności;

• Dobrowolny udział w zajęciach szkolnych;

• Uczenie się w toku odkrywania, eksperymentowanie, zabawy.

47. Przedstaw założenia pedagogiki krytycznej.

Pedagogika krytyczna łączy się z krytyką szkoły. Krytyka stanowi ocenę rzeczy pod względem mniej lub bardziej świadomie przyjętych kryteriów

Założenia:

• Społeczeństwo powinno być otwarte na dialog

• Człowieka trzeba przygotować do odpowiedzialnego uczestnictwa w tym dialogu

• Trzeba określić sposoby działania zbliżające świat do tego jaki powinien być

Zadania:

1) Odsłanianie mechanizmów dominacji:

• badania nad ukrytym programem

• badania nad oporem edukacyjnym

• badania nad przebiegiem reprodukcji kulturowej

2) Wychowywanie ludzi tak, by byli zdolni do zmiany świata:

• kształtowanie krytycznej postawy wobec rzeczywistości

• kwestionowanie oczywistości

Strategia:

• polityka różnicy - dostrzegać i akceptować różnice społeczne

• polityka głosu - dopuszczać różnorodność wypowiedzi i uczyć aktywnego zabierania głosu we własnych sprawach

• upełnomocnienie - uczyć aktywnego działania na rzecz zmiany społecznej

Według pedagogiki krytycznej zmiana społeczeństwa wymaga zmiany edukacji

Edukacja powinna:

1. dostrzegać i akceptować różnice społeczne (bo np. nie wszystkie dzieci mają równy start np., pochodzą z rodzin patologicznych)

2. dopuszczać różnorodność wypowiedzi i uczyć młodych ludzi aktywnego zabierania głosu we własnych sprawach (uczenie dzieci dyskutowania)

3. uczyć aktywnego działania na rzecz zmiany nieakceptowanych cech życia społecznego

48. Dokonaj charakterystyki humanistycznej koncepcji wychowania C. Rogersa (pedagogiki „niedyrektywnej”).

Pedagogika niedyrektywna - wychowanie niekierowane. Zakłada koniec wychowania odwołującego się do z góry określonego modelu czy ideału wychowanka, a zarazem początek poszukiwania przez dorosłych nowych form interakcji z młodą generacją, by ze względu na jej potrzeby rozwojowe być użytecznym doradcą. Jej głównym promotorem a zarazem twórcą był Carl Rogers.

Podstawowymi założeniami koncepcji pedagogicznej Rogersa są:

1. Odejście od założonych z gry celów i programów wychowawczych na rzecz bezwarunkowej akceptacji dziecka.

2. Eliminuje się represje i mechanizmy kompromitacji zachowań na rzecz samokontroli i samooceny. 3. Postawę nauczyciela powinna cechować empatia, autentyczność, twórczość, a nie rutynowość i powielanie wyuczonych czynności oraz gotowość do udzielania dziecku pomocy.

Rogers uważa, ze nie można nikogo niczego nauczyć, nie można również nauczyć drugiej osoby, jak ma nauczać innych.

Do podstawowych założeń psychologii humanistycznej wypracowanych przez Rogers'a, które legły u podstaw pedagogiki niedyrektywnej, zalicza się:

• Samourzeczywistnianie jako stałą tendencję do rozwoju całego potencjału ludzkich zdolności;

• Autonomię i współzależność społeczną jako pełną zdolność i wolność podejmowania przez człowieka decyzji;

• Ponoszenie odpowiedzialności za swoje postępowanie i życie dzięki społecznemu kontekstowi, w którym mogą się one rozwijać;

• Międzypodmiotowość jako warunek podmiotowości;

• Orientację człowieka na cel i sens własnego życia;

• Holizm, czyli postrzeganie człowieka jako niepodzielnej, zintegrowanej całości jego ciała, psychiki i ducha.

49. Przedstaw założenia pedagogiki personalistycznej.

Pedagogika personalistyczna jest to nurt współczesnego myślenia, który różnie rozwijał się w poszczególnych krajach oraz przyjmował różne oblicza.

Podstawowymi kategoriami w pedagogice personalistycznej są:

- termin „personalizm”

- pojęcie „osoba”

- pojęcie „wspólnota”

Współcześnie personalizmem określa się:

- doktrynę podkreślającą autonomiczną wartość człowieka jako osoby i postulującą jej pełną afirmację,

- program działań wspierających rozwój osoby ludzkiej, podporządkowujące wartości ekonomiczne i techniczne - wartościom osobowo - duchowym.

W ujęciach pedagogiki personalistycznej można mówić o wychowaniu przez środowisko lub za pośrednictwem środowiska (otoczenia), które tylko wychowuje, jeżeli „ przechodzi przez osobę”.

Definicja wychowania w/g personalizmu - wychowanie są to sposoby i procesy, które istocie ludzkiej pozwalają odnaleźć się w swoim człowieczeństwie.(J. Tarnowski za def. K. Schaller).

Cele wychowania w/g personalizmu

Najwyższym celem wychowania jest uzdalnianie podmiotu (wychowanka) do przejęcia kierownictwa nad własnym procesem rozwoju.

Wyróżnia się trzy podstawowe linie (dziedzin) rozwoju wychowawczego: wychowanie fizyczne, wychowanie intelektualne i wychowanie moralne ponadto wychowanie społeczne i wychowanie religijne.

Relacja wychowawca/nauczyciel - wychowanek/uczeń w/g personalizmu.

Wychowanka, uważa się za pierwszego i podstawowego działającego w procesie wychowania. Jest on podstawowym i pierwszym czynnikiem wychowania. Wychowawca jest jednie kooperatorem. Wychowanek jest traktowany jako osoba i nigdy nie jest rzeczą ani rodzin, ani państwa i nikomu nie przyznaje się w tym zakresie hegemonii ze względu na jakiekolwiek aspekty.

Nauczyciel powinien być świadomy, że jego rola jest jednie rolą pomocniczą, jest to rola kogoś, kto pomaga uczniowi z zewnątrz. Jest to rola ważna ale nie podstawowa. Aktywności nauczyciela musi odpowiadać aktywność ucznia, gdyż jest się aktywnym naprawdę wtedy, kiedy się chce :).

Treści wychowania i nauczania

W programach personalistycznych szkół treścią nauczania czyni się: „integralny humanizm”, i to nie tylko literacki lub artystyczny a także naukowy i techniczny, kulturę natomiast traktuje się jako środek wychowania i nauczania oraz źródło, z którego się czerpie przekazywane treści.

50. Wyjaśnij znaczenie kultury popularnej jako czynnika socjalizującego i wychowawczego.

Kultura popularna/ masowa oznacza charakterystyczny dla społeczeństw nowoczesnych typ kultury, której treści adresowane są do masowego odbiorcy i cechują się wysokim stopniem standaryzacji. Upowszechniana jest przez środki masowego przekazu, obejmująca, normy, opinie, style życia, poglądy, sztukę, modę i dobra materialne.

Kultura popularna jako czynnik socjalizujący i wychowawczy.

Nie ulega wątpliwości, że kultura popularna w coraz większym stopniu dominuje w życiu codziennym współczesnych społeczeństw Zachodu, a więc niewątpliwie ma duży wpływ na młode pokolenie, na kształtowanie tożsamości młodzieży i jej styl życia. Nietrudno zauważyć, że wielu młodych ludzi postrzega formalną edukację jako zło konieczne - to bohaterowie popkultury dostarczają wzorów konstruowania przez młodego człowieka swojego „ja”. To nie nauczyciel matematyki, lecz supergwiazdy filmu i estrady kształtują wzory osobowe; to nie treść „Lalki” B. Prusa dyskutowana jest na dużej przerwie, lecz artykuły drukowane w „Cosmopolitan” i strategie przetrwania zawarte w ostatniej przebojowej grze komputerowej.
Z. Melosik dostrzega pewien paradoks dotyczący dyskusji nad tożsamością młodego pokolenia, gdzie z jednej strony powstają różnorodne teorie i koncepcje wychowania, mające za zadanie udzielenie odpowiedzi: jak wychowywać?. Z drugiej zaś strony w praktyce mamy do czynienia z sytuacją , w której tradycyjne instytucje (rodzina, szkoła, Kościół ) tracą na znaczeniu, a ich rolę przejmują: grupa rówieśnicza oraz mass media i szeroko rozumiana kultura popularna. Dorośli zawsze chcieli mieć wpływ na młodzież, ale czy w kulturze współczesnej jest to jeszcze możliwe? Wg Z. Melosika luka między rzeczywistością nastolatków a rzeczywistością, która istnieje w umysłach pedagogów, jest coraz większa. Świat bowiem tradycyjnych pedagogik odchodzi w przeszłość, a na jego miejsce pojawia się świat oparty na nowych zasadach, objęty zjawiskiem globalizacji .

Kultura popularna staje się jednym z najważniejszych czynników socjalizacji młodego pokolenia. Charakteryzują ją następujące zjawiska:

• kultura konsumpcji,

• kultura instant,

• prymat zmiany i szybkiego życia,

• koniec ideałów - triumf codzienności,

• poczucie mocy i rekonstrukcja wolności,

• kultura upozorowana,

• kultura kultu ciała i seksualności,

• amerykanizacja,

• globalny nastolatek,

• generacja X,

• kult sukcesu.

• 51. Przedstaw założenia pedagogiki waldorfskiej oraz jej współczesną krytykę.

Pedagogika waldorfska (pedagogika Rudolfa Steinera) - pedagogika alternatywna.

Głównym zadaniem tej pedagogiki jest żywe pielęgnowanie zrozumienia istoty człowieka i jego rozwoju w powiązaniu ze światem i społeczeństwem. Celem zatem jest przede wszystkim wspieranie rozwoju dziecka, wprowadzanie w świat i rozwijanie spostrzegania.

Założenia pedagogiki waldorfskiej:

1. Uważa, że człowiek posiada w sobie pierwiastek boski i jest istotą niepowtarzalną, z gruntu dobrą i godną szacunku.

2. Podstawową zasadą jest wspomaganie rozwoju dziecka we wszystkich sferach: sferze woli, uczuć i myślenia, zamiast sztucznego stymulowania pamięci i procesów myślowych. Zasada ta ma służyć dobru dziecka i jest podyktowana znajomością rozwoju dziecięcego organizmu. Aby proces ten przebiegał prawidłowo, potrzebna jest do tego cała energia organizmu. Procesy myślowe natomiast, pochłaniają bardzo dużo energii, która w tym momencie potrzebna jest ciału fizycznemu do budowania narządów. Także mózg, najpierw musi dobrze i całkowicie rozwinąć się jako organ, żeby mogły w nim przebiegać prawidłowe procesy myślowe. Przed przejściem do formalnego kształcenia trzeba umożliwić dziecku poznanie świata wszystkimi zmysłami i dać radość tworzenia. To jedno z głównych zadań przedszkoli waldorfskich.

W przedszkolach waldorfskich, dzieciom nie wtłacza się do głowy żadnych treści programowych. Dzieci uczą się poprzez naśladowanie osoby dorosłej, poprzez swobodną twórczą zabawę, doświadczenie, wykonywanie prac domowych, rymowanki, działania artystyczne, korowody, zabawy paluszkowe - czyli przez całe ciało, nie tylko przez głowę. Dziecko wtedy rozwija się równomiernie, a jego wola działania znajduje upust i nie zostaje zahamowana.. Wychowanie odbywa się poprzez dobry przykład, a nie przez pouczanie i odgórne nakazywanie. Nie tłumaczymy dziecku, kiedy się mówi „proszę” a kiedy „dziękuję” lecz sami używamy tych słów w odpowiednich sytuacjach i dzięki temu dziecko się uczy - tak też powinno się robić ze wszystkim - uczyć poprzez przykład.

Pedagogika waldorfska to tak naprawdę wspieranie w rozwoju a nie wychowywanie. Każde dziecko musi się rozwijać na swój własny sposób, my mamy stworzyć tylko jak najlepsze warunki. To nie dziecko ma dostosować się do naszego myślenia tylko my musimy „wznieść się” do poziomu myślenia dziecka.

Krytyka steinerowskiego modelu nauczania

W steinerowskim modelu nauczania mogą razić treści antropozoiczne, których gorącym zwolennikiem był jego twórca. Mało przejrzyste, nadmiernie mistyczne treści wpajane młodym ludziom wyraźnie nie przygotowują do wymagań nowoczesności. Nic więc dziwnego, że do tego typu szkół uczęszczają przede wszystkim dzieci nie umiejące się odnaleźć we współczesnym świecie. Szkolnictwo waldorfskie odcina się od wszelkich wpływów gospodarki i państwa, uniemożliwiając tym samym swoim wychowankom społeczny rozwój.

52. Dokonaj oceny aktualności założeń pedagogiki Celestyna Freineta.

Koncepcja Celestyna Freineta dotyczy nauczania i wychowania na poziomie przedszkola i szkoły elementarnej (nauczanie zintegrowane). Podstawą procesu kształcenia jest ekspresja - punkt wyjściowy. Główną ideą jest swobodne wychowanie poprzez aktywną szkołę - swobodna twórczość dziecka. Wywodzi się ona od aktywności i zainteresowań dziecka opartej na pracy i zabawie.

Istotą wychowania jest rozwój potencjałów, które tkwią w każdej istocie ludzkiej, ponieważ są to jej najgłębsze potrzeby. Głównym aktywizatorem dzieci w życiu społecznym jest praca. Freinet wprowadził „techniki szkolne” jako oryginalne formy pracy takie jak: swobodny tekst, korespondencja międzyszkolna, fiszki autokorektywne, doświadczenia poszukujące czy planowanie pracy.

Głównymi elementami koncepcji C. Freineta są:
1. swobodna ekspresja
2. metody naturalne
3. wychowanie przez pracę
4. spółdzielcza samorządność

• Co stanowi o żywotności pedagogiki Freineta? Co jest szczególnie cenne/ważne?

• - przekonanie Freineta o możliwości zbudowania skutecznej pedagogiki na podstawie doświadczenia

• - ciągle z powodzeniem wykorzystywane techniki

• - świadomość otwartości tej koncepcji (otwartość na rozwijający się podmiot, cywilizację)

• - konkretność, oparcie na doświadczeniu, praktyce

• - nowa forma urzeczywistniania haseł Nowego Wychowania.

• Co zarzucano Freinetowi?

• - przesadną wiarę w możliwości dziecka

• - nadmierną koncentrację na płynnych jeszcze zainteresowaniach dzieci

• - zbytnie zaufanie do spontaniczności i autonomii dziecka

Celestyn Freinet zrezygnował z tradycyjnych metod nauczania. Odrzuca on ocenę, konwencję podręcznika, uwzględnia indywidualne tempo pracy. Inny jest sposób zdobywania wiedzy przez ucznia. Freinet szczególną uwagę zwracał na rozwój samorządności, czyli pracę w małych grupach. Samorządność dzieci stanowi podstawę wychowania. Dzieci organizują wszystkie dziedziny i rodzaje działalności w szkole. Pracują nie w klasach lecz w pracowniach wyposażonych w materiały i pomoce kształcące, odpowiednio poklasyfikowane i dostępne w każdej chwili. Uczniowie sami określają zadania do wykonania na cały tydzień, wyznaczają osoby odpowiedzialne, dokumentują pracę. Na koniec tygodnia następuje samoocena i ocena pracy. Zamiast ocen dzieci uzyskują sprawności i dyplomy. Taki sposób oceniania wysiłków dzieci sprawia, że znika niezdrowa rywalizacja, a każde dziecko może zdobyć sprawność intelektualną lub manualną zgodnie ze swoim wyborem. Nauczyciel powinien wejść między uczniów, by razem z nimi pracować i szukać rozwiązań. Wychowawca ma inspirować, regulować i pomagać.

53. Przedstaw założenia koncepcji pedagogicznej Marii Montessori i wskaż jej aktualne zastosowania.

Koncepcja pedagogiczna Marii Montessori obejmuje cały rozwój dziecka, poczynając od narodzenia aż do wkroczenia w wiek dorosły. Osobowość człowieka pojmuje jako jedność. Jej pedagogika jest bezpośrednio skierowana na dziecko wraz z jego potrzebami, na jego spontaniczność, aktywność, samostanowienie oraz dążenie do niezależności od dorosłych.

Można wyróżnić trzy kwestie:

1. dzieci potrzebują odpowiednich środków do sensownego rozwoju

2. dzieci dla prawidłowego rozwoju ich duchowych kompetencji powinny wykonywać ćwiczenia usprawniające ich zmysły

3. dzieci potrzebują ruchu

Maria Montessori podzieliła dzieci ze względu na wiek:

I poziom - przedszkole - od 3 do 6 lat

II poziom - szkoła podstawowa - od 6 do 9 lat

III poziom - szkoła podstawowa - od 9 do 12 lat

Twierdziła bowiem, iż dziecko ma własny, naturalny plan rozwoju, aktywizowany przez środowisko wychowawcze. Pedagogikę pojmowała jako ,, pomoc do życia”.

Celem metody jest rozwijanie indywidualnych cech osobowości, w formułowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania oraz przygotowanie wychowanka do samodzielnego życia przez wspieranie jego potencjalnych możliwości.. Jest to realizowanie poprzez pomoc dziecku w:

• rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły

• wypracowanie szacunku do porządku i dla pracy

• wypracowanie zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej

• osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem

• wypracowaniu podstaw posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie na zewnętrznym przymusie

• uniezależnieniu od nagrody

• formowaniu podstaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji

• szacunku dla pracy innych

• rozwijaniu indywidualnych uzdolnień i umiejętności współpracy

• osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa

• umiłowanie do rzeczywistości i otoczenia

Głównymi zadaniami metody Marii Montessori są:

1. Uczenie przez działanie - dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własna

aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy z nauczycielami

2. Samodzielność - dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy przy zachowaniu

reguł społecznych. Rozwijają indywidualne uzdolnienia i uczą się realnej oceny swoich

umiejętności

3. Koncentracja - dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych działań

4. Lekcje ciszy - na nich dzieci uczą się współpracować w cichych zajęciach indywidualnych i grupowych

5. Porządek - dzieci zdobywają umiejętności postrzegania porządku w otoczeniu i swoim działaniu

6. Społeczne reguły - dzieci zróżnicowane wiekowo (trzy roczniki) są łączone w grupy, sprzyja to wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Uczą się one przestrzegać reguł: nie rań, nie niszcz, nie przeszkadzaj

7. Obserwacja - jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem i powagą obserwuje postępy i trudności dziecka, jest jego przewodnikiem

8. Indywidualny tok rozwoju każdego dziecka - dziecko jest serdecznie przyjęte, znajduje uwagę i indywidualną opiekę nauczyciela. Pracuje według własnego tempa i możliwości, podejmując zadania, do których jest już gotowe.

Podstawowym warunkiem rozwoju dziecka jest właściwie przygotowane otoczenie, które wspomaga w pełni harmonijny rozwój osobowości dziecka - sprawia, że czuje się ono szczęśliwe i radosne; szybko i chętnie się uczy. Najważniejszymi elementami tego otoczenia są: wolność, porządek, kontakt z rzeczywistością i naturą - poprzez spacery i wycieczki, piękno (wszystko w klasie musi być dobrze zaplanowane, doskonałej jakości i atrakcyjnie rozmieszczone) oraz materiały dydaktyczne.

