aWstęp do nauk prawnych

1.Definicja i rodzaje norm społecznych

• Norma społeczna - wiążący wzór powinnego zachowania regulujący zachowania jednostek ludzkich, kryterium oceny zachowań innych, intencjonalne narzędzie kształtowania rzeczywistości społecznej w drodze komunikacji społecznej.

• Podział norm społecznych:

1. Normy związane z istnieniem państwa:

A. prawne

B. polityczne

- normy związków zawodowych

- normy partii politycznych

- normy organizacji społecznych

2. Normy niezwiązane z istnieniem państwa:

A. moralne - zespół pewnych przekonań społecznych, określających jak człowiek powinien postępowac, asytsemowe, w małym stopniu nadają się do kreowania rzeczywistości społecznej,

B. religijne - funkcjonują w ramach danej wspólnoty religijnej, wynikają z przyjęcia określonych zasad wiary,

C. estetyczne - odmienne w społeczeństwach z różnych kręgów kulturowych, mimo wzrastającej tolerancji nadal obowiązują pewne wzorce i wartości estetyczne,

D. obyczajowe - mieszane - heteronomiczne i autonomiczne, charakteryzuje je szybka zmiennośc treści, mają charakter asystemowy.

(2). Wskaż różnice między nawykiem a normą społeczną

	nawyk	norma społeczna
Sposób powstania	kształtuje się w sposób naturalny	kształtuje sie w sposób: 1/spontaniczny[zwyczajowy] 2/ustanowienie norm[polityczne, społeczne]
Sankcja	nie ma sankcji	jest określona
Sposób formułowania wypowiedzi	opisowy[jest stwierdzeniem faktu; nie istnieje przymus]	dyrektywalny[formułuje powinność postępowania, należy je wypełniać bezwarunkowo]
Obserwacja	Eksternalna (zewnętrzna), nieuświadomiona[ danej grupie społecznej występują nawyki, aby się o tym dowiedzieć obserwujemy tę grupę z zewnątrz ;nie bierzemy udziału	Eksternalna i internalna, urefleksyjniona[ obserwujemy i oceniamy członków grupy; jest wiążąca]

3. Cechy normy prawnej

norma prawna - jednostka logiczna aktu prawnego, konstruowana na gruncie przepisów prawnych, ustanowiona w odpowiednim trybie.

Cechy:

• generalnośc - skierowana do adresata o nieoznaczonej tożsamości, przeciwieństwem tej normy jest norma indywidualna, czyli kierowana do konkretnego adresata,

• abstrakcyjnośc - nie jest kierowana dla pojedynczej, konkretnej sytuacji, ale dla takiej, która może wydarzyc się w różnym czasie, wielokrotnie; przeciwieństwem jest norma konkretna,

• zagwarantowana przymusem państwowym - stosowanie się do niej nie jest więc zależne od zainteresowanych osób, gdyż przymus państwowy przewiduje wobec nieprzestrzegających prawa sankcje,

• powinnośc zachowania - adresat ma obowiązek zachowania się w sposób określony w dyspozycji normy,

• dwustronnośc - z normy wynika dla jednej strony obowiązek, a dla drugiej prawo, będące korelatem tego obowiązku; jeśli dłużnik ma obowiązek zwrócenia długu w oznaczonym terminie, to w tym samym terminie wierzyciel ma prawo domagac się zwrotu pożyczonej kwoty.

4.Funkcje języka prawnego i języka prawniczego

język prawny - specjalistyczny język, w którym formułowane są przepisy prawa.

język prawniczy - zespół wypowiedzi o prawie.

• Funkcje języka prawniczego:

- deskryptywna - opis stanu faktycznego, rzeczywistości, np. wypowiedzi dotyczące treści obowiązujących norm czy rozstrzygnięc pranych,

- ekspresywna - opis emocji, uczuć, przeżyć. W języku prawniczym wartościuje wypowiedzi języka prawnego, który nie powinien realizowac tej funkcji.

• Funkcje języka prawnego:

- sugestywna - celem wypowiedzi jest wpłynięcie na podmiot, zasugerowanie mu powinnego zachowania w postaci zakazów, nakazów, przyzwoleń,

- performatywna - wypowiedź prowadzi do nadania pewnemu zachowaniu nowego sensu społecznego. Przepisy prawne pełnią funkcję performatywną, gdyż ze względu na określone reguły prawotwórstwa przypisuje się im moc obowiązującą, ustanawiają one prawa i obowiązki dla adresatów.

5.Omów różnice między normą prawną a przepisem prawa

• Przepis i norma jako pojęcia równoznaczne - stosowanie terminów może być zamienne, gdy są traktowane jako zachowania wyodrębnione w tekście prawnym.

• Przepis jako pojęcie wyłączne - jako, że termin ,,norma'' nie występuje w języku prawnym, uzasadnione jest stosowanie wyłączne terminu ,,przepis''.

• Norma prawna jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa - przepis jest rozumiany jako zwrot językowy zawarty w tekście prawnym. Jest podstawową jednostką techniczną aktu prawnego wyodrębnioną przez prawodawcę w formie artykułu, paragrafu itp. Norma prawna to reguła zachowania skonstruowana na podstawie przepisów prawa przez prawoznawców.

• Norma prawna jako zjawisko odrębne od przepisu prawa - prawo obowiązujące składa się z norm a nie z przepisów. Przepisy to tylko techniczny środek wyrażania norm.

• Norma prawna jako znaczenie przepisu prawa - norma prawna stanowi treść prawa, natomiast przepis - jego formę.

Przepis jest zwrotem językowym zawartym w tekście prawnym. Stanowi on fragment aktu prawnego wyodrębniony ze względów technicznych przez normodawcę.

Norma jest jednostką logiczną aktu prawnego konstruowana na gruncie przepisów prawnych,ustanowiona w odpowiednim trybie.

6. Konstruowanie normy prawnej z przepisów prawa.

Rekonstrukcja normy prawnej jest konsekwencją rozczłonkowania elemenntów prawnych stnowionych przez przepisy prawa.

1. Ustalenie właściwego zakresu stosowania i normowania normy prawnej

• ustalenie na podstawie jednego przepisu prawa - bardzo rzadko,

• częsciej ustalenie na podstawie kilku lub kilkunastu przepisów,

• rozpoczęcie od przepisu właściwego (jego znalezienie),

• później poszukiwanie przepisów niezupełnych,

• niekiedy uwzględnienie przepisów prawa II stopnia (np. odsyłające).

Ustalenie postaci składnowej:

• zupełna,

• niezupełna.

• Ustalenie postaci znaczeniowej (podstawowa i zrębowa).

• Poszukiwanie przepisów modyfikujących, czyli takich, które nadają inne znaczenie zwrotom zawartym w przepisie podstawowym.

Tak skonstruowane przepisy staną się podstawą normowania.

7.Budowa normy prawnej.

Norma jest jednostką logiczną aktu prawnego konstruowana na gruncie przepisów prawnych,ustanowiona w odpowiednim trybie.

Koncepcje:

• Struktura jednoelementowa - do budowy normy prawnej wystarczy dyspozycja.

• Struktura dwuelementowa - hipoteza i dyspozycja ( cywilne) lub dyspozycja i sankcja (karne).

• Struktura trójelementowa - hipoteza, dyspozycja i sankcja.

• Hipoteza - określa krąg adresatów, do których odnosi się norma i okoliczności w jakich ma zastosowanie.Elementy podmiotowe - adresat, jego cechy, cel i sposób działania. Elementy przedmiotowe - stany, zjawiska, wydarzenia zewnętrzne w stosunku do adresata.

Dyspozycja - wyraża sposób powinnego zachowania się w sytuacji, gdy spełnione są warunki przedstawione w hipotezie. Formułowana jest jako obowiązek lub uprawnienie.

Obowiązek prawny polega na tym, że norma prawna ustanawia dla danej klasy adresatów nakaz lub zakaz okreslonego zachowania się, działania lub zaniechania.

