Historia

- według legendy miasto założone w 810 r., przez trzech synów króla polskiego Leszka III. Po długiej rozłące spotkali się tutaj:Bolko, Leszko i Cieszko i z wielkiej radości spotkania założyli miasto. Legenda publicznie została opowiedziana przez cieszyńskiego burmistrza i kronikarza Alojzego Kaufmanna cesarzowi Franciszkowi I podczas jego pobytu w Cieszynie w 1817r.

- w rzeczywistości Cieszyn powstał w X w. jako gród słowiański broniący południowej granicy państwa polskiego. Z powstałego wokół podgrodzia rozwinęło się samodzielne miasto.

I. GRÓD :

- „Stary Cieszyn” - najstarszy gród słowiański na Śląsku Cieszyńskim

- IX w. - zniszczony przez Świętopełka - władce państwa Wielkomorawskiego

- IX w. państwo Wielkomorawskie na tych terenach

- X w. - przejęcie ziem przez ród Przemyślidów z Czech

- IX / X w. - wzniesienie nowego grodu - na Górze Zamkowej - tworzenie podstaw państwowości słowiańskiej pierwszych Piastów

II. PIASTOWIE

a) miasto wczesnośredniowieczne:

- 985 - 990 - Mieszko I - przyłączenie Cieszyna do Polski - kolejni władcy piastowscy : Mieszko I, B. Chrobry, Mieszko II, Kazimierz Odnowiciel, Bolesław Śmiały, Władysław Herman, Bolesław Krzywousty

- XI w. - powstanie rotundy - centrum religijne, administracyjne grodu

- diecezja wrocławska

-  z podgrodzia wykształciło się wczesnośredniowieczne miasto, w XIII w. lokowane na prawie niemieckim z Lwówka Śląskiego.

- Rozbicie dzielnicowe- 1138 - Cieszyn - w rękach syna Bolesława Krzywoustego - Władysława II Wygnańca - dzielnica śląska

b) siedziba kasztelani

- okres panowania Bolesława Kędzierzawego do 1173, obalony przez synów Władysława, dzielą ziemie:

- Cieszyn w posiadaniu - Mieszko Plątonogiego, najpierw otrzymuje Racibórz potem Opole i powstaje księstwo opolsko- raciborskie

- XII w - siedziba kasztelani, kształtuje się murowany system obronny, powstaje Wieża Piastowska

- 1179 księstwo opolsko-raciborskie poszerza się o znaczne tereny Małopolski

c) siedziba księstwa

- 1290 - księstwo oświęcimsko -cieszyńskie - Mieszko I - pierwszy Książe cieszyński, założyciel jednej z dwóch najstarszych linii piastowskich na Śląsku, Cieszyn - stolicą

- prawdopodobnie wraz z założeniem stolicy rozpoczęła się rozbudowa na Wzgórzu Zamkowym - powstaje Zamek

- rozwój miasta, centrum - w okolicach dzisiejszego Placu Teatralnego.

- na rynku: kościół parafialny - służył mieszkańcom, w przeciwieństwie do rotundy św. Mikołaja

- dzisiejszy rynek - targ, odbywał się tutaj handel

- XIII w. poza obrębem ówczesnego miasta założono klasztor dominikanów - później spełniał funkcje nekropolii cieszyńskich Piastów. Na utrzymanie klasztoru dominikanie otrzymali od księcia m.in. wieś Mnisztwo.

- 1316-podział księstwa między synów Mieszka: Władysław - księstwo oświęcimskie, Kazimierz- księstwo cieszyńskie

d) - 1316 - księstwo cieszyńskie - Kazimierz

- 8. 02. 1327 Opawa - Kazimierz składa hołd lenny królowi Czech - Janowi Luksemburczykowi - odtąd Cieszyn i Śląsk Cieszyński przez 6 wieków poza granicami Polski - w Czechach (do 1918)

- Kazimierz - otrzymał księstwo w dziedziczne posiadanie, zachowując suwerenność wewnętrzną.

- powód: 1326 r. wojska litewskie posiłkujące Łokietka w walce najechały również na księstwo oświęcimskie, doszło między księciem cieszyńskim a królem polskim do konfliktu. Kazimierz podjął decyzję o zbliżeniu się do Jana Luksemburskiego.

e) Przemysław I Noszak

- największy rozwój za jego panowania - w 1374 nadał Cieszynowi nowe prawa miejskie(prawo magdeburskie) na wzór Wrocławia

- kontynuował budowę gotyckiego zamku (zatrudniali artystów działających na innych dworach, np. uczniów Piotra Parlera — rzeźbiarza na dworze królów czeskich w Pradze, ich dziełem: architektoniczny kształtu zamku, wiele rzeźbiarskich elementów, m.in. istniejące do dzisiaj tarcze herbowe z piastowskimi orłami na Wieży Piastowskiej, płytki posadzkowe księcia Przemysława z piastowskim herbem i napisem)

- powołano urząd burmistrza (pierwszy znany burmistrz to Mikołaj Giseler) i radę miejską, dla których zbudowano ratusz przy utworzonym rynku (dzisiejszy Stary Targ)

- Cieszyn jedno z najważniejszych i największych miast Śląska.

- I -szy cieszyński proboszcz - Paweł wymieniony w 1332 r., ale kościół niewątpliwie istniał wcześniej.

- w tym samym roku wspomniany jest nauczyciel, co wskazuje na istnienie w Cieszynie szkoły, a raczej szkółki parafialnej.

- 1416 r. książę Bolko I nadaje mieszczanom liczne przywileje.

- 1438 r. miasto wykupiło od książąt cieszyńskich prawo wybijania monet. Liczne monety miasta Cieszyna z XV w. można zobaczyć w Muzeum Śląska Cieszyńskiego.

- 1475 - powstaje klasztor - franciszkanów ściślejszej reguły, siedziba na Frysztackim Przedmieściu, nad Bobrówką.

f) Kazimierz II

- kolejny gwałtowny rozwój

- Kazimierz w 1496 roku przenosi Rynek Główny na obecne miejsce, otacza miasto kamiennymi murami obronnymi (dostęp do miasta możliwy przez 3 bramy: Frysztacką, Wodną i Wyższą) i powołuje Sąd Ziemski.

- ostateczne ukształtowanie historycznego centrum - mieszczanie otrzymują od księcia Kazimierza II dwa domy przy placu targowym( wtedy poza miastem) gdzie powstaje nowy ratusz.

- poza terytorium miejskim powstają przedmieścia, których mieszkańcy podlegali księciu, a nie władzom miejskim, nie posiadali też pełni praw miejskich.

- podstawą utrzymania mieszkańców - rzemiosło, uprawa roli i hodowla, zwłaszcza ryb,

- produkcja i wyszynk piwa i wina - XV w. - przywilej wyłączności wyszynku piwa,1565 r. miasto urządziło osobny browar miejski na Starym Targu, aż do XIX w. najważniejsze źródło dochodów mieszczan, dlatego zwalczano wszystkich, którzy próbowali sprzedawać obce piwo na terenie miasta.

- XV w. pierwsze cechy: piekarzy, rzeźników i szewców  

- usługi i handel - większe znaczenie dopiero w w XVI w., kiedy kupiecka spółka Jakuba Fuggera z Augsburga i Jana Thurzo z Krakowa zorganizowała ''miedziany szlak'' ze Słowacji przez Jabłonków i Cieszyn. Sprowadzała nim wielkie ilości miedzi do Wrocławia i Niemiec, a w Cieszynie powstała faktoria, w której pracownik spółki nadzorował transport miedzi. Przestała ona działać w połowie XVI w., po zajęciu Węgier przez Turków.

Cieszyn - był „komorą miedziana” - gdzie pobierano cło od towaru

g) reformacja    

- 1545 książę Wacław III Adam przyjął protestantyzm jako wyznanie panujące w księstwie cieszyńskim, jego śladem poszła rada miejska miasta i większość mieszczan,

 - usunięto katolickich księży, dominikanów i franciszkanów, ich majątek został skonfiskowany - przekazany miastu lub mieszczanom.

- W 1578 r. książę wydał Porządek kościelny regulujący ustrój kościoła protestanckiego na terenie księstwa oraz inne kwestie religijne: np. nabożeństwa w języku polskim.

- W 1585 r., przy cmentarzu, na którym pochowano ofiary epidemii, zbudowano drewniany, potem murowany kościółek św. Trójcy.

h) kontrreformacja

- 1610 - syn księcia- Adam Wacław po początkowym kontynuowaniu działań ojca przechodzi na katolicyzm - domagając się tego samego od mieszczan.