• 54. Uzasadnij znaczenie pedagogiki międzykulturowej dla współczesnej rzeczywistości społecznej.

Pedagogika międzykulturowa może być rozumiana jako uczenie o różnorodnych grupach żyjących w danym kraju czy na danym obszarze, a jej zadaniem jest wzajemne poznanie i rozwijanie umiejętności życia obok siebie.

Może być również pojmowany jako element edukacji globalnej - mówimy wtedy o uczeniu na temat innych kultur, bez ograniczania się tylko do tych, z których przedstawicielami możemy się zetknąć w naszym kraju. To edukacja o procesach społecznych, uwarunkowaniach kulturowych oraz sytuacji w krajach rozwijających się. Uczy otwartości i umiejętności rozmawiania. Sprzyja refleksji nad własną kulturą i pogłębieniu jej znajomości.

Idee wychowania międzykulturowego:

1. Konieczność ukierunkowania procesów edukacyjnych na problemy przyszłości świata, np. groźba

zagłady nuklearnej, katastrofy ekologiczne, polaryzacja bogactwa i biedy, wzrost fanatyzmu i

nietolerancji, terroryzm, emigracje zarobkowe, choroby i epidemie.

2. Przygotowanie społeczeństw do krytycznej analizy współczesnej cywilizacji i do działań mających

charakter umiejętnego i odpowiedzialnego sterowania jej dalszym rozwojem.

3. Wychowanie pełnego, bogatego duchowo człowieka, wykształcenie wrażliwości i kultury uczuć,

sympatię i empatię w stosunkach międzyludzkich, moralna dyscyplina i zdolność do samorealizacji.

4. Integrowanie człowieka ze światem ludzkiej wspólnoty (rozbudzanie zainteresowania innymi

krajami, narodami, likwidowanie uprzedzeń i stereotypów, dążenie do zrozumienia i akceptacji).

Podstawowe zadanie edukacji międzykulturowej polega na budowaniu społeczeństwa międzykulturowego oraz kultury międzykulturowej, poprzez dostarczanie wiedzy oraz kształcenie umiejętności niezbędnych i pomocnych w rozwiązywaniu problemów wynikających ze zróżnicowania kulturowego.

Cele:

1. otwartość wobec świata i porozumienie się w skali światowej między ludźmi o różnej rasie, języku, religii, pochodzeniu, tradycji, stylu życia

2. zaangażowanie na rzecz pokoju , równości, braterstwa i solidarności we własnym kraju, jak i na całym świecie

3. opowiadanie się za sprawiedliwym światem bez wojen, wyzysku, ucisku i głodu

4. rozbudzenie świadomości ekologicznej

5. apeluje się o pozbywanie się poczucia wyższości kulturowej, dialog i negocjacje, wymianę wartości, znoszenie barier, poszanowanie odmiennych sposobów życia, tolerancję

6. wyzbywanie się uprzedzeń i stereotypów etnicznych, przeciwstawianie się wszelkim formom ksenofobii, dyskryminacji rasizmu i wrogości wobec mniejszości.

7. budzenie ciekawości i chęci poznania innych, poszukiwania podobieństw i dążenie do zrozumienia różnic.

55. Oceń wpływ postmodernizmu na teorię i praktykę wychowania.

Postmodernizm - nurt w nauce, charakteryzujący się ogólnym brakiem wiary w rozum, stosowane metody naukowe oraz postęp jako taki.

W dziedzinie pedagogiki, postmodernistyczny dyskurs edukacyjny wyraża się w spojrzeniu w jej przyszłość; jest to przejście w stronę nowego, nieznanego dotąd sposobu myślenia, jak również dystans dla modernistycznych idei.

Pedagogika postmodernizmu jest rodzajem pedagogiki krytycznej, której celem jest osiąganie jak najwyższej formy samorealizacji. Wśród poruszanych problemów do najczęstszych należą takie jak: głęboka ekologia, edukacja międzykulturowa, kontrowersje wokół edukacji globalne, edukacja i kultura upozorowania, świat konsumpcji, kultura masowa i muzyka młodzieżowa.

Dziedzina pedagogiki staje się jakby polem walki o jedną, uprawomocnioną wersję rzeczywistości. System oświatowy jest tutaj wielobarwny, rozproszony, czym stara się uwodzić swoich wychowanków. Następuje odejście od środków przemocy, indoktrynacji i rutyny, lojalności opartej na środkach kontroli i selekcji wobec obywateli, na rzecz wieloznaczności i niedookreśloności form kształcenia, samostanowienia oraz samorealizacji i autoedukacji jednostek.

Podstawowe założenia

Wyodrębnić można pięć podstawowych systemów kształcenia:

1. właściciel systemu oświatowego i instytucji oświatowych

2. pojedyncze instytucje oświatowe

3. program kształcenia (edukacja otwarta i elastyczna)

4. style i strategie uczenia się (wielość stylów uczenia się, stwarzanie dla podmiotu odpowiednich warunków, indywidualizacja procesu uczenia się)

5. dydaktyczne modele i metody uczenia się

Wyróżnia się następujące tendencje:

→ zerwanie z poszukiwaniem jednego, optymalnego stylu wychowania

→ brak obowiązującego autorytetu

→ wychowawca nie kładzie nacisku na posłuszeństwo, przestrzeganie norm czy postępowanie ściśle określonych wg wzorów; między uczniem a nauczycielem nie ma żadnej zobowiązującej umowy

• podstawowym problemem jest pytanie o społeczną funkcję wychowania

• wychowanek ma prawo do wolności; podmiotowość zarówno wychowanka jak i wychowawcy realizuje się tylko w relacjach społecznych, dla których podstawą jest wolność

• wartości i normy istnieją tylko jako szeroko rozumiane ramy orientacyjne wyznaczające granice dla różnych sposobów interpretacji

• państwo jest gwarantem praw i wolności swoich obywateli

Krytyczne ujęcie

Do głównych zalet postmodernizmu zalicza się między innymi:

• zerwanie z autorytaryzmem filozofii

• postawa podejrzliwości

• wiara w ogólnoludzką solidarność

• względność prawd i ogólna tolerancja prowadząca do współistnienia wielu twierdzeń

Natomiast najczęściej kierowane zarzuty pod jego adresem to:

• kłopoty z samookreśleniem (umiejscowieniem pośród innych prądów)

• jego tezy często oceniane są jako banalne, niezrozumiałe lub po prostu błędne

• pozorność postmodernistycznej rewolucji

• sterylność poglądów

• oderwanie od wszelkich religii

• zagrożenie dla współczesnej teorii i praktyki edukacyjnej

Konsekwencje dla klasy szkolnej:

• nauczyciel stracił swój „instytucjonalny autorytet”

• uprawomacnia się w klasie „różnica” - kulturowa, etniczna, płciowa, religijna

• przywrócono znaczenie temu, co codzienne i popularne,

• tożsamość młodzieży nie może być kształtowana „odgórnie”, pedagogiki ponowoczesne dają punkty „wyjścia”, ale nie „dojścia” w zakresie konstruowania tożsamości.

56. Uzasadnij znaczenie teorii wychowania - jako dyscypliny naukowej - dla praktycznej działalności edukacyjnej ( wychowawczej).

Teoria wychowania - odrębna dyscyplina nauk pedagogicznych. Zajmuje się ona wychowaniem, tj. kształtowaniem postaw i cech osobowości uczniów oraz stwarzaniem warunków do samowychowania. Odgrywa rolę służebną w stosunku do praktyki pedagogicznej, rozwiązując problemy rodziców, wychowawców, nauczycieli.

Zadania teorii wychowania

• formułowanie celów wychowania;

• projektowanie działalności wychowawczej;

• analiza czynników psychospołecznych.

To, czym się ona zajmuje, jest tam najczęściej przedmiotem pedagogiki jako nauki o wychowaniu lub przedmiotem innych dyscyplin naukowych, jak filozofia człowieka, psychologia i socjologia. W ramach uprawianej na Zachodzie pedagogiki tematy zbieżne z teorią wychowania, rozumianą jako odrębna dyscyplina pedagogiczna, występują nierzadko pod nazwą „podstawy wychowania", w odróżnieniu od podstaw nauczania lub kształcenia.

Przedmiot teorii wychowania

Głównym przedmiotem zainteresowań teorii wychowania jest wychowanie w wąskim jego rozumieniu, tj. kształtowanie postaw i innych charakterystyka cech osobowości dzieci i młodzieży łącznie ze stwarzaniem im warunków przedmiotu teorii ułatwiających samoaktualizację drzemiących w nich, konstruktyw- wychowania.

57. Omów strukturę procesu wychowania

Proces wychowania - ciąg działań, zmian, które są w jakimś stopniu uporządkowane i wynikają jedne z drugich, coś, co ma określony kierunek postępowania, określoną strukturę i właściwości.

Wyróżniamy pięć podstawowych elementów wchodzących w skład procesu wychowania. Są to:

1. Ideał wychowania - to opis zintegrowanych cech człowieka wartościowych z punktu widzenia społeczeństwa, odłamów lub grup. Obraz osobowości dojrzałej społecznie tzn. takiej osobowości, która posiada cechy mające znacząca wartość i spełniającą potrzeby danego społeczeństwa, tradycji kulturowych bądź wymagań ideologicznych.

2. Cele wychowania - występujące na kilku różnorodnych etapach:

1.nadrzędna - kolejno do 3 priorytetowych wartości: piękna, dobra i prawdy wyróżniamy

następujące dziedziny wychowania:

- prawda - wychowanie umysłowe

- dobro - wychowanie moralne

- piękno - wychowanie estetyczne

2.strategia wychowania - jeśli mamy zamiar kształtować priorytety życiowe, wartości

uniwersalne to jest to strategia kierunków, wiedza, kwalifikacje, sprawności.

3.cele etapowe - przyjmując za podstawę standard osobowości na podstawie wieku danej jednostki

4.cele operacyjne - wdrażane przez poszczególnych pedagogów na danych lekcjach.

3 Formy wychowania - proces wychowania zachodzi w sytuacjach społecznych. Te sytuacje mogą być przypadkowe lub celowo zorganizowane. Organizacja działań jest po to, aby wzbudzić u wychowanków aktywność, która prowadziłaby do ukształtowania jakichś dyspozycji określana jest jako forma. Proces wychowania przybiera daną formę w zależności od aktywności

Klasyfikacja form:

1. Z uwagi przedmiot aktywności rozróżniamy następujące formy :

- poprzez pracę

- poprzez zabawę

- poprzez sztukę

- poprzez edukację

2. Z uwagi na relacje, zachodzące pomiędzy wychowankiem a resztą społeczeństwa:

- jednostkową - wspólne działania

- grupową - konkurencja

- zespołową - zwalczanie

4. Metody wychowania - świadome i celowe postępowanie wychowawcy wobec swego wychowanka znajdującego się pod jego opieką.

Metody - ciągłe powtarzanie tych samych czynności mające za zadanie dotarcie do celu jakim są przemiany ludzkiej osobowości.

Metody - wypróbowany zbiór zabiegów i czynności opierający się na początkowaniu i wdrażaniu działań między poszczególnymi podmiotami wychowania w oparciu o ogólnie przyjęte zasady etyczno-moralne.

5. Środki wychowania - stanowią treść metod. Gdy za przykład podamy perswazję to środek będzie stanowić słowo, w przypadku karania i nagradzania kara oraz nagroda, modelowanie - osobowość kreatora, metody zadaniowe - czynność wychowania dokonywana przez podopiecznego podczas

realizacji zadania.

58. Jakie wnioski dla diagnozy i profilaktyki wychowawczej wynikają z relacji między pojęciami: wychowanie - edukacja - socjalizacja?

Socjalizacja, a wychowanie:

Socjalizacja - przygotowanie człowieka do życia w społeczeństwie poprzez udział w grupach społecznych i ich kulturze. Socjalizacja uczy współżycia ze społeczeństwem, uczy pełnienia ról społecznych, norm, uczy panowania nad emocjami, popędami, wpaja człowiekowi aspiracje, daje mu kwalifikacje, sprawności, umiejętności techniczne.
Każda socjalizacja jest wychowaniem, ale nie każde wychowanie jest socjalizacją.
Socjalizacja jest podrzędna w stosunku do wychowania w ujęciu szerokim
Każde wychowanie w wąskim znaczeniu jest socjalizacją, ale nie każda socjalizacja jest wychowaniem w wąskim znaczeniu. Socjalizacja jest nadrzędna w stosunku do wychowania w wąskim znaczeniu.

Edukacja - wychowanie

Edukacja - ogół wpływów na człowieka. Celem edukacji jest dokonywanie zmian w sobie, w otoczeniu - z zachowaniem wolności. Dokonuje się wszędzie przez wszystkich ludzi.

Każda edukacja jest wychowaniem, ale nie każde wychowanie jest edukacją.
Wychowanie w ujęciu szerokim jest nadrzędne w stosunku do edukacji.

• Wychowanie a nauczanie

Wychowanie (w wąskim znaczeniu) dotyczy kształcenia wszechstronnie rozwiniętej osobowości i zachowań społecznych. Nauczanie z kolei kształci przede wszystkim intelekt. Według Muszyńskiego właściwe wychowanie, to kształtowanie cech kierunkowych (postawy, systemy wartości), a kształtowanie instrumentalnych (wiedza, talent, zainteresowania, sprawność) to edukacja.

Socjalizacja, a edukacja (stosunek krzyżowania)
Istnieje edukacja nie będąca socjalizacją. Istnieje socjalizacja nie będąca edukacją.
Istnieje socjalizacja będąca edukacją i edukacja będąca socjalizacją .
Socjalizacja i edukacja rozumiane jako części składowe wychowania występują w stosunku do siebie w relacji równorzędnej, zazębiają się. Każda socjalizacja jest edukacją, ale nie każda edukacja jest socjalizacją.. Edukacja rozumiana jest nadrzędna w stosunku do socjalizacji.

59. Jaką rolę w rozważaniach pedagogicznych nad wychowaniem odgrywa perspektywa (płaszczyzna) antropologiczno-filozoficzna?

Antropologia filozoficzna to filozofia człowieka. Zajmuje się istotą i rolą człowieka zarówno jako część przyrody jak i wytwór rzeczywistości społeczno kulturowy.

Na przestrzeni dziejów pojawiło się wiele różnych koncepcji człowieka, które były przyjmowane jako podstawa myślenia o wychowaniu. Niektóre z tych teorii odegrały znaczącą rolę w kształtowaniu teorii wychowania oraz kreowaniu praktyki edukacyjnej.

Przykładowe koncepcje człowieka to człowiek jako istota:

- społeczna

- religijna

- ekonomiczna

- twórca narzędzi

- miłośnik piękna

- tragiczna i dramatyczna

- najwyższej wartości

- człowiek-tajemnica

Filozoficzna koncepcja człowieka próbuje udzielić odpowiedzi na podstawowe pytania antropologiczne: kim jestem?, dlaczego istnieję?, jaki mam być ?

Są to pytania bardzo ważne dla rozwiązań pedagogicznych.

Pedagodzy dokonują zarówno w praktyce jak i teorii określonych wyborów antropologiczno -filozoficznych.

Warto wskazać nowoczesne nurty w antropologii filozoficznej. Każdy z tych nurtów oferuje swoisty model człowieka, który możliwy jest do aplikacji w praktyce edukacyjnej.

a) ewolucyjno - kosmologiczny (Hegel)

b) materialistyczno - socjologiczny (Marks,Engels)

c) materialistyczno - mechanistyczny (Katarbiński,Rasel)

d) mateialistyczno-witalistyczny (freud, Nitschego)

e) fenomenologiczny (Ingarden,Hajdeper)

f) egzystencjalno - indywidualistyczny (Sarte, Kiarkebang)

g) egzystencjalno - dialogiczny (Jaspers)

h) personalistyczno - aktywistyczny (Wojtyła,Monie, Mantains)

6. Znacząca dla koncepcji wychowania kategorią antropologiczną i filozoficzną jest pojecie człowieczeństwa.

Poznanie, czym jest człowieczeństwo wyraża się w poglądzie na istotę natury ludzkiej. Antropologia filozoficzna pozwala dokonywać świadomych wyborów. Antropofilozoficzne poznanie kierowane jest w stronę człowieka.

Antropofilozofia jest szerzej pojętą nauką o człowieku, zajmującą się rolą człowieka, zarówno jako cząstka przyrody jak i twórcy rzeczywistości społeczno- kulturowej.

- Wizja człowieka jako istoty społecznej

- Człowiek jako istota ekonomiczna

- Człowiek jako istota bawiąca się

- Człowiek ma dyspozycje do wykonywania pracy

- Człowiek tworzy narzędzia

- Człowiek dążący do ładu, harmonii, piękna

- Człowiek jako jednostka twórcza, dążąca do jakości

- Człowiek działający

- Człowiek jako istota tragiczna, dramatyczna, żyjąca na styku konfliktu z otaczającym go światem, nie potrafi go rozwiązać.

- Człowiek istotą religijną zadaje pytania:, kim jestem? Dlaczego istnieje? Jaki mam być?

60. Jaką rolę w refleksji pedagogicznej nad wychowaniem odgrywa perspektywa (płaszczyzna) aksjologiczna ?

Aksjologia - teoria wartości albo nauka o wartościach
Wartości - są to wszelkie idee, zjawiska, przedmioty materialne i niematerialne, różne stany rzeczy, osoby, grupy.
Aksjologia pedagogiczna - wyodrębniony dział refleksji nad wartościami w aspekcie ich znaczenia i roli dla procesu wychowania

Renesans Aksjologii Edukacyjnej u schyłku XX w Polsce Pojawia się postulat skupienia uwagi na świecie wartości uniwersalnych, zatem ponadczasowych, uznawanych w całym świecie, występujących w rozmaitych koncepcjach życia, systemach filozoficznych i religijnych wspólnych dla większości ludzi

Założenia aksjologiczne

1. Każda teoria pedagogiczna procesu wychowania powinna opierać się na aksjologicznej wiedzy o wartościach w ogóle, a w szczególności na wiedzy o wartościach moralnych.

2. Aksjologia pedagogiczna to - refleksja nad wartościami w aspekcie ich znaczenia i roli dla przebiegu procesu wychowania.

3. Pod koniec XX wieku nastąpiło odrodzenie aksjologii edukacyjnej. W teoriach naukowych pojawił się postulat skupienia większej uwagi na wartościach uniwersalnych, ponadczasowych uznawanych w całym świecie, występujących w różnych koncepcjach życia, różnych systemach filozoficznych i religijnych na wartościach wspólnych dla większości ludzi.

4. Kategorie jako dążące do uniwersalnych wartości wspólne dla wszystkich ludzi:

Prof. Lewowicki do uniwersalnych wartości zaliczył:

prawo do: życia, wolności, podmiotowości, tożsamości, swobody obywatelskiej,

a także: demokrację, pluralizm polityczny i światopoglądowy, tolerancję, godziwy poziom życia materialnego i duchowego, samorealizację, rodzinę, pracę, edukację, zdrowie i jego ochronę.