Uprawnienie wynika z zawartego w normie prawnej przyzwolenia na działanie powodujące skutki prawne.Podkreślic należy, że obowiązujące prawo wskazuje na cały szereg zachowań, które są w sposób wyrażny kwalifikowane jako zachowania dozwolone.

Sankcja - wyraża konsekwencje prawne zachowania niezgodnego z dyspozycją normy prawnej. Cele sankcji - resocjalizacja, prewencja ogólna i szczególna, izolacja od społeczeństwa.

Rodzaje sankcji:

a. karna (represyjna):

- zwykła - grzywny, ograniczenia wolności, pozbawienia wolności (od 1 mies. Do 12 lat)

-szczególne - 25 lat pozbawienia wolności, dożywocie.

Środki karne:

-terminowe - pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania stanowisk, wykonywania zawodu, prowadzenia działalności gospodarczej, kierowania pojazdem.

-nieterminowe - przepadek przedmiotów, naprawienie szkody, nawiązka, świadczenie pieniężne, podane wyroku do wiadomości publicznej.

b. sankcja egzekucyjna-polega na przymusowym wykonaniu tego co stanowiło niedopełniony obowiązek adresata np. przymusowa eksmisja z lokalu.

c. sankcja nieważności czynności prawnych [prawo cywilne i rodzinne]

Koncepcja norm sprzężonych\

norma prawna składa się z normy sankcjonującej i normy sankcjonowanej.Każda z tych norm składa się z dwóch elementów: hipotezy i dyspozycji.Norma sankcjonowana (pierwotna) określa pierwotnego adresata, warunki w których norma ma zastosowania oraz powinne zachowanie. Norma sankcjonująca (posiłkowa) - skierowana jest do adresata wtórnego (organu państwa). Ma zastosowanie wtedy, gdy norma sankcjonowana została naruszona. W hipotezie określona jest pewna sankcja występująca w razie naruszenia normy sankcjonowanej; w dyspozycji formułuje obowiązek poniesienia skutków prawnych i zobowiązuje organy państwa do ich realizacji.

8. Zasady prawa.

Zasada prawa (definicja) - norma prawna o szczególnym lub zasadniczym znaczeniu w danym sestemie prawa.Jest nadrzędna wobec innych norm.

-w znaczeniu opisowym - wzorzec ukształtowania instytucji prawa. Formułowana jest przez orzecznictwo, skierowana do prawodawcy, spełnienie zasady przez prawodawcę polega na stanowieniu przepisów prawa o treści realizującej daną zasadę prawa.

- w znaczeniu dyrektywalnym - wiążąca prawnie norma prawna nadrzędna w stosunku do norm zwykłych. Formułowana jest przez prawodawcę.

Wiążący prawnie charakter zasad prawa wynika z :

1/są wyrażone bezpośrednio w wysokiej rangi przepisach prawa obowiązującego np.zasada państwa prawnego.

2/ zasadami prawa bywają logiczne konsekwencje norm prawnych bezpośrednich, wyprowadzone z nich za pomocą reguł wnioskowań prawniczych np. zasada zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa.

3/może stać się prawnie wiążaca, jeżeli dana norma, uznawana w sposób bezsporny za zasadę prawa przez doktrynę prawniczą,traktowana jest również przez praktykę stosownia jako powszechnie uznana zasada prawa.

Nadrzędność w stosunku do norm zwykłych oparta jest na:

- kryterium nadrzędności hierarchicznej - zasady prawa to normy zawarte w aktach o najwyższej mocy obowiązywania, Np. zasady zawarte w konstytucji

- kryterium nadrzędności treściowej - zasada prawa jest podstawą aksjologiczną dla wielu norm, normy te można wyprowadzić z zasady prawa,

- kryterium nadrzędności wagi społecznej - pewne normy są wyjątkowo ważne dla życia społecznego i dlatego nazywa się je zasadami prawa , Np. zasady współżycia społecznego w kodeksie cywilnym.

Konsekwencje nadrzędności:

• dla prawodawcy - zakaz stanowienia przepisów prawa o treści niezgodnej z treścią zasady prawa,

• dla organów stosujących prawo:

• w przypadku kolizji treści normy prawnej zwykłej z zasadą prawa organ ma obowiązek odmówic w danym przypadku zastosowania normy prawnej zwykłej,

• ma obowiązek dokonywania wykładni normy prawnej w zgodzie z zasadą prawa.

9. Omów podział: prawo publiczne i prywatne oraz materialne i formalne.

• Publiczne - odnosi się do stosunków prawnych, których kształtowanie wyklucza możliwośc swobodnej dyspozycji podmiotów prawa albo przynajmniej w znacznej mierze je ogranicza, przede wszystkim z uwagi na doniosłośc społeczną lub gospodarczą tych stosunków. Normy prawa publicznego regulują stosunki między władzą publiczną a obywatelami oraz między organami władzy publicznej. Gałęzie to np. prawo konstytucyjne, karne, pracy, administracyjne, finansowe.

Prywatne - obejmuje normy prawne, odnoszące się do takich stosunków prawnych, które pozostawione są w zasadzie do dowolnego uregulowania przez zainteresowane podmioty prawa. Prawo to normuje stosunki między równouprawnionymi podmiotami. Główna gałąź - prawo cywilne.

• Materialne - ogól norm regulujących merytoryczną treść stosunków społecznych, uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa oraz ewentualne sankcje za ich przekroczenie lub niedopełnienie. Normy prawa materialnego mają charakter pierwotny. Stanowią istotę systemu prawa.np. prawo[materialne]cywilne, prawo [materialne]karne.

Formalne - ogół norm regulujących tryb postępowania przed organami stosującymi prawo w związku z dochodzeniem uprawnień i obowiązków określonych w prawie materialnym. Mają charakter wtórny. Pełnią rolę służebną w stosunku do prawa materialnego np.postępowanie cywilne, postępowanie karne.

10. Fakty prawotwórcze.

Fakt prawotwórczy - wszelkie rodzaje działań prowadzące do powstania aktu prawnego lub norm prawnych.

Stanowienie prawa - czyn konwencjonalny, podejmowany przez organ państwowy na mocy konstytucji, którego przebieg określają przepisy prawa i którego skutkiem jest powstanie aktu prawnego. Rodzaje stanowienia: uchwalanie aktu prawnego przez parlament, wydawanie przez egzekutywę, podejmowanie uchwał przez organy lokalne (rada miasta).

• Umowa międzynarodowa - porozumienia zawarte między co najmniej dwoma podmiotami, w których za pomocą norm generalnych i abstrakcyjnych określają one swoje uprawnienia i obowiązki. Umowy są głównym źródłem prawa międzynarodowego.

• Precedens prawotwórczy - sąd w sytuacji gdy nie ma normy prawa stanowionego lub też gdy istnieje potrzeba wydania nowego typu rozstrzygnięcia wydaje wyrok sformułowany najczęściej za pomocą norm generalnych i abstrakcyjnych, który w przyszłości wiąże sądy rozstrzygające w podobnych sprawach.

• Zwyczaj - długotrwała, powszechna praktyka postępowania w określony sposób w określonych sytuacjach w danych sprawach. Praktyka taka musi być naturalna.

• Konwenans konstytucyjny - szczególny rodzaj prawa zwyczajowego w prawie konstytucyjnym. Obowiązująca tu norma wywodzi się ze zwyczaju, lecz nie musi być stwierdzona przez sąd. Wszystkie organy państwowe, których dotyczy uważają ją za normę obowiązującą, której nieprzestrzeganie jest naruszeniem konstytucji - WLK BRYTANIA

11. Charakterystyka systemu źródeł prawa w Polsce.

System prawa- zbiór uporządkowanych w pewien sposób norm prawnych generalnych i abstrakcyjnych obowiązujących w pewnym czasie na danym terytorium.

Cechy ogólne [wg konstytucji z 1997 roku]

1.Hierarchiczność

2.Zakaz subdelegacji- zakaz przekazywania kompetencji do stanowienia prawa innym organom.

