IV. KONSTYTUCYJNY STATUS JEDNOSTKI

Pojęcie praw człowieka

• jako imperatywy moralne; prawa podmiotowe - pewien typ sytuacji prawnej jednostki

• sytuacja jednostki polegająca na tym, że może ona żądać ze strony innego podmiotu określonego zachowania na jej rzecz, natomiast na danym podmiocie ciąży obowiązek prawny realizacji tego zachowania

• ukształtowane przez normę prawną; ta przydziela prawo, jeżeli określa podmiot prawa, podmiot zobowiązany, treść obowiązku, środek prawny na wypadek naruszenia

• prawa człowieka: podstawa konstytucyjna, charakter publicznoprawny, wyróżniają się przedmiotem - chronią wartości o szczególnym znaczeniu dla jednostki

• aspekt podmiotowy - spojrzenie z perspektywy konkretnej jednostki; aspekt przedmiotowy - spojrzenie z perspektywy prawodawcy i społeczeństwa

• podmiot praw człowieka

• podmiotem praw związanych z udziałem w sprawowaniu władzy państwowej - wyłącznie obywatel polski

• niektórych praw - osoba prawna (ochrona własności)

• podmiot zobowiązany - organy władzy publicznej; prawa człowieka działają w płaszczyźnie wertykalnej

• prawa chroniące jednostkę przed ingerencją ze strony innych jednostek - w płaszczyźnie horyzontalnej

• funkcje: ochronna (ochrona podstawowych interesów jednostki i uniemożliwienie ingerencji, która naruszałaby dobra szczególnie dla niej cenne); aksjologiczna (pod ochroną określone wartości o największym dla jednostki i społeczeństwa znaczeniu), integracyjna (integracja społeczeństwa wokół wartości dlań najcenniejszych, wiążą jednostkę ze wspólnotą polityczną); socjotechniczna (zapewniają ład społeczny i kształtują życie społeczne), polityczna (determinują mechanizmy sprawowania władzy), gospodarcza (podstawowe zasady funkcjonowania gospodarki w państwie), socjalna (podział dochodu narodowego)

• Typologie praw człowieka - w oparciu o kryterium ich struktury prawnej

• Prawa wolnościowe - jednostka ma prawo żądać zaniechania ingerencji w określoną sferę zachować; obowiązek państwa i innych podmiotów o charakterze negatywnym - powstrzymanie się od podejmowania działań, które mogłyby przeszkadzać w postępowaniu zgodnie z dokonanymi przez jednostkę wyborami

• aspekt pozytywny - wolność kształtowania swojego postępowania wg własnego uznania

• aspekt negatywny - wolność od zewnętrznej ingerencji

• określenie podmiotu, sfery zachować wolnej od ingerencji, sytuacji, gdy ingerencja jest dopuszczalna, środków prawnych na wypadek naruszenia prawa

• Prawa sensu stricto - jednostka ma prawo żądania podjęcia określonego działania na jej rzecz; obowiązek państwa i podmiotów o charakterze pozytywnym

• stworzenie systemu instytucji publicznych, określenie uprawnionego podmiotu, rodzaju i wysokości świadczenia, podmiotu zobowiązanego, środków na wypadek naruszenia prawa

• przede wszystkim większość praw socjalnych, także prawo do informacji

• Prawa-kompetencje - przyznane jednostce kompetencje do dokonania określonej czynności aktualizującej określony stosunek organu państwowego (ten jest zobowiązany zareagować w określony sposób); zakładają aktywność jednostki (np. czynne prawo wyborcze)

• kompetencja (przyznane przez normę prawną upoważnienie do dokonania określonej czynności prawnej, z takim skutkiem prawnym, że następuje aktualizacja określonego obowiązku podmiotu podległego kompetencji)

• określenie podmiotu prawa, sposobu realizacji, przesłanek, który muszą być spełnione by skorzystać z prawa, podmiotu podległego kompetencji, skutków prawnych danej czynności, środków na wypadek naruszenia prawa

• czynność nie istnieje bez odpowiedniej normy prawnej

• w teorii Jelinka - prawa wolnościowe (negatywny status jednostki, przyznanie pewnej sfery autonomii), prawa sensu stricto (pozytywny status), prawa-kompetencje (status aktywny), prawne obowiązki (status pasywny)

prawa proceduralne - umożliwiają uruchomienie procedur prowadzących do wyegzekwowania danego prawa, wyznaczają pozycję jednostki w procedurach

prawa materialne - wyznaczają więzi prawne między jednostką a państwem i innymi podmiotami, zapewniając ochronę, która wykracza poza procedury: prawa osobiste, prawa polityczne, prawa gospodarcze, socjalne, kulturalne (trzy ostatnie jako jeden rodzaj praw - socjalnych sensu largo)

• W Konstytucji podział praw na: wolności i prawa osobiste, polityczne oraz ekonomiczne, socjalne i kulturalne

• wyróżnia się: prawa konstytucyjne, zagwarantowane expressis verbis w Konstytucji oraz prawa pozakonstytucyjne - np. w umowach międzynarodowych i ustawach zwykłych

• Ograniczanie praw konstytucyjnych

• istnieją prawa, których konstytucyjny zakres ochrony nie może być ograniczony; normy stwarzające ochronę tych praw wiążą bezwzględnie we wszystkich okolicznościach

• ustawodawca może uczynić wyjątki od tej zasady, gdy zaistnieją szczególne względy społeczne

• upoważnienie do ograniczenia danego prawa może wynikać z wyraźnego przepisu ustawy zasadniczej

• granice ingerencji w sferę praw człowieka

• ograniczenie - wprowadzone wyłącznie przez ustawę - wszystkie istotne sprawy z punktu widzenia regulacji danego prawa muszą zostać uregulowane w samej ustawie

• zgodne z zasadą proporcjonalności: przydatności (podjęte środki skuteczne), konieczności (środek najmniej uciążliwy spośród możliwych), proporcjonalności sensu stricto (stopień uciążliwości - w proporcji do wartości celu, któremu ograniczenie ma służyć)