5. Wychowanie jest uwikłane naturalnie związki ze światem wartości. Każde działanie człowieka jest związane z wyborem określonej wartości, a wychowanie jest świadomą działalnością człowieka.

6. Aksjologiczny wymiar wychowania odzwierciedla pytania :„w imię czego wychowujemy?” (w imię jakich wartości?) Pytania o wartości w wychowaniu:

-„Czy można w ogóle sensownie rozważać wychowanie poza wartościami?”.

-,”W jaki sposób mówić o wartościach w wychowaniu?”.

-,”O jakich wartościach mówi się dziś w wychowaniu?”.

-„Czy i co powinno się dziś mówić o wartościach w wychowaniu?”

61. Jaką rolę w refleksji pedagogicznej nad wychowaniem odgrywa perspektywa (płaszczyzna) teleologiczna ?

Teleologia- „CO, PO CO, JAK DŁUGO?”

Teologia wychowawcza - to pedagogiczne rozwiązania nad istotą, źródłami rodzajami oraz sposób formułowania celów wychowania.

Cel wychowania - postulowana zmiana w osobowości wychowanka, zamiar wychowawczy, standard wychowawczy, najogólniej wyrażają pewną intencjonalność, mówią w jakim kierunku zmierzają, pewne dyspozycje rozumiane jako zmiany, mogą być traktowane jako przedmiot czyjegoś działania lub zamierzeń, które stawia przed sobą wychowawca.

Możemy wyróżnić dwie koncepcje celów:

1.Cele w pełni uświadamiane tworzące hierarchiczny i logiczny układ zwerbalizowanych postulatów wychowawczych. Funkcjonują przeważnie w instytucjach edukacyjnych i wyspecjalizowanych instytucjach wychowawczych (refleksyjność)

2.Cele uświadamiane nie w pełni, nie zawsze też uporządkowane i najczęściej pozostające w formie intuicyjnego konstruktu myślowego. Funkcjonują w grupach naturalnych, głównie w rodzinie (bezrefleksyjność).

Ideał wychowawczy - najwyższy cel wychowania, któremu powinny być podporządkowane wszelkie inne cele, treści i metody pracy wychowawczej. Inaczej ogół celów i norm regulujących działalność wychowawczą

Wzór osobowy (wychowawczy) - opis lub wyobrażenie jakiejś osoby, której czyny uważa się za godne naśladowania

Źródła celów :

- Natura człowieka

- Świat wartości uniwersalnych

- Życie społeczne

- Wizja świata zawarta w ideologii

- Wartości religijne

- Źródła celów współcześnie:

- Postawy wiary zawartej w prawie bożym.

- Filozoficzne koncepcje człowieka
- Prawa człowieka, które najpełniej wyraziła Deklaracja Praw Człowieka.

62. Jaką rolę w refleksji pedagogicznej nad wychowaniem odgrywa perspektywa (płaszczyzna) prakseologiczna ?

Prakseologia - „JAK, JAKIMI SPOSOBAMI?” Jest to teoria sprawnego, racjonalnego, skutecznego, efektywnego i świadomego działania ludzkiego. Zakłada, że każdy proces wychowawczy ma być działaniem przemyślanym, sprawnym i skutecznym, a zatem prowadzącym do skutku odpowiadającego zamiarowi wyrażonemu w treściowej zawartości celu. Przyjmuje więc, że zakres osiągania celu wychowania określa skuteczność procesu wychowania. Jeśli proces wychowania ma być działaniem sprawczym, czyli skutecznym, to należy zwrócić uwagę na:

1. Jednego organizatora.

2. Dobór metod wychowawczych.

3. Charakter i jakość uruchomionych mechanizmów zmiano twórczych.

Sytuacje wychowawcze- są tymi składnikami procesu wychowania, w których zaznacza się jego całościowa struktura jednak w wymiarze mikrostrukturalnym

Współdziałanie podmiotów polega na:

- zindywidualizowanym współdziałaniu wychowawcy i wychowanka,

- grupowo- zespołowym współdziałaniu w szerszym, uporządkowanym układzie osobowym,
- grupowo - zbiorowym współdziałaniu w szerokim, bardziej bezładnym i mniej spójnym układzie osobowym.

Podstawowe formy współdziałania:

1. Wychowanie indywidualne - nadaje procesowi intymny, bardzo osobisty charakter i stwarza wychowawcy i wychowankowi szanse na przejawienie aktywności.

2. Wychowanie zespołowe - poszerza społeczną perspektywę współdziałania wychowawcy i wychowanka, uczy współżycia w grupie i osiągania satysfakcji

3. Wychowanie w układzie zbiorowym - uczy trudnej sztuki przełamywania dążeń egoistyczno - indywidualistycznych

4. Wspólnotowe trwanie wychowawcze - najgłębszy wymiar relacji wychowawczej, a zarazem dopełnia istotę wskazanych form. Formy można dzielić ze względu na rodzaj komunikacji i wówczas mamy na uwadze formy werbalne i niewerbalne. Można też określić ich przedmiotową istotę i tu zaliczamy np. działania poznawcze, twórcze, usługowe, opiekuńcze, zabawowe

63. Omów regulacyjną funkcję „ukrytego programu” w procesie wychowania.

Ukryty program to wszystko, czego uczniowie uczą się, co poznają i czego doświadczają w szkole, a co jest poza oficjalnym programem nauczania, poza oficjalnymi celami nauczania, poza tym, czego świadomie chce nauczyć nauczyciel, a co jest niezmiernie ważne dla efektów uczenia się dzieci w szkole.

Elementy ukrytego programu szkolnego :

1) Dobór treści programowych - wszelkie konotacje znaczeniowe podręczników i treści kształcenia, które w pewnych sytuacjach wykraczają poza intencje twórców i projektodawców systemów szkolnych oraz realizatorów programów szkolnych, czyli nauczycieli. W ostatnich latach dopiero zwrócono uwagę na fakt, że cały szereg elementów ukrytego programu da się odnaleźć w tekstach podręczników i lektur dla dzieci. Są one przyswajane razem z treściami uczenia się przewidzianymi przez program szkolny. Analizy czytanek ze szkół początkowych wykazały, że w zbiorach tekstów przekazywane są treści nacjonalistyczne, rasistowskie, dotyczące dyskryminacji płci i uprzedzeń klasowych.

2) Wymagania regulaminowe : ubiór, punktualność , system kar i nagród - Wszelkie oczekiwania czy wręcz uprzedzenia nauczycieli odnośnie ras, imion, płci w istotny sposób wpływają na wzajemne relacje z uczniami ( m.in. na zdolność porozumiewania się), mogą też prowadzić do stereotypowego traktowania uczniów, niesprawiedliwego oceniania. Np. nauczyciel szybciej postrzega te zachowania, których oczekuje. Również wyraziście postrzega te zachowania dzieci, które bardzo odbiegają od oczekiwanych. Te dwa procesy można nazwać "ukrytymi programami", dokonują się bowiem poza świadomością nauczyciela, a także w dużym stopniu warunkują postępowanie uczniów: oczekiwania nauczyciela odczytywane są w ciągu kilku minut, a uczniowie są skłonni radzić sobie w szkole tak dobrze lub tak źle, jak tego oczekuje od nich nauczyciel.

3) Obyczaje - uczniowie muszą się ich nauczyć, aby przetrwać wygodnie w większości szkolnych klas. Każda szkoła i każda klasa charakteryzuje się rytuałem i stałym następstwem działań, które w większości są do siebie podobne, tak jak podobne są do siebie rozkłady lekcji i formy prowadzenia zajęć nie wykraczające poza wykład nauczyciela, pracę własną, ewentualnie dyskusję. Wszystko to przebiega w świecie, w którym rządzą reguły znane i uczniom, i nauczycielom. Wszystkie klasy szkolne, bez względu na różnice między szkołami, mają coś wspólnego - w każdej z nich uczeń musi dać sobie radę z trzema właściwościami. Są to: tłok, ocenianie, władza.

4) Architektura - struktura, układ pomieszczeń, wygląd. Budynki przedstawiają często sobą kliniczną surowość, jaką cechują się miejsca, w których nie oczekuje się przyjemnych przeżyć. Podział przestrzeni i urządzeń szkolnych jest niesymetryczny: nauczyciele mają większe biurka, wyściełane krzesła, dostęp do większego obszaru klasy. W większości klas sposób rozmieszczenia stołów, ławek i krzeseł nadaje pomieszczeniu "przód" i "tył". Przesłanie tego układu jest następujące: "patrzeć na wprost", "siedzieć i słuchać".

64. Jakie przejawy nieprawidłowości w wychowaniu można dostrzec w obrębie rzeczywistości wychowawczej i jakie mogą być ich skutki ? (np.pseudowychowanie i błędy w wychowaniu)

Wychowanie polega na interakcji między wychowankiem, a wychowawcą, który ma dominującą pozycję ze względu na możliwość wyboru celów i środków działania. Jeżeli obydwie strony razem ustalają i zgodnie realizują program wychowania wówczas proces przebiega harmonijnie, jeżeli zaś wychowanek lub wychowawca traci poczucie kontroli nad wychowaniem, wówczas relacje są zaburzone, zostaje zachwiana równowaga między stronami i dochodzi do konfliktów, będących przyczyną powstawania błędów wychowawczych.

Błąd wychowawczy to takie zachowanie wychowawcy, które stanowi realną przyczynę (lub ryzyko) powstania szkodliwych dla rozwoju wychowanka skutków.

Wychowawca zazwyczaj popełnia błąd nieświadomie. Czynnikami powodującymi błędy wychowawcze są właściwości osobowościowe (głównie stosunek do ludzi), postawy wychowawcze i czynniki sytuacyjne (np. brak czasu, kontrola, opór wychowanka).

Gurycka w oparciu o zachowania wychowawcy skategoryzowała błędy wychowawcze. Ujęła je w postaci dwubiegunowej:

Ekstremalna emocjonalna akceptacja dziecka	Ekstremalne odrzucenie emocjonalne dziecka
Nadmierna koncentracja na dziecku	Nadmierna koncentracja na sobie
Nadmierna koncentracja na zadaniu dziecka	Niedocenianie zadań dziecka

Te wymiary zachowań wychowawców stanowiły podstawę do klasyfikacji błędów wychowawczych. Poprzez ich skrzyżowanie wyznaczono dziewięć błędów.

1. Rygoryzm

1.Nauczyciel formułuje wymagania, polecenia, zakazy.

2.Sprawdza, drobiazgowo kontroluje wymagania, polecenia, zakazy.

3.Formułuje oceny negatywne.

Dziecko staje się bierne, podporządkowane, mało spontaniczne, nie potrafi samodzielnie działać, jego aktywność twórcza jest znacznie ograniczona, ma poczucie, że nie potrafi niczego dobrze wykonać i ma niską samoocenę. Wyzwala lęk i opór, dlatego dziecko może reagować gniewem, wściekłością.

2. Agresja

1.Nauczyciel atakuje słownie, obraża, poniża, kpi, krzyczy, wyraża lekceważenie.

2.Nauczyciel atakuje fizycznie, uderza, bije, szturcha, przymusza do określonej pozycji (klęczenie).

3.Nauczyciel atakuje symbolicznie poprzez obraźliwe gesty, ironię, ostre kary.

Dziecko ma poczucie zagrożenia, krzywdy, wstydu, zostaje obniżona jego samoocena. Staje się lękliwe, nieśmiałe, zamknięte. Może wywołać niechęć do nauczycieli oraz szkoły.

3. Hamowanie aktywności

1.Nauczyciel przerywa aktywność dziecka innymi poleceniami, zadaniami.

2.Nauczyciel włącza się w aktywność dziecka, przeszkadza, odbiera odwagę, krytykuje, wprowadza modyfikacje bez zgody dziecka, przejmuje czynności dziecka bez powodu i uzasadnienia.

3.Nauczyciel zakazuje wykonywania przez dziecko aktywności bez uzasadnienia lub z uzasadnieniem ograniczającym.

Może wpłynąć na wytworzenie się zależności i rezygnację z własnego myślenia i działania, powodują zanik inicjatywy, samodzielności, motywacji i odwagi do podejmowania własnej aktywności. Dziecko traci zainteresowania, nie stawia pytań, nie zgłasza propozycji i pomysłów - przestaje rozwijać się, zdaje się na pomysły innych. Dziecku mogą towarzyszyć uczucia niezaradności i niższości.

4. Obojętność

1.Nauczyciel nie nawiązuje kontaktu z uczniem, jest obok dziecka, okazuje brak zainteresowania dzieckiem werbalnie i mimicznie.

2.Nauczyciel nie reaguje na próby nawiązania kontaktu przez dziecko (nie odpowiada na pytania, nie słucha, zajmuje się czymś innym).

3.Nauczyciel jest bierny wobec próśb i potrzeb dziecka.

Obojętność wychowawcy powoduje niezaspokojenie potrzeby sukcesu, może wpływać na obniżenie samooceny dziecka, w przyszłości może utrudnić nawiązywanie głębokich kontaktów interpersonalnych. Dziecko staje się nieufne, czuje się ignorowane, mało wartościowe.

5. Eksponowanie siebie

1.Nauczyciel absorbuje dziecko swoimi sprawami i problemami w nieadekwatnych sytuacjach, demonstruje humory, urazy obraża się.

2.Chwali się swoimi sukcesami, wywyższa się.

3.Domaga się względów, egzekwuje swoje prawa.

Dziecko może czuć się zmęczone takim zachowaniem, chce przypodobać się nauczycielowi, aby sprostać jego ideałowi, nie jest, więc autentyczne. Nie uczy się trafnego odczuwania, lecz przystosowuje się do sytuacji, blokowane są jego doznania.

6. Uległość

1.Nauczyciel spełnia zachcianki dziecka.

2.Obniża a nawet rezygnuje z wymagań stawianych dziecku wobec jego nalegań, napotkanych trudności.

3.Demonstruje bezradność wobec dziecka werbalnie lub fizycznie (skarży się, płacze).

Dziecko przyzwyczaja się do bycia traktowanym w specjalny sposób, co powoduje zanik krytycyzmu. Może wykorzystywać tę sytuację i domagać się coraz większej uległości, nie tylko od wychowawcy, ale również od kolegów, poprzez wymuszanie pewnych zachowań (płaczem, straszeniem rodzicami). Dziecko postępując w ten sposób traci przyjaciół, lub pozyskuje ich poprzez „szantaż”. Uczeń w wyniku obniżania wymagań nie poznaje swoich możliwości, a napotkane sytuacje trudne, będą go przerastały wywołując gniew, frustrację.

7. Zastępowanie

1.Wychowawca wykonuje zadania za dziecko (wyręcza je)

2.Pozbawia dziecko możliwości decydowania o podjęciu działań własnych tłumacząc to zmęczeniem, trudnością zadania, słabością dziecka, jego dobrem.

3.Proponuje dziecku zastępowanie go w różnych czynnościach, motywując to jego dobrem, czasem na zabawę i naukę.

Dziecko traci kontrolę nad sobą, staje się niezaradne i mało samodzielne. Nie potrafi radzić sobie w różnych sytuacjach, jest nieodpowiedzialne, nie umie decydować o sobie i dokonywać samodzielnego wyboru. Dziecko czuje się nieudolne, niepewne swoich możliwości, w końcu staje się bierne, oczekujące pomocy i zainteresowania ze strony innych.

8. Idealizacja dziecka

1.Wychowawca podkreśla słowem i zachowaniem szczególne walory i możliwości dziecka.

2.Wnika w narzucający się sposób w szczegóły poczynań dziecka, jego sytuację.

3.Sprawy dziecka wyzwalają nadmierną aktywność wychowawcy (niesienie pomocy, troska, uwypuklanie ważności spraw dziecka).

Dziecko może czuć się faworyzowane, zwłaszcza, gdy traci kolegów - wówczas wywołuje to wrogość. Jeśli zaś zyskuje przyjaciół, zdobywa bezkrytyczne przekonane o swej wyjątkowości, powoduje to zaburzenie kontaktów z rówieśnikami, wywyższanie się. U takiego dziecka brak pochwały jest równoznaczny z karą.

9. Niekonsekwencja

1.Wychowawca ma zmienne wymagania i zachowania wobec dziecka, w podobnych sytuacjach stawia dziecku różne wymagania i inaczej je ocenia.

2.Nauczyciel jest niekonsekwentny w formułowaniu poleceń (zmienia je), w kontroli nad wykonaniem zadań, w ocenianiu ucznia (brak jednolitego systemu)

Uczeń traci poczucie kontrolowania sytuacji, odczuwa lęk i niepewność wobec trudności, zaburzenia własnej perspektywy, ma zniekształcony obraz świata. Opóźnia i utrudnia przebieg uczenia się, a zarazem wytwarza poczucie winy i zagrożenia spowodowane brakiem orientacji i niemożnością ukształtowania się właściwych oczekiwań. Taka sytuacja niekorzystnie wpływa na rozwój dziecka, na stopień i przebieg przyswajania norm społecznych i moralnych.

65. Którą z orientacji metodologicznych ( np., ilościową, jakościową, triangulacji) wykorzystasz w empirycznych badaniach nad efektami wychowania (edukacji)? Uzasadnij swój wybór.

• Badać to korzystać z tego, co już wiemy by poznać to coś, czego nie wiemy.

Badania ilościowe polegają na ilościowym opisie i analizie faktów, zjawisk, procesów. Przedstawiają je w formie różnych zestawień i obliczeń z uwzględnieniem nader często zarówno statystyki opisowej, jak i matematycznej. W przeprowadzaniu badań ilościowych zakłada się, że ich przedmiotem może być wszystko, co można policzyć i zmierzyć.

Badania jakościowe polegają na dokonywaniu analizy badanych zjawisk, na wyróżnianiu w nich elementarnych części składowych, na wykrywaniu zachodzących między nimi związków i zależności, na charakteryzowaniu ich struktury całościowej, na interpretacji ich sensu lub spełnianej przez nie funkcji itp. Umożliwiają one dokonanie jakościowego opisu i analizy badanych faktów, zjawisk czy procesów. Odbywa się to głównie w formie narracyjnej lub eseistycznej, z wykluczeniem na ogół wszelkich zawiłych zestawień liczbowych i obliczeń statystycznych. Są zazwyczaj opisem i interpretacją pewnego ciągu zdarzeń, w tym także subiektywnych doświadczeń i odczuć zarówno osób badanych, jak i osoby je przeprowadzającej.

Zasada triangulacji polega na spojrzeniu na badany problem z kilku, przynajmniej zaś z dwóch, punktów widzenia. K. Konarzewski wyróżnia cztery typy triangulacji:

1. Pozyskiwanie danych od różnych osób (z różnych źródeł),

2. Porównywanie wyników uzyskanych przez różnych badaczy (najlepiej różniących się interesami i metodologią),

3. Stosowanie przez każdego z badaczy różnych metod zbierania danych,

4. Stosowanie rozmaitych teorii w celu interpretacji danych.

W badaniach nad efektami wychowania posłużyłabym się zasadą triangulacji, polegającej na stosowaniu przez badaczy różnych metod zbierania informacji, w tym przypadku metody ilościowej i jakościowej. W połączeniu te metody mogą skutecznie zobrazować badaną rzeczywistość. Podczas, gdy analiza jakościowa próbuje zdefiniować zjawiska, które mogą być trudne do zrozumienia drogą eksperymentalną, to analiza ilościowa poddaje badaniu zjawiska w pozytywistyczny sposób, oparty na przypisywaniu wartości numerycznych studiowanym zjawiskom. Analiza jakościowa jest bardziej `przejęta' badaniem zjawisk natury ludzkiej, niż analizą i generalizowaniem teorii. Podczas, gdy analiza ilościowa próbuje zbadać i zrozumieć rzeczywistość, analiza jakościowa może nawet poddawać w wątpliwość istnienie tej rzeczywistości.