3.Konstytucja przyjęła zamknięty system źródeł prawa w aspekcie
a) podmiotowym - prawo może być stanowione wyłącznie przez organy wskazane w konstytucji.
b) przedmiotowym - prawo może być stanowione jedynie w formie aktów wskazanych w konstytucji.

4.Przyjęto podział żródeł prawa na:

a/źródła prawa powszechnie obowiązującego

b) źródła prawa wewnętrznego

5.Prawo międzynarodowe stanowi część prawa krajowego.


Hierarchiczny układ źródeł prawa wg konstytucji:

- konstytucja (sztywna, nadrzędna, szczególna treść i walor obowiązywania)

- umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Sejm

- ustawy (podstawowe, samoistne, pierwotne źródło regulacji)

- rozporządzenia z mocą ustawy (prezydent w czasie wojny, gdy nie może zebrać się sejm).

- umowy międzynarodowe ratyfikowane przez prezydenta

- rozporządzenia (na podstawie upoważnienia w ustawie, szczegółowe podmiotowo, przedmiotowo, konkretyzują przepisy ustawy)

- Akty prawa miejscowego - obowiązują wszystkie podmioty na danym terytorium. Są to akty wydawane przez:
- organy administracji rządowej (wojewodowie, komendanci WKU)
- samorządy terytorialne - w postaci uchwał, tylko na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie
- podlegają publikacji - Dziennik Urzędowy Województwa + sposób zwyczajowo przyjęty na danym terytorium + środki masowego przekazu

• Akty prawa wewnętrznego- obowiązują tyko organy podporządkowane organowi, który je wydał .

- uchwały Rady Ministrów

- zarządzenia prezesa Rady Ministrów

- zarządzenia ministrów

• Charakter systemu źródeł prawa:

-konstytucyjny

-hierarchiczny

-dychotomiczny (powszechne i wewnętrzne)

12. Przedmiot i podmiot stosunku prawnego.

STOSUNEK PRAWNY - szczególnego rodzaju stosunek społeczny tetyczny, którego powstanie, zmiana lub ustanie określają przepisy obowiązującego prawa

• Podmiot - ten, kto może być uprawniony lub zobowiązany; jedna ze stron stosunku prawnego

1. Osoba fizyczna - każdy człowiek od narodzin do śmierci. Posiada zdolność prawną - może być podmiotem praw i obowiązków, posiada zdolność do czynności prawnych -zdolność do czynności zmierzających do zmiany, powstania lub zniesienia stosunku prawnego na skutek świadomego złożenia oświadczenia woli.

Osoby posiadające pełną zdolność do czynności prawnych : osoby pełnoletnie, o ile nie zostały ubezwłasnowolnione wyrokiem sądowym. Ponadto osoby małoletnie poprzez zawarcie małżeństwa

Osoby pozbawione zdolności do czynności prawnych: osoby małoletnie (13 lat) bądź ubezwłasnowolnione całkowicie wyrokiem sądowym. Przyczyny dla których sąd może orzec ubezwłasnowolnienie : choroba psychiczna, narkomania, pijaństwo, niedorozwój umysłowy. Sąd dla osoby ubezwłasnowolnionej ustanawia opiekuna. Prawo chroni takie osoby przed wyzyskiem stosując sankcję nieważności czynności prawnej. Osoby te mogą - zawierać umowy w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego - w przypadku gdy nie zachodzi rażące pokrzywdzenie osoby małoletniej lub ubezwłasnowolnionej całkowicie sąd mógł orzec ubezwłasnowolnienie musi być majątek.

Osoby posiadające ograniczoną zdolność do czynności prawnych: małoletni (13-18 lat), także osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Osoby te, zdolne w większości przypadków do oświadczania swej woli, mogą same dokonywać wielu czynności prawnych. Czynność taka wymaga dla swej ważności uprzedniej zgody lub późniejszego potwierdzenia przedstawiciela ustawowego (rodzic, opiekun). Osoby takie mogą - zawierać umowy w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, rozporządzać pieniędzmi, przedmiotami osobistego użytku.

Osoba prawna - twór organizacyjny, z którym związane są uprawnienia obowiązki. . Posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych (ale tylko w zakresie ograniczonym ustawą , statutem). Za zobowiązania odpowiada swoim majątkiem - odrębnym od majątku osób fizycznych.

Osoby prawne można podzielić na dwa typy:

1/Korporacja-osoba prawna, która powstaje w wyniku zorganizowania się pewniej liczby osób fizycznych, zmierzających do osiągnięcia określonego celu np. spólka akcyjna, z.o.o.

2/fundacja- organizacja oparta głownie na substracie majątkowym np.szkoła wyższa, biblioteka publiczna.

Ułomne osoby prawne- jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, ale posiadające zdolność prawna na podstawie przepisów szczególnych. Do tych jednostek organizacyjnych stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące osób prawnych. Najczęściej, któryś ze wspólników ma pełnomocnictwo do podejmowania czynności prawnych. Jeśli majątek takiej osoby nie wystarcza do zaspokojenia roszczeń, są one uiszczane z majątku wspólników.

Tryby powstania osoby prawnej:

- Erekcyjny - powołanie przez państwo za pomocą aktu prawnego

- Koncesyjny - z inicjatywy założycieli, którzy uzyskali zgodę ze strony państwa

- Rejestracyjny - przez zarejestrowanie w odpowiednim urzędzie po spełnieniu wymogów stawianych przez państwo

1. Likwidacja osoby prawnej :

- Poprzez decyzję organu osoby prawnej uprawnionego do tego.

- Poprzez ogłoszenie upadłości.

- Wraz z upływem czasu w przypadku osób prawnych powołanych na określony czas.

- Mocą zwierzchniego aktu kompetentnego organu państwa.

Przedmiot stosunków prawnych-są to uprawnienia i obowiązki, które kształtują się między podmiotami prawa wskutek zajścia określonego faktu prawnego.

Uprawnienie-polega na tym, że przepisy prawa lub postanowienia umowne pozostawiają uznaniu danego podmiotu wybór zachowania przewidzianego wypowiedzi normatywnej albo w opartej na niej umowie.

Obowiązek prawny-wiąża się z ustanowionym przez przepisy prawa nakaz lub zakaz określonego zachowania.Zobowiązany musi wypełnić żadanie uprawnionego bez względu na to, czy zachowanie to zostało mu przypisane w formie nakazu lub zakazu.

• Fakty prawne - wszelkie okoliczności wymienione w przepisach prawa, które pociągają za sobą skutki prawne. Skutki te mogły polegać na aktualizacji lub dezaktualizacji obowiązku lub uprawnienia. Każdy stosunek prawny powstaje na skutek zaistnienia faktu prawnego.

• Klasyfikacja:

1. Zdarzenia prawne - okoliczności niezależne od zachowań podmiotów, a wywołujące skutki prawne.(vis maior)

A. Śmierć - wygasa większość stosunków prawnych

B. Urodzenie - nabycie zdolności prawnych

C. Upływ czasu - nabycie zdolności do czynności prawnych, przedawnienie zobowiązań

D. Klęski żywiołowe - Obowiązek wypłaty odszkodowań itp..

2. Działania prawne - fakty prawne zależne od woli i działań ludzkich, wywołujące przewidziane przepisami skutki prawne.

a/działania wolincjonalne-celowe i zamierzone zachowania określonych podmiotów prawa nastawione na wywołanie określonych skutków prawnych.

- czynności prawne - świadome i zgodne z przepisami prawa zachowania podmiotów zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą oświadczeń woli.

-orzeczenia sądowe - .

-konstytutywne - stwarzają nową sytuację prawną, powodują powstanie, zmianę lub ustanie stosunków prawnych.

-deklaratywne - autorytatywne stwierdzenie istnienia jakiegoś stanu prawnego lub stanu rzeczy.

- decyzje administracyjne - indywidualne akty stosowania prawa wydawane przez organy administracji. Skierowane do konkretnego adresata regulują konkretny stosunek prawny.