• „ważenie” dóbr - tylko w odniesieniu do okoliczności faktycznych

• ograniczenia muszą być zgodne z zasadą państwa demokratycznego - odwoływanie się do zasad, na których opiera się społ. demokratyczne

• ograniczenia nie mogą naruszać istoty danego prawa - stosowanie tej zasady ma charakter intuicyjny

• ograniczenia dopuszczalne są wyłącznie dla ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności publicznej, ochrony środowiska, praw i wolności innych osób - inne cele nie usprawiedliwiają wprowadzenia ograniczeń

• System regulacji praw wolnościowych

• system represyjny - ustawa ustanawia jedynie sankcje karne za przekroczenie granic wolności; ingerencja państwa zastrzeżona wyłącznie dla ustawodawcy; organy administracji nie mają kompetencji nadzorczych nad realizacją wolności; jednostka nie musi dopełniać formalności, aby zrealizować wolności

• system prewencyjny - jednostka, podejmując określoną działalność, zobowiązana jest wystąpić do organu administracji

• system uprzedniego zgłoszenia - jednostka zobowiązana zawiadomić organ administracji o podjęciu określonej działalności

Realizacja i ograniczanie praw socjalnych:

• pełna swoboda ustawodawcy w zakresie określenia zakresu danego prawa

• warunek: nie naruszy istoty prawa; zapewni minimum świadczeń ustalone w orzecznictwie TK

• Prawa człowieka w stanach nadzwyczajnych

• zawieszanie; stan nadzwyczajny - instytucja prawa konstytucyjnego, umożliwiająca odstąpienie od normalnych zasad funkcjonowania państwa w sytuacji szczególnego zagrożenia: stan wojenny, stan wyjątkowy, stan klęski żywiołowej

• wprowadzany, gdy zachodzi sytuacja szczególnego zagrożenia i zostały spełnione warunki szczegółowego do jego wprowadzenia

• stan wojenny - w razie zewnętrznego zagrożenia, zbrojnej napaści lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej walki

• stan wyjątkowy - w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego; na nie dłużej, niż 90 dni i przedłużony tylko raz, za zgodą Sejmu, na nie dłużej, niż 60 dni

• stan klęski żywiołowej - w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych o znamionach klęski żyw. oraz w celu usunięcia tych skutków; na nie dłużej, niż 30 dni, przedłużenie za zgodą Sejmu

• stan nadzwyczajny - tylko na podstawie ustawy w drodze rozporządzenia: Prezydenta na wniosek RM (wojenny, wyjątkowy) lub RM (klęski żywiołowej)

• w ciągu 48 godzin - zobowiązany (Prezydent) do przedstawienia Sejmowi - możliwość uchylenia bezwzględną większością głosów

• w czasie stanu nadzwyczajnego nie można zmieniać: Konstytucji, ustaw regulujących wybory, ustaw o stanach nadzwyczajnych; nie można skracać kadencji Sejmu i przeprowadzać wyborów ani referendum (w czasie i w 90 dni po zakończeniu)

• stan nadzwyczajny - możliwość ograniczenia praw człowieka w zakresie szerszym, nawet zawieszenie (prócz praw, które nie mogą być nigdy zawieszone)

• zasada proporcjonalności ograniczeń

• Ogólna charakterystyka konstytucyjnej regulacji praw człowieka

• oparta na założeniu prawno-naturalnej podstawy praw człowieka: źródłem przyrodzona i niezbywalna godność człowieka - jej poszanowanie jako naczelna dyrektywa konstytucyjnej ochrony praw człowieka

• koncepcja umiarkowanego indywidualizmu - służebny charakter państwa wobec jednostki, ustanawia jednak pewne obowiązki wobec wspólnoty politycznej i dopuszcza ograniczenia praw jednostki uzasadnione interesem społecznym

• zasada wolności - pod ochronę wolność jednostki; zasada równości, zasada zupełności (objęcie zakresem regulacji wszystkich praw jednostki uznawanych za podstawowe), zasada skuteczności (efektywna ochrona)

• konstytucyjna regulacja uzupełniana przez umowy międzynarodowe: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (1966; uniwersalny zestaw uznawanych powszechnie praw jednostki), Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (1950; z niej Europejski Trybunał Praw Człowieka), Europejską Kartę Socjalną (1961), Konwencję Praw Dziecka, konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy

• prawa pierwszej generacji (osobiste i polityczne), drugiej generacji (socjalne), „trzecieg generacji” - prawa jednostki (np. ochrona godności, prawo do życia, nieskażonego środowiska etc.)

• ponadpaństwowe gwarancje przestrzegania praw

• instytucja ombudsmana

• PRAWA OSOBISTE

• prawna ochrona życia (38)

• zakaz tortur, okrutnego, nieludzkiego i poniżającego traktowania i karania (40)

• nietykalność osobista i majątkowa (41) - ich pozbawienie lub ograniczenie wyłącznie na zasadach i w trybie określonych w ustawie

• gwarancje proceduralne w dziedzinie prawa represyjnego: prawo do obrony (w znaczeniu materialnym - podejmowanie czynności procesowych, w znaczeniu formalnym - prawo do obrońcy), domniemanie niewinności (wina - udowodniona, ciężar dowodu na oskarżycielu) (42)

• jawność postępowania sądowego (jawność dla stron i dla publiczności) - wyłączenie tylko ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny, a także ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub ważny interes prywatny; wyrok zawsze ogłaszany publicznie

• zasada nullum crimen, nulla poena sine lege - czyn zagrożony karą oraz sama kara - określone bezpośrednio w ustawie; odpowiedzialność, jeżeli ustawa obowiązywała w momencie popełnienia czynu; opisany przy minimalnych wymogach precyzji; karanie bez ustawy jedynie w przypadku przestępstwa w myśl prawa międzynarodowego