W procesie analizy danych naukowcy zmieniają rzeczywistość w kolekcje notatek, konwersacji, fotografii, oraz innych elementów odzwierciedlających studiowane zjawisko. Jest więc oczywistym, że indywidualna praca każdego naukowca jest poddana subiektywnej ocenie, co sprawia, że świat wygląda inaczej za każdym razem. Różne sposoby zbierania danych do analizy jakościowej znane jako `triangulacja danych', polegający na zbieraniu danych z przynajmniej trzech różnych źródeł, dla przykładu, zastosowane w jednym badaniu naraz wywiad, ankieta, opis obserwacji, zapewniają próbę zawężenia nieścisłości, oraz zrozumienia różnych możliwych niuansów danego zagadnienia, czasem bardzo trudnych do zidentyfikowania i przeanalizowania. W podejściu jakościowym przyjęto, że nie da się zaprzeczyć tym zupełnie wewnętrznym, osobistym i bardzo subiektywnym funkcjom danej analizy.

66. Jak rozumiesz pojęcie kształcenia?

KSZTAŁCENIE - to całokształt zmian jednostki i doświadczeń składających się na proces zdobywania przez nią umiejętności, wiedzy oraz rozumienia otaczającego ją świata.

Obejmuje zarówno proces nauczania jak i uczenia się. Pojęcie kształcenie utożsamia się z formalnym kształceniem w instytucjach systemu szkolnictwa. W szerszym rozumieniu, obejmuje ono także kształcenie nieformalne, mające źródło w codziennych doświadczeniach rodzinnych, kontaktach z rówieśnikami i informacjami pochodzącymi z mass mediów. Podkreśla się także znaczenie szeroko rozumianego kształcenia ustawicznego (uczenia się przez całe życie). Kształcenie jest przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin naukowych: przede wszystkim pedagogiki, psychologii i socjologii

Wynikiem kształcenia jest zdolność do sprawnego osiągania celów o istotnej wartości społecznej. Na przykład samodzielne opanowanie pewnej dziedziny wiedzy lub organizacja trudnego przedsięwzięcia jest świadectwem odpowiedniego kształcenia.

67. Jakie walory i jakie ograniczenia mają znane ci systemy kształcenia?

System kształcenia to celowy układ sytuacji dydaktycznych, w którym każda sytuacja jest etapem osiągania określonych celów kształcenia, rozumianych jako zamierzone właściwości uczniów.

Każdy nauczycielski system kształcenia może być potraktowany jako względnie stały, mimo starań o jego rozwój i zbierania doświadczeń. Tak jest często z autorytarnym systemem kształcenia, opartym na wyłącznej władzy nauczyciela. Mimo ostrych i przejmujących krytyk, szkołę autorytarną cechuje zadziwiająca trwałość.

Humanistyczny system kształcenia - jest oparty na zaspokajaniu potrzeb ucznia, w tym zwłaszcza jego potrzeb wyższych: społecznych i rozwojowych. W praktyce wyraża się to postawą opiekuńczą, wysuwaniem aspektu emocjonalnego na plan pierwszy, troską o dobre samopoczucie uczniów, tworzeniem rodzinnej atmosfery, unikaniem wszelkich podziałów i zostawianiem uczniom szerokiego pola wyboru zagadnień, lektur, interpretacji faktów.

Walorami tego systemu są głębsze i trwalsze zmiany w uczniu, ponieważ wywołane są jego wewnętrzną potrzebą, a nie przymusem. Praca nie jest monotonna, gdyż opiera się na potrzebach i pomysłach uczniów. Nie kładzie się tutaj największego akcentu na rygor szkolny.

Mimo wielu zalet takiego systemu często upada on bardzo szybko ze względu na nieokreślenie swobody uczniów, a dokładniej, jeśli ująć to według jego założeń - nieskuteczność działań przygotowujących uczniów do wyznaczenia sobie takich granic.

Technologiczny system kształcenia - jest oparty na dążeniu do skuteczności zastosowania wiedzy naukowej do działania praktycznego. W tym celu sięga po wyniki badań nad nauczaniem.

Walory tego systemu to zmuszanie uczniów do myślenia i samodzielnego uczenia się, dzięki czemu tempo jest dostosowane do możliwości jednostki. Treść kształcenia jest dobrana tak, by wszyscy uczniowie mogli odnieść sukces na swoim poziomie. Poziom osiągnięć uczniów jest systematycznie sprawdzany. Forma zajęć jest dostosowana do uczniów.

Ograniczeniem systemu technologicznego jest nierówny poziom uczniów w klasie tak, że jedni cofają się o jeden - dwa poziomy, podczas gdy inni wybiegają o szczebel naprzód.

68. Jak zbudować autorski program kształcenia?

Program kształcenia zawiera świadomy wkład treści ze strony użytkownika. Ten wkład jest zawsze częściowy, gdyż trzon treściowy programu stanowi dorobek naukowy i cywilizacyjny ludzkości, niemożliwy do zastąpienia jakimkolwiek wysiłkiem jednorazowym, indywidualnym lub zbiorowym. Kryteria, którymi posługują się nauczyciele można uporządkować w trzy kręgi, będące podstawą stworzenia autorskiego programu kształcenia.

I. Perspektywa kontekstowa - wartościowanie czynności ucznia ze względu na:

a) pewność naukową i społeczną, pozwalającą wierzyć, że czynności przetrwają cały okres, w którym uczeń może ich potrzebować

b) użyteczność, polegającą na zastosowaniach poza procesem kształcenia; w życiu osobistym i w pracy, obecnie i w przyszłości

II. Perspektywa programowa bliższa - dobór czynności ucznia wskazujących:

a) łatwość dla typowego ucznia, oznaczającą ekonomiczność sił i środków zużytych na ich opanowanie, a także korzyści motywacyjne, jakie daje świadomość postępu w uczeniu się

b) niezbędność na danym etapie kształcenia i w danym przedmiocie szkolnym ze względu na powiązania z innymi czynnościami, które są od nich zależne

III. Perspektywa programowa dalsza - dobór czynności wskazujących:

a) transfer, to jest przenoszenie się wprawy na kolejne czynności ze względu na podobieństwo warunków wykonywania i struktury wewnętrznej do warunków i struktury opanowanej czynności

b) doniosłość teoretyczną dla innych przedmiotów szkolnych i dla wyższych etapów kształcenia, co oznacza użyteczność odroczoną

Program autorski powinien zawierać:

• wstęp z ogólną informacją o programie (autor, adresat, geneza programu, koncepcja),

• zadania szkoły,

• podstawę programową

• cele ogólne programu,

• wymagania programowe,

• treści zajęć,

• osiągnięcia ucznia,

• procedury osiągania celu,

• ocenianie osiągnięć uczniów,

• szczegółowy rozkład zajęć

• przykładowe scenariusze,

• obudowę dydaktyczną,

• warunki wdrożenia programu,

• informację o ewaluacji programu

• literaturę

Etapy konstruowania programu autorskiego czyli:

1. Etap diagnozy (diagnoza dotychczasowych programów z uwzględnieniem wad i zalet)

• aktualne potrzeby w zakresie kształcenia ogólnego i wychowania

• nowe osiągnięcia naukowe pod kątem ich przydatności w programach szkolnych

• możliwości, potrzeby i zainteresowania uczniów.

2. Etap projektowania a w nim

• kompetencje instruktora

• określenie koncepcji programu - powinniśmy w oparciu o odpowiednie dane wyjściowe określić koncepcję tego programu. Pierwszą kwestią, którą trzeba podjąć, jest nazwa i adresaci programu, a więc szczebel i typ szkoły, klasa lub klasy, poziom uzdolnień, wiadomości i umiejętności uczniów. Nie można pominąć przeznaczenia programu, tzn. czy będzie on masowy czy zastosowany w klasie.

• formułowanie celów

• dobór i układ materiału nauczania - przez dobór materiału rozumiemy określony zakres materiału nauczania, a przez układ materiału celową jego strukturyzację naukową i dydaktyczną.

• ustalenie wymagań programowych (standardy) - oczekiwane osiągnięcia uczniów, polegające na skutecznym działaniu w określonych sytuacjach. Wymagania programowe powinny być jasne, co umożliwia zobiektywizowaną oceną szkolną, czyli informację zwrotną dla uczniów i ich rodziców o wynikach uczenia się według tego programu.

• obudowę programu - zalecamy lub opracowujemy metody nauczania, kontroli i oceny, formy organizacyjne pracy uczniów, środki dydaktyczne, testy osiągnięć uczniów, podręczniki dla uczniów, dla nauczycieli, wykazy literatury przedmiotowej i dydaktycznej dla nauczycieli, wykazy literatury uzupełniającej dla młodzieży. Dobór metod nauczania danego przedmiotu.

• warunki wdrażania programu - to wszystko, co jest niezbędne dla pomyślnego zastosowania programu.

3. Etap ewaluacji a w nim

• fazy ewaluacji - składa się z trzech faz: refleksyjnej, kształtującej i podsumowującej.
  Faza refleksyjna polega na badaniu opracowanego programu autorskiego przed jego realizacją. Faza kształtująca polega na badaniu programu w toku jego realizacji. W fazie podsumowującej dokonujemy pomiaru osiągnięć uczniów, analizy końcowych efektów realizacji programu, oceniamy program jako całość, ewentualnie porównujemy z innymi programami i nanosimy określone zmiany w naszym programie.

• typy ewaluacji

• metody ewaluacji

69. Jakie metody kształcenia indywidualnego uważasz za najbardziej skuteczne?

Metoda kształcenia to sposób kierowania uczeniem się.

Najbardziej skuteczne metody kształcenia indywidualnego to metody oparte na obserwacji, przykładowo pokaz filmu, gdzie uczeń ogląda i słucha, daje aż 16% skuteczności.

Pokaz to metoda kształcenia polegająca na kierowaniu obserwacją wybranych obiektów i procesów. Nauczyciel przygotowuje obserwację zachowań określonych osób lub prezentację środków dydaktycznych wybranego rodzaju naturalnych lub symulowanych, pasywnych lub interaktywnych, a następni pomaga uczniom dostrzec najważniejsze właściwości tych obiektów. Pokaz może wypełnić całe zajęcie edukacyjne, ale zwykle bywa tylko jego częścią - początkową lub środkową. Może odgrywać rolę wstępnego uporządkowania treści lekcji lub, przeciwnie, być poprzedzone uporządkowaniem wiedzy w postaci schematu pojęciowego, co podnosi skuteczność pokazu w zakresie poznawczym, ale obniża ją w zakresie emocjonalnym.

Obserwacja jest planowym spostrzeganiem osób, przedmiotów, zjawisk i wydarzeń. Spostrzeganie jest wiązaniem wrażeń, będących odbiorem prostych właściwości obiektów w całość wyodrębnioną z otoczenia. W większości sytuacji odbieramy bardzo wiele wrażeń, ale tylko niektóre z nich prowadzą do spostrzegania określonych obiektów i procesów.

Do umiejętności poznawczych ucznia, które podlegają ćwiczeniu w toku obserwacji, należą: selekcjonowanie wrażeń, zdolność wyboru właściwego bodźca, czujność, oczekiwanie na bodziec, przeszukiwanie pola, wykrywanie trudno dostępnych obiektów, np. informacji ukrytej w dłuższym tekście.

70. Jakie metody kształcenia grupowego uważasz za najbardziej skuteczne?

Uważam, że najskuteczniejsze metody kształcenia grupowego to metody oparte na działaniu, które gwarantują wysoki autentyzm uczenia się. Są to m.in. samorządność (kształcenie z przewagą emocji - wychowanie), gra dydaktyczna (kształcenie w pełni zrównoważone), projekt badawczy (kształcenie z przewagą poznawania - nauczanie).

Samorządność - rozumiana jako podejmowanie określonych decyzji o działaniu grupy przez tę grupę. Samorządność uczniów jest zawsze ograniczona przez działanie większych grup formalnych (państwo, sieć edukacyjna, szkoła, komitet rodzicielski) oraz przez planowanie dydaktyczne nauczyciela. Odgrywa w kształceniu szkolnym dużą rolę głównie emocjonalną. Oddziałuje przez tworzenie obyczajowości klasy. Obyczaj grupowy to przyjęty w danej grupie wzór wykonywania czynności uznanych za ważne. Obyczaje grupowe klasy szkolnej dotyczą: organizacji uczenia się, kontaktów z nauczycielem, stosunków między uczniami. Sprawnie działający samorząd z własnej woli podejmuje najważniejsze z tych zagadnień.

Gra dydaktyczna jest wdrożeniem przepisu działania jednej lub kilku grup uczniów w warunkach symulujących wybraną rzeczywistość tak wiernie, by mogli samodzielnie poznawać prawidłowości nią rządzące. W toku gry uczniowie otrzymują opis pewnej sytuacji, proponuje im się pewne zakresy i zasady działania, wyposaża się ich w niezbędne akcesoria, a następnie obserwuje się wykonywane działania i sprawdza ich wyniki. W niektórych grach wyłania się zwycięskie grupy, a w innych wystarcza pomyślne wykonanie złożonego zadania. Gry dydaktyczne łączą silne motywowanie uczniów z uczeniem się w strategii określonego działania. Istnieje w nich „pierwiastek zabawy”, wzmacniający zainteresowanie uczniów, a także pole do wykazania się wiedzą i inteligencją.

Trzy rodzaje gier dydaktycznych:

1. Gry sytuacyjne, oparte na dokładnym rozpoznaniu faktów towarzyszących ważnym wydarzeniom

Przykłady: (biologia) Czy klonowanie istot żywych jest pożyteczne?

2. Gry biograficzne, oparte na dokładnej znajomości życia i dzieł wybranych postaci historycznych. W tę postać wciela się wybrany uczeń (ochotnik) lub grupa uczniów, a reszta odbywa „sąd” nad nią, dzieląc się na zwolenników i przeciwników. Przewagę uzyskuje albo główny bohater, albo jedna ze stron dyskutujących, dzięki wiedzy o wydarzeniach i ich tle, logice rozumowania i głębi wczucia się w postać (empatii).

3. Gry manipulacyjne, oparte na modelu fizycznym pewnego obiektu lub urządzenia. Gracze wykonują działania na modelu według dostarczonej im instrukcji lub wedle własnego pomysłu, sprawdzając hipotezy. Najbardziej oryginalne i udane eksperymenty są dyskutowane i wyróżniane. Ten rodzaj gier nadaje się głównie do przedmiotów przyrodniczych, z wyposażeniem laboratoryjnym i komputerowym.

Dramaturgia gier dydaktycznych silnie aktywizuje uczniów. Gry kształtują wiele umiejętności poznawczych i społecznych, takich jak rozwiązywanie problemów, strukturyzacja - pod kątem zadania - napływających wiadomości, prowadzenie negocjacji i dyskusji, techniki współpracy i rywalizacji. Ćwiczą giętkość i płynność myślenia, są okazją do wynalazczości.

Projekt badawczy - najsilniej zorientowana poznawczo metoda kształcenia grupowego. Wykorzystuje elementy metodologii badań naukowych do uzyskania wiedzy o przyrodzie i społeczeństwie. Jest to działanie długoterminowe. Uczniowie łączą w nim uczenie się metodologii badań z odkrywaniem prawidłowości w otaczającym świecie. Uczniowie angażują się „z całego serca” w prace dla środowiska, by je poznać i pod pewnym względem ulepszyć. Projekty bywają rozmaite. Gdy mają na celu poznanie jakiegoś zjawiska lub procesu, zaliczamy je do „badawczych”, gdy zaś ich celem jest tylko odtworzenie istniejącej wiedzy lub pokazanie umiejętności, zaliczamy je do „prezentacji zbiorowej”.

71. Jakie prawidłowości oceniania społeczno - wychowawczego są korzystne?

Prawidłowości oceniania społeczno - wychowawczego:

I. Główną rolę w ocenianiu społeczno - wychowawczym odgrywa kryterium wymagań programowych, a pozostałe kryteria odgrywają rolę pomocniczą.

II. W większości przypadków ocenianie społeczno - wychowawcze przynosi wyższe wyniki niż ocenianie wąsko dydaktyczne.

III. Kryteria społeczno - wychowawcze liczą się tym bardziej, im niższe są osiągnięcia poznawcze ucznia.

IV. Stopnie szkolne będące wynikiem oceniania społeczno - wychowawczego są rozłożone w każdym oddziale szkolnym w proporcjach charakterystycznych dla szczebla szkoły i grupy przedmiotów nauczania - bez względu na poziom osiągnięć poznawczych uczniów.

V. Ocenianie społeczno - wychowawcze pozwala na równie dobre przewidywanie osiągnięć ucznia w szkole wyższego szczebla jak ocenianie wąsko dydaktyczne.

72. Czym jest współczesna diagnostyka edukacyjna?

Diagnostyka edukacyjna - teoria i praktyka diagnozy edukacyjnej (czyli uściślonego rozpoznawania warunków, przebiegu i wyników uczenia się). Rozróżniamy diagnostykę rozwojową, nastawioną na diagnozę zmian długotrwałych i względnie nieodwracalnych w uczniu - wychowanku i diagnostykę interwencyjną, nastawioną na diagnozę zaburzeń w uczeniu się, a także diagnostykę unormowaną, dokonywaną za pomocą narzędzi standaryzowanych, i diagnostykę nieformalną, dokonywaną własnymi siłami prowadzącego działanie edukacyjne.

Diagnostyka dopiero toruje sobie drogę wśród innych dyscyplin . Wykazuje silny związek z dydaktyką i pomiarem dydaktycznym, obejmując zarówno teorię jak i praktykę pedagogiczną. Możemy powiedzieć, że w odróżnieniu od diagnostyki psychologicznej, która skupia się na psychice lub osobowości ucznia oraz socjologicznej, która koncentruje się na środowisku społecznym ucznia, diagnostyka pedagogiczna rozpoznaje proces uczenia się wraz z systemem, w jakim on przebiega. Obecnie przed diagnostyką pedagogiczną wyłaniają się nowe możliwości działania pedagogicznego. Mają one służyć przede wszystkim podniesieniu jakości kształcenia ogólnodostępnego, czy też powszechnego, a nie polityce. Niezwykle przydatna w diagnostyce edukacyjnej staje się obecnie technologia komputerowa. Umiejętność wykorzystania specjalistycznego wsparcia informatycznego przez nauczyciela powinna stać się ważnym celem pedeutologicznym w czasach tzw. społeczeństwa informacyjnego.