B. Działania niezamiarowe - zachowania podmiotu rodzące skutki prawne, chociaż do ich wywołania podmiot nie dążył.

- Czyny zgodne z prawem - zachowania dozwolone przez normy prawa pozytywnego. Związane są z nimi uprawnienia i obowiązki.

-Czyny niezgodne z prawem - zachowania podmiotu sprzeczne z postanowieniami prawa,

Wiążą się z nimi niekorzystne dla podmiotu skutki prawne.

-Przestępstwo - zawiniony czyn człowieka, społecznie szkodliwy, zabroniony

Pod groźbą kary

-Wykroczenie - drobny czyn karalny zagrożony karą aresztu lub grzywny.

-Delikt praw cywilnego - czyny niedozwolone, zabronione, ale nie zagrożone

Sankcją karną i wywołujące skutki w dziedzinie prawa cywilnego. Sprawca zobowiązany jest naprawić szkodę poszkodowanego.

14. Stosunek prawny typu zobowiązaniowego i podległości kompetencyjnej.

Stosunek prawny- rodzaj stosunku społecznego, którego powstanie, rodzaj, zmiania i ustanie określone jest przez obowiązujące przepisy prawa.

1/ stosunek typu zobowiązaniowego

- jeden z podmiotów ma obowiązek podjęcia zachowania związanego z interesami drugiego podmiotu; np. umowa kupna- sprzedaży;

-oparty na równorzędności stron

-dobrowolność wchodzenia w stosunki

-powstaje wówczas gdy jeden podmiot (adresat 2) obowiązany jest spełnienia świadczenia na rzecz drugiego

-adresat 1 stosunku jest uprawniony do żądania spełnienia świadczenia

-np. relacja - wierzyciel (adresat 1) - dłużnik (adresat 2)

-ukierunkowana na zaspokojenie dążeń wierzyciela

2/podległość kompetencyjna

-klasycznym jego przykładem jest stosunek administracyjno - prawny, który polega na tym, że organ mający odpowiednią kompetencję prawną na mocy normy generalnej i abstrakcyjnej ustanawia dla innego podmiotu normę indywidualną i konkretną, np. wydanie przez organ decyzji dla pana X w sprawie zasiłku rodzinnego.

-powstaje ze względu na określoną normę kompetencyjną

-norma kompetencyjna wyznacza adresatom obowiązek zrealizowania określonego zachowania

-adresat możny jest dokonywania w sposób ważny określonych czynności konwencjonalnych

-adresat 1 = uzyskuje kompetencje

-adresat 2 = adresat normy kompetencyjnej, obowiązany do przestrzegania jej treści

15. Więzi pomiędzy normami prawnymi w systemie prawa.

Rodzaje więzi pomiędzy normami w danym systemie norm:

-więź kompetencyjna(formalna, dynamiczna)- system w którym występuje tylko taki typ więzi będzie systemem w pełni dynamicznym. Zaobserwowanie takiej więzi pozwala na zaobserwowanie hierarchii aktów prawnych. Więź ta łączy dwie normy, z których jedna zawiera upoważnienie do ustanowienia innej normy, jednocześnie nie przesądzając o jej treści.

(norma podrzędna)N3<=N1(norma kompetencyjna, nadrzędna)=>N2(norma podrzędna)

-więź hierarchiczna-Norma prawna która zawiera upoważnienie do ustanowienia innych norm jest normą hierarchicznie nadrzędna dla norm, które zostały ustanowione na jej podstawie. Hierarchiczność można ustalić na podstawie tego jaki organ ustanowił daną normę. Równorzędność można stwierdzić jeśli dwie różne normy wydane zostały przez równorzędne organy. Więź hierarchiczna może być również rozpatrywana w kwestii derogacji. Norma prawna wyższego rzędu deroguje moc normy prawnej niższego rzędu(reguła mocna). Konsekwencją logiczną jest więc to że norma prawna niższego rzędu nie może uchylić nomy wyższego rzędu(reguła słaba). Więź hierarchiczna derogacyjna- nadrzędność, podrzędność , oraz równorzędność. W wypadku równorzędności stosujemy regułę kolizyjną temporalną.

Więź treściowa(statyczna, materialna).

Może mieć charakter pionowy lub poziomy. Więź w wymiarze pionowym to sytuacja jaka istnieje pomiędzy aktami prawotwórczymi różnego szczebla, jest to sytuacja mająca charakter nadrzędności i podrzędności treściowej. Będzie to np. sytuacja zgodności lub niezgodności ustawy z konstytucją. Relacja ta w aspekcie pionowym zachodzi pomiędzy aktami prawotwórczymi, jak i pomiędzy normami prawnymi, które są rekonstruowane z aktów prawnych o różnej pozycji.

W wymiarze poziomym relacja treściowa może zachodzić w obrębie jednej ustawy lub aktu prawnego i pozwala na stwierdzenie czy pomiędzy jakimiś zapisami występują czy też nie występują jakieś sprzeczności. Np. sprzeczności pomiędzy normami szczegółowymi lub ogólnymi. Pozwala ona na usunięcie sprzeczności w sferze stawania prawa. Ustalenie tych sprzeczności pozwala na zastosowanie reguły kolizyjnej merytorycznej. Drugim przypadkiem więzi treściowej to stosunek jaki zachodzi między równorzędnymi aktami prawnymi. Wspólny będzie ich zakres co do gałęzi prawa, w której występują np. częścią ogólną prawa podatkowego i szczególną prawa podatkowego. Muszą one regulować te same stosunki. Akt który zawiera upoważnienie do ustanowienia innego aktu wyznacza jego treść. Sprzeczności treściowe poziome wynikają z błędów ustawodawczych, np. podczas wielokrotnej nowelizacji. W przypadku wielokrotnej nowelizacji wydaje się tekst jednolity.

16. Kryteria hierarchiczności systemu prawa.

• Kryterium obowiązywania normy prawnej - określa, że moc obowiązywania normy niższego stopnia wypływa z autorytetu normy wyższego stopnia. Norma niższego stopnia obowiązuje jeśli została ustanowiona na podstawie prawnego upoważnienia normy wyższego stopnia, w sposób przewidziany przez prawo. Norma wyższa może uchylić moc obowiązującą normy niższej. Normy równorzędne mogą się wzajemnie uchylać ale posiłkując się kryterium czasowości lub szczegółowości. Uchylenie mocy obowiązującej oznacza wyłącznie uchylenie przez organ stosujący prawo zastosowania normy w konkretnej sytuacji.

• Kryterium podmiotowe - opiera się na istnieniu rozdziału kompetencji prawodawczych. Stanowienie konstytucji i ustaw przekazane jest władzy ustawodawczej tzw. Parlamentowi. Organy władzy wykonawczej mają kompetencje do wydawania rozporządzeń i zarządzeń. Upoważnienie do wydawania aktów niższego rzędu zawarte jest w akcie nadrzędnym.

• Kryterium przedmiotowe - określone obszary regulacji prawnej odnoszą się do kreślonego szczebla hierarchii aktów prawnych. Materia spraw szczególnie ważna może być normowana tylko przez konstytucję.

17. Niesprzeczność systemu prawa.

• Zasada niesprzeczności systemu prawa zakłada, by zapobiegano sytuacjom, gdy w odniesieniu do jednej sytuacji obowiązywało kilka sprzecznych względem siebie norm.

Jest to założenie o charakterze idealizacyjnym. Idealny system prawa byłby systemem co najmniej niesprzeczny. Przyjmujemy w teorii prawa, że prawodawca jest racjonalny( odpowiednie Cechy.). Jest to dyrektywa skierowana do:

-podmiotów stanowiących prawo- wyraża nakaz stanowienia norm prawnych co najmniej niesprzecznych treściowo.