• ochrona prawna życia prywatnego - decydowanie o życiu osobistym, tajemnica komunikowania się, nienaruszalność mieszkania, prawo do nieujawniania informacji o swojej osobie, wolność od arbitralnego gromadzenia informacji o jednostce przez władze publiczne

• ochrona rodziny i życia rodzinnego

• wolność poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania

• ochrona czci i dobrego imienia

• zakaz wydalenia z kraju i ekstradycji obywatela polskiego

• prawa cudzoziemców: prawo do azylu, zakaz ekstradycji podejrzanego o popełnienie przestępstwa z przyczyn politycznych (bez użycia przemocy); status uchodźcy dla poszukującego ochrony przed prześladowaniem

• wolność wypowiedzi, wolność sumienia i religii

• Wolność wypowiedzi (54)

• wolność wyrażania swoich poglądów za pomocą wszelkich dostępnych sposobów ich uzewnętrzniania

• wolność rozpowszechniania swoich i cudzych poglądów, wolność wytwarzania materialnych nośników informacji

• wolność dostępu do istniejących źródeł informacji, krajowych i zagranicznych

• wolność poszukiwania informacji

• Funkcje

• umożliwienie wolnej, publicznej debaty poprzedzającej podejmowanie decyzji

• konieczny warunek kontroli ze strony społ. osób sprawujących w jego imieniu władzę

• najsilniej chroniona wolność w sferze polityki, najsłabiej w handlu; intensywniejsza ochrona słowa drukowanego, niż wypowiedzi w środkach audiowizualnych

• wolność ukierunkowana teleologicznie, służąca realizacji określonych zadań

• źródła: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowa konwencja o zwalczaniu obiegu i handlu wydawnictwami pornograficznymi, Kodeks cywilny, karny, ustawa o ochronie tajemnicy państwowej, Prawo autorskie, Prawo prasowe, ustawa o radiofonii i telewizji, ustawa o kinematografii

• Wolność prasy

• wydawanie dzienników i czasopism - wydawcą może być osoba prawna, fizyczna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej

• wydawca prasowy - obowiązek zarejestrowania dziennika (druk periodyczny, również przekaz za pomocą dźwięku, dźwięku i obrazu) lub czasopisma (druk periodyczny ukazujących się nie częściej niż raz w tygodniu, nie rzadziej niż raz w roku; każdy przekaz za pomocą dźwięku, dźwięku i obrazu inny niż dziennik)

• rejestracja w sądzie okręgowym

• każdy organ prasowy - redaktor naczelny, kierujący redakcją, odpowiadający za treść materiałów prasowych przygotowywanych przez redakcję, za sprawy redakcyjne i finansowe

• granice wolności wyrażania poglądów w prasie: system represyjny: prawo określa ogólne ramy, wewnątrz których jednostka działa w sposób swobodny, nie jest zobowiązana do dopełniania jakichkolwiek formalności, nie jest przewidziana kontrola publikowanych treści - brak cenzury

• obowiązek prawdziwego przedstawiania zjawisk oraz zachowania szczególnej staranności i rzetelności

• obowiązek dbałości o prawność języka i unikanie wulgaryzmów

• zakaz kryptoreklamy

• zakaz publikowania opinii co do rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym przed wydaniem orzeczenia w I instancji (zakaz wyroków prasowych)

• zakaz ujawniania danych osobowych i wizerunku osób, przeciwko którym toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe (bez zgody prokuratora, sądu lub osoby) oraz świadków, pokrzywdzonych i poszkodowanych (bez ich zgody) - praktyka publikowania imienia i pierwszej litery nazwiska - naruszenie omawianego zakazu

• informacje utrwalone za pomocą zapisów fonicznych i wizualnych -publikowane tylko za zgodą udzielającego

• dziennikarz nie może odmówić autoryzacji dosłownie cytowanej wypowiedzi (o ile nie była publikowana wcześniej)

• udzielający informacji może z ważnych względów społecznych lub osobistych zastrzec termin i zakres jej opublikowania

• zakaz opublikowania informacji, jeżeli osoba udzielająca zastrzegła to ze względu na tajemnicę służbową lub zawodową

• zakaz publikacji informacji i danych dot. prywatnej sfery życia, chyba że wiąże się to bezpośrednio z działalnością publiczną danej osoby

• prawo do nieujawniania danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji i udzielającego informacji

• obowiązek publikacji sprostować i odpowiedzi (w tekście nie wolno bez zgody wnioskodawcy dokonywać skrótów ani innych zmian, które by osłabiały jego znaczenie lub zniekształcały intencję autora)

• obowiązek red. naczelnego publikowania: komunikatów urzędowych, wyroków sądowych lub orzeczeń zawierających klauzulę o opublikowaniu, ogłoszenia sądu lub innego organu państwowego, listu gończego

• wolność zbierania materiałów krytycznych i krytyki

• kara grzywny dla redaktora, który nieumyślnie dopuścił do opublikowania materiału, którego opublikowanie stanowiło przestępstwo; odpowiedzialność cywilna solidarna z autorem za materiał naruszający prawo

• sankcja administracyjna - zawieszenie wydawania dziennika lub czasopisma na czas określony (nie dłużej niż rok), jeżeli w ciągu roku co najmniej 3-krotnie w dzienniku/czasopiśmie popełniono przestępstwo

• Wolność radiofonii i telewizji

• system prewencyjny, koncesyjny - koncesje wydawane przez Przew. KRRiT

• brak koncesji, jeżeli rozpowszechnianie programów spowodowało zagrożenie interesów kultury narodowej, dobrych obyczajów i wychowania, bezpieczeństwa i obronności państwa, naruszenie tajemnicy państwowej, a także osiągnięcie pozycji dominującej w dziedzinie środków przekazu na danym terenie