- świątynie (za wyjątkiem kościoła św. Trójcy) zostały zwrócone katolikom,

- dominikanie powracają do miasta, odzyskują swe ziemie

- początek prześladowań protestantów

- wojna trzydziestoletniej przyczynia się do ponownego przejęcia władzy przez protestantów w 1619 r.

- W 1624 r. zostali przez księcia Fryderyka Wilhelma zmuszeni do zwrotu kościołów katolikom, a władze miejskie zostały ukarane.

- jeszcze raz w 1626 r. na krótko protestanci opanowali władzę w Cieszynie, potem pozostał im tylko kościółek św. Trójcy.

- W 1629 r. księżna Elżbieta Lukrecja zmuszona została do wydania statutu religijnego - zakazywał obejmowania urzędów komunalnych przez niekatolików oraz przyjmowania ich do cechów. Miasto opuściło wiele protestantów, m.in. Jerzy Trzanowski, który później, jako ''Słowiański Luter'', rozsławił imię swego rodzinnego miasta w całej Europie Środkowej.

- 1653 - powstaje Komisja Religijna, w 1663 - przekształcona na Komisje Eliminacyjną -przeciwko luteranom(zamykano szkoły, usuwano z urzędów)
-  wojny XVII w. (wojna trzydziestoletnia, wojny tureckie, potop szwedzki) pogrążyły konflikt między protestantami i katolikami oraz doprowadziły do zniszczenia miasta : w 1622r. - Cieszyn zajęty i splądrowany przez wojska margrabiego Jana Jerzego Hohenzollerna, w 1627 r. przez hrabiego Mansfelda. a w 1645 r. przez wojska szwedzkie,( Elżbieta Lukrecja wraz z całą szlachtą uszła za polska granice do Kęt)wojska obsadziły zamek. Dopiero w r. 1646 austriackie wojska przeprowadzonym szturmem na Zamek zmusiły szwedzką załogę do kapitulacji. Wtedy to Zamek spełnił po raz ostatni swe militarne funkcje. Wszystko to doprowadziło zamek do ruiny.

- 1625 - umiera ostatni męski potomek lini Piastów cieszyńskich - Fryderyk Wilhelm

- Elżbieta Lukrecja - siostra utrzymuje księstwo jako dożywocie

-  pożary (1552, 1603) oraz epidemie (1570, 1585, 1598). Największa ze znanych epidemii w 1623 - umiera 1500 mieszkańców

- załamanie pozycji miasta: utrata ziem, długi ( też Elżbiety Lukrecji - aby zdobyć gotówkę księżna w 1626 r. wynajęła prawo poboru myta w Cieszynie 3 morawskim Żydom. Od 1631r. działał w takim charakterze w Cieszynie Jakub Singer z Ivančic koło Brna, któremu księżna zezwoliła na kupno domu w mieście i zajmowanie się miejskimi zajęciami, włącznie z handlem. Był to początek stałego osadnictwa żydowskiego w Cieszynie.

 - ostatnie lata swojego życia księżna spędziła w czterech domach nabytych od miasta przy cieszyńskim rynku.

- w 1653 r. wraz ze śmiercią Elżbiety Lukrecji - wygaśnięcie cieszyńskiej linii dynastii Piastów- dobra cieszyńskie na mocy zarządzenia cesarza Ferdynanda III zostają wcielone do królewsko - czeskiej komory we Wrocławiu jako dobra kameralne.

III. Habsburgowie - 1653 - 1918

- władcy Czech oraz właściciele prywatnych majątków książąt cieszyńskich, Cieszyn - siedzibą

- Cieszyn- miasto królewskie, Skoczów, Strumień, Jabłonków - własności feudalne

- 1654 r. na zamku uruchomiono browar, produkcja piwa ze szkodą dla monopolu piwnego cieszyńskich mieszczan.

- władze miejskie mianuje w imieniu cesarza starosta ziemski, Od XVII w. - r. Cieszyn prawo wysyłania własnych posłów na Sejm Śląski we Wrocławiu. Uprawnienie to utracił po 1722r.

a) Kontreformacja - Habsburgowie zagorzali katolicy

- sprowadzenie jezuitów w 1670 r. (zał. szkołę łacińską, I szkoła szczebla ponad-podstawowego na Śląsku Cieszyńskim)

- emigracja protestanckich mieszkańców - wyludnienie miasta

- nabożeństwa w ukryciu.

- 1707 ugoda altransztacka między królem szwedzkim Karolem XII, a cesarzem Józefem I zezwolenie na wybudowanie Kościoła Jezusowego, pierwszego kościoła protestanckiego na terenie Śląska Cieszyńskiego - obok powstaje szkoła ewangelicka

- mimo to protestanci wciąż prześladowani- usuwanie ze stanowisk, zmuszanie do zmiany wiary

- 1736- bunt chłopów, w Cieszynie zebrali się chłopi z okolicznych wsi - do krwawych zamieszek jednak nie doszło

- 1781 - Józef II ogłasza Patent Tolerancyjny - równouprawnienie, nowe gminy protestanckie, możliwość budowania szkół, domów modlitwy

b) Pozostałe wydarzenia XVIII w:

- 1700 r., z fundacji barona Adama Borka powstaje klasztor bonifratrów - leczą chorych, uruchomili pierwszą w mieście stałą aptekę.

- 1720 kolejny pożar

- 1753 r. przy cieszyńskim rynku osiadły Siostry elżbietanki, też opieka nad chorymi..

- XVII i XVIII kryzys ekonomiczny spowodowany m.in. zniszczeniami z czasów wojny trzydziestoletniej oraz kolejnymi wojnami toczonymi przez Habsburgów w 2 połowie XVII

- kryzys zahamowany w latach 20 XVIII w. :

- 1722 - cesarz Karol VI - nadaje księstwo cieszyńskie księciu lotaryńskiemu Leopoldowi

1722 - 1918 - dynastia Habsburgów lotaryńskich

- syn Franciszek Stefan poślubia Marię Teresę

- rządy Marii Krystyny(córki) i Albrechta - ożywienie gospodarcze:

- od 1775 r. budowa „cesarskiej drogi” - łączyła Cieszyn przez przeł. Jabłonkowska z Ołomuńcem i Wiedniem z jednej strony oraz Krakowem i Lwowem z drugiej, uruchomiono stałe połączenia pocztowe.

- 1766 r. odwiedziny cesarza Józef II.

ZABYTKI

RYNEK

- założony w XV w. w obecnym miejscu (pierwszy rynek znajdował się na dzisiejszym placu teatralnym

- średniowieczna zabudowa zniszczona przez pożar w XVI w.

- początkowo był placem targowym, pośrodku którego stał ratusz, a kamienice dookoła należały do księcia cieszyńskiego -Kazimierza II, który sprzedał swe budynki mieszczanom, wyburzył stary ratusz, a nowy kazał postawić w miejscu kamienic. Plac odtąd miał być pusty i spełniać rolę rynku

- otaczały go kamienice najbogatszych mieszczan wzniesione w XVI w. w stylu renesansowym - podcienia. Najstarsze fragmenty zachowały się jedynie na poziomie piwnic i parteru, głównie w pierzei zachodniej i wschodniej

- 1789-pożar, przebudowa w stylu barokowo-klasycystycznym

- XIX i pocz. XX przyrynkowe kamienice otrzymały obecny wygląd

- XX w. przebudowa pierzei północnej - powstał Dom Narodowy i Poczta.

DOM NARODOWY

- powstał jako Dom Polski, uroczyste otwarcie w 1901

- proj. Franciszek Górniak

- siedziba większości polskich organizacji, biblioteki, Czytelni Ludowej, drukarni, Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego

- eklektyzm

- obecnie siedziba Cieszyńskiego Ośrodka Kultury

Poczta, Rynek 13

- pierzeja północna

- budowany od 1909 r. w stylu secesyjnym, wg projektu M. Dalfa na miejscu mieszczącego się tu od poł. XVIII w. klasztoru Sióstr Elżbietanek.

STUDNIA Z FIGURĄ św. Floriana

- środek rynku

- 1777r., pozostałość dawnego systemu wodociągów miejskich

- pierwotnie drewniana, od 2 poł. XVI w. kamienna.

- figura znajduje się na czworobocznym postumencie pośrodku ośmiobocznej sadzawki wykonał prawdopodobnie W. Donay w 70. latach XVIII w.