73. Jakie metody diagnostyczne są użyteczne w pracy nauczyciela i wychowawcy?

Metody diagnostyczne na użytek nauczyciela:

1. Analiza dokumentów - jest oparta na gromadzeniu oraz interpretacji dokumentów dotyczących warunków, przebiegu i wyniku działania edukacyjnego. Nauczyciel - wychowawca ma dostęp do większości dokumentów szkolnych i niektórych dokumentów pozaszkolnych ucznia, może też próbować wiązania tych gatunków przez zachęcanie uczniów do wytwarzania dokumentów osobistych, ujawniających motywacje do działania i własną interpretację zdarzeń.

2. Ankieta nauczycielska - najczęściej uczniowie wypełniają kwestionariusze w izbie lekcyjnej. Taka organizacja diagnozy powoduje, że najczęściej wyrażane są opinie wspólne dla grupy nieformalnej, z którą w tym czasie identyfikują się, a więc klasy szkolnej lub jej części.

3. Diagnoza nieformalna - jest dokonywana bez zastosowania ścisłych procedur i standaryzowanych narzędzi. Jej główne właściwości stanowią: wiązanie spostrzeżeń wcześniejszych, aktualnych i przewidywań na przyszłość w jedną całość i ograniczanie układu odniesienia wyników do badanych obiektów. Wskutek tego jest ona uzależniona od kontekstu, bez możliwości uogólniania prawidłowości na działania innych nauczycieli - wychowawców w innych warunkach, nacechowana subiektywizmem diagnozy, w tym podatna na efekt aureoli, polegający na przenoszeniu oceny z jednych zachowań badanego na inne, i dążeniem do wystarczalności informacji uzyskiwanej z różnych źródeł w dostatecznie długim okresie, oparta na rozumieniu ucznia - wychowanka, w tym na empatii - na przyjmowaniu jego punktu widzenia i dzieleniu jego przeżyć, polegający na zgodności diagnozy z systemem kształcenia, w którym jest dokonywana.

4. Obserwacja uczestnicząca - dokonywana w toku działania edukacyjnego, którym kieruje obserwator. Jest podstawową metodą diagnozy nieformalnej. Taka obserwacja jest trudna, zwłaszcza dla mniej doświadczonych pedagogów, ze względu na mnogość zdarzeń w procesie edukacyjnym oraz ze względu na krzyżowanie się ról uważnego obserwatora i skutecznie interweniującego nauczyciela - wychowawcy.

74. Jakie znaczenie ma diagnoza osiągnięć ucznia w dziedzinie emocjonalnej?

Diagnoza osiągnięć ucznia w dziedzinie emocjonalnej pozwala na sprawdzenie jego motywacji do uczenia się, poznanie i wpływ na osobowość oraz uspołecznienie i przystosowanie ucznia.

1. Motywacja do uczenia się - jest względnie stałą tendencją zachowań. Rozróżniamy motywację zewnętrzną, opartą na wykonywaniu działań narzuconych przez otoczenie i motywację wewnętrzną, opartą na zadowoleniu z wykonywania pewnej czynności.

2. Osobowość - jest względnie stałym układem wewnętrznych regulatorów działalności człowieka, emocjonalnych i poznawczych. Lęk, będący poczuciem ogólnego zagrożenia, hamuje jej rozwój, gdyż zmniejsza skuteczność uczenia się. W konsekwencji ulega obniżeniu samoocena ucznia, jego poczucie własnej wartości, niezbędne do sprawnego działania i chronienia się od zewnętrznych zagrożeń. Skutkiem niepowodzeń spowodowanych treścią i formą kształcenia szkolnego może być wyuczona bezradność, poczucie niemożności uzyskania sukcesu, a w szczególności bezradność intelektualna, rezygnacja z prób opanowania materiału kształcenia. Bezradność intelektualna budzi lęk przed kompromitacją w klasie szkolnej, rujnuje motywację do uczenia się, wstrzymuje postęp. Dotyka kilku procent uczniów szkoły podstawowej, ale jej zasięg rości wraz ze szczeblem kształcenia.

3. Uspołecznienie - jest wdrożeniem do życia w gromadzie, uzyskiwanym przez współdziałanie z innymi ludźmi.

4. Wspólnota dydaktyczna - jest uspołecznieniem motywacji do uczenia się. Jej działanie jest oparte na społecznym uczeniu się, czyli na uczeniu się poprzez modelowanie zachowań według wzorów przyjętych w grupie nieformalnej.

75. Jakie znaczenie ma diagnoza osiągnięć ucznia w dziedzinie poznawczej?

Diagnoza osiągnięć ucznia w dziedzinie poznawczej ma znaczenie dla sfer takich jak:

1. Komunikowanie oceny - jest porozumiewaniem się nauczyciela z uczniem na temat wyniku uczenia się. Może być utrudnione przez postawę obronną jednej lub obu stron, uformowaną w procesie kształcenia. Komentarz do informacji o wyniku uczenia się powinien wzmacniać nastawienie na zadanie, oparte na motywacji wewnętrznej do działania, a nie nastawianie na sukces, prowadzące do uzależnienia od ocen. Najkorzystniejsze w komunikowaniu oceny jest wytworzenie sprzężenia zwrotnego w postaci korzystnego wpływu informacji o stanie osiągnięć na strategie dalszego uczenia się.

2. Ocenianie szkolne - jest ustalaniem i komunikowaniem oceny szkolnej, a ocena szkolna jest informacją o wyniku uczenia się wraz z komentarzem. Rozróżnia się dwa rodzaje oceniania szkolnego: ocenianie wąsko dydaktyczne jest ustalaniem i komunikowaniem oceny wyłącznie na podstawie wyników sprawdzania osiągnięć poznawczych, a ocenianie społeczno - wychowawcze jest ustalaniem i komunikowaniem oceny na podstawie wielu kryteriów. Głównymi właściwościami oceniania społeczno - wychowawczego są: złagodzenie wymagań programowych wobec słabszych uczniów, uzależnienie kryteriów od nauczyciela i niechętne na ogół przyjmowanie oceny przez młodzież. Takie ocenianie jest tym szerzej stosowane, im średni poziom osiągnięć uczniów w klasie szkolnej jest niższy.

3. Sprawdzanie osiągnięć - to upewnienie się, czy uczniowie opanowali czynności objęte wymaganiami dydaktycznymi. Dotyczy osiągnięć poznawczych, a równoległe osiągnięcia emocjonalno - motywacyjne podlegają obserwacji. Sprawdzana jest naturalność warunków i przebieg czynności ucznia w toku kształcenia oraz umowność warunków i przebiegu czynności uczni, ułatwiająca organizację kształcenia i sprawdzania osiągnięć.

4. Wymagania dydaktyczne - są oczekiwaniami nauczyciela będącymi podstawą oceniania osiągnięć uczniów w procesie kształcenia, Są pochodną wymagań programowych osiągnięć uczniów zakładanych przez autorów programów kształcenia. Wymagania wielostopniowe, w których każdemu ze stopni przypisany jest pewien zakres opanowanej treści kształcenia stanowiący normę jakościową tego stopnia, umożliwiają kształcenie według wymagań, to jest system kształcenia, w którym uczniowie pracują na wybranym przez siebie poziomie.

76. Jakie historyczne okoliczności (sytuacje) sprzyjały wyzwoleniu się pedagogiki społecznej jako subdyscypliny naukowej?

Przeobrażenia gospodarcze, społeczne i kulturowe Europy i Ameryki XIX wieku, wywołane przez postępy techniki i ruchy rewolucyjne stanowiły podstawowy bodziec dla kształtowania się pedagogiki społecznej.

Rozwojowi kapitalizmu sprzyjała industrializacja i urbanizacja, która także sprzyjała rozkładowi tradycyjnych grup społecznych (rodziny, sąsiedztwa), to z kolei zmuszało do powołania instytucji opiekuńczych, które wyrównywały braki oraz zapobiegały patologii i degradacji społecznej. W tym samym czasie następował szybki rozwój techniki, który przyśpieszał zmienność pracy zawodowej, co wymagało umiejętności ciągłego przystosowywania się do nowych potrzeb życia oraz rozwijania posiadanych zdolności. Konieczność doskonalenia zawodowego budziła potrzebę wiedzy, upowszechniano więc oświatę szkolną oraz zaczęły powstawać różne placówki oświaty pozaszkolnej oraz oświaty dorosłych.

Wyżej wymienione czynniki spowodowały niebywały rozwój ciał publicznych, stowarzyszeń, instytucji i placówek służących ich zaspakajaniu. Tak zaczęła wyłaniać się pedagogika społeczna jako teoria zmierzająca do uogólnienia wychowawczego aspektu warunków społecznych, środowiskowych ludzkiego życia oraz praktyki instytucji powołanych do ich ulepszania: kulturalno- oświatowych, opiekuńczych, rekreacyjnych. Pierwsze inspiracje, zasoby wiedzy pedagogika społeczna czerpała z istniejącej już pedagogiki, socjologii, psychologii społecznej oraz teorii polityki społecznej zmierzającej do zapewnienia bezpieczeństwa socjalnego.

Rozwój pedagogiki społecznej w Polsce miał podobne uwarunkowania jak na świecie, ponadto po upadku powstania styczniowego, występujące dość powszechnie zaniedbanie kulturowe, brak poczucia polskości, analfabetyzm, przyczyniły się do propagowania pozytywistycznych haseł ,, praca u podstaw”, ,,oświata dla ludu'. Pedagogika społeczna mówi o wielu środowiskach (miejskich, wiejskich, regionalnych, podwórkowych itp.)

Możne mówić o dwóch okresach rozwijania się pedagogiki społecznej. Pierwszy to okres wielorakich wpływów wypływających przede wszystkim ze stron nauk społecznych, rozwijających się również w tym okresie. Prekursorka Helena Radliska podaje kierunek w jakim zmierza pedagogika społeczna. W roku 1935 powstaje pierwsza praca poświęcona pedagogice społecznej pod tytułem "Stosunek wychowawczy do środowiska społecznego" autorką jest Helena Radlińska. Dziesięć lat później (1945) zostaje utworzona pierwsza Katedra Pedagogiczna na Uniwersytecie w Łodzi. Do roku 1950 dokonuje się rozwój dlaczego dorobku pedagogiki społecznej. W drugim okresie rozwoju od 1945 do 1989 pojawiają się nowe zdarzenia. W 1950 została zlikwidowana pedagogika społeczna. Cztery lata później zmarła Helena Radlińska. W roku 1957 utworzono Katedrę Pedagogiki Społecznej na Uniwersytecie Warszawskim. W 1961 reaktywowano Katedrę Pedagogiki Społecznej na Uniwersytecie w Łodzi. Głównym kierunkiem tego okresu była pedagogika środowiskowa.

77. Omów ogólne założenia badań środowiskowych (zespołowych) Heleny Radlińskiej oraz przedstaw ich znaczenie dla badań diagnostycznych oraz rozwoju pedagogiki społecznej.

Radlińska stanęła na czele wszechnicy warszawskiej gdzie przygotowywała pracowników socjalnych oraz prowadzono tam badania naukowe pod jej kierunkiem (badania empiryczne środowiska człowieka: czas wolny, bezrobocie, patologię, świetlice, kluby itp.).

Koncepcja pedagogiki społecznej Heleny Radlińskiej przyjmuje dość szeroki sposób rozumienia świata społecznego. Jej poglądy w tym względzie są wypadkową wielu ówczesnych teorii społecznych, odnoszących się do życia społecznego, teorii przyjmowanych na gruncie filozofii społecznej, socjologii, czy też przyjmowanych w ówczesnej odradzającej się polskiej polityce społecznej. W centrum jej koncepcji znajduje się człowiek i troska o rozbudzenie jego twórczej aktywności społecznej. W 1937 pojawia się publikacja pod tytułem "Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych" ukazuje w niej badania przeprowadzone w dwóch miastach w Polsce w robotniczych dzielnicach, w Łodzi - Widzew i w Warszawie - Wola. Zadawane przez Radlińską pytanie dotyczyło przyczyny niepowodzeń uczniów w szkole. Według niej przyczyny mogą być: endogenne, występujące w dziecku i egzogenne występujące w społeczeństwie.

Przykładowe zadawane przez Radlińską pytania dotyczyły: posiadanej odzieży, butów, książek. Posiadanej pracy przez rodziców oraz sytuacji mieszkaniowej. Wnioskiem z jej opracowanych wyników było, że dzieci upośledzonych i żyjących w środowiskach robotniczych jest podobna ilość co w innych społecznych warstwach. Z tą różnicą, że gorzej uczą się te dzieci, które mają złe warunki bytowe.

U podstaw koncepcji pedagogiki społecznej, w ujęciu Radlińskiej, leży pytanie o związek, jaki zachodzi między człowiekiem a środowiskiem. Z jednej strony idzie o stwierdzenie wpływu warunków bytowych na rozwój jednostki, z drugiej zaś o określenie możliwości przetwarzania istniejących realiów. Konsekwencją takiego podejścia jest obalenie tezy, że człowiek to mechaniczny wytwór środowiska, oraz przyznanie jednostce prawa do kreowania własnego świata. Koncepcja osobowości i człowieka, ogólnie tylko zarysowana przez Radlińską, opiera się na kategorii „czynu”. Zależnie od epoki termin ten ma różne znaczenie. W okresie niewoli „czyn” jest walką narodowowyzwoleńczą, u progu niepodległości Polski polega na sięganiu społeczeństwa po prawo do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury, w dwudziestoleciu międzywojennym chodzi o polepszenie warunków bytowych i pracy biednych klas społecznych. Punktem wspólnym wymienionych interpretacji „czynu” jest stosunek rzeczywistości: postawa działania, zmieniania, ulepszania. Tylko tę postawę uznaje Radlińska za pożądany rezultat starań wychowawczych. Tego rodzaju zachowania mają eliminować uleganie wpływom otoczenia i przeciwstawiać się odrzucaniu określonych bodźców środowiska.

Radlińska definiuje środowisko jako „zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i czynników kształtujących jej osobowość stale lub przez dłuższy czas.” Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych, oraz naturalnych. Środowisko odróżnia się od otoczenia, które jest zmienne, chwilowe, nie wywiera zasadniczych wpływów. Określenie to zostało współcześnie uzupełnione. Wskazuje się, że oddziaływanie rzeczywistości na człowieka nie zależą od stałości bodźców, lecz głównie od ich siły. Radlińska wyróżnia trzy pary środowisk:

1. Środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co najbliższe” oraz środowisko dalsze o szerszych granicach zasięgu;

2. Środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne, które zawiera elementy oddziaływujące w danej chwili na człowieka;

3. Środowisko materialne, składające się z realnych wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko niewidzialne, psychiczne, obejmujące m. in. idee, wierzenia, zwyczaje, a także więź moralna.

Między tak określonymi rodzajami środowisk występują różnorodne relacje.

Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i procesów. Radlińska tworzy oryginalną metodologię badań środowiskowych, precyzującą zady organizacji określającą narzędzia poznawania rzeczywistości. Podejmowane przez nią badania odznaczają się szerokim zakresem podejmowanych problemów, wnikliwością wywodów, precyzja stosowanych narzędzi, posiadają przy tym walory i mankamenty specyficzne dla kształtujących się dyscyplin nauki. Radlińska nie przestaje na opisie badanej rzeczywistości, określeniu tego, ”co jest”. Dąży do interpretacji uzyskanych informacji na tle tego, „ co być powinno”. Takim punktem odniesienia jest norma i wzorzec. Ogół norm dla danych warunków składa się na pożądany wzorzec. Porównanie wyników badań ze wzorcem pozwala określić dystans, jaki występuje między stanem istniejącym a pożądanym, pomaga też zaprojektować przemiany kompensacyjne.

Normatywny, wartościujący i praktyczny charakter pedagogiki społecznej odróżnia tę dyscyplinę od innych nauk społecznych o charakterze opisowym np. socjologii.

78. Przedstaw koncepcję pedagogiki społecznej w ujęciu prekursorów tej dyscypliny: Ryszarda Wroczyńskiego i Aleksandra Kamińskiego.

Ryszard Wroczyński sprecyzował zwięźle zakres i zadania pedagogiki społecznej, wyciągając konsekwencje z osiągnięć H. Radlińskiej, z refleksji europejskich pedagogów społecznych oraz z doświadczeń własnego warsztatu naukowego.

Aleksander Kamiński za Wroczyńskim podkreśla, że pedagogika społeczna jest dyscypliną praktyczną, usiłująca badać rzeczywistość instytucji i procesów wychowawczych po to, aby rozważać możliwości ich celowego przekształcenia, projektowania i tworzenia nowej rzeczywistości ulepszającej wychowanie. Stara się przy tym zachować należytą ostrożność i nie głosić, jak być powinno, lecz jak być może. Kamiński wyraźnie określa podstawowe założenia- jego problematyka koncentruje się na zjawiskach społecznych oraz na sposobach profilaktyki szerzenia się patologii społecznej.

Klasyczna interpretacja H. Radlińskiej, R. Wroczyńskiego i A. Kamińskiego przyjmuje, iż przedmiotem naukowych zainteresowań pedagogiki społecznej jest środowisko wychowawcze. Dyscyplina ta zajmuje się teorią kształtowania środowiska oraz teorią środowiskowych uwarunkowań edukacji i rozwoju człowieka.

Klasyczna pedagogika społeczna H. Radlińskiej, R. Wroczyńskiego oraz A. Kamińskiego przyjmowała określone główne idee. Były to:

• Idea podmiotowości: twórcą świta społecznego, struktury dynamicznej i zmiennej, są ,, siły ludzkie”;

• Idea sprawiedliwości społecznej: wszyscy ludzie powinni mieć równy dostęp do warunków rozwoju; szansę tę daje ład społeczny oparty na demokracji;

• Idea pomocniczości: społeczeństwo ma obowiązek niesienia pomocy w rozwoju wszystkim potrzebującym jednostkom, grupom i środowiskom społecznym;

• Idea edukacji społecznej: wychowanie jest jednym z elementów życia społeczno- kulturowego

Wymienione idee składają się także na zrąb dzisiejszej pedagogiki społecznej. Są one nadal aktualne, ważne, potrzebne i pomocne w budowaniu lepszego świata.

79. Przedstaw aktualne badania naukowe i analizy podejmowane w ramach pedagogiki społecznej przez reprezentantów tej dyscypliny w Polsce (z uwzględnieniem ośrodków akademickich).

1. KATEDRA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W UNIWERSYTECIE ŚLĄSKIM

Tematyka podejmowanych badań:

• zakład pracy jako środowisko wychowawcze,

• proces adaptacji młodych w szkołach zawodowych,

• środowisko wychowawcze rodzina,

• badanie nad nieformalnymi grupami społecznymi, głównie grup rówieśniczych,

• planowanie oświaty w warunkach funkcjonowanie mechanizmów rynkowych,

• organizacja środowisk wychowawczych,

• integracja i aktywizacja środowisk społecznych,

• problem patologie społeczne wśród młodzieży,

• funkcje zakładu pracy w opiece postpenitencjarnej,

• problem selekcji szkolnej,

• wzory reakcji społecznych na zachowanie dewiacyjne (z uwzględnieniem homoseksualizmu),

• pedagogika pracy i badania nad młodzieżą,

• organizacja wolnego czasu,

• problem wychowania na osiedlach mieszkaniowych.