-podmiotów stosujących prawo- Wyraża nakaz usuwania w procesie stosowania prawa stwierdzonych kolizji treści norm prawnych przy pomocy akceptowanych powszechnie w doktrynie prawa i praktyki prawniczej reguł kolizyjnych. Reguły kolizyjne nie są przepisami prawa, nie są zawarte w żadnych aktach prawnych. Ich wiążący charakter opiera się na powszechności i powszechnej zgodzie organów i doktryny. Przepisy przejściowe nie są regułami kolizyjnymi.

Rodzaje sprzeczności:

• realna - nie jest możliwe jej usunięcie przy pomocy reguł kolizyjnych, musi być zmiana treści obowiązującego prawa,

• parakseologiczna - wersja mocna lub słaba, zrealizowanie jednej normy niweczy skutek spełnienia drugiej,

• pozorna - taki rodzaj sprzeczności dwóch lub więcej norm prawnych, który może być usunięty w procesie stosowania prawa przy pomocy reguł kolizyjnych lub wykładni.

Sposoby usunięcia niesprzeczności:

1.Przeciwieńśtwo norm- normy mają częściowo wspólne zakresy zastosowania, ale mają odrębne zakresy normowania. Adresat nie może spełnić obu norm, może nie spełnić żadnej. W takim wypadku można zastosować reguły kolizyjne, albo poprzez wykładnię( można tak zinterpretować normę aby nie było sprzeczności norm. Zabieg bardziej subtelny w technice prawniczej).

2.Sprzeczność logiczna norm- jest to sytuacja w której normy maja przynajmniej częściowy wspólny zakres zastosowania, a zakresy normowania są rozłączne. Nie można spełnić obu norm, a spełnienie jednej powoduje naruszenie jednej z norm. Stosuje się regułę kolizyjną albo wykładnie najczęściej poprzez zawężenie zakresu zastosowania. Reguła kolizyjna to dyrektywa skierowana do organu stosującego prawo zawiera nakaz usunięcia kolizji. W tym wypadku jest to nakaz nie stosowania jednej z norm- organ uzasadniając swoje rozstrzygnięcie przywołuje regułę kolizyjną.

18. Reguły kolizyjne i ich rola w procesie stosowania prawa.

• Rola - reguły kolizyjne usuwają kolizje norm prawnych, tzn. sytuacje, gdy sytuacja prawna uregulowana jest kilkoma normami prawni, które się wzajemnie wykluczają.

• Reguła kolizyjna- dyrektywa skierowana do organów stosujących, zawierająca nakaz usunięcia kolizji w określony sposób.

Reguły kolizyjne I stopnia:
a) Hierarchiczności - gdy dochodzi do treściowej sprzeczności norm usytuowanych na różnych piętrach hierarchii systemu - „lex superior derogat legi inferiori” - norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu - uchylenie normy stosowane tylko w konkretnym przypadku.
b) Temporalna (chronologiczna, czasowa) - stosuje się, gdy dochodzi do treściowej kolizji między normami tego samego stopnia, z których jedna jest wydana wcześniej, druga później. Norma wydana później nie może być normą hierarchicznie niższą od normy wcześniejszej. Reguła ta głosi, że norma wydana później uchyla normę wydaną wcześniej - „lex posterior derogat legi priori”
c) Merytoryczna (szczegółowości) - kiedy dochodzi do kolizji dwóch równorzędnych norm, z których jedna jest normą o zakresie ogólnym (szerszym) a druga o zakresie szczegółowym - norma szczegółowa deroguje normę ogólną (nie znajduje zastosowania w zakresie regulacji objętej normą szczegółową) - „lex specialis derogat legi generali”.

Reguły kolizyjne II stopnia (metareguły):
a) między regułą hierarchiczności i temporalną : gdy mamy dwie normy prawne, z których jedna jest normą wydaną wcześniej i jest wyższego stopnia a druga norma została wydana później i jest normą niższego stopnia. Norma wyższa hierarchicznie deroguje normę niższego stopnia - „lex superior prior derogat legi posteriori inferiori”,
b) między regułą hierarchiczności a merytoryczną - gdy jedna z norm sprzecznych treściowo jest normą wyżej usytuowaną w hierarchii systemu i jednocześnie normą ogólną, druga zaś normą szczegółową niższego rzędu - wtedy znów dominuje reguła hierarchiczności - „lex superior generalis derogat legi inferiori speciali”,
c) między regułą temporalną a merytoryczną - gdy norma ogólna wydana później koliduje z normą szczegółową wydaną wcześniej (są tego samego stopnia)[zalezy od tego w jakiej gałęzi prawa występują kolizje] - dominuje norma merytoryczna[w prawie karnym i podatkowym] - „ lex prior specialis derogat legi posteriori generali”.[natomiast w prawie cywilnym-pierwszenstwo temopralna]

19. Zupełność systemu prawa, rodzaje zupełności.

• Zupełność - cecha charakteryzująca system prawa, o charakterze idealizacyjnym, postulat stanowienia prawa pozbawionego luk oraz traktowania jako zupełny przez organy stosujące prawo.

System prawa- zbiór uporządkowanych w pewien sposób norm prawnych generalnych i abstrakcyjnych obowiązujących w pewnym czasie na danym terytorium

Wynika z tego że zupełność powinna być traktowana jako dyrektywa skierowana do:

1. Organów stanowiących prawo- nakaz stanowienia prawa wolnego od luk w prawie zakaz stanowienia prawa w którym luki by się znajdowały

2. Organów stosujących prawa- nakaz wypełnienia stwierdzonych w procesie stosowania prawa luk w prawie, przy pomocy reguł wnioskowań prawniczych( reguł inferencyjnych). Problem polega na tym, że nie zawsze lukę można wypełnić.

Rodzaje zupełności systemu prawa:

1. Zupełność obowiązywania- system jest zupełny w tym sensie, jeżeli o każdym jego elemencie możemy powiedzieć, czy taka norma prawna obowiązuje czy nie obowiązuje. Innymi słowy- system prawa jest zupełny w sensie obowiązania jeżeli o każdej normie możemy powiedzieć czy norma jest elementem systemu prawa czy nie jest

2. Zupełność kwalifikacyjna- system prawa jest zupełny w tym sensie, jeżeli na podstawie norm prawnych należących do danego systemu prawa(treść) można stwierdzić( określić), jaką kwalifikację prawną ma jakiekolwiek zachowanie podmiotów prawa. Mówiąc inaczej system prawa jest zupełny w tym sensie jeśli o jakimkolwiek zachowaniu podmiotu prawa możemy powiedzieć czy jest ono nakazane, zakazane, dozwolone czy też indyferentne prawne

3. Zupełność decyzyjna- inaczej zupełność w sferze stosowania prawa. System prawa jest zupełny w tym sensie, jeżeli organy stosujące prawo na podstawie norm prawnych należących do danego systemu prawa mogą rozstrzygnąć każdą należycie wniesioną sprawę.

20. Luka w prawie, rodzaje luk w prawie.

• Luka - sytuacja, gdy brak jest normy bezpośredniej określającej skutki prawne pozytywne dla danego stanu faktycznego. Luka w prawie jest zjawiskiem pozornym, gdyż jest to taki brak regulacji w prawie, który musi zostać ,,wypełniony'' za pomocą reguł inferencyjnych przez organ stosujący prawo. O lukach nie można mówić w sytuacji, gdy normodawca celowo nie reguluje jakiegoś obszaru życia społecznego.

• Luki aksjologiczne- ich występowanie jest rezultatem ujemnej oceny systemu prawa przez organ stosujący prawo. Organ stwierdza, że nie ma normy bezpośredniej, a jego zdaniem powinna być.

- luka extra legem (poza prawem) - system norm prawnych nie wypowiada się o danym stanie faktycznym, organ stosujący prawo musi wyprowadzić normę pośrednią. (wnioskowanie per analogiam)

- luka contra legem (wbrew prawu) - istnieją skutki prawne pozytywne dla danego stanu faktycznego, lecz organ stosujący prawo ocenia je jako niewłaściwe. Może orzec inne skutki ozytywne, orzec skutki negatywne (brak nakazu) , uchylić w danej sytuacji zastosowanie normy bezpośredniej.