Ratusz

- pierzeja południowa, barokowo- klasycystyczny z 1788

Historia:

- książę cieszyński Kazimierz II wyburzył stary ratusz stojący pośrodku rynku(dzisiejszy Plac Targowy) i w mieszczańskich kamienicach pierzei południowej umieścił siedzibę nowego ratusza, wielokrotnie niszczonego pożarami odbudowywanego w coraz to nowym kształcie:

- pierwszy budynek: drewniany z wieżą z zegarem- siedziba władz, sądu miejskiego, składy cennych towarów, miejska waga do odważania towarów

- XVI w. - pożar, odbudowa:

- budynek murowany, arkadowe podcienia, renesansowa attyka i cylindryczna wieża zwieńczona stożkową iglicą.

- XVIII w. - pożar

- przebudowa: fasada ozdobiona barokowymi wolutami, cebulasty hełm, na tyłach wystawiono pierwszą w Cieszynie salę teatralną, zwaną też redutową (spektakle sceniczne, ważniejsze miejskie uroczystości, reduty i bale)

-lata zaniedbania, budynek niszczeje

-1788 - odrestaurowany przez ks. Leopolda Jana Szersznika (magazyn miedzi, najstarsza w mieście apteka, winiarnia oraz zbrojownia, portret ostatniego cieszyńskiego Piasta - Fryderyka Wilhelma, pancerze, zbroje, halabardy, hakownice i inne uzbrojenie.

- 6 maja 1798 r. największa pożoga w dziejach Cieszyna, spłonął

- wybudowany w 1800r. stylu klasycystycznym , odnowiony i rozbudowany w latach 40 XIX w., wieża zwieńczona latarnią, tablice z datą 1789 i łacińskim napisem o pożarze oraz marmurowa płyta poświęcona księciu Albertowi Sasko - Cieszyńskiemu i jego żonie Marii Krystynie-przeznaczyli znaczne kwoty na ukończenie ratuszowej wieży. Na parterze magistrat, areszt, miejska waga, mieszkanie starosty krajowego.

- Obecny wygląd - przebudowa po ostatnim pożarze w 1836 r. Odbudowany został wg planów znanego wiedeńskiego architekta Józefa Kornhausla oraz powiatowego architekta Andrzeja Kmenta.

- klasycystyczna elewacja ozdobiona płaskimi lizenami z imitacją rustyki,.

- dorycki portyk kolumnowy i trójkątny przyczółek z herbem miasta, nad którym odtworzono wieżę.

- w1845 r. w bani wieży umieszczono blaszaną tubę zawierającą napisany w 1825 roku przez burmistrza Cieszyna Alojzego Kaufmanna rękopis kroniki miasta oraz zalakowaną butelkę, w której znajdował się papier listowy z widokiem Cieszyna i litografie ukazujące mieszczańskie stroje z tej epoki.

- w 1906 r. w budynku przylegającym do Ratusza urządzono biura i reprezentacyjną sale posiedzeń Rady Miejskiej, której ozdobą jest herbowy fryz złożony z godeł cieszyńskich cechów rzemieślniczych i herbów przedstawicieli cieszyńskiej szlachty i cieszyńskich książąt

- bogato zdobiona drewniana boazeria i odrzwia.

- w sali secesyjnej : piece - kominki z herbami Cieszyna, okazały zegar szafkowy.

- otwarcia Sali dokonał cesarz Franciszek Józef I - 2 września 1906 r. podczas wizyty cesarza w Cieszynie.

- 1984 - remont: zdjęto z hełmu banię, wydobyto zestaw dokumentów, rozebrano miedziany hełm. Odtworzono hełm, banię, orły i koronę Do nowej bani włożono dokumenty zawierające informacje o remoncie wieży, dane o Cieszynie, kalendarium dziejów Cieszyna w XIX i XX w., kopie ważniejszych dokumentów, fotografie, plany miasta i książki o Cieszynie oraz 44 monety.
- 2006 - gruntowna renowacja, a na klatce schodowej prowadzącej do Sali urządzono wystawę „Historia ratusza”

Hotel ''Pod Brunatnym Jeleniem'', Rynek 20

- pierzeja wschodnia

- w miejscu tym od poł XVIII funkcjonował hotel o tej nazwie i zajazd „Pod Złotą Koroną ”. Gościł m.in. sygnatariuszy pokoju cieszyńskiego, przywódców Konfederacji Barskiej, księcia Józefa Poniatowskiego, cesarza austriackiego Józefa II, Franciszka Józefa i cara Rosji Aleksandra

- Obecny gmach wzniesiono w 1912 r. wg projektu wiedeńskiego architekta Kohlera, z dekoracją elewacji i wnętrz w stylu wiedeńskiego neobaroku. Pierwotnie znajdowały się tutaj dwa budynki podcieniowe.

Muzeum Śląska Cieszyńskiego - Dawny pałac hr. Larischa, ul. Regera 6

- 1789 wzniesiony po wielkim pożarze na miejscu dwóch mniejszych domów mieszczańskich jako pałac - rezydencja hr. Jana Larischa

- fasada główna - od strony ul. Regera barokowo - klasycystyczna, od strony parku - oparta na resztkach miejskich murów obronnych.

- w tylnym skrzydle pałacu zbudowanym w latach 40-tych XIX w.- zabytkowa stajnia, na centralnej kolumnie - kopulaste sklepienie z lunetami, okrywające koliste pomieszczenie o wysokości dwóch pięter.

- w stajni - kawiarnia.

- we wnętrzu - zachowane polichromie klasycystyczne z 1796 - Józefa Mayera

- w miejscu fosy - piwnica, a nad nią przypałacowy ogród - Park Pokoju- pomnik założyciela muzeum oraz lapidarium

- nazwa parku pochodzi od zawartego w Cieszynie w 1779 pokoju między Prusami i Austrią

- od 1931 r. jest siedzibą Muzeum Śląska Cieszyńskiego.

- muzeum założone przez jezuitę ks. Leopolda Szersznika. Zbiory archeologiczne, artystyczne i etnograficzne. Znajdują się tu słynne strzelby cieszynki, monety z cieszyńskich mennic, zachowane fragmenty rotundy i zamku, a także osobliwości : np. ręka mumii i „głowa jednorożca”

Studnia trzech Braci

- związana z legendą o założeniu miasta

-istniała w XV w należała do dominikanów, których ogrody sięgały aż do brzegów Olzy

- od XVI - własność miasta

- główna funkcja: ujęcie wody pitnej , do XIX w nikt nie wiązał jej z legendą, dopiero jubileusz 1000 lecia miasta spowodował wzrost zainteresowania problemem początków Cieszyna, co doprowadziło do sformułowania nowego wyjaśnienia, czyli nowej, rzekomo powtarzanej od zawsze przez „miejscowy lud” legendy o założeniu miasta nad Olzą.

- do XIX w. pobierał z niej wodę znajdujący się nieopodal browar mieszczański

- 1868 ustawiono żeliwną neogotycka altankę, a w jej wnętrzu umieszczono napis o spotkaniu trzech braci po polsku, łacinie i niemiecku

- Po upadku monarchii austro-węgierskiej i objęciu władzy w mieście przez Polaków legenda o założeniu Cieszyna przez trzech synów Leszka III stała się obowiązkowa(trafiała do podręczników historii regionalnej dla szkół.

-1951 -niemiecki napis zastąpiono płaskorzeźbą będącą powiększeniem medalu Jana Raszki z 1910 r.

„Cieszyńska Wenecja”- Ulica Przykopa

- Zespół budynków z XVIII - XIX w. z przerzuconymi przez koryto Młynówki mostkami, zwany Cieszyńską Wenecją;

- od średniowiecza istniał tu kanał Młynówka, który napędzał koła młyna miejskiego i książęcego oraz zaopatrywał w wodę mających tam swoje warsztaty tkaczy, garbarzy, sukienników i kowali.

Ulica Głęboka

- pierwotnie zwana ulicą Polską. Już od średniowiecza główna arteria miasta, łącząca centrum miasta z zamkiem. Nazwa powstała od pogrążonej formy ulicy, którą z dwóch stron otaczały wysokie chodniki. Ostateczny kształt stojące przy niej kamienice uzyskały na przełomie XIX i XX w.