• uprawnienia nadzorcze Przew. KRRiT: prawo żądania programów materiałów, dokumentów i wyjaśnień; prawo wezwania do zaniechania działań sprzecznych z prawem lub koncesją, na podstawie uchwały KRRiT decyzja nakazująca zaniechanie takich działań, prawo cofnięcia koncesji na rozpowszechnianie programów; obowiązek zakazu rozprowadzania programów w przypadkach z art. 45 (brak uprawnień do używania urządzeń nadawczych i sieci telekomunikacyjnych, rozpowszechnianie programu z naruszeniem prawa, rozprowadzanie - sprzeczne z prawem); prawo wymierzenia kar pieniężnych na nadawców i osoby kierujące działalnością nadawcy

• granice wolności wypowiedzi w radiofonii i telewizji

• minimalny czas nadawania w języku polskim - 30%, minimalny czas nadawania przeznaczonych dla audycji producentów europejskich, a także producentów europejskich niezależnych

• ograniczenia dot. czasu i zasad nadawania reklam; nakaz wyraźnego wyodrębnienia i oznaczenia

• regulacja zasad nadawania audycji sponsorowanych

• zakaz propagowania działań sprzecznych z prawem, polską racją stanu, postaw i poglądów sprzecznych z moralnością i dobrem społecznym

• audycje - szacunek dla uczuć religijnych odbiorców, szczególnie respektowanie chrześcijańskiego systemu wartości

• audycje nie mogą sprzyjać zachowaniom zagrażającym zdrowiu lub bezpieczeństwo, zachowaniom zagrażającym środowisku naturalnemu

• zakaz audycji zagrażających fizycznemu, psychicznemu lub moralnemu rozwojowi niepełnoletnich (w szczególności zawierających treści pornograficzne i eksponujące przemoc); audycje mogące zagrażać - zakaz między 6 a 23

• obowiązek dbania o poprawność języka swoich programów, przeciwdziałanie jego wulgaryzacji

• zasady nadawania transmisji wydarzeń o zasadniczym znaczeniu społecznym - tylko w programach bezpłatnych

• Wolność sumienia i religii

• Pojęcie

• wolna możliwość wyboru światopoglądu oraz prezentowania tegoż

• prawo do postępowania w zgodzie z własnym sumieniem; swoboda wyboru przekonań i zachowań - wolność praktyk religijnych (wykonywanych publicznie i prywatnie)

• prawo rodziców do wychowania dzieci w zgodzie z prezentowanym światopoglądem; prawo do milczenia w sprawach religii

• wolność tworzenia zrzeszeń religijnych, wolność tworzenia wspólnych zrzeszeń przez związki religijne

• prawo - granice swobodnego zachowania jednostki, gwarancje, dzięki którym granice nie będą naruszane przez organy państwa i inne podmioty prawa

• normatywna treść zasady: zachowanie przez państwo neutralności światopoglądowej (wyrażenie określonych wartości w prawie obowiązującym - nieuzasadniane względami religijnymi), tolerancji wobec prezentowanych przekonań, równego traktowania grup i związków wyznaniowych funkcjonujących w państwie

• zasada rozdziału Kościoła od państwa; zakaz ingerencji związków wyznaniowych w działalność organów państwa i vice versa

• nakaz zagwarantowania prawnej pozycji związków w sposób umożliwiający im realizowanie ich funkcji

• zapewnienie związkom określonego stopnia niezależności

• tolerancja światopoglądowa: aspekt indywidualny - wolność wypowiedzi, zakaz oceniania przez państwo głoszonych przez obywateli poglądów; aspekt zbiorowy - zagwarantowanie związkom wyznaniowym samostanowienia w sprawach religii - nieinterweniowanie przez państwo w wewnętrzne sprawy związków

• źródła: Konstytucja, ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania

• z wolności sumienia korzystają obywatele polscy, cudzoziemcy, bezpaństwowcy - obejmuje ona swobodę wyboru religii lub przekonań oraz wyrażania ich indywidualnie lub zbiorowo, prywatnie i publicznie

• prawo do tworzenia związków wyznaniowych, głoszenie swojej religii, zrzeszanie się w organizacje o celach religijnych, prawo do religijnego wychowania dzieci

• ograniczenie - tylko w sytuacji konieczności ochrony bezpieczeństwa publicznego, porządku, zdrowia, moralności publicznej lub podstawowych praw i wolności innych osób

• korzystanie z wolności sumienia i religii - nie może polegać na uchylaniu się od obowiązków publicznyc

• TK - z wolności sumienia: prawo lekarza do „uchylenia się” od obowiązku dokonania zabiegu przerwania ciąży, niemożność nałożenia na niego takiego obowiązku wbrew jego przekonaniom

• Kościoły i związki wyznaniowe

• równouprawnienie Kościołów i związków wyznaniowych

• zasada poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności współdziałania dla dobra człowieka i wspólnego

• RP - państwo świeckie, neutralne w sprawach religii i przekonań

• K. i zw. niezależne od państwa w wykonywaniu swoich funkcji

• zasada współdziałania państwa z Kościołami i związkami wyznaniowymi

tryb zakładania

• co najmniej 100 obywateli posiadających pełną zdolność do czynności prawnych - deklaracja i wniosek o wpis do rejestru MSWiA; jeżeli niezgodne - decyzja odmowna; odwołanie do NSA

• wpisanie związku wyznaniowe do rejestru - w tej chwili nabywa osobowość prawną i korzysta z wszelkich innych praw określonych w ustawach

• wypisanie - sytuacja K. lub zw. została uregulowana w odrębnej ustawie; zaprzestał działalności, utracił cechy warunkujące uzyskanie wpisu, sąd okręgowy stwierdził, ze zw. działa niezgodnie z prawem lub statutem

• stosunki między państwem a K. i zw. określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych między przedstawicielami a RM

• odrębny charakter K. katolickiego - ze względu na podmiotowość prawną Stolicy Apostolskiej - uregulowanie stosunków także w ratyfikowanej umowie międzynarodowej: konkordacie; ponadto: ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego w RP