- luka intra legem (wewnątrz prawa) - ma miejsce, gdy normodawca wyraża się mało precyzyjnie o danym stanie faktycznym.

• Luki konstrukcyjne :

- luka techniczna (konstrukcyjna) - gdy obowiązują normy wyznaczające pozytywne konsekwencje sytuacji, lecz organ stosujący prawo nie może ich orzec, gdyż normy nie regulują jakiegoś elementu, bez którego nie można wydać rozstrzygnięcia; kiedy normy upoważniają jakiś podmiot do dokonania czynności konwencjonalnej, nie określając jak ma jej dokonać. Organ może orzec skutki negatywne(postawa bierna ) lub wyprowadzić normę pośrednią przez wnioskowanie per analogiam (postawa aktywna).

• swoista luka w prawie - opóźnienie legislacyjne, Organ upoważniony do wydania odpowiednich norm nie uczynił tego.

21. Reguły wnioskowań prawniczych.

Wnioskowanie per analogiam

1. Analogia legis (z ustawy) - stosowanie norm prawnych odnoszących się bezpośrednio do innego stanu. Stosowana gdy stan faktyczny wymaga rozstrzygnięcia lecz nie ma normy bezpośredniej

P1. Stwierdzamy, że obowiązuje norma N1 bezpośrednia określająca skutki prawne stanu faktycznego F1.

P2. Brak normy bezpośredniej N2 określającej skutki prawne stanu faktycznego F2 a więc stwierdzamy skutki negatywne. Jednakże zarazem oceniamy, że stany faktyczne F1 i F2 są do siebie dalece podobne.

W. Ze stanem faktycznym F2 należy odpowiednio wiązac skutki prawne wynikające z normy N1.

Analogia iuris (z prawa) - kiedy istnieją luki w uregulowaniach prawnych dotyczących specyficznych spraw, ale sprawy te nie są podobne do żadnych innych unormowanych w danym akcie prawnym, wtedy rozstrzyga się w oparciu o normę pośrednią dedukowaną z rozumowania analogicznego na gruncie systemu prawa.

Pozostałe rodzaje wnioskowań prawniczych:

1. Wnioskowanie ,,a contrario” wnioskowanie z przeciwieństwa.

Wnioskowanie to prowadzi do odwrotnych wniosków jak per analogiam. Tam gdzie jest dopuszczalna analogia nie będzie dopuszczalne wnioskowanie a contrario i odwrotnie. Wnioskowanie a contrario jest dopuszczalne gdy obowiązuje norma prawa bezpośredniego dla danego stanu faktycznego.

Przesłanka I: obowiązuje norma prawna N1 bezpośrednia określająca skutki prawne danego stanu faktycznego F1

Przesłanka II: stwierdzenie że stan faktyczny F2, nie ma tych samych cech co stan F1

Wniosek: Obowiązuje norma prawna N2, wg której stan prawny F2 nie wywołuje tych samych skutków prawnych co stan faktyczny F1.

Podstawą wnioskowania jest norma prawna o charakterze zakazującym(prawo karne) lub uprawniającym(prawo cywilne np. prawo sąsiedzkie).

Wnioskowanie a contrario jest dopuszczalne w prawie karnym.

1. Wnioskowanie a fortiori:

1. Wnioskowanie a maiori ad minus

Z większego na mniejsze- bardziej prawidłowo z silniejszego na słabsze-> Chodzi w nim o rację prawodawcy. Podstawą tego wnioskowania są normy prawne o charakterze uprawniającym lub dozwalającym.

Przesłanka I: Obowiązuję norma prawna N1 uprawniająca na czynienie czegoś w większym zakresie/stopniu.

Przesłanka II: stwierdzenie, że pewne zachowanie adresata lub stan faktyczny jest zakresowo mniejszy od tego regulowanego przez normę N1

Wniosek: Norma N2 pozwala na czynienie tego samego w zakresie mniejszym

Istnieje ta sama grupa adresatów. Zachowanie adresata jest zachowaniem podobnym lub takim samym. Jeśli coś uprawnia adresata do czynienia czegoś w stopniu większym to uprawnia tym bardziej do czynienia tego w stopniu mniejszym.

2. Wnioskowanie a minori ad maius

Wnioskowanie z mniejszego na większe, lub słabszego na silniejsze. Normy prawne o charakterze zakazującym

Przesłanka I: obowiązuj norma N1 zakazująca danej grupie adresatów czynienia X

Przesłanka II: zachowanie Y jest czymś większym w stopniu zakresowym jak X

Wniosek: obowiązuje norma prawna N2 zakazująca zachowania Y, gdyż jest czymś większym.

1. Zachowanie oparte na związku przyczynowym pomiędzy normami. Związek Przybynowy pomiędzy normami prawnymi N1( podstawą wnioskowania) i N2(wnioskiem), jest następującą relacją . Spełnienie normy N1 jest warunkiem do spełnienia normy N2 czyli innymi słowy, spełnienie N1 oznacza tym samym spełnienie N2. Natomiast spełnienie normy N2 jest przyczynowo konieczne do spełnienia N1.

Wynikania(wynikanie normy z normy):

1. Wynikanie logiczne- opis wnioskowania jest dość długi ale samo wnioskowanie jest dość proste.

Jeżeli zakres zastosowania normy N1 obejmuje(jest taki sam lub jest szerszy) zakres zastosowania normy N2, lub zakres normowania normy N1 obejmuje zakres zastosowania normy N2, przy co najmniej tożsamości dyspozycji(np. w dyspozycji zawarty jest nakaz to w drugiej normie również musi być to nakaz) obu norm to norma N2 wynika logicznie z normy N1.

W zapisie tym o nadrzędność nazwy używanych w obu zakresach. Chodzi więc o relacje znaczenia zwrotów. Wynikanie logiczne pozwala skrócić objętość tekstu prawnego. Nie przypadkowo używa się zwrotów szerokich np. dla określenia grupy adresatów.

2. Wnioskowanie instrumentalne, inaczej nazywane z celu na środki. Zawodne może być wnioskowanie jeżeli uznamy że jeśli cel jest dozwolony prawnie to środki do jego osiągnięcia są dozwolone prawnie. Wnioskowanie to więc jest możliwe jedynie wówczas gdy środki użyte do osiągnięcia celu są dozwolone prawnie.

I reguła-> reguła instrumentalnego nakazu:

Przesłanka I: jeżeli norma prawna N1 nakazująca adresatom A w okolicznościach O osiągnąć(spełnić) stan rzeczy R.

Przesłanka II: spełnienie X jest przyczynowo konieczne do spełnienia R.

Wniosek: Obowiązuje norma prawna N2 nakazująca adresatom A w okolicznościach O(ten sam zakres zastosowania) spełnić X.

II reguła-> reguła instrumentalnego zakazu:

Przesłanka I: Obowiązuje norma prawna N1 nakazująca adresatowi A w okolicznościach o spełnić stan rzeczy R

Przesłanka II: Y uniemożliwia spełnienie stanu rzeczy R.

Wniosek: obowiązuje norma prawna N3 zakazująca adresatom A w okolicznościach O czynienia Y.

N3 wywodzi się z reguły instrumentalnego nakazu. Nie można wyprowadzić takich norm, które zakazywałyby zachowań dozwolonych. Nie można również nakładać obowiązku niemożliwego do spełnienia(imposibilum Nulla obligatio).

Można wyprowadzić wnioskowanie z zakazu.

22. Formalna (tetyczna) koncepcja obowiązywania prawa.

Koncepcja obowiązywania-podanie uzasadnienia dlaczego uznajemy jakieś prawo za obowiązujące.

Powszechnie przyjęta i wykorzystywana przez praktykę prawniczą w systemie prawa stanowionego.

Koncepcja ta głosi, że obowiązują tylko te normy, które spełniają określone wymogi formalne, a więc:

• norma została ustanowiona przez kompetentny organ w trybie określonym przez przepisy prawa,

• została ostanowiona na podstawie upoważnienia zawartego w innej normie prawnej,

• została prawidłowo promulgowana,

• nie została derogowana przez klauzulę derogacyjną, upływ czasu, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego lub poprzez zastosowanie reguł kolizyjnych.