Dom Niemiecki - Głęboka 15

- siedziba niemieckich stowarzyszeń, czytelni oraz restauracji. Obecnie siedziba Biblioteki Miejskiej

-w średniowieczu jeden z najznaczniejszych budynków przy ulicy Głębokiej(wtedy Polskiej)

- był to dom szlachecki, znajdował się w posiadaniu najmożniejszych miejscowych rodzin. XVI w - kanclerz Jan Czelo z Czechowic,(czołową rolę w życiu księstwa cieszyńskiego).

XVIII -w posiadaniu rodziny Cselestów z Cselestina, z Italii.

-konwikt-bursa dla wychowanków szlacheckiego pochodzenia, pierwszy przełożony-Szersznik

- obecny kształt nadał mu w lat 1895-98 znany cieszyński architekt i budowniczy A. Jedek, zaprojektował go dla potrzeb siedziby wszystkich niemieckich stowarzyszeń(wynajem)- a kamienica funkcjonowała jako „Dom Niemiecki”, o czym wieścił wielki napis „Deutsches Haus” (zamieszczony między I a II piętrem)

- otwarcie Domu Niemieckiego 10 stycznia 1898 r.,. całość skończono w ciągu roku duma niemieckiej społeczności Cieszyna

- wewnątrz: Czytelnia Niemiecka, sala bilardowa, sala do zabaw, lokale użytkowe oraz magazyny. W piwnicy sala restauracyjna

- legenda głosi, że w piwnicy mieściła się kiedyś loża masońska, co zrodziło hipotezy o działalności w Cieszynie wolnomularzy. Tylko w części odpowiada to rzeczywistości.
      

Madonna z dzieciątkiem

- figura stojąca na Starym Targu od XIX w, po konserwacji okazało się że jest to rzeźba gotycka, dlatego oryginał znajduje się w Muzeum, a figura jest kopią

- XIV w. autor - Piotr Parter-najsłynniejszy rzeźbiarz XIV wiecznej Europy

- jest jedną z niewielu kamiennych gotyckich rzeźb postaciowych zachowanych na terenie dawnego Księstwa Cieszyńskiego.

Budynek teatru, Pl. Teatralny 1

- pierwszy rynek średniowiecznego Cieszyna

- na nim znajdował się pierwszy kościół parafialny p. w. św. Marii Magdaleny, wokół niego szlacheckie domy oraz najstarsza cieszyńska szkoła. Kościół spalony podczas wielkiego pożaru w 1789 r., nie został odbudowany, zaś na tym miejscu powstały koszary.

- w latach 1908 -10 wzniesiono budynek Teatru - zaprojektowany stylu wiedeńskiego neobaroku, został przez europejskiej sławy architektów F. Felnera i H. Helmera z Wiednia z obrotową sceną, podsceniem dla orkiestry, widownią o trzech kondygnacjach na 630 miejsc.

- eklektyzm

- od 1945 - nosi imie Adama Mickiewicza

Kamienica Bludowskich - dawna mennica, ul. Mennicza 46

- mennica założona przez Mieszka I cieszyńskiego. Książęta cieszyńscy mieli prawo bicia własnej monety od XIII w. aż do wygaśnięcia dynastii w 1653 r. (z wyjątkiem ponad stuletniego okresu od 1438 do 1559 r.).

- gruntownie remontowany, o pseudorokokowej dekoracji, od przełomu wieków XVII i XVIII był własnością barona Bludowskiego.

-od 1999 jest siedziba Książnicy Cieszyńskiej - biblioteki posiadającej najcenniejsze na Śląsku zbiory rękopisów, druków i inkunabułów. Stała wystawa zbiorów ks. Szersznika(XV - Xix), czytelnia

Muzeum Drukarstwa

-ul Głęboka 50

- oryginalny warsztat drukarza z przełomu XIX i XX w.

Wzgórze Zamkowe

- Najstarsze miejsce osadnicze (V w. p. n. e, okres rzymski) ziemno- drewniany gród, budynki mieszkalne i warsztatowe otoczone wałem obronnym

- XI w wybudowano rotundę, kaplicę z emporą dla władcy, przywódcy osady, funkcja- sakralna, obronna, centrum administracyjne.

- XII w. - Cieszyn siedzibą kasztelani. Początki kształtowania nowego systemu obronnego - murowanego. Zbudowano trzy-cztery wieże obronne połączone murem obronnym. Do dziś zachowała się w całości wieża o rzucie kwadratu -. wieża Piastowska, nadbudowana w XV wieku bogatym krenelażem i przykryta dachem namiotowym, nie zachowanym do dzisiaj.

- XIV w., gród zastąpiono murowanym gotyckim zamkiem książęcym: górny- złożony z budynków mieszkalnych otoczonych murem z basztami oraz wieżą, a także z kaplicą zamkową na dziedzińcu oraz dolny- z lochami, pomieszczeniami gospodarcze i mieszkania dla służby, z basztami i mostem zwodzonym.

- wojna 30-letnia 1618-48 i wygaśnięcie linii Piastów cieszyńskich (1653 r.) - zniszczony

- siedziba niższej rangi zarządców władzy wiedeńskiej - popada w ruinę.

- 1840- przebudowa w stylu klasycystycznym Cieszyn przeszedł w ręce Habsburgów, odbudowany wg projektu Józefa Kornhäusla: na fundamentach zamku dolnego wzniesiono letni Pałacyk Myśliwski, resztę zamieniono na park, w którym z czasów dawnej świetności pozostała Wieża Piastowska i rotunda św. Mikołaja. Na resztkach wieży obronnej w 1914 r. wybudowano „sztuczne ruiny”, obecnie przywrócono jej pierwotny XIII -wieczny kształt.

-park w stylu romantycznym z okazami rzadkich i cennych gatunków drzew

Rotunda św. Mikołaj i Wacława

- XI w, jedna z najstarszych świątyń chrześcijańskich Polsce

-do 1653-wygaśniecia linii Piastów funkcja kaplicy zamkowej, kościół grodowy

- W 2 połowie XIV wieku poddana przebudowie w stylu gotyckim czego śladem są zachowane do dziś ostrołukowe otwory okienne oraz ślady polichromii na łuku tęczowym.

- 1839- przebudowana w stylu klasycystycznym podczas przebudowy Góry Zamkowej

-1947-55-odzyskała swa pierwotna romańska formę

- budowla orientowana, składa się: z okrągłej nawy oraz wyodrębnionej na rzucie półkola absydy, usytuowanej od strony wschodniej.

-mury rotundy wzniesione z ciosów wapiennych tworzą lico wewnętrzne i zewnętrzne. Przestrzeń między licami wypełniona kamieniem łamanym i gruzem kamiennym,.

- wewnątrz nawy: empora - balkon wsparty na kolumnach i półkolumnach, prowadzą do niej schody -stanowi to o odmienności rotundy cieszyńskiej w stosunku do większości znanych w Polsce rotund.

- po stronie południowej empory w ścianie nawy, znajduje się nisza po otworze drzwiowym, z ościeżami- może to świadczyć o połączeniu rotundy, służącej jako kaplica zarządcy grodu z palatium, będącym siedzibą reprezentacyjno- mieszkalną.

- konstrukcja ścian nawy i absydy zamknięto sklepieniem, przykrytym stożkowym dachem gontowym.

- do wnętrza rotundy prowadziło wejście usytuowane od strony zachodniej, światło dzienne wpadało przez szczelinowe otwory okienne, umieszczone ¾ wysokości ściany.

- o wyposażeniu niewiele da się powiedzieć. Było ono pewnie zbliżone do typowego w owym czasie wyposażenia świątyń i składało się z ołtarza, klęczników, ław, sprzętu liturgicznego oraz świec woskowych. Możliwe, że w początkowym okresie w ołtarzu znajdowała się figura lub obraz św. Mikołaja, pierwszego patrona świątyni, a dopiero kilka wieków, w roku 1495, umieszczono w świątyni ołtarz poświęcony św. Wacławowi.

- obecnie w odrestaurowanym obiekcie odbywają się koncerty muzyki kameralnej, a corocznie, 6 grudnia w dzień św. Mikołaja, odprawiane jest nabożeństwo roratnie. Rotunda w ciągu całego roku udostępniona jest do zwiedzania.

Wieża Piastowska

- pozostałości po średniowiecznym zamku piastowskich książąt cieszyńskich.

- XII lub XIII w.

- kamienna czworoboczna wieża zbudowana na rzucie kwadratu, mieszkalno-obronna,

-  kwadratowy trzon wieży o wysokości 29.9 m składa się z

• 4 części:

a) podziemnej, zagłębionej prawie 6 m poniżej poziomu teren mogła służyć jako rodzaj lochu

b) dolnej- pomieszczenia gospodarcze

c) środkowej - mieszkalne,

d) górnej - obronna najbardziej rozbudowana, którą stanowi ponad 4 metrowej wysokości korona, wysunięta poza właściwy trzon wieży, wsparta na kamiennych belkach - kroksztynach.