• PRAWA POLITYCZNE

• Wolność zgromadzeń (57)

• możliwość swobodnego gromadzenia się w celu pokojowego zamanifestowania określonego stanowiska lub wyrażenia wspólnych poglądów

• każdy jest adresatem wolności

• zakres: wąski - zebrania mające za swój przedmiot zagadnienia polityczne

• dwa aspekty konstytucyjnego określenia wolności zgromadzeń: organizowanie zgromadzeń i uczestniczenie w nich

• nie jest konstytucyjnie dozwolone ograniczanie wolności zgromadzeń w przypadku klęski żywiołowej (art. 233)

• dla ochrony - wszystkie możliwe środki prawne

• Prawo o zgromadzeniach

• zgromadzenie - zgrupowanie co najmniej 15 osób (kryterium obiektywne), zwołane w celu wspólnych obrad lub w celu wspólnego wyrażenia stanowiska (kryterium subiektywne)

• wyłączenie spod regulacji zgromadzeń organizowanych przez organy państwa lub samorządu; odbywanych w ramach działalności Kościoła kat., Kościołów i zw. wyznaniowych

• dwie kategorie: publiczne (zorganizowane na otwartej przestrzeni, dostępne dla nieokreślonych imiennie osób) i niepubliczne

• zgromadzenia - organizowane przez osoby z pełną zdolnością do czynności prawnych, osoby prawne, inne organizacje, grupy osób

• Ograniczenia

• zw. z organizowaniem zgromadzeń

• zorganizowanie zgr. publicznego - wymaga uprzedniego zawiadomienia organu gminy (właściwego ze względu na miejsce) - odbycie zgromadzenia niepublicznego nie jest objęte tym wymogiem

• gmina zakazuje - jeżeli cel lub odbycie sprzeciwiają się samej ustawie o zgromadzeniach, naruszają przepisy ustaw karnych; gdy odbycie zgr. może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu

• brak kompetencji do podejmowania rozstrzygnięć „pośrednich” - uzależnienie wydawania zakazu od spełnienia określonych warunków dot. miejsca, terminu czy programu

• zgromadzenia na drogach publicznych - dodatkowa zgoda organu zarządzającego ruchem

• ramy organizacyjne - zgromadzenie powinno mieć przewodniczącego (otwiera je, kieruje przebiegiem, zamyka), który posiada uprawnienia „porządkowe” - żądanie opuszczenia zgromadzenia (przez osoby, które zachowaniem naruszają przepisy ustawy o zgromadzeniach lub usiłują udaremnić zgromadzenie), prawo rozwiązania zgromadzenia (gdy przebieg sprzeciwia się prawu lub uczestnicy nie podporządkują się zarządzeniom przewodniczącego)

• zw. z przebiegiem zgromadzenia

• nie mogą brać udziału: osoby posiadające broń, materiały wybuchowe, inne niebezpieczne narzędzia

• dopuszczalne: delegowanie przez organ gminy przedstawicieli, którzy mają obowiązek okazania swojego upoważnienia przewodniczącemu

• prawo do rozwiązywania zgromadzenia

• przesłanki identyczne, jak w przypadku odmowy - ale nie obowiązek, a jedynie możliwość podjęcia decyzji negatywnej

• organ gminy - na wniosek organizatora - zapewnia w miarę potrzeby i możliwości ochronę policyjną

• przeszkadzanie w organizowaniu lub przebiegu niezakazanego zgromadzenia kara aresztu, ograniczenie wolności lub grzywna

• Wolność zrzeszania

• swoboda tworzenia przez obywateli różnego rodzaju organizacji, funkcjonujących dla realizacji wytyczonych przez nich celów

• prawodawca wytycza jedynie granice wolności, aby nie kolidowała z innymi prawami

• obywatele - w pełni swoboda co do wyboru formy zrzeszania, swoboda co do realizowania celów, struktury organizacyjnej i sposobów działania w ramach zrzeszenia

• zakaz tworzenia i działalności zrzeszeń, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą - indywidualizacja ograniczenia w korzystaniu z wolności: zakaz istnienia odwołujących się do metod i praktyk nazizmu, faszyzmu, komunizmu, których program zakłada nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę, przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa

• wolność tworzenia partii politycznych (11), związków zawodowych i org. społ.-zawodowych rolników (12 i 59), stowarzyszeń (12), organizacji pracodawców (59)

• Partie polityczne

• zasadniczym celem - sprawowanie władzy publicznej

• organizacja społeczne, oparta na zasadzie członkostwa indywidualnego, występująca pod określoną nazwą (powinna wyraźnie się odróżniać od innych), opierająca działanie na zasadzie dobrowolnej przynależności, równości członków, stawiająca sobie za cel udział w życiu publicznym oraz wywierająca metodami demokratycznymi wpływ na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej

• tworzenie partii - w trybie rejestracyjnym; grupa co najmniej 3 obywateli (18 lat, pełnia zdolność do czynności prawnych) - zgłoszenie powstania partii do organu rejestracyjnego (Sądu Okręgowego w Warszawie) + statut i wykaz popierających zgłoszenie: 1000 obywateli

• sąd sprawdza poparcie społeczne oraz demokratyczność celów partii - prewencyjna kontrola partii: na podstawie kontroli statutu i programu, kieruje wątpliwości do TK, jeżeli ten podzieli - obligatoryjnie odmawia dokonania wpisu partii do ewidencji

• z uzyskania wpisu: dotacja z budżetu, prawna ochrona nazwy, prawo zgłaszania kandydatur w wyborach parlamentarnych etc.