23. Temporalny zakres obowiązywania prawa.

Koncepcja obowiązywania-podanie uzasadnienia dlaczego uznajemy jakieś prawo za obowiązujące.

Obowiązywanie norm prawnych obejmuje okres, w którym adresaci powinni postępowac zgodnie z tymi normami. Dlatego istotne jest ustalenie sposobów nabycia i utraty mocy obowiązującej przez przepisy prawa.

zakres temporalny- momenty czasowe obowiązywania aktów prawnych- Moment ustanowienia, najczęściej w nagłówku aktu prawnego. Data nabycia mocy obowiązującej- data dziennika urzędowego, w której ten akt jest promulgowany. Data wejścia w życie aktu prawnego, zwykle znajduje się w ostatnim przepisie aktu prawnego( przepis końcowy); w przypadku aktów czasowych może zawierać także datę do której przepis obowiązuje. Najczęściej podaje się datę dzienną. Innym sposobem jest określenie,, ustawa wchodzi w życie po upływie”(najczęściej po 14 dniach). W przypadku ważnych aktów ustawa wchodzi po 30 dniach. Rzadziej stosuje się,, ustawa wchodzi pierwszego dnia następnego miesiąca od ustalenia aktu prawnego”. Wyjątkowo można zróżnicować wejście w życie niektórych przepisów. Może to być czasami od zaistnienia jakiegoś faktu pranwego, np. akcesja do Organizacji prawnych. Czasami zdarza się, że data wejścia w życie nie musi być zawarta w danym akcie prawnym. Określa się do tzw. Ustawy głównej(ustawa kompleksowa) ustawę wprowadzająca, która określa datę wejścia w życie ustawy głównej. Jest to data wejścia w życie zarówno ustawy głównej jak i wprowadzającej. Jeżeli daty wejścia w życie nie ma przyjmuje się, że jest to błąd ustawodawcy i na zasadzie subsydiarności zakłada się, że ustawa wchodzi po 14 dniach.

Vacatio Legis- okres pomiędzy datą ogłoszenia(promulgacji) aktu prawnego w dzienniku urzędowym, a datą wejścia w życie. Zdarza się, że akt prawny wchodzi tego samego dnia gdy został opublikowany, mówi się wtedy o braku vacatio legis. Stosownie vactio legis jest dostosowane do znaczenia aktu prawnego. Tylko w wyjątkowych wypadkach ustawodawca może nie ustanowić vacatio legis. Jednak ustawodawca musi wprowadzić wtedy przepisy przejściowe.

Sposoby określania daty wejścia w życie:
- po upływie 14 dni
- po upływie - ilość dni lub miesięcy
- z 1 dniem miesiąca następującego po miesiącu publikacji
- podanie daty kalendarzowej
- datę wejścia w życie zawiera inna ustawa
- jeśli nie ma daty przyjmujemy zasadę pierwszą

24. Sposoby derogacji mocy obowiązującej normy prawnej.

Sposoby utraty mocy obowiązującej aktu prawnego:

-derogacja właściwa- uchwalenie nowego aktu prawnego wobec wszystkich(erga omnes), w którym zostają zawarte klauzule derogacyjne( uchylające), które regulują dziedzinę już wcześniej była uregulowana. [Derrogatio abrogans- czy uchylając jakiś przepis, wprowadzony jakiś nowy przepis]. Postać prawna ,, uchyla się”.

-derogacja niewłaściwa- mamy z nią do czynienia w sferze stosowania prawa. Uchylenie następuje wyłącznie w danym przypadku, na podstawie reguł kolizyjnych. Musi posiadać uzasadnienie dlaczego dany akt prawny obowiązuje lub nie obowiązuje w danym przypadku.

-upływ czasu- nie jest potrzebny żaden akt jakiegoś organu. Przepis sam w sobie zawiera datę kiedy traci moc.

- orzeczenie trybunału konstytucyjnego- trybunał stwierdza, że dane przepisy nie są zgodne z aktem hierarchicznie wyższym( najczęściej konstytucją). Uchylenie mocy następuje w dniu publikacji samej sentencji wyroku w Dzienniku Ustaw. Trybunał może dać czas ustawodawcy na zmianę przepisów, nazywamy to odroczeniem ustawodawczym( maksymalnie 18 miesięcy). Uchylenie mocy prawnej wiąże się z datą wejścia aktu prawnego w życie. Wszystkie podjęte na jego mocy decyzje i orzeczenia zostają uchylone. Trybunał może wydać wyrok interpretacyjny, tzn. ze przepis jest zgodny jeśli będzie interpretowany we właściwy wskazany przez trybunał sposób.

25. Ustalanie stanu prawnego jako etap stosowania prawa.

Etap drugi:

-Ustalenie Stanu prawnego, tzn. rekonstrukcja norm prawnych z przepisów prawa w znaczeniu odpowiednim do danego stanu faktycznego. Zrekonstruowane normy prawne stanowić będą podstawę normatywną wydawanego w procesie stosowania prawa rozstrzygnięcia.

Obejmuje ono dwie fazy:

3. Ustalenia walidacyjne- ustalenia dotyczące tego jakie przepisy prawa obowiązują, a następnie rekonstrukcja norm prawnych z tych przepisów prawa. Organ stosujący prawo ustala przepisy prawa państwowego i stwierdza, że przepisy prawa międzynarodowego nie mają zastosowania, oraz przepisy są jasne, nie ma luki w prawie, wtedy następuje przejście do subsumpcji. Drugim możliwym przypadkiem jest wystąpienie kolizji- występuje tutaj element drugiej fazy interpretacyjnej. Kolizje mogą wystąpić między aktami różnej hierarchii, a także kolizja norm prawa krajowego i norm prawa międzynarodowego. Trzecią sytuacją może być luka w prawie, należy wtedy przejść do wnioskowań inferencyjnych. W rekonstrukcji należy ustalić normę sankcjonowaną i sankcjonującą(normy prawa materialnego); + normy prawa procesowego; częściowa rekonstrukcja norm kompetencyjnych.

4. Faza interpretacyjna- trzeba ustalić znaczenie zwrotów użytych w normach. Możliwe dwa przypadki:

4. Izomorfia- sytuacja, w której norma prawna jest jednoznaczna(znaczenie normy prawnej nie budzi wątpliwości tzn. bezpośrednie rozumienie normy prawnej). Przypadek ten nazywamy wykładnią kalryfikacyjną. Dla uzasadnienia, że organ stosujący prawo posługuje się łacińską paremią clara non sunt interpretanda.

5. Inerpretatio cessat inclairt- interpretacja ustaje, wtedy kiedy przepis jest jasny. W związku z tym wykładnia występuje zawsze, ale w różnym stopniu. Rezultatem wykładni ma być jasna i jednoznaczna norma prawna. Używa się stwierdzenia, że norma prawna powinna być konkluzywna. Powinno dać się stwierdzić czy dany stan faktyczny mieści się w danym znaczeniu normy prawnej.

26. Subsumpcja jako etap stosowania prawa.

ETAP III -> SUBSUMPCJA:

-zakwalifikowanie udowodnionego danego stanu faktycznego do zrekonstruowanych z przepisów prawa norm prawnych przyjętych w znaczeniu ustalonym podczas wykładni norm prawnych.

-kwalifikacja prawna- ocena stosunkowa- stwierdzenie:

1) czy cechy konkretnego udowodnionego w sprawie stanu faktycznego odpowiadają, ujętym abstrakcyjnie w danej normie prawnej czy w danych normach prawnych cechom danego typu stanów faktycznych. Proces poznawczy(ujęcie pragmatyczne)

2) stwierdzenie jakiego rodzaju skutki prawne ze względu na treść danej normy prawnej wywołuje dane zachowanie podmiotów.