2. KATEDRA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W UNIWERSYTECIE WARSZAWSKIM

Tematyka podejmowanych badań:

• upowszechnianie kultury, działalność oświatowa

• organizacja wolnego czasu, środowiskowych uwarunkowań działalności szkoły , społecznych warunków wyboru zawodu i aktywności zawodowej,

• historyczne podstawy pedagogiki społecznej, pedagogiki opiekuńczej,  edukacji ustawicznej i jej konsekwencjach dla systemu oświatowo-wychowawczego, szkoły środowiskowej i zagadnienia polityki oświatowej.

3. KATEDRA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W UNIWERSYTECIE ŁÓDZKIM

Tematyka podejmowanych badań:

• określenia warunków i efektów społeczno-pedagogicznego funkcjonowania środowisk wychowawczych,

• opis warunków rozwoju dzieci, młodzieży i dorosłych, sprawdzanie i udoskonalanie teorii środowiska wychowawczego, niezbędnego do działania systemu edukacyjnego

• trudności spotykające współczesną rodzinę, będącą najbardziej wartościową, pierwszą przestrzenią wychowawczą,

• sposoby organizowania przestrzeni wychowawczych.

4. KATEDRA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W UNIWERSYTECIE KAZIMIERZA WIELKIEGO W BYDGOSZCZY

Tematyka podejmowanych badań::

• Zróżnicowane konsekwencje bezrobocia i ubóstwa wobec dziecka i rodziny w wybranych środowiskach lokalnych,

• badania wybranych zjawiskowych form patologii społecznych.

• Szereg badań dotyczy zagadnień z pogranicza kryminologii i pedagogiki.

• Wpływ krzywdzenia i zaniedbywania dzieci na funkcjonowanie społeczne dzieci.

• Zjawisko przemocy seksualnej wśród dzieci i młodzieży.

• Problematyka patologii wychowawczej funkcji rodziny w aspekcie dzieciobójstwa.

80. Wyjaśnij pojęcie sił społecznych oraz wskaż ich rolę w przetwarzaniu środowiska życia człowieka.

Siły społeczne są to aktualnie ujawniające się albo ukryte wartości jednostek i grup społecznych, urządzeń i instytucji, dające pedagogowi społecznemu oparcie w jego pracach, jeśli zostaną one zaktywizowane i staną się czynnikami przewodnimi w przebudowie i asymilowaniu wartości.

Kategorie sił społecznych :

1. Jawne (mobilizujące do działania , do przekształcania środowiska)

2. Ukryte (utajone , ujawniające się w sytuacjach krytycznych - gdy zabraknie sił jawnych) ;

3. Jednostek lub grup społecznych - każdy człowiek może być siłą społeczną , ponieważ w każdym tkwi pewien potencjał możliwości

4. Urządzeń , instytucji - pomagają i ułatwiają pracę .

Źródła sił społecznych:

• Grupa rówieśnicza

• Instytucje społeczne

• Role społeczne odgrywane przez jednostkę

• Sam człowiek

• Sytuacje zagrożenia

Funkcje sił społecznych:

1. Kompensacyjna - wspieranie rozwoju wychowanków z trudnego środowiska społ., diagnoza środowiska, szukanie potencjalnych możliwości i niwelowanie braków;

2. Animacyjna -spełniana przez jednostki i grupy szczególnie aktywne i zaangażowane w realizację pozytywnych idei;

3. Integracyjna - to budowanie własnego zespołu wsparcia.

Komponenty wychowawcze są to te czynniki, kształtujące siły społeczne . Są to naturalne bądź formalne systemy społeczno - kulturowe , których istnienie i funkcjonowanie ściśle związane jest z kolejnymi etapami życia i rozwoju jednostki. Do komponentów wychowawczych zalicza się :

- instytucje wychowania naturalnego (rodzina , grupa rówieśnicza , społeczność lokalna) ;

- instytucje wychowania bezpośredniego (szkoła , klub , świetlica itp.) ;

- instytucje wychowania pośredniego (zakład pracy , kino , telewizja , książka itp.)

Elementem tworzącym siłę społeczną jest też zmiana społeczna. Tworzące się siły społeczne powodują zmianę społeczną, czyli przekształcają to co było i powstaje nowa siła społeczna . Zmiana społeczna jest czynnikiem przekształcającym środowisko .

Według Wierzbickiego najważniejszą kwestia jest aktywizacja i rozwój społeczności lokalnej, ponieważ wszelkie zmiany w społecznościach możliwe są tylko wówczas, gdy podejmowane są przede wszystkim przez sama społeczność zamieszkującą dany obszar.

81. Przedstaw teorię rozwoju dojrzałości interpersonalnej Sullivana i Granta oraz wskaż jej implikacje dla pedagogiki resocjalizacyjnej.

Teoria stosunków interpersonalnych H. Sullivana :

Jego zdaniem istota ludzka jest wytworem relacji społecznych, sił działających między nią a środowiskiem, na którego działanie jest jednocześnie zdana i skazana. Jednocześnie jednostka narażona jest na biologicznie uwarunkowane dążenie do przyjemności. Te dwa motory działań - kulturowy i biologiczny, są zdaniem badacza odpowiedzialne za rozwój osobowości.

Najważniejszym skutkiem tego faktu, jest lęk zrodzony w wyniku bojaźni przed dezaprobatą rodziców, aktywującą się w momencie popełnienia czynu zakazanego. Dezaprobata jednak, ma ważną cechę jaką jest samowiedza - dziecko uświadamia sobie fakt, że to ONO musi siebie kontrolować. Niekiedy nieaprobowane cechy, mają skłonność do "odszczepiania się" przez co jednostka przestaje uznawać je za część siebie, lub ocenia je negatywnie, próbując się pozbyć.

• Dostrzeżenie granic i autonomiczności cielesnej

• Dostrzeżenie wymagań kultury, konfrontacja własnych popędów z oczekiwaniami

• Próba rezygnacji z popędów na rzecz solidarności z grupą, odkrycie współzawodnictwa

• Zdolność do intymnych związków, poczucie wartości drugiego człowieka

• Manifestacja problemów seksualnych, na koniec umiejętność tworzenia trwałych związków

• Absolutne uspołecznienie, odpowiedzialne wypełnienie ról społecznych.

82. Wskaż resocjalizacyjne walory instytucji mediacji w postępowaniu z nieletnimi sprawcami czynów zabronionych.

Mediacja jest metodą resocjalizacji. To dobrowolne porozumienie się stron, będących w konflikcie, w obecności osoby arbitralnej (mediatora), w celu dojścia do ugody miedzy pokrzywdzonym a sprawcą przestępstwa, w kwestii takiego zadośćuczynienia, które będzie do przyjęcia przez obie strony. Mediacja jest bardzo wartościową formą resocjalizacji, oparta jest, bowiem na zasadach etycznych życia społecznego i przynosi ogromne korzyści wszystkim zaangażowanym w nią osobom. Do najważniejszych profitów mediacyjnych należą: realna szansa na sprawną formę rekompensaty za popełnione przestępstwo, możliwość odreagowanie emocji, daje ofierze możliwość przebaczenia, kończy spór pozytywnie. Sprawca może ponadto współdecydować o swojej sprawie, zrozumieć wyrządzoną szkodę, przyjąć odpowiedzialność za własne czyny, ma wpływ na rodzaj zadośćuczynienia. Nie wolno stosować żadnych form nacisku na którakolwiek ze stron ani wyrażać czy wywierać nań presji. Strony, które zgodzą się na udział w mediacji przybierają postawę otwartości i życzliwości jedna wobec drugiej, wyklucza to istnienie niepotrzebnego żalu i agresji. Zasada równości stron i bezstronności mediatora mówi, że uczestnicy mediacji mają równe prawa i powinni być zawsze traktowani jednakowo. Pomiędzy stronami nie ma więc przepaści, która zwykle istnieje przed sądem. Oskarżony, ofiara i sąd patrzący na wszystko z góry, ze swoim niepowtarzalnym autorytetem. Mediator jest strażnikiem zasad mediacji. Ma obserwować proces mediacji, ale nie ingerować jeśli, nie ma takiej potrzeby i uzasadnionej konieczności, zgodnie z zasadą neutralności. Zasada akceptowalności wskazuje, że mediator musi być przez obie strony zaakceptowany, tak jak i same zasady postępowania mediacyjnego. Akceptacja wyklucza niepewność, buduje zaufanie, pomaga skutecznie realizować resocjalizacyjne funkcje mediacji. W mediacji chodzi o osiąganie szczególnego rodzaju sprawiedliwości. Ma to być sprawiedliwość naprawcza, odnosząca się do obu stron mediacji. Związana jest ona z przebaczeniem, zdaniem sobie sprawy z odpowiedzialności za swoje czyny i ich konsekwencje.

Mediacja - nazywa się sprawiedliwością naprawczą. Próba rozstrzygnięcia konfliktu między sprawcą a ofiarą. Chodzi tu oto, aby spowodować wzbudzenie we sprawcy chęci naprawienia szkody. Jest to działalność przed sądowa. Jeżeli sąd dla nieletnich otrzymuje sprawę i przed wniesieniem jej na wokandę, sędzia orientuje się, że sprawa jest prosta i można ją rozstrzygnąć polubownie wówczas sędzia kieruje sprawę do mediacji ( na to jednak trzeba się zapytać o zgodę najpierw sprawcę, a gdy sprawca się zgodzi wtedy dopiero ofiarę). Sąd się nie wtrąca do mediacji, jedynie czeka na jej wyniki.

83. Scharakteryzuj specyfikę i struktury przestępczości nieletnich.

Struktura przestępczości nieletnich kształtowała się w ten sposób, że czyny z 5 kategorii tj.

• kradzież cudzej rzeczy,

• kradzież z włamaniem,

• przestępstwa rozbójnicze,

• bójka, pobicie,

• przestępstwa narkotykowe,

stanowiły do 80% w całej przestępczości nieletnich.

Przestępczość nieletnich cechuje seryjność, tzn. nieletni popełniając przestępstwo i "nie ponosząc za nie konsekwencji", bo nie zostało ono wykryte kontynuuje przestępcze działania z reguły do czasu "sprawy na policji". Świadczy o tym m.in. to, że ilość spraw przekazanych do sądów rodzinnych

zawsze jest od 3 do 5 razy mniejsza niż ilość udowodnionych nieletnim czynów karalnych. Co roku jak wynika ze szczegółowych analiz, policja prowadziła szereg spraw wobec nieletnich, którym zarzucano popełnienie od kilku do kilkudziesięciu przestępstw.

Brak reakcji ze strony osób dorosłych na zachowania nieletniego będące przestępstwem często skutkują tym, że dochodzi do popełnienia kolejnych przestępstw przez nieletniego. Zasadą jest również to, że zwiększa się częstotliwość popełniania czynów oraz ich tzw. ciężar gatunkowy.

Ze zjawiskiem seryjności wiąże się również zagadnienie działania w warunkach recydywy tzn. pewnej liczby nieletnich, którzy z popełniania przestępstw uczynili sobie styl życia. Często są to nieletni, wobec których sąd stosuje środki izolacyjne. Nieletnich tych cechuje bardzo wysoki stopień demoralizacji. Niepokojącym zjawiskiem w obrębie zjawiska przestępczości nieletnich jest rosnący udział w zdarzeniach wyczerpujących znamiona przestępstwa bądź wykroczenia osób, które nie ukończyły lat 13 - małoletnich, oraz obniżanie się wieku "inicjacji przestępczej". Zgodnie z obowiązującymi przepisami osoby takie nie odpowiadają " karnie" za swoje czyny, prowadzone są jedynie czynności o charakterze opiekuńczo wychowawczym. Niepokój budzi zarówno fakt zwiększającej się z roku na rok liczby osób małoletnich wchodzących w konflikt z prawem jak i to, że coraz częściej czyny popełniane przez te osoby mają duży ciężar gatunkowy: rozboje, włamania, kradzieże.

84. Omów prawne aspekty przeciwdziałania demoralizacji nieletnich.

Głównym aktem prawnym, który reguluje wszelkie kwestie dotyczące nieletnich jest Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26 października 1982 roku z późniejszymi zmianami. Dotyczy ona zarówno nieletnich, którzy dopuścili się czynów karalnych, jak i tych młodych osób, które co prawda nie weszły w konflikt z prawem, ale są zdemoralizowane: wagarują, narkotyzują się, piją alkohol, uciekają z domów rodzinnych. Prawo karne określa granicę wiekową - ukończenie 17 lat, z którą wiąże się zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej.

Sprawy nieletnich należą do właściwości sądu rodzinnego, którą ustala się według miejsca zamieszkania nieletniego. Sędzia rodzinny może przekazać sprawę nieletniego szkole, do której ten uczęszcza lub organizacji społecznej, jeżeli uzna, że rozporządzają odpowiednimi środkami wychowawczymi. Środki wychowawcze mogą być stosowane zarówno wobec nieletnich, którzy przejawiają cechy demoralizacji jak i tych, którzy popełnili czyn karalny.

85. Opisz metody pracy kuratora dla nieletnich.

Metody pracy kuratora mające na celu ugruntowanie w osobie dozorowanego właściwych wzorców zachowań, nastawienia na życie zgodne z obowiązującymi normami prawnymi i społecznymi oraz wytworzenie w podopiecznym przekonania o słuszności wybranej drogi, które musi emanować długo po okresie próby i sprawowania dozoru.

Kurator może stosować indywidualne metody postępowania: bezpośrednie i pośrednie.

1. Metody bezpośrednie zmierzają do osiągnięcia przez skazanego równowagi emocjonalnej umożliwiającej podejmowanie trafnych decyzji życiowych i działania w sytuacjach trudnych. Są nimi:

• Ciąg rozmów ze skazanym, celem których jest wywołanie lub wzmocnienie pozytywnego nastawienia osoby dozorowanej do utrzymania równowagi emocjonalnej, podejmowania konstruktywnych decyzji lub zmiany zachowania w społeczeństwie,

• Wywiad terapeutyczny, stosowany jest w sytuacji, gdy negatywizm skazanego jest przyczyną jego konfliktu z otoczeniem, doradzanie osobie skazanej, dokonuje się w drodze racjonalnej dyskusji ze skazanym na temat jego poszczególnych problemów, w trakcie której powinno się wykorzystać odczucia skazanego powodowane jego trudną sytuacją życiową.

• Psychoterapia podtrzymującej jest wyrazem szacunku dla podejmowanych przez skazanego wysiłków, stanowi próbę wsparcia dla osoby dozorowanej, która nie może samodzielnie sobie poradzić w skomplikowanej rzeczywistości. Obejmuje aktywne zainteresowanie kuratora problemami osoby dozorowanej, skupienie na nich uwagi, akceptację skazanego, wyrażanie wiary w jego możliwości poprawy i zachętę do dalszych wysiłków. Metoda ta stosowana jest w sytuacji, gdy: skazany opuszcza zakład karny (pierwszy etap dozoru), skazany nie radzi sobie z realizacją wytyczonych celów, skazany jest zniecierpliwiony brakiem efektów swych działań w readaptacji społecznej i dalej brnie w coraz to nowe kłopoty, skazany zwraca się o pomoc kuratora w swych działaniach.

• Psychoterapia wentylująca, ma na celu stworzenie warunków fizycznych i emocjonalnych dla ujawnienia przez skazanego w czasie rozmowy swoich pozytywnych i negatywnych cech osobowości. Metoda ta powinna prowadzić do otwarcia się skazanego bez lęku odrzucenia, zaprzestania postrzegania społeczeństwa jako wroga swojej wolności i wyzbycia się lęku przed otaczającą rzeczywistością.

• Metoda refleksyjnej dyskusji:

- nad sytuacją skazanego - której celem jest pomoc osobie dozorowanej w realistycznej ocenie jej sytuacji życiowej.

- efektami działań skazanego

- dyskusja o odczuciach i reakcjach skazanego na otaczającą rzeczywistość społeczną

• Metoda analizy odczuć i motywacji skazanego, stosowana jest w sytuacji, gdy skazany posiada już pewien stopień wiedzy o sobie. Celem tej metody jest pomoc osobie dozorowanej w zrozumieniu swojej przeszłości i znalezieniu rozwiązań w unikaniu i powielaniu wcześniejszych błędów życiowych.

• Logoterapia, polega na uczynieniu człowieka zdolnym do znalezienia swego konkretnego indywidualnego sensu.

2. Metody pośrednie - polegają na wykorzystaniu dostępnych w społeczeństwie środków pomocowych, stanowiących odpowiedź na potrzeby skazanego. Metodę pośrednią realizujemy poprzez skierowanie do:

• ośrodków pomocy, poradni specjalistycznych, szpitali itp.,

• agend pomocy społecznej,

• pośredników pracy,

• instytucji kształcących osoby dorosłe.

86. Scharakteryzuj istniejące typy więzień w Polsce oraz systemy odbywania kary pozbawienia wolności.

Typy i rodzaje zakładów karnych

1. Zakład karny dla młodocianych : są to skazani, którzy nie ukończyli 21 r.ż.

Jeżeli jest to uzasadnione potrzebami oddziaływania, dorosły skazany po raz pierwszy, wyróżniający się dobrą postawą, może, za swoją zgodą, odbywać karę w zakładzie karnym dla młodocianych; korzysta on wtedy z takich uprawnień jak młodociany.

2. Zakład karny dla odbywających karę po raz pierwszy : osadza się również skazanych odbywających zastępczą karę pozbawienia wolności orzeczoną w tej samej sprawie.

3. Zakład karny dla recydywistów penitencjarnych: odbywają tu karę dorośli skazani za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności lub ukarani za wykroczenia umyślne zasadniczą lub zastępczą karą aresztu, którzy uprzednio już odbywali takie kary

4. Zakład karny dla odbywających karę aresztu wojskowego: skazany na karę aresztu wojskowego odbywa karę w zakładzie typu otwartego chyba, że szczególne względy przemawiają za potrzebą osadzenia skazanego w zakładzie karnym innego typu.

Zakłady karne w Polsce mogą być organizowane jako zakłady karne typu:

1. zamkniętego

2. półotwartego

3. otwartego

1. Zakład karny typu zamkniętego:

• cele mieszkalne skazanych mogą być otwarte w porze dziennej przez określonych zasadach,

• skazani mogą być zatrudnieni poza terenem zakładu karnego w pełnym systemie konwojowania

• zajęcia kulturalno-oświatowe, sportowe oraz nauczanie organizuje się w obrębie zakładu karnego

• ruch skazanych po terenie zakładu karnego odbywa się w sposób zorganizowany i pod nadzorem

• skazani mogą korzystać z własnej bielizny i obuwia a za zezwoleniem dyrektora zakładu karnego także z odzieży

• skazani mogą korzystać z dwóch widzeń w miesiącu

• widzenie skazanych podlega nadzorowi administracji zakładu karnego, rozmowy skazanych w trakcie widzeń podlegają kontroli administracji zakładu

• korespondencja skazanych podlega cenzurze administracji zakładu karnego

• rozmowy telefoniczne skazanych podlegają kontroli administracji zakładu karnego.