• obligatoryjne warunki: zapewnienie jawności struktur, powoływanie organów w drodze wyborów, podejmowanie uchwał większością głosów - ochrona demokratycznego ustroju partii

• zakaz wykonywania zadań zastrzeżonych przepisami prawa dla władzy publicznej oraz zastępowania tych organów w wykonywaniu zadań przez partie

• partie polityczne nie mogą posiadac jednostek organizacyjnych w zakładach pracy - zakaz działalności w Siłach Zbrojnych, Policji

• obowiązek organów władzy publicznej do równego traktowania partii

• nadzór TK

• finansowanie: wewnątrzorganizacyjne (składki członkowskie, dochody z publikacji i imprez partyjnych, dochody z działalności gospodarczej spółek, fundacji i spółdzielni powołanych przez partię), finansowanie zewnętrzne przez osoby fizyczne i podmioty prawne (darowizny, zapisy, zbiórki publiczne, dotacje ze strony przedsiębiorstw i grup sponsorów prywatnych), finansowanie z budżetu państwa

• w Polsce: składki członkowskie i dochody z majątku partii (wewnątrzorganizacyjne), darowizny od osób fizycznych, spadki, zapisy (źródła zewnętrzne), dotacja i subwencja (finansowanie z budżetu państwa)

• nałożony na partie obowiązek jawności finansowania: informacja finansowa o otrzymanej subwencji i poniesionych z niej wydatków; sprawozdanie o źródłach pozyskania środków finansowych

Stowarzyszenia

• źródło: (1988) ustawa Prawo o stowarzyszeniach

• stowarzyszenie: dobrowolne zrzeszenie, samorządne, trwałe, o celach niezarobkowych

• dobrowolność, trwałość, niezarobkowa działalność (działalność gospodarcza dopuszczalna, ale pod warunkiem, że zysk z niej przeznaczony będzie na cele statutowe stowarzyszenia)

• zakładać mogą obywatele polscy (18 lat, pełna zdolność do czynności prawnych)

• ustawy o stowarzyszeniach - nie stosuje się do organizacji społecznych działających na podstawie odrębnych ustaw (PCK) i umów międzynarodowych, Kościołów, zw. wyznaniowych i ich osób prawnych, organizacji religijnych działających na podstawie innych ustaw, komitetów wyborczych, form samorządu i partii politycznych

• stowarzyszenie zarejestrowane - min. 15 osób, uchwalają statut i tworzą komitet założycielski; najwyższą władzą - zgromadzenie walne lub zjazd delegatów; obowiązek posiadania zarządu i organu kontroli wewnętrznej - wpis do Krajowego Rejestru Sądowego: nabycie osobowości prawnej

• nadzór - starosta, w przypadku stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego - wojewoda; prawo żądania dostarczenia przez zarząd odpisów uchwał walnego zebrania, niezbędnych wyjaśnień - w razie nieprawidłowości grzywna do 5000 zł

• w razie stwierdzenia niezgodności z prawem lub naruszenia postanowień statutu: wystąpienie o usunięcie nieprawidłowości, udzielenie ostrzeżenia, wystąpienie do sądu - upomnienie, uchylenie uchwały niezgodnej, rozwiązanie stowarzyszenia

• organ nadzorczy - jedynie funkcje kontrolne, środki nadzorcze - sąd

• stowarzyszenie zwykłe - 3 osoby; uchwalają regulamin i zawiadamiają organ nadzorujący o powstaniu; w regulaminie - nazwa, cel, środki działania stowarzyszenia, siedzibę oraz osobę reprezentującą stowarzyszenie

• nie posiadają osobowości prawnej, nie mogą zakładać organizacji terenowych, łączyć się w związki, zrzeszać osoby prawnej, prowadzić działalność gospodarczą, przyjmować darowizny i spadki, otrzymywać dotacje i korzystać z ofiarności publicznej

• Związki zawodowe i organizacje pracodawców

• nie podlegają przepisom o stowarzyszeniach

• dobrowolna i samorządowa organizacja ludzi pracy, powołana do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych - niezależny od pracodawców, organów administracji, innych organizacji

• prawo zakładania i wstępowania - pracownicy bez względu na podstawę stosunku do pracy (umowa, mianowanie, wybór), członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych, wykonujący pracę na zasadzie umowy agencyjnej, renciści, emeryci, bezrobotni

• reprezentują interesy swoich członków; indywidualne reprezentowanie pracownika - na jego wniosek

• zajmują stanowisko w sytuacjach przewidzianych przez Kodeks pracy

• pluralizm tworzenia związków, możliwość swobodnego zakładania organizacji

• podlegają rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym; wymogi o charakterze formalnoprawnym - nie ocenia się celowości czy przydatności

• związki o charakterze ogólnopolskim, jak i działające jedynie na terenie danego zakładu pracy

• (1981) - ustawa o organizacjach pracodawców: mają prawo tworzyć związki i przystępować do nich

• ochrona praw i interesów pracodawców wobec związków zawodowych pracowników, organów państwa, samorządu terytorialnego

• federacje i konfederacje - prawo do opiniowania projektów ustaw, mogą uczestniczyć w prowadzeniu rokowań zbiorowych i zawieraniu układów zbiorowych

• Prawo do informacji i wolności informowania

• art. 61 - prawo do informacji w Konstytucji; Sejm i Senat - udzielanie w zakresie regulacji regulaminowej

• prawo do informacji = prawo obywatelskie; przyznane „każdemu”, jak zwykłe prawo człowieka

• od żądającego informacji od władz i podmiotów zobowiązanych nie wolno żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego; dostęp do informacji - bezpłatny (zasadniczo)

• dot. organów władzy publicznej, w zakresie działalności oficjalnej/publicznej - osoby pełniące funkcje publiczne

• ponadto: organy samorządu gospodarczego i zawodowego (związki zawodowe, partie polityczne); w zakresie wykonywania zadań władzy publicznej lub gospodarowania mieniem komunalnym/majątkiem Skarbu Państwa - osoby oraz jednostki organizacyjne

• wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów - Sejm, Senat, jednostki samorządu terytorialnego → obowiązek sporządzania protokołów, stenogramów, materiałów audiowiz./teleinform. ze swoich obrad i ich udostępniania