Subsumpcja w prostych przypadkach stosowania prawa przybiera postać wnioskowania logicznego, który nazywa się sylogizmem logicznym.

Istotą subsumpcji jest klasyfikacja. W prostych przypadkach stosowania prawa, tj. tam gdzie znajduje zastosowanie jedna kwalifikacja prawa. Wtedy subsumpcja opiera się na sylogizmie prawniczym.

Sylogizm prawniczy- jeżeli zaistniał stan faktyczny F1 to rodzi on dane skutki prawne zawarte w normie prawnej N1- dwie przesłanki- norma indywidualna i konkretna obejmująca skutki prawne danego stanu:

Przesłanka I: zrekonstruowana normy prawne z przepisów prawa. Wskazanie podstawy normatywnej- norm prawnych które powodują jakieś skutki prawne. Podstawa faktyczna- sąd musi wskazać, którym faktom sąd dał wiarę, a którym nie. Jest to norma sankcjonowana i norma sankcjonująca; ustalenie walidacyjne- jest to ustalenia norm prawnych w znaczeniu odpowiednim dla danego wypadku.

Przesłanka II: Stan rzeczy- określenie indywidualnej i konkretnej sytuacji, jest to przypadek pewnego stanu faktycznego. Subsumpcja jest to kwalifikacja stanu rzeczy dla danych norm prawnych. Dwukrotne zakwalifikowanie:

6. Sąd ocenia czy cechy konkretnego stanu rzeczy mieszczą się w zakresie zastosowania danej normy prawnej.

7. Organ jest kompetentny do stwierdzenia czy została naruszona dana norma prawna- kwalifikuje się więc zachowanie adresata normy sankcjonowanej. Jeśli zachowanie adresata nie było zgodne organ wydaje rozstrzygnięcie w postaci normy indywidualnej i konkretnej to wykonuje wyboru konsekwencji/skutków prawnych. Na etapie klasyfikacje prawnej organy stosujące prawo popełniają najwięcej błędów.

Wybór skutków prawnych:

-sankcja karna

-ustalenie aktualizacji czyści obowiązków

-Ustalenie czyjegoś prawa

-uznanie danej czynności prawnej za nieważną

Sąd posiada tzw. Luz decyzyjny- posiada pewną swobodę oceny. Mieści się on w pewnej ocenie. Jest to przypadek ustalania skutków prawnych w momencie kiedy przepis zawiera luz decyzyjny. Jest to więc możliwość wyboru z pośród konsekwencji wskazanych w przepisie; nie jest tak, że sędzia może decydować indywidualnie. Przepisy prawa zawierają dyrektywy wyboru środku karnego. Dyrektywy mogą mieć postać stanowczą(determinujące) i faktyczną(czyli związane z tym stanem rzeczy- art. Est 53 KK sąd wymierza karę w oparciu o wszystkie elementy faktyczne.

Ustalenie skutków prawnych następuje w normie prawnej i konkretnej. Potrzebne jest uzasadnienie( nie zawsze jest to konieczne).

Jeżeli derogacja następuje w procesie stanowienia prawa- uchla się przepisy

Jeżeli derogacja następuje w procesie stosowania prawa- uchyla się normę.

27. Wykładnia prawa: definicja i rodzaje.*

Wykładnia prawa to zespół operacji logiczno - językowych polegających na odczytaniu znaczenia przepisu prawnego oraz rekonstrukcji normy prawnej zawartej w treści normatywnej przepisu prawa. Ustalanie znaczenia przepisu prawnego może być dokonywane jedynie dla potrzeb rozstrzygnięcia danej konkretnej sprawy (wykładnia operatywna). Czasem jednak dokonuje się ustalenia znaczenia danego przepisu prawnego w oderwaniu od konkretnej sprawy (wykładnia doktrynalna).

Wyróżnia się 3 rodzaje wykładni prawa:

1. językową - dokonywana w pierwszej kolejności, ustala się znaczenie zwrotów zawartych w przepisie prawnym ze względu na język, w jakim zostały one zapisane.

Podstawowe dyrektywy wykładni językowej:

1. Dyrektywa domniemania języka potocznego

2. Dyrektywa domniemania uniwersalnego języka prawnego

3. Dyrektywa tożsamości znaczeniowej

4. Dyrektywa zupełności (kompletności)

1. systemową - dokonywana w drugiej kolejności, ustalanie znaczenia przepisu prawnego ze względu na miejsce, jakie zajmuje w systemie prawa. Dyrektywy:

1. Dyrektywa niesprzeczności

2. Dyrektywa priorytetu zasady prawa

3. Dyrektywa normatywności zasady prawa

4. Dyrektywa systematyzacji wewnętrznej aktu prawnego

3. funkcjonalną - używana, gdy po zastosowaniu wykładni językowej i systemowej jest kilka znaczeń danego przepisu. Należy wtedy wybrać jedno znaczenie, odnosząc się do pozaprawnych funktorów : oceny moralnej, norm społecznych itd..

1. Wykładnia statyczna - celem jest bezpieczeństwo prawne, pierwszeństwo ma wykładnia językowa. Ustala się znaczenie na moment czasowy ustanowienia normy (cele historycznego normodawcy). Wykładnia nie zmienia się, jeżeli nie zmienił się jej kontekst.

2. Wykładnia dynamiczna - interpretacja na podstawie momentu zastosowania normy, norma musi być adekwatna do rzeczywistości. Interpretator kieruje się aktualnie pojmowanymi względami słuszności i celowości.

28. Podział wykładni ze względu na podmiot jej dokonujący.

• Wykładnia autentyczna - ustalone znaczenie interpretowanych przepisów przez organ, który te przepisy wydał. Uzasadnieniem znaczenia takiej wykładni jest wnioskowanie „a maiori ad minus”: kto jest upoważniony do tworzenia prawa, ten tym bardziej jest upoważniony do jego interpretacji.

• Wykładnia legalna - dokonywana przez organ upoważniony do tego przez przepisy prawa. Wszyscy adresaci interpretowanego przepisu są związani znaczeniem ustalonym przez interpretatora. Jeżeli organ uzyskuje kompetencję do wiążącego interpretowania przepisów to mówi się o wykładni legalnej delegowanej. Kiedy dokonuje wykładni powszechnie obowiązującej mówi się o wykładni legalnej ogólnej.

• Wykładnia doktrynalna - nie ma mocy wiążącej. Dokonywana jest przez prawników.

29. Moc wiążaca wykładni prawa.

Moc wiążąca wykładni-nakaz przyjęcia ustalonego znaczenia normy prawnej przez organy stosujące prawo, oraz przez inne podmioty dokonujące wykładni, niż ten podmiot, który dokonał wykładni. Zakres mocy wiążącej jest różny, można powiedzieć, że jest ona stopniowalna.

2. Rodzaje wykładni obowiązującej:

• wykładnia o mocy powszechnie obowiązującej - Z wykładnią powszechnie obowiązującą mamy do czynienia, gdy wyinterpretowane znaczenie przepisu obowiązuje wszystkich adresatów, do których zwraca się przepis interpretowany. wykładnia dokonana przez organ, który normę ustanowił Lub gdy wykładnię obowiązującą określa organ do tego kompetentny, ale nie jest nim organ stanowiący ten przepis.[Wykładnia autentyczna i legalna]

• wykładnia o ograniczonej mocy wiążącej, Wykładnią o ograniczonej mocy wiążącej jest wykładnia, której interpretacje odnoszą się do części adresatów, do których odnosił się przepis interpretowany.

Wykładnia wiążąca w danej sprawie:

• wykładnia dokonywana przez organ stosujący prawo,

• wykładnia dokonywana przez organ wykonawczy,

• wykładnia dokonywana przez Sąd Najwyższy w odpowiedziach na pytania prawne.

• wykładnia nie mająca mocy wiążącej - wykładnia doktrynalna. Wykładnia taka jest stosowana przez dogmatyków, teoretyków prawa i nie wiąże nikogo, ale może stanowić podpowiedź dla organów stosujących prawo.

1

---