2. Zakład karny typu półotwartego:

• cele mieszkalne skazanych pozostają otwarte w porze dziennej, natomiast w porze nocnej mogę być zamknięte

• skazani mogą być zatrudnieni po za terenem zakładu karnego w systemie zmniejszonego konwojowania lub bez konwojowania

• można zezwalać na uczestniczenie w nauczaniu szkolnym oraz w zajęciach terapeutycznych organizowanych poza terenem zakładu karnego, grupowych zajęciach kulturalno-oświatowych

• skazani mogą poruszać się po terenie zakładu karnego w czasie i miejscach ustalonych w porządku wewnętrznym,

• skazani mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny i obuwia

• skazanym można udzielać przepustek z zakładu karnego nie częściej niż raz na dwa miesiące, łącznie na okres nie przekraczający 14 dni w roku.

• skazani mogą korzystać z trzech widzeń w miesiącu

• widzenia i rozmowy skazanych podlegają nadzorowi administracji zakładu karnego

• korespondencja skazanych może podlegać cenzurze administracyjnej

• rozmowy telefoniczne mogą podlegać kontroli

3. Zakład karny typu otwartego:

• cele mieszkalne skazanych pozostają otwarte przez całą dobę

• skazanych zatrudnia się przede wszystkim poza terenem zakładu karnego, bez konwojenta na pojedynczych stanowiskach

• skazanym można zezwalać na uczestniczenie w nauczaniu, szkoleniu oraz zajęciach terapeutycznych i kulturalno- oświatowych organizowanych poza terenem zakładu karnego,

• skazani mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny, obuwia

• skazany może korzystać z nieograniczonej liczny widzeń

• skazanym w miarę możliwości stwarza się warunki do przygotowania dodatkowych posiłków we własnym zakresie

• korespondencja skazanych nie podlega cenzurze administracji zakładu karnego

• rozmowy telefoniczne nie podlegają kontroli administracyjnej zakładu karnego

• widzenia nie mogą podlegać nadzorowi

Podział zakładów na różne typy różni się między sobą:
* stopniem zabezpieczenia
* rodzajem izolacji skazanych oraz wynikającymi z tego ich obowiązkami i uprawnieniami w zakresie poruszania się w zakładzie i poza jego obrębem
Skazani odbywają w nich karę pozbawienia wolności w jednym z trzech systemów:
* programowego oddziaływania (p)
* terapeutycznym (t)
* zwykłym (z)

Podział ten służy też do klasyfikacji skazanych. Każdy ze skazanych musi mieć przyporządkowany rodzaj i typ zakładu karnego oraz system wykonywania kary pozbawienia wolności.

87. Scharakteryzuj specyfikę przestępczości kobiet.

Przestępczość kobiet była mniejszym stopniem przedmiotem zainteresowań od przestępczości mężczyzn. Być może dlatego, że kobiety częściej występowały jako obiekt przestępstwa, niż jako sprawczyni. Przyczyny przestępczości starano rozpatrywać się na trzech płaszczyznach: biologicznej, psychologicznej i socjologicznej.

Najbardziej charakterystycznymi cechami zbrodniarek są męski wygląd oraz cechy natury kobiecej np. kłamliwość, przebiegłość, okrucieństwo, próżność, mściwość.

,, Zbrodniarka z przypadku” zdaniem autorów jest najbardziej charakterystyczna dla przestępczości kobiet. Przestępstwa dopuszcza się pod wpływem czyjeś sugestii, pokusy i natury jaką jest obdarzona kobieta.

Badacze poszukiwali również związku między cyklami fizjologicznymi, a zachowaniami przestępczymi. Brano pod uwagę menstruację, ciążę, okres poporodowy oraz klimaterium.

Wg nie których autorów z okresem ciąży i okresem poporodowym wiążą się takie rodzaje przestępstw jak i kradzieże sklepowe, dzieciobójstwo, znęcanie się nad dziećmi. Okresowi ciąży w wielu przypadkach towarzyszą stany depresyjne, nadmierna wrażliwość, chwiejność emocjonalna, które mogą sprzyjać zachowaniom przestępczym. Przemoc wobec dzieci lub dzieciobójstwo może mieć ścisły związek z depresją poporodową szczególnie w przypadku kobiet, które po raz kolejny zaszły w nieplanowaną lub niechcianą ciążę.

Zjawisko przestępczości kobiet traktowane jest jako rodzaj szczególnej patologii porównując do choroby, braku równowagi psychicznej, którą trzeba leczyć, przywracając tym samym kobietę do pełnienia tradycyjnych ról. Biorąc pod uwagę zagadnienia przestępczości kobiet najczęściej omawiano teorię biologiczną i psychologiczną, pomijają teorie socjologiczną. Teoria ta przyjmuje, że istotny wpływ na przestępczość kobiet mają czynniki gospodarcze, społeczne, polityczne oraz otoczenie w którym jednostka przebywa.

88. Uzasadnij, dlaczego jednostki niedostosowane społecznie wymagają odmiennych sposobów postępowania wychowawczego niż stosowane w wychowaniu masowym.

W centrum zainteresowań specjalnej pedagogiki resocjalizacyjnej znajduje się nie tylko wychowanie osób w dużym stopniu wykolejonych, ale i tych, u których stwierdza się wstępne stadia zaburzeń w zachowaniu się.
Podstawowym zadaniem resocjalizacji jest doprowadzenie dziecka społecznie niedostosowanego do takich form zachowania się, które są zgodne z obowiązującymi normami społecznymi.
Resocjalizacja społecznie niedostosowanych jest działaniem naprawczym, zmierzającym do ukształtowania w wychowaniu postaw akceptowanych społecznie.

Działalność resocjalizacyjna nie ma na celu powrotu do poprzedniego stanu zdrowia psychicznego i społeczno-moralnego, gdyż Osobowość ludzka ulega rozwojowi, stale się zmienia. Zaniedbania wychowawcze, doznawane przez Dziecko, braki materialne, niezaspokojone potrzeby emocjonalne w ciągu długich lat rozwoju dziecka powodują określone stereotypy zachowania, swoiste postawy motywacyjne, któ¬rych nie można całkowicie zmienić przez wychowanie. Niedostatku emocjonalnego, braku pozytywnych przeżyć i doznań emocjonalnych w dzieciństwie, które są między innymi warunkiem prawidłowego rozwoju psychicznego, nie można już w żaden sposób, żadnymi metodami terapeutycznymi uzupełnić czy wyrównać. Poprzez Wychowanie, a w razie potrzeby poprzez zmianę środowiska wychowawczego, można osiągnąć Stan dobrego dostosowania się jednostki do warunków i norm społecznych, ale pozostaje już inna motywacja.

89. Przedstaw zadania wychowania resocjalizacyjnego.

Zadania wychowania resocjalizacyjnego:

1. Eliminowanie czynników zaburzających osobowość wychowanka (likwidowanie przyczyn) - polega na usuwaniu przyczyn agresywności, stwarzaniu warunków do wyładowania psychoruchowego, kształtowania refleksyjności i siły woli..

Czynniki zaburzające:

• impulsywność

• nieadekwatność

• dysocjalność

• antysocjalność

2. Przekształcanie stanów osobowości - czyli usunięcie jej negatywnych zmian wywołanych tymi czynnikami.

3. Utrwalenie uzyskanych wyników - wzmocnienie odporności wychowanka na różne negatywne wpływy środowiskowe.

4. Zainspirowanie jednostki do samowychowania - polega na stawianiu sobie określonych celów (samopoznanie i samoocena wstępna, samorealizacja i samoocena końcowa)

90. Przedstaw zagadnienie resocjalizacyjnego wykorzystania kultury.

Oddziaływania kulturotechniczne polegają na wykorzystywaniu w opiece, wychowaniu i terapii resocjalizacyjnej środków wpływu wywieranych przez kulturę i cywilizację na poszczególne osoby i grupy wychowawcze. Dobierając adekwatnie do potrzeb i zainteresowań wychowanków rozmaite formy zajęć kulturotechnicznych, kształtuje się nie tylko określone przekonania, łagodzi napięcia i konflikty wewnętrzne, ale przede wszystkim modyfikuje się zachowania wychowanków zgodnie ze społecznie akceptowanymi wzorami kulturowymi. Procedura kulturotechniczna ma wysokie walory integracyjne, umożliwia w znacznym zakresie identyfikację wychowanka z wartościami społeczno-kulturowymi, blokując tym samym ewentualne motywacje do działania antyspołecznego, sprzecznego z istniejącym systemem wartości i norm moralnych, obyczajowych i prawnych. Procedura, o której mowa, pozwala na ponowną integrację jednostki ze społeczeństwem i jej prawidłową, niezaburzoną adaptację społeczną.

Metody wpływu elementów kultury, chodzi tutaj o wzory i wytwory kultury, wywierające wpływ na zachowanie się wychowanków, są to: nauka szkolna, praca społeczna i zorganizowana rekreacja. Do tych metod zalicza się między innymi:

Metodę zespołową - uczniów dzieli się na małe 3-6 osobowe zespoły pracujące nad wspólnym problemem.

Metodę problemową, która polega na kierowanym rozwiązywaniu problemów przez uczniów.

Metody aktywizujące pracę uczniów, wykorzystują one zainteresowania i spontaniczną aktywność uczniów, są to np. metoda projektów, „burza mózgów”, „śniegowa kula”, metaplan, drama, symulacja,dyskusja, metoda wolnych skojarzeń.

Metodę indywidualnych przypadków, polegającej na analizie jednostkowych losów wychowanka, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze. Jest to metoda gruntownego poznania, jego potrzeb, opinii i postaw, potrzeba do indywidualizowania oddziaływań wychowawczych.

Metodę organizowania sportu i rekreacji, ponieważ ruch, jako środek wychowawczy jest czynnikiem pobudzającym dynamikę rozwojową, kształtującym osobowość. Również poprzez zabawy i ćwiczenia ruchowe wychowanek lepiej adaptuje się do życia, zdobywa wiarę we własne możliwości, pokonuje obawę i wewnętrzne opory, cieszy się osiągnięciami.

Metodę muzykoterapii, ponieważ muzyka i kontakty z nią są ważnym czynnikiem rozwoju uczuć osobistych, społecznych, rozwoju postaw moralnych. Muzykoterapia może być zatem resocjalizacyjnym i profilaktycznym sposobem oddziaływania na wychowanka, na jego psychikę, emocje, stan somatyczny.

91. Na czym polega oddziaływanie grupy wychowawczej w resocjalizacji?

Oddziaływania socjotechniczne odwołują się do środków wpływu grupowego na jednostkę lub inną grupę społeczną będącą przedmiotem sterowania, tj. do tzw. więzi wewnątrz- i międzygrupowych w zaspokajaniu potrzeb wychowanków, w ich uspołecznianiu oraz oddziaływaniu terapeutycznym. Socjotechnika umożliwia głównie wzrost poziomu dojrzałości interpersonalnej wychowanków wyrażającej się adekwatnym spostrzeganiem i ocenianiem zachowań cudzych i własnych w kontekście społecznym. Środki socjotechniczne wykorzystują presję grupy.

SOCJOTECHNIKA wyróżnia się :

1. Metoda uwarunkowująca wpływ grupy na jej członków (metoda samorządu, odpowiedniego kierowania grupą - styl demokratyczny, autokratyczny, liberalny i metoda kształtowania atrybutów grupy)

2. Metody podtrzymujące wpływ grupy (podnoszenia prestiżu i spoistości grupy i metoda integrowania grupy)

Metody oparte na wpływie różnych grup społecznych, wykorzystują one fakt zależności człowieka od grupy społecznej, która staje się środkiem wychowania. Wyróżniamy tutaj trzy metody:

Metoda samorządu i zarządzania, jest to doprowadzenie wychowanka do samodzielnego i świadomego kierowania swoim postępowaniem i do samodyscypliny. Grupa jest samorządna, gdy samodzielnie planuje, organizuje i kieruje oraz przestrzega zasad działalności grupy.

Metoda kształtowania celów, norm i struktury grupy, polega ona na zwiększaniu wpływu grupy na wychowanków, prowadzącą do uwewnętrzniania przez nich wartościowych celów grupy. Dokonuje się to poprzez przyjęcie tych celów grupy, które nie są sprzeczne z celami wychowawcy i podsuwanie grupie nowych atrakcyjnych celów konstruktywnych w atrakcyjnej formie. Kształtuje się także normy i przekształca dawne, poprzez: uświadomienie członkom grupy norm, organizowanie sytuacji sprzyjających zmianie istniejących i wprowadzenie nowych norm oraz powoływanie organów egzekwujących przestrzeganie określonych norm. Dokonuje się również przekształceń w strukturze grupy, poprzez: przydzielenie wychowankom zadań o różnym znaczeniu dla grupy, modyfikowanie kryteriów ocen postępowania członków grupy, ukazywania następstw ich zachowań oraz nadawanie i pozbawienie określonych funkcji.

Metoda podnoszenia spoistości i prestiżu grupy, polega na zwiększaniu jej możliwości zaspokajania potrzeb wychowanków poprzez: tworzenie grup elitarnych, przyjmowanie do nich nowych członków, zmianę cech grupy aby w większym stopniu zaspokajała potrzeby członków oraz podnoszenie jej atrakcyjności.

92. Opisz proces resocjalizacji narkomanów.

Leczenie osób uzależnionych od środków psychoaktywnych odbywa się w ośrodku stacjonarnym, w poradni, na oddziale detoksykacyjnym. Ważne jest, aby przed przyjęciem na leczenie w ośrodku stacjonarnym pacjent przeszedł kolejne etapy leczenia.
Pierwszym zasadniczym krokiem jest zgłoszenie się pacjenta po wsparcie i pomoc do placówki ambulatoryjnej (poradnia, punkt konsultacyjny), gdzie zostanie prawidłowo zdiagnozowany stopień jego uzależnienia i dostanie on skierowanie i wskazówki co do dalszego leczenia.
W razie konieczności dostaje on skierowanie do szpitala w celu odbycia detoksykacji. Umożliwia mu to podjęcie terapii będąc w abstynencji. Jeżeli stopień uzależnienia jest głęboki i istnieje potrzeba odizolowania pacjenta od środowiska zewnętrznego zostaje on skierowany do ośrodka stacjonarnego na długoterminową terapię.

Etapy resocjalizacji w ośrodku leczenia długoterminowego

Leczenie narkomanów w warunkach ośrodków długoterminowych obejmuje trzy podstawowe elementy:
1. Resocjalizację;
2. Wychowanie;
3. Terapię.
Leczenie tego typu związane jest z przebudową nieuczciwych zachowań, które związane są z życiem przestępczym, chuligańskim i subkulturą narkomańską. Do zadań terapeutów należy także kształtowanie umiejętności współżycia społecznego i odpowiedzialności za swoje czyny. Terapia w placówce tego typu wiąże się z pracowaniem nad negatywnymi postawami i bolesnym przeżyciami, które są przyczyną brania środków psychoaktywnych. Głównym celem leczenia klienta jest nauczenie go trzeźwego życia bez narkotyków i alkoholu w warunkach ośrodków długoterminowych. Terapia w ośrodku długoterminowym trwa przeciętnie około 2 lat .

93. Przedstaw wady i zalety systemu dyscyplinarno-izolacyjnego w resocjalizacji.

WADY:

1. Podstawą była izolacja i dyscyplina

2. Charakterystyczna była tu kara i odwet

3. Izolacja wiąże się z niezaspokojeniem potrzeb, a ta rodzi zachowania negatywne, które później się pogłębiają

4. Kara wpływa negatywnie i powoduje chęć odwetu

5. Kara i izolacja to dwa podstawowe filary na których opiera się resocjalizacja.

6. Kary stosowano bardzo często, raczej nie było mowy o nagrodach

7. Bardzo często pojawiała się flustracja rozładowywana w postaci agresji i zachowania autoagresywnego, buntu zarówno indywidualnego jaki i zbiorowego

8. Innym skutkiem izolacji i karania było to, że nieletni nie uczył się ról prospołecznych i nie wykształcały się w nim podstawy prospołeczne. Nie następowały zmiany w osobowości (pozytywne) jeżeli się pojawiały to tylko pozornie, zewnętrznie.

• Izolacja chroniła społeczeństwo przed przestępcą

• Represja - forma kary miała nauczyć poszanowania wolności

94. Omów zasady postępowania z nieletnimi w wybranych krajach europejskich.

POSTĘPOWANIE Z NIELETNIMI W NIEMCZECH

Założenia resocjalizacji w Niemczech:

* wychowanie nieletnich i nakłanianie ich do prawidłowego i praworządnego życia,

* nacisk na naukę,

* wartościowe zajęcia rekreacyjne,

* zachęcanie do zdobywania wiedzy.

W stosunku do spraw nieletnich dużo do powiedzenia ma prokurator. Sądy dla nieletnich rozpatrują sprawy karne od prokuratora. Dzieci są przyjmowane na własne życzenie, wskutek zgłoszenia sąsiadów itp. do czasu aż ich sytuacja się ustabilizuje.

1. Środki wychowawcze - wskazanie jak należy postępować

2. Środki półkarne - mają za zadanie uświadomienie skazanemu, że musi ponieść odpowiedzialność za popełniony czyn

3. Środki karne - sąd może pozbawić wolności.

ARESZT DLA NIELETNICH odbywa się w specjalnych warunkach.

1. Na czas weekendu

2. Krótkoterminowy od 2 do 6 dni - wtedy kiedy nie ma szkoły, bez przerw.

3. Długoterminowy - od 1 do 4 tygodni.

Kara pozbawienia wolności jest odbywana w więzieniach dla nieletnich. Kara trwa nie krócej niż 2 lata do 4 lat. Może być zawieszenie kary podczas której ma dozór kuratora.

Ustawodawca niemiecki wyróżnia 3 kategorie nieletnich:

1. Dzieci do 14 lat, które nie podlegają odpowiedzialności karnej,

2. Nieletni przestępcy między 17, a 18 r. życia którzy ponoszą odpowiedzialność karną,

3. Młodociani między 18, a 21 r. życia którzy odpowiadają karnie.

POSTĘPOWANIE Z NIELETNIMI WE FRANCJI:

Najważniejsze cechy systemu we Francji:

1. Prowadzenie jednego typu interwencji (tylko sąd, w drobnych sprawach są policyjny)

2. Nie ma wzniesienia różnicy stosowania środków cywilnych czy karnych.

Kategorie nieletniego:

1. Nieletni przestępca,

2. Nieletni w zagrożeniu - sędzia może ich umieści w schronisku, najczęściej o charakterze otwartym lub umieścić w internacie i zakładzie leczniczo-pedagogicznym.

Odpowiedzialność karna:

1. Zasada nieodpowiedzialności nieletnich

• nie odpowiada prawnie żaden sprawca czynu przed 18 r. życia,

• w stosunku do dzieci 13 r. życia podejmuje się tylko środki wychowawcze

2. Zasada przywileju audycji.

I stopień powagi sprawy

• tworzy się odrębne specjalne sądownictwo dla nieletnich,

• sędzia dla nieletnich jednoosobowo orzeka bez ławników itd. oraz sam prowadzi dochodzenie w sprawach dot. nieletnich,

II stopień powagi sprawy

• sąd dla nieletnich - sędzia, dwóch asesorów

• sąd policyjny

• powyżej 3 r. życia

III stopień powagi sprawy - Sąd.