• prawo wstępu - łączone z prawem rejestracji dźwięku lub obrazu

• możliwość utajnienia obrad - ochrona wolności i praw innych osób, ochrona porządku publicznego, bezpieczeństwa, ochrona danych dotyczących życia gospodarczego - ochrona informacji niejawnych, tajemnic ustawowo chronionych, prywatności osoby fizycznej, tajemnicę przedsiębiorcy, ochronę danych osobowych

• formy udostępniania informacji: Biuletyn Informacji Publicznej (BIP), udzielanie na wniosek konkretnych podmiotom,

• prawo zwrócenia się do sądu o nakazanie udzielenia informacji publicznych - sąd administracyjny lub rejonowy

• swoboda poszukiwania, opracowywania i przekazywania innym osobom informacji - wolność informowania

• Prawo petycji

• jako środek subsydiarny służący obronie zagrożonych lub naruszonych uprawnień oraz uzyskaniu instrumentu bieżącej inspiracji i kontroli działań władzy publicznej (niesformalizowanej jak wybory czy inicjatywa ludowa)

• „wolnościowy” aspekt - zagwarantowanie niestosowania negatywnych konsekwencji wobec wnoszących petycje

• prawo petycji połączone z roszczeniem autora o zbadanie sprawy i otrzymanie odpowiedzi z wyjaśnieniem stanowiska adresata lub innej kompetentnej instytucji

• Konstytucja: autor petycji (skargi/wniosku) - nie musi być obywatelem polskim - nie ma obowiązku wykazywać własnego interesu prawnego

• petycje - pod adresem wszystkich organów wykonujących zadania publiczne

• Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne, kulturalne

• ujmowane łącznie jako prawa socjalne: ekonomiczne (udział w życiu gospodarczym państwa), socjalne (uzyskiwanie środków utrzymania i na zaspokojenie podstawowych materialnych potrzeb), kulturalne (uczestnictwo w życiu kulturalnym, dostęp do dóbr kultury)

• dochodzenie tej grupy wolności - jednie w zakresie określonym przez ustawy, stąd podstawą dla roszczeń: uchwalenie ustaw konkretyzujących prawa, określenie w aktach zakresu roszczeń przysłuchujących jednostce

• pierwsza grupa - jako uprawnienia jednostek - np. prawo do minimalnego wynagrodzenia, bezpiecznych i higienicznych warunków etc.

• druga grupa - nie kształtują uprawnień indywidualnych jednostki - konstytucjonalizacja wytycznych polityki władz publicznych - obowiązki ochrony konsumenta, użytkownika etc., prowadzenie polityki sprzyjającej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych

• prawo własności - w aspekcie indywidualistycznym i uniwersalnym, jako składnik ustroju gospodarczego; w Konstytucji dopuszczone ograniczenie tego prawa: ale w ustawowej formie, bez naruszania istoty prawa: wywłaszczenie dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem; własność prywatna ujmowana w Konstytucji jako jedna z wartości fundamentalnych dla społecznej gospodarki rynkowej

• prawo do pracy - wolność wyboru zawodu, wolność wykonywania oraz wyboru miejsca pracy; zakaz zatrudniania dzieci do lat 16; nałożenie obowiązku pracy - jedynie w formie ustawy; pełny zakres prawa - w ustawodawstwie pracy

• prawo do ochrony zdrowia - bez względu na posiadane obywatelstwo; konkretyzacja - jedynie dla obywateli równy dostęp do świadczeń publicznej opieki zdrowotnej, niezależnie od ich sytuacji materialnej

• prawo do nauki - przyznane każdej jednostce - oparte na powszechności i równości dostępu do wykształcenia - zapewnione wyłącznie obywatelom polskim; bezpłatna nauka w szkolnictwie publicznym; prawo do zakładania niepublicznych szkół podstawowych, średnich i wyższych; swoboda prowadzenia badań i działalności naukowej - autonomia szkół wyższych - określona w ustawie

• ZASADA RÓWNOŚCI

• Godność

• aksjologiczne uzasadnienie zasady równości w godności każdej osoby

• art. 30 - godność nienaruszalna, stanowi źródło wolności i praw człowieka

• 32 - wszyscy są równi wobec prawa = nakaz równego traktowania w procesie stanowienia prawa; prawo do równego traktowania przez władze publiczne

• Równość formalna: takie same traktowanie przez prawo wszystkich adresatów norm;

• Równość materialna: z Konstytucji; wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się daną cechą istotną w równym stopniu mają być traktowane równo

• akceptacja różnego traktowania różnych adresatów - równe traktowanie przez prawo tych samych podmiotów pod pewnymi względami oznacza z reguły różne traktowanie pod innymi względami

• zróżnicowanie musi być usprawiedliwione; znajdujący się w takiej samej sytuacji lub podobnej prawo traktowało tak samo lub podobnie, a znajdujących się w odmiennej sytuacji faktycznej prawo traktowało odmiennie

• zróżnicowania ni powinno dokonywać się wg kryteriów sztywnych - niezależnych od osób

• powiązanie zasady równości z zasadą sprawiedliwości; oparcie regulacji prawnych na odpowiednich formułach sprawiedliwości: każdemu wg potrzeb, wg pracy, wg zasług, wg zdolności

• zakaz dyskryminacji (32) - niedopuszczalność wprowadzania jakichkolwiek ograniczeń takiego samego traktowania obywatel, które nie wynikają z dążenia do pogłębienia osiągnięcia faktycznej równości

• zasada równego traktowania przez władze publiczne - organ rozstrzygający w oparciu o obowiązujące przepisy prawa powinien wydawać jednakowe orzeczenia w takich samych przypadkach

• Konstytucyjne obowiązki jednostki

• obowiązek szanowania wolności i praw innych (31)

• obowiązek przestrzegania prawa (83)

• obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych - np. podatków (84)

• obowiązek dbałości o stan środowiska

• obowiązki ciążące wyłącznie na obywatelach polskich: obowiązek wierności Rzeczypospolitej, troski o dobro wspólne; obowiązek obrony ojczyzny