- w dolnej partii korony znajdują się otwory - machikuły - umożliwiały pionowe rażenie przeciwnika bez potrzeby wychylania się poza mur.

- koronę muru wieńczy blankowanie - krenelaż.

• W średniowieczu wieża kryta była wysokim dachem namiotowym, pozostawiając wolnym tylko ganek obronny obiegający od wewnątrz koronę muru, zaś naroża górnej części posiadały wykusze w formie okrągłych wieżyczek. Na narożach znajdowały się również 4 kamienne tarcze z wizerunkami orła piastowskiego, prawdopodobnie dzieło słynnego praskiego warsztatu Piotra Parlera.

- wnętrze: 7 kondygnacji, wydzielonych poziomami drewnianych stropów wspartych na belkach wpuszczonych w mur. Kondygnacje połączone były w części schodami drewnianymi w części kamiennymi. Schody kamienne powstały dzięki zwężaniu od wewnątrz ścian wieży. Zabieg ten nie tylko odciążał fundamenty, ale spowodował również powiększenie powierzchni użytkowej wnętrza w partii środkowej

- oświetlenie wnętrza zapewniały otwory okienne wąskie, dostosowane do wymogów obronnych. Wydaje się, że zachowane do dziś okna tylko w części pochodzą z czasu budowy wieży.

- obiekt służył do obrony i obserwacji, z tego powodu tam też większość czasu mogła spędzać część straży zamkowej. W okresach bezpośredniego zagrożenia przestronność pomieszczeń wyższych kondygnacji, dawała możliwość względnie wygodnego, choć raczej krótkotrwałego zamieszkiwania księciu, jego rodzinie i ważniejszym osobom z otoczenia.

- XIV w -nadbudowana i ozdobiona narożnymi tarczami herbowymi z orłem piastowskim

- XV wieku ponownie nadbudowana o kolejną kondygnację ze hurdycjami i blankowaniem wykonanymi z cegły. Całość nakryta była wysokim dachem namiotowym.

- XIX w. remont- obecny kształt, była również wieżą zegarową, z zachowanym do dziś mechanizmem.

Wieża Ostatecznej Obrony zw. Starą

 - XII lub XIII w. kamienna, cylindryczna wieża obronna

- wielokrotnie przebudowywana w XV-XVII wieku jako basteja.

- w1914 z pozostałości - resztki wieży cylindrycznej zostają przykryte nasypem kamienno-ziemnym, na szczycie którego wybudowano tzw. Sztuczne ruiny - Albin Prokop

- lata 90-te przebadane archeologiczne i odtworzone w formie pierwotnej ( częściowo).

- zbudowana z kamienia wapiennego, posiada formę walca

- najważniejszy element obronny, wzniesiona w północno - zachodniej części górnego zamku - możliwości aktywnej obrony przedpola na najbardziej zagrożonym odcinku wałów, murów,

- pełniła też rolę refugium-ostatniego schronienia, które nawet po zdobyciu grodu czy zamku, dawało władcy i załodze schronienie i możliwość dalszej, stosunkowo długotrwałej obrony.

- w dolnej części wieży mieściło się najczęściej więzienie,

- wyższe poziomy połączone były drewnianymi schodami pełniąc w okresach pokoju funkcję mieszkalno - strażniczą.

-punktobserwacyjny
 - w XIV wieku, kiedy zamek rozbudowano i otoczono murami obronnymi, wieża została włączona w konstrukcję murów obwodowych, stając się jedną z kilku baszt narożnych.

    -  w roku 2001-2002 renowacja - przywrócono jej w zachowanej części pierwotny wygląd. Obecnie obiekt został udostępniony do zwiedzania.

Pałac Myśliwski - rezydencja Habsburgów

      - wg projektu J. Kornhäusela w 1840 roku w stylu późnego klasycyzmu, na fortyfikacjach zamku dolnego, podczas przebudowy Wzgórza

- z najstarszej XVI/XVII wiecznej fazy budowy zachowały się dwie basteje obronne oraz budynek bramy wjazdowej na teren zamku.

- w pałacu mieściły się pokoje gościnne dla przedstawicieli rodziny cesarskiej ( Habsburgów) oraz kancelaria Komory Cieszyńskiej ( cesarskiego zarządu dobrami dawnego Księstwa Cieszyńskiego).

- po prawej stronie pałacu zbudowano klasycystyczną oranżerię, którą rozebrano w latach 60-tych XX wieku

- przed pałacem zaprojektowano symetryczny podjazd z ogrodową rzeźbą na środku - w okresie międzywojennym zastąpiono ją okazałym pomnikiem "Ślązaczki" autorstwa

J. Raszki. Po II wojnie światowej do początku lat 90-tych znajdował się tutaj pomnik Armii Czerwonej.

- na skraju dziedzińca zamkowego znajduje się pomnik poświęcony pamięci zasłużonego pedagoga, nauczyciela i poety - Jana Kubisza.

- od 1947 roku, pałac jest siedzibą szkoły muzycznej, której uczniami byli m. in. Stanisław Hadyna, Karol Stryja, Jan Sztwiertnia.

-  od 2005 r. w odrestaurowanej części pałacu i zrekonstruowanej oranżerii znajduje się siedziba Śląskiego Zamku Sztuki i Przedsiębiorczości

Browar

- u podnóża Góry , 1846, zbudowany przez Habsburgów, do dziś produkowane jest piwo

Kościół Jezusowy, pl. Kościelny

   - Kościół ewangelicki, pl. Kościelnym, 1710-22 roku. (umowa altransztacka cesarz austriacki Józef I przyznał ewangelikom Śląska prawo do budowy sześciu kościołów)

- późnobarokowa bazylika emporowa o 3 kondygnacjach empor, na planie krzyża według planów Jana Jerzego Hausrückera z Opawy.

- Pięcionawowa, na rzucie prostokąta zamkniętego z jednej strony półkoliście

- największy w Polsce kościół ewangelicko-augsburski
 - 1750 roku - specjalne zezwolenie - dobudowano wieże (75m), na której zainstalowano - pod koniec 1922 r. - trzy stalowe dzwony. Na niej pierwszy w Cieszynie piorunochron.
- prezbiterium: rokokowy ołtarz główny,

- popiersie króla szwedzkiego Karola XII

- barokowa chrzcielnica w kształcie kielicha.

- późnobarokowa ambona z figurami: zmartwychwstałego Chrystusa i anioła z rozpostartymi ramionami podtrzymującego całą mównicę.

- w zach. części kościoła dwukondygnacyjny chór muzyczny z balkonem mieszczącym organy koncertowe ozdobione figurami aniołów.

- we wnętrzu kilka tablic upamiętniających ludzi pracujących na rzecz społeczności ewangelickiej na terenie Śląska Cieszyńskiego.
- kościół posiada 3,5 tysiąca miejsc siedzących, ogółem jednak może pomieścić około 6 tysięcy osób.

- wejście z oryginalnymi klepkowymi drzwiami - ozdobione kamiennym, barokowym portalem z XVIII wieku. Portal zamknięty półkoliście jest podkreślony toskańskimi pilastrami z trójkątnym przyczółkiem.

 - do budynku kościelnego przylega dawny cmentarz (przeniesiony w 1887 roku na teren przy ul. Bielskiej), przekształcony w park - w którym do dnia dzisiejszego - zachowało się kilka starych nagrobków. Pochowano tu wiele zasłużonych dla Śląska Cieszyńskiego. A. Cieńciałę, H. Kajzera, J. Kubisza,

- zabytkowy księgozbiór z XVIII w. B. Tschammer
 - obok kilka budynków min.: szkoła i internat.

Dawna Szkoła Ewangelicka ''Pajta'', pl. Kościelny 3

 - 1725 r. na miejscu drewnianej szkoły uruchomionej w 1709 r.

- Do 1869 r. siedziba szkoły łacińskiej działającej przy Kościele Jezusowym, następnie ewangelickiego gimnazjum.

Dawne Alumneum, pl. Kościelny 6

- 1865 r. eklektyzm,

- dawne Alumneum (bursa dla młodzieży ewangelickiej), obecnie siedziba Parafii Ewangelicko-Augsburskiej.