Sędzia może stosować środki wychowawcze tj:

1. umieszczenie w internacie reedukacyjnym,

2. umieszczenie w placówce leczniczo - pedagogicznej,

3. może poddać pod opiekę organom pomocy społecznej dla nieletnich.

Kara pozbawienia wolności: w zawieszeniu, na okres próby, bezwzględnie wyegzekwowana.

Kara grzywny: zawieszona, bezwzględnie wyegzekwowana.

We Francji był wychowawca wspomagany przez najstarszego wychowanka. Obowiązywał system progresywny - wychowankowie mogli uczestniczyć za dobre wyniki w lekcjach muzyki. Francuzi stworzyli tzw. system pomocy. Każdemu wychowankowi przydzielano opiekuna.
POSTĘPOWANIE Z NIELETNIMI W WIELKIEJ BRYTANI:

Jest tu system oparty na progresji i selekcji. Obowiązuje tu surowa selekcja. Chłopcy od 17 do 23 r życia. Składają się na niego 4 typy zakładów:
1. Zakład dla początkujących przestępców, rokujących szybkie postępy resocjalizacji
2. Zakład przeznaczony dla starszych przestępców o znacznym stopniu zaawansowania
3. Zakład dla osób z zaburzeniami psychicznymi i fizycznymi
4. Zakład dla osób wybitnie inteligentnych przejawiających silne tendencje psychopatyczne i przestępcze
Grupy te liczą nie więcej niż 10 - 12 osób i załogę jednego domu tworzy nie więcej niż 5 grup wychowawczych. Wychowawcą jest zawsze mężczyzna. W grupach funkcjonują kobiety zwane „matkami” które tworzą namiastkę macierzyństwa. Panuje progresja - grupa brązowa to grupa najniższa bez przywilejów, a błękitni to wychowankowie, którzy mają już jakieś przywileje. Nie przyjmuje się do tych zakładów recydywy.

95. Czego dotyczą Reguły Pekińskie? (w zakresie problematyki resocjalizacyjnej).

Są to minimalne standardy Narodów Zjednoczonych dotyczące zasad działania administracji sądownictwa dla nieletnich. Zasady Pekińskie przyjęte przez ONZ w 1985 r. dostarczają państwom rad jak chronić prawa dziecka i szanować ich potrzeby w rozwoju odrębnego i wyspecjalizowanego systemu sądownictwa dla nieletnich.

PODSTAWOWE ZASADY

1. Nieletni, którzy popadli w konflikt z prawem, powinni być traktowani zgodnie z przewidzianą prawem procedurą mająca na celu ich ochronę.

2. Zatrzymanie (aresztowanie) nieletniego powinno być traktowane jako środek ostateczny, na jak najkrótszy okres czasu i w oddzieleniu od dorosłych przestępców, gdzie mogliby ulec ujemnemu oddziaływaniu, chyba że chodzi o osoby pociągnięte do odpowiedzialności przez sąd karny dla dorosłych.

3. Nieletni przestępcy nie mogą być umieszczani w zamkniętych instytucjach penitencjarnych, chyba że zostali skazani za ciężkie przestępstwo agresywne przeciwko osobie lub uznani za winnych.

W zakładzie zamkniętym może nastąpić tylko, gdy jest to niezbędne do ochrony nieletniego przed przestępczością albo nie ma innego środka, który mógłby zapewnić bezpieczeństwo społeczne czy też zaspokoić cele sprawiedliwości i stworzyć możliwość resocjalizacji nieletniego.

4. Postępowanie prawne przed jakąkolwiek władzą powinno być przeprowadzone w najlepszym interesie nieletniego i w sposób który pozwoli mu brać udział i swobodnie się wypowiadać.

5. Pozbawienie wolności powinno być zastosowane tylko po głębokim namyśle na minimalny okres czasu i tylko w wypadku poważnych przestępstw.

6. Społeczność międzynarodowa i poszczególne kraje powinny podjąć wszelkie wysiłki dla zapewnienia wszystkim nieletnim możliwości rozwoju i prowadzenia życia godnego, zaspakajającego aspiracje młodzieży i oczekiwania społeczne.

96. Przedstaw instytucje resocjalizacyjne wychowujące w środowisku otwartym.

1. Kuratela Sądowa dla nieletnich

2. Kuratorski Ośrodek pracy z młodzieżą

3. Ochotnicze Hufce Pracy

4. Rodziny zastępcze

5. Ogniska Wychowawcze

6. Środowiskowe programy pedagogiczne.

KURATOR SĄDOWY sprawuje nadzór nieletnimi, którzy popełnili czyn karalny w wieku 13-17 lat i sąd rodzinny orzekł wobec nich nadzór kuratora jako środek wychowawczy, a także nad nieletnimi w przypadku warunkowego zwolnienia wychowanka z zakładu poprawczego. Jego zadanie polega na eliminowaniu zaburzeń, procesu resocjalizacji nieletniego przez ingerencję dla jego dobra, w życie rodziny, środowiska szkolnego, a także rówieśniczego. Ma na celu nie tylko wyprowadzenie nieletniego ze złej drogi na jaką wkroczył, lecz również wprowadzenie go na drogę dobrą.

KURATORSKI OŚRODEK PRACY Z MŁODZIEŻĄ działa w miejscu zamieszkania nieletniego. Do ośrodków kieruje się nieletnich na podstawie orzeczeń sądowych. Zadaniem ośrodków jest wdrożenie uczestników do przestrzegania zasad współżycia społecznego i porządku publicznego oraz kształtowania właściwego stosunku do nauki i pracy, a także budzenie zainteresowań i rozwijanie uzdolnień. Kuratorski Ośrodek pracy z młodzieżą:

• przeprowadza zajęcia dydaktyczno-wychowawczych z nieletnimi,

• współdziała z rodzicami lub opiekunami uczestników zajęć,

• współpracuje ze szkołami.

OCHOTNICZE HUFCE PRACY wykonują zadania na rzecz młodzieży wymagającej szczególnej troski wsparcia instytucjonalnego ze strony państwa. Działania OHP skierowane są do tej części młodzieży, które zagrożone są wszelkimi konsekwencjami przedwczesnego opuszczania powszechnego systemu edukacji, a przede wszystkim do tych którym rodzice z jakichkolwiek powodów nie są w stanie zapewnić właściwych warunków do kształcenia oraz rozwijania osobowości. Do OHP przyjmowana jest młodzież w wieku od 15 do 18 lat. Jest to młodzież, której rodzice z jakiegokolwiek powodu nie potrafią lub nie są w stanie zapewnić bezpieczeństwa materialnego lub pozamaterialnego potrzebnego do normalnego rozwoju psychofizycznego, zdobywania wykształcenia i przygotowania się do samodzielności w życiu dorosłym.

RODZINA ZASTĘPCZA orzeka o niej sąd rodzinny. Forma opieki nad dzieckiem pozbawionym jej ze strony rodziców. Jej podstawowym obowiązkiem jest sprawowanie faktycznej bieżącej opieki nad dzieckiem i jego wychowaniem. Na rodziny zastępcze czekają:

1. dzieci, które chociaż ze względu na sytuację prawna mogą być adoptowane, to jednak ich szanse na znalezienie rodziny są niewielkie (dzieci starsze, z problemami, liczne rodzeństwa)

2. dzieci z nieuregulowaną sytuacją prawną tzn. których rodzice mają ograniczoną lub zawieszoną władzę rodzicielską.

Wyróżnia się trzy typy rodzin zastępczych:

1. Rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem

2. Rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem, ale z uwagi na dalszy stopień pokrewieństwa niezobowiązane do alimentacji

3. Rodziny zastępcze obce w stosunku do dziecka.

OGNISKA WYCHOWAWCZE celem ognisk jest zapobieganie wszelkim stanom zagrożenia rozwoju i wychowania dziecka oraz resocjalizacji i rehabilitacja dzieci i młodzieży, u których występują stany niezaspokojenia określonych potrzeb. Celem ognisk jest udzielanie wszechstronnej pomocy, zarówno młodzieży zagrożonej wykolejeniem społecznym, jak i jej rodzicom, a zwłaszcza dzieciom z rodzin znajdujących się w szczególnie trudnych sytuacjach życiowych. Chodzi tu zarówno o pomoc materialną jak i polegająca na usługach i doradzaniu w rozwiązywaniu trudności wychowawczych. Do ognisk wychowawczych przyjmuje się dzieci i młodzież zagrożoną wykolejeniem społecznym i wykolejająca się, a nie upośledzoną. Chodzi tu o młodzież mieszkającą z rodzicami, którzy akceptują pomoc ze strony ognisk i sami rolują nadzieje, że będą właściwie wychowywać dziecko. Każde dziecko w ognisku ma prawo wybory wychowawcy i nawiązania z nim bliskiego indywidualnego kontaktu. Ogniska organizują wycieczki turystyczne, kolonie i obozy.

ŚRODOWISKOWE PROGRAMY PEDAGOGICZNE celem programu jest usuwanie tkwiących w rodzinie przeszkód w rozwoju i socjalizacji dziecka. Propozycja programowa polega na udzielaniu pomocy dziecku poprzez modyfikację postaw i zachowań jego rodziny, bez potrzeby izolowania go od niej.

97. Kto i w jaki sposób sprawuje nadzór nad wykonywaniem orzeczeń w sprawach nieletnich?

Nadzór nad wykonywaniem orzeczeń w sprawach nieletnich sprawuje Sędzia Rodzinny.

Polega na kontroli i ocenie:

1. legalności umieszczenia i pobytu nieletnich w placówce oraz zwalniania ich z placówki.

2. zgodności umieszczania nieletnich w placówce z orzeczeniami sądów.

3. przestrzegania praw i obowiązków nieletnich, zwłaszcza w zakresie w jakim naruszenie tych praw i obowiązków może pociągnąć za sobą odpowiedzialność karną i dyscyplinarną.

4. zgodności udzielania przywilejów, nagród i stosowania kar z obowiązującymi w tym zakresie przepisami.

5. prawidłowości stosowanych w placówce metod i środków oddziaływania na nieletnich, zwłaszcza w zakresie ich zgodności z prawem i skuteczności.

6. prawidłowości dokumentacji dotyczącej nieletniego oraz dokonywania okresowych analiz i ocen skuteczności postępowania w sprawie nieletniego.

7. przestrzegania ustalonego porządku, dyscypliny i prawidłowości postępowania w przypadku ujawnienia popełnienia przestępstwa oraz w innych przypadkach zagrożenia bezpieczeństwa placówki.

8. zapewnienia nieletniemu warunków bytowych i sanitarnych, opieki zdrowotnej oraz możliwości udziału w zajęciach kulturalno-oświatowych i rekreacyjnych oraz rozwijania jego aktywności społecznej.

9. udzielania nieletnim opuszczającym placówkę odpowiedniej pomocy określonej odrębnymi przepisami.

10. prawidłowości i terminowości załatwiania próśb, skarg i wniosków nieletnich.

W celu realizacji tych zadań, Sędzia rodzinny:

1. ma w każdym czasie prawo wstępu na teren nadzorowanej placówki oraz pomieszczeń, w których przebywają nieletni.

2. ma prawo przeglądania dokumentów i żądania wyjaśnień od administracji nadzorowanej placówki.

3. ma prawo przeprowadzania na osobności rozmów z nieletnimi oraz badania ich próśb i skarg.

4. przeprowadza okresowe kontrole nadzorowanych placówek w zakresie obejmującym całokształt spraw poddanych nadzorowi.

5. może wydawać zalecenia pokontrolne oraz kontroluje prawidłowość i terminowość ich realizacji.

6. podejmuje w miarę potrzeby inne czynności i decyzje zmierzające do usunięcia uchybień i zapobieżenia ich powstawaniu.

98. Wymień znane Ci rodzaje zakładów poprawczych.

1. Zakłady resocjalizacyjne:

a. otwarte (młodzieżowe ośrodki adaptacji społecznej)

b. półotwarte

c. zamknięte (dla uciekinierów z zakładów wcześniejszych)

d. o wzmożonym nadzorze wychowawczym dla nieletnich mocno zdeterminowanych.

2. Zakłady resocjalizacyjno - rewidalizacyjne dla nieletnich upośledzonych.

3. Zakłady resocjalizacyjno - terapeutyczne dla nieletnich:

a. z zaburzeniami psychicznymi

b. uzależnionych od środków odurzających i psychotropowych

c. mścicieli wirusa HIV

99. Kto i w jaki sposób sprawuje nadzór penitencjarny?

Nadzór penitencjarny sprawuje Sędzia Penitencjarny.

Sędzia penitencjarny sprawuje nadzór penitencjarny:

1. przeprowadzając okresowe wizytacje jednostek kontrolowanych lub wizytacje doraźne obejmujące całokształt spraw podlegających kontroli i ocenie albo wybrane zagadnienia,

2. wydając zalecenia powizytacyjne oraz kontrolując prawidłowość i terminowość ich realizacji,

3. wydając decyzje i zarządzenia w przypadkach przewidzianych w ustawie,

4. podejmując inne niezbędne czynności.

Ma on prawo wstępu w każdym czasie, bez ograniczeń do tych zakładów, aresztów i miejsc oraz poruszania się po ich terenie, przeglądania dokumentów i żądania wyjaśnień od administracji tych jednostek. Sędzia penitencjarny ma prawo przeprowadzania podczas nieobecności innych osób rozmów z osobami pozbawionymi wolności oraz badania ich wniosków, skarg i próśb.

Nadzór penitencjarny sprawowany w zakładzie karnym przez sędziego penitencjarnego polega na kontroli:

1) legalności i prawidłowości wykonywania kary pozbawienia wolności, kary aresztu, tymczasowego aresztowania, zatrzymania oraz środka zabezpieczającego związanego z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym

2) wykonywania zadań penitencjarnych i działalności resocjalizacyjnej zakładu karnego oraz przestrzegania praw i obowiązków skazanych oraz prawidłowości i terminowości dokonywania okresowych ocen postępów w resocjalizacji i opiniowania skazanych,

3) działalności zakładu karnego w zakresie rozpoznawania osobowości skazanych

4) kwalifikowania skazanych do właściwych systemów wykonywania kary, ustalania indywidualnych programów oddziaływania oraz sposobu ich realizacji,

6) prawidłowości zaliczenia skazanych do odpowiednich grup i podgrup klasyfikacyjnych, kierowania do właściwych zakładów karnych,

7) różnicowania sposobu i warunków wykonywania kary pozbawienia wolności

8 ) ustalonego w zakładzie karnym porządku i dyscypliny,

9) wykorzystywania pracy jako środka oddziaływania penitencjarnego, przestrzegania przepisów bhp,

10) kierowania skazanych do nauczania ogólnego i zawodowego,

11) organizowania czasu wolnego skazanych, zwłaszcza organizowania zajęć kulturalno-oświatowych,

12) prawidłowości przyznawania nagród i kar dyscyplinarnych

13) współdziałania ze społeczeństwem, zwłaszcza z zakładami pracy zatrudniającymi skazanych, placówkami oświatowo-wychowawczymi i rodzinami skazanych

14) przestrzegania praw skazanych w zakresie korzystania z praktyk i posług religijnych,

15) warunków bytowych skazanych, stanu opieki medycznej i stanu sanitarnego,

16) prawidłowości i terminowości załatwiania próśb, skarg i wniosków skazanych,

17) przestrzegania przepisów o bezpieczeństwie w zakładzie karnym, w tym przepisów dotyczących użycia broni, siły fizycznej i środków przymusu bezpośredniego,

18) prawidłowości postępowania administracji zakładu karnego w razie ujawnienia popełnienia przestępstwa, a także w wypadkach buntów, samouszkodzeń i zgonów,

19) zakresu, terminowości i trafności podejmowanych czynności mających na celu przygotowanie skazanego do życia po zwolnieniu z zakładu karnego,

20) udzielania pomocy postpenitencjarnej, zwłaszcza w zakresie uzyskania przez skazanego dokumentów tożsamości, znalezienia pracy i zakwaterowania po zwolnieniu z zakładu karnego, a także pomocy w ustaleniu niezdolności do pracy i prawa do renty z tytułu tej niezdolności.

100. Kiedy wymierzana jest kara, a kiedy stosowane są środki zabezpieczające?

Kary są środkami represji stosowanymi wobec przestępców, wymierzane przez wymiar sprawiedliwości, czyli sąd. Pełnią następujące funkcje:

1. odstraszającą - powoduje niechęć i strach innych podmiotów do działania przeciw prawu;

2. represyjną - odstrasza przestępcę, a innym daje poczucie bezpieczeństwa i sprawiedliwości;

3. resocjalizacyjną - umożliwia przestępcy ponowne dostosowanie się do norm prawnych;

4. izolacyjną - izoluje przestępcę od społeczeństwa i uniemożliwia popełnianie dalszych czynów niezgodnych z prawem.

Kodeks karny przewiduje stosowanie kar, środków karnych i środków zabezpieczających.

Kara może przyjąć różne rodzaje np.:

• grzywnę,

• ograniczenie wolności,

• pozbawienie wolności,

• pozbawienie wolności na 25 lat,

• dożywotnie pozbawienie wolności (w Polsce Kodeks karny z 1997 roku nie przewiduje kary śmierci).

Miejscem odbywania kar są zakłady karne.

Jako dodatkowe obciążenia przewidziane za popełnione przestępstwa stosuje się środki karne np.:

• pozbawienie praw publicznych np. utratę praw wyborczych lub zakaz pełnienia stanowisk i funkcji publicznych;

• zakaz prowadzenia pojazdów - zgodnie z popełnionym przestępstwem i obowiązującymi przepisami można utracić decyzję o prowadzeniu pojazdu od roku do 10 lat;

• zakaz pełnienia określonych funkcji lub zajmowania stanowiska - stosuje się wobec osób, które nadużyły swoich uprawnień zawodowych lub publicznych;

• zakaz wykonywania zawodu - stosuje się go względem osób, które nadużyły zajmowane stanowisko lub postąpiły wbrew przyjętym normom i etyce zawodowej np. lekarz, który świadomie popełniły błąd medyczny;

• obowiązek naprawienia szkody - jeśli złamanie przepisów prawnych nie zostało całkowicie wykonane w ramach zadośćuczynienia za zgodą sądu można naprawić szkodę;

• świadczenie pieniężne - na rzecz np. instytucji charytatywnej lub ośrodka edukacyjnego,

• przepadek mienia - oznacza konfiskatę przedmiotów sprawcy;

• nawiązka - jest to świadczenie pieniężne na określony cel, którego wysokość jest uznana przez sąd;

• publiczne ogłoszenie wyroku - stosuje się w celu napiętnowania sprawcy łamania przepisów prawnych, jednocześnie ma działać edukacyjnie na społeczeństwo;

Środki zabezpieczające - są rodzajem działań sądowych wobec osoby, której nie można przypisać całkowicie winy. Stosuje się wówczas inny rodzaj zabezpieczenia np. izolacje lub środki administracyjne.

---