• wszystkie obowiązki wymagają konkretyzacji w ustawach

• Konstytucyjne gwarancje praw jednostki

• Skarga konstytucyjna

• zasada nadrzędności konstytucji - jako geneza skargi

• funkcja podmiotowa - ochrona praw konstytucyjnych konkretnej osoby poprzez danie jej możliwości uruchomienia procedury kontroli konstytucyjności aktów władzy publicznej

• funkcja przedmiotowa - w procesie kontroli konstytucyjności wskazanych aktów chodzi nie tylko o ochronę pojedynczej osoby, ale również usunięcie z systemu prawa aktów niekonstytucyjnych

• 79 - przez pojęcie skargi rozumieć należy charakteryzujący się szczególnymi cechami środek prawny służący podmiotowi praw konstytucyjnych do ich ochrony poprzez wszczęcie postępowania przed TK w przypadku naruszenia praw przez akt normatywny wydany przez organ władzy publicznej

• podmiotem uprawnionym - adresat danego prawa konstytucyjnego

• przedmiotem skargi - akt normatywny, którego norma lub normy naruszyły konstytucyjne prawo jednostki; przedmiotem nie może być akt zawierający rozstrzygnięcie o charakterze konkretno-indywidualnym; tylko akt władzy publicznej zawierający generalno-abstrakcyjne normy prawne

• przedmiotem skargi nie może być zaniechanie ustawodawcy

• w drodze skargi nie można kwestionować naruszeń praw konstytucyjnych spowodowanych wydaniem wyroków, decyzji czy innych jednostykowych rozstrzygnięć - błędna wykładnia prawa dokonana przez organ je stosujący nie może być podstawą skargi : TK przyjmuje , że jeśli akt ma ustaloną w orzecznictwie wykładnię (SN, NSA), to należy przyjąć, iż wynikają z niego normy prawne o treści ustalonej przez sąd w myśl tejże wykładni - TK dopuszcza skargę, uznając, że zarzut jest skierowany przeciwko brzmieniu aktu normatywnego, a nie sposobowi jego stosowania

• warunki dopuszczalności skargi konstytucyjnej: ochrona konstytucyjnych praw powinna dokonywać się zasadniczo przez prawidłowe stosowania prawa przez organy administracji i sądy = najpierw organy rozstrzygające w toku stosowania winny usunąć wszelkie wątpliwości; gdy jest to niemożliwe lub w praktyce utrwaliła się niekonstytucyjna wykładnia - można korzystać ze skargi = zasada subsydiarności

• skarga - po wyczerpaniu drogi prawnej, gdy zapadło ostateczne orzeczenie

• należy wykazać dokładnie, jakie prawa zostały naruszone; niedopuszczalna skarga na ew. przyszłe, potencjalne naruszenie praw ani na naruszenie praw, które już ustało

• w skardze - wskazanie, które przepisy naruszają prawa skarżącego

• przymus adwokacki - w imieniu skarżącego skargę sporządzić może tylko adwokat lub radca prawny (chyba że skarżący jest sędzią, prokuratorem, notariuszem, profesorem lub doktorem habilitowanym nauk prawnych)

• wyrok TK - o zgodności lub niezgodności z Konstytucją, TK może wydać także wyrok interpretacyjny, w którym stwierdza, że przepis jest zgodny pod warunkiem rozumienia w określony sposób

• stwierdzenie niekonstytucyjności przepisu - stanowi podstawę do wznowienia postępowania w indywidualnej sprawie i wydania nowego rozstrzygnięcia; musi zainicjować je sam skarżący

• zaskarżeniu podlegają tylko akty normatywne

• Prawo do sądu

• 77 - ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw

• 45 - każdy ma prawo do sprawiedliwego, jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd

• prawo do sądu - prawo jednostki do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jej sprawy przez sądu

• jednostce przysługuje roszczenie o rozpatrzenie - jeżeli z nim wystąpi, sąd ma obowiązek sprawę rozpatrzyć = prawo inicjowania postępowania w razie naruszenia chronionych praw jednostki

• domniemanie kompetencji sądów - w przypadku wątpliwości czy sprawa podlega kognicji sądów, należy kognicję uznać - w szczególności sprawy o charakterze cywilnym, administracyjnym i karnym

• sprawiedliwe rozpatrzenie sprawy = konieczność uwzględnienie szeregu elementów sprawiedliwości proceduralnej

• w skład prawa do sądu: prawo do uzyskania niezbędnych informacji o możliwościach, jakie stronie w postępowaniu przysługują, uzyskanie takich samych informacji, jakie przekazywane są stronie przeciwnej, prawo do zajęcia stanowiska, do rozpatrzenia przez sąd żądań stron - także zgłaszanie przez strony postępowania wniosków dowodowych

• sprawiedliwe rozpatrzenie = prawidłowe stosowanie prawa; nakaz publicznego i dwuinstancyjnego rozpatrywania spraw oraz nakaz rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie

• zagwarantowanie sędziowskiej niezawisłości, bezstronności, niezależności od innych rodzajów władzy - ustawowy charakter gwarancji

• Wystąpienie do RPO z wnioskiem o pomoc

• środki ochrony niewystarczające lub korzystanie z nich utrudnione - w tych sytuacjach można zgłosić się do rzecznika

• skierowanie wystąpienia → obowiązek podjęcia przezeń odpowiednich działań (o ile stwierdzi naruszenie praw lub wolności)

• RPO może domagać się wszczęcia działania przez inne organy; jego działanie polega na inicjowaniu lub kontrolowaniu działań ochronnych

• Odszkodowanie z tytułu wyrządzenia szkody przez działanie organów władzy publicznej

• prawo do wynagrodzenia szkody, gdy:

• podjęcie działania przez organ władzy publicznej

• powstanie szkody

• istnienie związku przyczynowego między szkodą a działaniem organu

• nie są wykluczone z zakresu przedmiotowego działania natury prawodawczej

---