Dawne Gimazjum Ewangelickie, pl. Kościelny 5

- 1869 r. neogotyk

- siedziba ewangelickiego gimnazjum (w 1873 r. połączone z gimnazjum katolickim w gimnazjum państwowe).

Klasztor ss. Boromeuszek, ul. Górny Rynek

- Siostry przybyły do Cieszyna w 1876 roku.

- zakupiły od rodziny Seemannów dwupiętrowy budynek gdzie założyły klasztor, obok powstała kaplica.- 1878 oraz kompleks szkół da dziewcząt

- działalność oświatowo - wychowawcza, prowadziły: szkołę podstawową ,gospodarstwa domowego, przedszkole, internat, pensjonat.

- XIX w. przebudowa,

- neoromańska kaplica pw. św. Rodziny - przylega do północnego skrzydła kościoła od wschodu - zbudowana na rzucie prostokąta z pięcioboczną apsydą.

* ołtarz - 3 obrazy: św. Rodziny, św. Karola Boromeusza i św. Jadwigi Śląskiej

* ciekawa polichromia sufitu

* 6 witraży - główny nosi nazwę Św. Karol Boromeusza
- siostry prowadzą Zakład Opiekuńczo - Leczniczy -budynki pensjonatu i dawnej szkoły wydziałowej z XIX wieku we wschodniej części dziedzińca. W budynku naprzeciw Kaplicy mieści się Bursa dla dziewcząt.

Kościół św. Jerzego, ul. Liburnia

- XIV \ XV w. na dawnym przedmieściu Frysztackim (poza murami miasta lokacyjnego)

- Pierwotnie kaplica przy szpitalu - przytułku dla ubogich mieszczan, rozrosła się do rangi kościoła.

- XIX -pożar - całkowite zniszczenie

- przed kościołem barokowa rzeźba Jana Nepomucena ok. 1740 roku.

- Ze starego XIX wiecznego wystroju w prezbiterium: liczne figury świętych, m.in. św. Jerzy oraz Pieta.

- w prezbiterium też: płyta nagrobna Anny Gelen i jej rodziny z 1607 roku.

- Jednonawowy, gotycki

- We frontowej ścianie - dwukondygnacyjna, podzielona gzymsem i fryzem wieża z 1806 roku.

- Nawa - sklepieniem krzyżowo - kolebkowe,

prezbiterium - krzyżowo - żebrowe. W zworniku- tarcza z orłem piastowskim.

- gotycki portal ostrołukowy z XV w (wejście do zakrystii i nawy gł. od południa)

- fragmenty gotyckiej polichromii z połowy XV wieku.

- ostrołukowe gotyckie okna

- Za kościołem znajdował się cmentarz, czynny do 1901 roku, początkowo dla mieszkańców przytułku. Na nim pochowani byli m.in. Paweł Stalmach, Karol Miarka i ks. Ignacy Świeży (obecnie ich groby znajdują się na cmentarzu komunalnym). Za kościołem po dzień dzisiejszy spoczywa - zmarły w 1891 roku - ks. bp Franciszek Śniegoń.

- XX w - cmentarz przekształcono w park

Kościół św. Marii Magdaleny,
pl. Dominikański

Sanktuarium Matki Bożej Cieszyńskiej

- pl. Dominikańskim, XIII wieku.

- założony jako kościół pw. Najświętszej Marii Panny, przy klasztorze Dominikanów -

- pierwotny kościół pw. św. Maryi Magdaleny - najpierw drewniany później murowany - znajdował się na obecnym placu Teatralnym. nie był pierwszym kościołem parafialnym w Cieszynie - w jego sąsiedztwie istniała starsza świątynia określana nazwą "starego kościoła parafialnego" ( po wojnie 30-letniej ślad po niej zaginął).
- pożar 1789r.- zniszczenie - całkowite wyburzeniu świątyni, przeniesienie do kościoła należącego niegdyś do Dominikanów, którzy opuścili miasto.

- gruntowna przebudowa świątyni- zyskała cechy budowli barokowej.
- główne wejście- wczesnogotycki, ostrołukowy portal z XIII/XIV wieku,

- na planie krzyża łacińskiego z wydłużonym prezbiterium i krótką nawą połączoną z dwukondygnacyjnym chórem muzycznym.

- 3 kaplice fundacji Jana Fryderyka Larischa z 1660 roku.(m. in. ostrołukowy portal gotycki nad wejściem, barokowy ołtarz , barokowy krucyfiks

- w prezbiterium - gotycki nagrobek Przemysława I Noszaka z 1380 - aut. Piotr Parler
- późnobarokowy ołtarz główny - autorstwa Kaspra Schweigla z Brna, obraz Marii Magdaleny namaszczającej olejkiem stopy Jezusa.

* we wnęce nad tabernakulum obraz Matki Bożej Cieszyńskiej.

* późnobarokowa ambona i chrzcielnica.- Franciszek Schubert z Opawy. Powyżej chrzcielnicy pod sklepieniem - obraz Chrystusa nauczającego w łodzi.

Kościół św. Trójcy, ul. Michejdy

- dzięki staraniom księżnej Katarzyny Sydonii oraz protestanckiej społeczności Cieszyna. Księżna cieszyńska zakupiła (w 1585 roku) część ogrodów obok murów miejskich z przeznaczeniem na cmentarz, ze względu na szalejące w owym czasie zarazy.

- pierwotnie drewniana kaplica w 1594 roku przekształcona w murowaną świątynię z renesansową fasadą, do 1653 w posiadaniu protestantów.

- 1864 roku - nowa, murowana wieża z dużym dzwonem z orłem i herbem Cieszyna z 1641 roku.
- Jednonawowy o cechach gotycko-renesansowych : renesansowa fasada, gotyckie portale i okna ostrołukowe

- na rzucie prostokąta z węższym i niższym prezbiterium, do którego przylega zakrystia oraz wieża.

- kamienne epitafia z XVII w. wmurowane w ściany

- wnętrze: dwukondygnacyjny ołtarz główny z obrazami.
- na cmentarzu - który funkcjonował do 1883 roku - pochowano wielu zasłużonych dla miasta obywateli, m.in. ks. Leopolda Szersznika - twórcę biblioteki i muzeum w Cieszynie.
- cmentarz przekształcony w park, w którym do dnia dzisiejszego zachowało się kilka starych nagrobków.

Kościół i klasztor oo. Bonifratrów, pl. Londzina

 - Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP, tworzy z klasztorem zwarty czworobok.

- zespół ufundowany przez marszałka ziemskiego Księstwa Cieszyńskiego Adama Borka dla Bonifratrów, sprowadzonych do Cieszyna w 1696 roku.

-   Kościół wzniesiony w latach 1697 - 1714 przy udziale Michała Kleina z Nysy(architekt) i Ojca Klemensa Mentzela (budowniczy), przebudowany w 1788 roku przez Józefa Drachnego.

- rzut prostokąta.

- fasada klasycystyczna

- wnętrze późnobarokowe: ołtarz główny - z godłem zakonu Bonifratów (jabłko granatu), rokokowa ambona z posążkiem Archanioła Michała, na którą prowadzą schody znajdujące się wewnątrz muru świątyni.
- przy klasztorze niegdyś szpital

- poniżej zabudowań (na terenie dzisiejszego dworca kolejowego) istniał cmentarz dla ludzi zmarłych w szpitalu, natomiast zakonnicy chowani byli w grobowcu klasztornym. Po wydaniu zakazu grzebania zmarłych w podziemiach kościołów korzystano z cmentarza obok kościoła św. Jerzego, a później z cmentarza komunalnego. Obecnie w dawnym szpitalu OO. Bonifratrzy prowadzą Dom Pomocy Społecznej.

- przy klasztorze urządzono aptekę

Kościół św. Krzyża, ul. Szersznika 5

- pojezuicki

- początek XVIII wieku w wyniku rozbudowy XVII-wiecznej kaplicy książęcej, podarowanej Jezuitom przybyłym do Cieszyna w 1673 roku.

-pożar miasta - w 1789 roku - uległ zniszczeniu, dzięki staraniom ks. Szersznika do 1791 roku został odbudowany i otrzymał charakter budowli barokowej.

- jednonawowy,

- na rzucie prostokąta.

- drewniany chór muzyczny wsparty na filarach,      

- od zachodu przylega budynek dawnego klasztoru Jezuitów (obecnie franciszkanów), w którym przez jakiś czas mieściły się zbiory biblioteczne i muzealne ks. Jana Leopolda Szersznika, które obecnie znajdują się w Książnicy Cieszyńskiej i w Muzeum Śląska Cieszyńskiego. Obecnie w zabudowaniach klasztornych franciszkanie prowadzą bursę dla chłopców.

Klasztor ss. Elżbietanek, ul. Katowicka

- Siostry przybyły do Cieszyna w 1753 roku.

- pierwsza siedziba - wykupiony od hrabiego Wilczka dom i kawałek ogrodu przy Rynku - w miejscu dzisiejszej poczty - urządziły szpital dla kobiet,

- 1903 r. nowa siedziba - na tzw. wzgórze bobreckie.

- Neobarokowy zespół budynków klasztorno - szpitalnych wzniesiony przez Antoniego Jonkischa i Jana Nosska - według projektu Jana Műllera.

- w gmachu znajdują się klasztor, kościół , szpital i przychodnie lekarskie

- Wnętrze : 2 ołtarze, witraże oraz figury świętych na filarach pod chórem

 - zewnętrzna elewacja -sporo elementów z dekoracyjnymi motywami winnego grona-front w przyczółku postać Chrystusa - Dobrego Pasterza; na elewacjach bocznych - nisze z figurami: św. Elżbiety pn), św. Franciszka z, św. Józefa na tylnej ścianie i Matki Bożej od strony południowej.

- Na zachodnim dziedzińcu klasztoru, skalna kapliczka Matki Boskiej z Lourdes.

Cmentarz Komunalny, ul. Katowicka

 - Założony w 1891 r.

- w kopule Brama wjazdowa wybudowanej w stylu austriackiego baroku do 1950 r. zawieszony był dzwon.

- geometrycznie zaplanowane ścieżki i liczny drzewostan.

- Przy głównej alei Grób Zasłużonych, spoczywają wybitni Cieszyniacy, m. in. Paweł Stalmach, ks. Józef Londzin, Gustaw Morcinek, Franciszek Popiołek, Ludwik Brożek. Zabytkową wartość przedstawiają odlewane w hucie Trzyniec tablice działowe oraz pomnik burmistrza J. Demla w kształcie murowanego katafalku z wystawioną trumną.

- zbiorowa mogiła 81 ofiar hitlerowskich rozstrzeliwań.

''Stary'' Cmentarz Żydowski, ul. Hażlaska

- jeden z najstarszych cmentarzy żydowskich w Polsce -funkcjonował nieprzerwanie 250 lat a do połowy XIX w był jedynym na Śląsku Cieszyńskim .

- XVII w., dzięki Jakubowi Singerowi, pierwszemu Żydowi który osiadł w Cieszynie na stałe. W 1647 r. uzyskał on od księżnej cieszyńskiej Elżbiety Lukrecji m. in. prawo założenia cmentarza dla grzebania zmarłych członków swojej rodziny. Singer kupił od mieszczanina Jana Krausa trzy kawałki pola na zboczu zwanym Winogradem. Przez następne 150 lat cmentarz funkcjonował jako prywatny cmentarz rodu Singerów, najstarsze zachowane do dzisiaj nagrobki pochodzą z końca XVII w. W XVIII w.,

- w miarę powiększania się liczby Żydów na Śląsku Cieszyńskim coraz częściej grzebano tu osoby spoza rodziny Singerów, za co właściciele pobierali opłaty.      

-   od 1866 r. cmentarz żydowskiej gminy wyznaniowej

- z fundacji Emanuela A. Ziffera wzniesiony dom przedpogrzebowy wraz z mieszkaniem dla strażnika cmentarza i stajnią dla karawanu. W 1945 r. hitlerowcy dokonali tu egzekucji 81 zakładników, których ciała po wojnie ekshumowano na cmentarz komunalny.
- używany do początków XX w.

- nowy cmentarz z domem wzniesiono 1907, pochowano: prezesa gminy Glesingera oraz Moritza Fasala-działacza społecznego, wyróżnionego przez cesarza tytułem dostawcy dworu producenta napojów alkoholowych

- po wojnie zdewastowane, 1986- wpisane w rejestr zabytków, uporządkowano w 1999, remont ogrodzenia i bramy wejściowej, zniszczony dom przedpogrzebowy przekształcono w tzw. Trwałą ruinę.

''Nowy'' Cmentarz Żydowski, ul. Hażlaska

 - powstał powyżej dotychczas użytkowanego cmentarza.

- oficjalnie oddany do użytku dopiero w 1907 r.

- pracami budowlanymi kierował Alojzy Jedek, autorem planów - Jakub Gartner.(również plany domu)

- nowy cmentarz powstał dzięki finansowemu wsparciu ówczesnego prezesa gminy J. Ph. Glesingera. Upamiętnia go monumentalny grobowiec, który kryje też szczątki innych członków jego rodziny.

- aż do II wojny światowej cmentarz służył gminie wyznaniowej w Cieszynie

-  w czasie okupacji oba cmentarze skonfiskowane na rzecz III Rzeszy, ale ocalały.

- po wojnie cmentarzem opiekowała się Kongregacja Wyznania Mojżeszowego w Cieszynie, obecnie jej właścicielem jest Gmina Wyznaniowa Żydowska w Bielsku-Białej.

- ostatni pochówek odbył się na nowym cmentarzu w 1958 r. Cmentarz uległ po II wojnie dewastacji w bardzo dużym stopniu.

Budynek Sądu, ul. Garncarska 8

- obecny gmach oddano do użytku w 1905 r. jako wspólny kompleks zabudowań wraz z więzieniem powstałym wcześniej (1896 r.).

Ulica Górny Rynek

 - XVIII w. przed Wyższą Bramą,

- łączył centrum miasta z dzielnicą Górne Przedmieście.

- Początkowo handlowano tu bydłem, potem drewnem, stąd inna nazwa: Drewniany Rynek.

Dawne Gimnazjum Katolickie

- Budynek dawnej Szkoły Głównej (gimnazjum katolickie),

- klasycystyczny, wg projektu Ignacego Chambreza de Ryvos, wybudowany w 1802 r., przebudowa- w 1860 r. (podwyższony o jedną kondygnację).

- w portalu - łaciński napis na tablicy

'Cselestinum'', dawny konwikt, ul. Kochanowskiego 14

- konwikt zał. w 1796 r. z fundacji barona Karola Cselesty,

- początkowo przy ul. Głębokiej.

- obecny wybudowano w 1824 r. wg projektu F. Jilga.

- budynek klasycystyczny z mansardowym dachem, kolumnowym portykiem i trójbocznym przyczółkiem.

- był przeznaczony dla młodzieży szlacheckiej uczącej się w cieszyńskich szkołach.

- po I wojnie przejęty przez Skarb Państwa, nadal funkcjonował jako bursa. Zlikwidowany w 1939 r.

- obecnie siedziba USC i Straży Miejskiej.

Dawna Miejska Kasa Oszczędności, ul. Mennicza 1

- XVI w., wielokrotnie przebudowywana, ostatnio w 1891 r. według projektu Antoniego Jonkischa.

- W XIX w. w posiadaniu baronów von Mattencloit,

-od 1880 r. własność i siedziba Cieszyńskiej Kasy Oszczędności (obecnie siedziba banku).

Dawna Strzelnica, ul. Michejdy 20

- Budynek działającej na początku XIX w. strzelnicy Cieszyńskiego Towarzystwa Strzeleckiego (Bractwa Kurkowego) założonego przez ks. Leopolda Szersznika w 1790 r.,

- klasycystyczny, zbudowany na miejscu kościoła i klasztoru franciszkanów istniejącego w latach 1470 - 1545.

Ulica Ratuszowa

- znajdują się na niej: budynek dawnego teatru i sali redutowej połączony z budynkiem ratusza, klasycystyczny, wzniesiony w XVIII w., przebudowany w 1816 r. przez Floriana Jilga,

- odbudowany po pożarze wraz z ratuszem w 1848 r., wg projektu Józefa Kornhäusela i Andrzeja Kmenta,

- obecnie - kino.

Kamienica Konczakowskich, Rynek 19

- kamienica z renesansowo-barokowym dziedzińcem wewnętrznym

- pierwotnie znajdowały się 2 budynki renesansowe, jednopiętrowe, podcieniowe. Renesansowy kształt i wystrój zachował budynek stanowiący obecnie prawą część scalonego obiektu z szeroką sienią sklepioną krzyżowo z dekoracyjnymi żebrami sklepiennymi i zwornikami - w kluczu gmerk z datą (15)73. W parterze zachowane również 3 portale kamienne.

- po pożarze w 1789 r. oba domy scalono, zamurowano podcienia i częściowo zburzono narożną oś budynku - w celu poszerzenia ulicy prowadzącej do bramy miejskiej, wykonano też wspólną fasadę.

- na pierwszym piętrze znajdowało się prywatne muzeum (kolekcja broni, wyrobów artystycznych, książek, mebli i obrazów) rodziny Konczakowskich, właścicieli kamienicy.

Dawny Sejm Ziemski, ul. Sejmowa 3

 - od końca XVII w. odbywały się tu zjazdy szlachty księstwa cieszyńskiego, następnie znajdowała się tu siedziba organów samorządu szlacheckiego tzw. Prawa Ziemskiego.

- W 1779 r. podpisano tutaj traktat Pokoju Cieszyńskiego.

- Gruntownie przebudowany w XVIII w. Niegdyś ozdobiony wewnątrz licznymi herbami rodów szlacheckich.

Dawne gimnazjum katolickie, ul. Szersznika 3

- wybudowany na początku XVIII w., w kartuszu napis grecki (lecznica dusz),

- od 1802 r. biblioteka i pierwsze muzeum założone przez jezuitę ks. Leopolda Szersznika udostępnione społeczeństwu (najstarsze Muzeum w Środkowej Europie).

Dawny browar miejski, ul. Śrutarska 39

- klasycystyczny w bezpośrednim sąsiedztwie murów obronnych miasta w XVIII w.,

- odbudowany w 1810 r. po pożarze miasta,.

- w fasadzie zachowany herb miasta i okolicznościowy napis łaciński: „Pod protektoratem cesarza Franciszka i wsparciu Alberta księcia cieszyńskiego zbudowano na podstawie uchwały Rady przy pomocy burmistrza ten browar na pomyślność obywateli”.

Figura św. Jana Nepomucena, ul. Górny Rynek

- Przyścienna figura św. Jana Nepomucena z połowy XVIII w., wykonana prawdopodobnie przez Antoniego Stanetti'ego.

Dawna niemiecka szkoła podstawowa dla dziewcząt, pl. Wolności 7

- Zespół Szkół Ogólnokształcących im. M. Kopernika oraz SP nr 4,

- neorenesansowy, wybudowany w 1879 r., przeznaczony na siedzibę niemieckiej szkoły podstawowej i miejskiej dla dziewcząt,

- w czasie I wojny światowej koszary kompanii malaryków (ozdrowieńców).

- Przed szkołą pomnik z wizerunkiem orła autorstwa Jana Hermy odsłonięty w 1988 r.

Dawna polska Szkoła Ludowa, ul. Ks. Świeżego 6

- Kamienica eklektyczna, wybudowana w 1907 r.,

- była siedziba pierwszej polskiej Szkoły Ludowej, a od 1909 r. polskiej prywatnej Szkoły Wydziałowej, której dyrektorem tuż przed wybuchem I wojny światowej był Hieronim Przepiliński, założyciel męskiej i żeńskiej drużyny skautowej.

Siedziba ZG Macierzy Ziemi Cieszyńskiej, ul. Stalmacha 14

- kamienica w stylu neoklasycystycznym,

- siedziba Zarządu Głównego Macierzy Ziemi Cieszyńskiej. Macierz Szkolna dla Księstwa Cieszyńskiego powstała w 1885 r. z inicjatywy Pawła Stalmacha.

- początkowo organizowała polskie szkolnictwo, po odzyskaniu niepodległości inicjowała i organizowała działalność kulturalną.

- obecnie popularyzuje wiedzę o regionie, prowadzi działalność wydawniczą.

Dawne polskie Gimnazjum Macierzy Szkolnej, ul. Stalmacha 34

- kamienica eklektyczna, z bogatą dekoracją, wybudowana dla Alfonsa Mattera w drugiej połowie XIX w.,

- od 1895 r. siedziba polskiego Gimnazjum Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego, w okresie międzywojennym Szkoły Handlowej.

Dawna siedziba dowództwa garnizonu austriackiego, pl. Poniatowskiego 9

- Kamienica eklektyczna, wybudowana pod koniec XIX w.,

- do 1918 r. siedziba dowództwa garnizonu austriackiego, a następnie dowództwa IV Pułku Strzelców Podhalańskich.

- na gmachu tablice pamiątkowe

- w niszy pod najniższą tablicą umieszczone są: 8 urn z ziemią z pól bitewnych II wojny światowej (od 1991 r.) oraz urna z cmentarzyska polskiego w Miednoje (od 1992 r.). Niepełna lista ofiar obozów Kozielska, Ostaszkowa i Starobielska obejmuje 126 nazwisk mieszkańców Ziemi Cieszyńskiej.

Dawny zajazd ''Pod Królem Polskim'', ul. Wyższa Brama 10

 - klasycystyczny, zbudowany w 1815 r., arch. Florian Jilg,

- własność gminy ewangelickiej od 1879 r., nazwa wiąże się z przemarszem wojsk polskich pod Wiedeń w 1683 r.

Dawny zajazd ''Pod Trzema Murzynami'', ul. Wyższa Brama 16

 - klasycystyczny, zbudowany w 1835 r., arch. Florian Jilg,

- na wysokości dwóch dolnych kondygnacji jońskie pilastry, nazwa może być związana z nieczytelnym kartuszem w trójkątnym naczółku.

Dawny zajazd ''Pod Złotym Wołem'', ul. Górny Rynek 1

 - wybudowany w 1800 r., w miejscu fosy miejskiej.

- zatrzymywały się w nim konwoje z bydłem pędzonym z Galicji do Wiednia.

- przebudowywany w 1874 i 1936 r. był siedzibą wielu stowarzyszeń i instytucji m.in. Czytelni Ludowej.

Dawna niemiecka Szkoła Podstawowa i Wydziałowa, pl. Słowackiego 2

- I LO im. A. Osuchowskiego, klasycyzujący, wybudowany w 1909 r.,

- do I wojny światowej siedziba niemieckiej Szkoły Podstawowej i Wydziałowej,

- w czasie I wojny siedziba Głównego Sztabu Armii Austriackiej,

- od 1922 r. Gimnazjum Macierzy,

- po II wojnie Światowej Urzędu Bezpieczeństwa,

- od 1946 Gimnazjum, a później Liceum. Przed szkołą stoi pomnik Pawła Stalmacha, dłuta Jana Hermy odsłonięty w 1988 r.

Budynek szkolny, Pl. Londzina 3

- Gmach szkolny, wybudowany w 1910 r. na rzucie litery „L”, z półkolistym ryzalitem części centralnej,

- siedziba wielu szkół m.in. niemieckiej szkoły realnej,

- obecnie Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych im. Macierzy Ziemi Cieszyńskiej.

Budynek szkoły podstawowej, ul. Michejdy 1

- bogata dekoracja architektoniczna, zbudowany w 1906 r.

- pośrodku sala gimnastyczna im. dr Stanisława Hassewicza, wybitnego filantropa.

Ulica Stary Targ

- Kamienica mieszczańska - pierwotnie podcieniowa, średniowieczna, obecna eklektyczna, wybudowana w 1888 r. na siedzibę katolickiego stowarzyszenia kulturalnego „Dziedzictwo Błogosławionego Jana Sarkandra dla ludu polskiego na Śląsku Cieszyńskim”, założonego w 1873 r. przez ks. Ignacego Świeżego

- siedziba restauracji Kofina, gdzie 31 października 1918 r. odbyła się odprawa 60 uczestników przewrotu wojskowego kierowana przez por. Jerzego Szczurka.

Dawny Generalny Wikariat Biskupstwa Wrocławskiego, pl. Dominikański 2

- budynek dawnego Generalnego Wikariatu Biskupstwa Wrocławskiego dla Śląska Austriackiego (1770 - 1925),

- neobarokowy, wybudowany w 1894 r. w miejscu rozebranych budynków klasztoru podominikańskiego z inicjatywy wikariusza ks. Karola Findińskiego, arch. Albin Teodor Prokop,

- obecnie plebania parafii św. Marii Magdaleny.

Dawne Seminarium Nauczycielskie, pl. Dominikański 1

- eklektyczny, wybudowany w 1861 r.,

- dawna siedziba niemieckiego Seminarium Nauczycielskiego, później polskiego Żeńskiego Seminarium Nauczycielskiego (1921 - 1935), a

- od 1948 r. Zespołu Szkół Budowlanych

---