Prawo konstytucyjne

A) ZAGADNIENIA HISTORYCZNE:

1) Akty konstytucyjne przed 17.3.1921: a) dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej RP (22.11.1918), b) dekret o ordynacji wyborczej i wyborach do Sejmu Ustawodawczego (28.11.1918), c) uchwała Sejmu Ustawodawczego o powierzeniu J. Piłsudskiemu urzędu Naczelnika Państwa (20.2.1919 - Mała Konstytucja), d) statut organiczny woj. śląskiego (1920).

2) Zasady doktrynalne konstytucji marcowej: ciągłość państwa polskiego, republikańska forma rządów, demokracja przedstawiciel-ska, zwierzchnictwo narodu, rządy parlamentarne, podział władzy, państwo liberalne i jednolite, (gwarancja praw obywatelskich).

3) System organów państwowych w 1921: a) parlament (2 izby, 555 panów wybieranych na 5 lat, z wolnym mandatem i immunitetem; kompetencje kontrolne, ustawodawcze, elekcyjne, ustrojodawcze), b) prezydent (wybierany przez ZN na 7 lat, funkcje gł. reprezentacyjne), c) rząd (powoływany przez prezydenta, odpowiedzialny przed parlamentem, z inicjatywą; realizował ustawy, wprowadzał stan wyjątkowy), d) sądy (SN, TS etc.). Podział władz z naciskiem na parlamentaryzm.

4) Prezydent 1921/26/35: w 1921 mógł niewiele (mógł wydawać zarządzenia i rozporządzenia wykonawcze do ustaw, kontrasygnata; nieodpowiedzialny politycznie ani cywilnie, ale karnie i konstytucyjnie; obsadzał niektóre urzędy; za zgodą senatu rozwiązywał sejm; miał prawo łaski itp.). W 1926 mógł rozwiązać sejm na wniosek rządu, bez zgody senatu; wydawał też rozporządzenia z mocą ustawy o ograniczonym zakresie (z kontrasygnatą i zatwierdzeniem przez sejm na następnym posiedzeniu). W 1935 był nieodpowiedzialnym w żaden sposób suwerenem, wybieranym przez Zgromadzenie Elektorów (50 wybieranych przez sejm, 25 przez senat, 5 wirylistów: marszałkowie izb, GISZ, premier, I prezes SN; jeśli prezydent wyznaczył swojego kandydata, były wybory powszechne); miał dużo prerogatyw osobistych (bez kontrasygnaty), jego projekty aktów prawnych przechodziły przez sejm zwykłą większością głosów, bez zmian; wydawał w ograniczonym zakresie dekrety z mocą ustawy; miał oczywiście standardowe kompetencje (mianowanie sędziów, prawo łaski, powoływanie premiera i rządu, reprezentowanie kraju itp.); dostał silne weto wobec projektów parlamentu.

5) Nowela sierpniowa: wzmocniła prezydenta (patrz wyżej), również rząd (wniosek o wotum nieufności nie mógł być głosowany na tym samym posiedzeniu, na którym został zgłoszony).

6) Doktryna państwowa sanacji: państwo jako dobro wspólne wszystkich obywateli (du bist nichts, dein Staat ist alles); władza ma być jednolita i niepodzielna (w ręku prezydenta); porzucenie suwerenności ludu na rzecz elitaryzmu.

7) System organów państwowych w 1935: jednolita władza - organy podległe prezydentowi (odpowiedzialnemu przed Bogiem i historią); uprzywilejowanie senatu kosztem sejmu (marszałek senatu zastępuje prezydenta); zmiana ordynacji wyborczej do parlamentu tak, aby weszli do niego tylko prawomyślni - 2-etapowa wymyślna ordynacja); inicjatywa ustawodawcza u rządu (ograniczona u parlamentu). Wszystkie organy podległe prezydentowi (on z mocnym wetem, możliwością rozwiązania sejmu itp.)

8) Stosowanie konstytucji kwietniowej: Mościcki nie korzystał w dużym stopniu ze swoich kompetencji - skorzystał z najważniejszej w 1939, mianując Raczkiewicza na swojego następcę. Na emigracji stosowano już konstytucję demokratycznie.

9) Mała konstytucja z 19.2.1947: zawierała tylko regulacje dot. gł. organów centralnych RP (Sejm Ustawodawczy - jedyny organ narodu, prezydent - zastosowano odwołanie do konstytucji marcowej, rząd - to samo, rada państwa - prezydent, marszałek sejmu i wicemarszałkowie, prezes NIK [nadzór nad radami narodowymi, zatwierdzanie rządowych dekretów z mocą ustawy, wprowadzanie stanu wojennego lub wyjątkowego, inicjatywa ustawodawcza, rozpatrywanie sprawozdań NIK itp.], sądy. Jeszcze taka „niepozorna” ustawa, oparta na konstytucji marcowej, manifeście PKWN, przeprowadzonych reformach (rolna, nacjonalizacyjna, zniesiony senat).

10) Geneza konstytucji lipcowej: projekt powstał w Moskwie. Bezwstydna kopia konstytucji ZSRR z 1936 (jednolita władza - dla sejmu powszechnie wybieranego), zmiana nazwy państwa na PRL. Co tu napisać? Przecież wszystko było jasne....

11) System organów państwowych w 1952: sejm formalnie na czele (organ urzeczywistniający suwerenne prawa narodu etc.), niżej rząd (wybierany i odpowiedzialny przed sejmem), Rada Państwa (patrz niżej). Suwerenność ludu. Po 1976 jeszcze Prezydium Rządu.

12) Zasada jednolitości władzy: sejm jako przedstawiciel narodu skupiał całość władzy (teoretycznie) - stał ponad rządem, RP i sądami. Nie miało to przełożenia na system partyjny, bo de iure wybory były wolne, i nie tylko PZPR mogło w nich uczestniczyć (zresztą nie tylko ono uczestniczyło).

13) Rada Państwa: z jednej strony zastąpiła prezydenta (zwołuje sejm, ma inicjatywę ustawodawczą, wydaje dekrety z mocą ustawy, nadaje ordery, stosuje prawo łaski, obsadza odpowiednie stanowiska itp.), z drugiej - zabrała część kompetencji sejmowi (wybór składu SN, powoływanie i odwoływanie ministrów). Sprawowała też zwierzchnictwo nad radami narodowymi, ustalała jedyną słuszną wykładnię ustaw, wprowadzała stan wojenny/ wyjątkowy. Skład: 15 posłów, w tym przewodniczący, 4 zastępców, sekretarz i 9 członków.

14) Najważniejsze zmiany konstytucji PRL: rewizja z 1976 (PRL jako państwo socjalistyczne w przyjaźni z ZSRR, z przewodnią rolą PZPR w budowie socjalizmu; organem konstytucyjnym stało się Prezydium Rządu - premier i ministrowie; reforma administracyjna z 1975 wymusiła zmiany w strukturze administracji terenowej), nowele z kwietnia i grudnia 1989.

15) Wprowadzenie stanu wojennego w 1981: wprowadziła go Rada Państwa uchwałą o wprowadzeniu w życie dekretu o mocy ustawy, na mocy art. 33 ust. 2 konstytucji PRL („Rada Państwa może wprowadzić stano wojenny na części lub na całym terytorium PRL, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność lub bezpieczeństwo państwa. Z tych samych powodów Rada Państwa może ogłosić częściową lub powszechną mobilizację”) - było to jednak niezgodne z prawem, bo już sam dekret został wydany podczas trwania sesji sejmu (a art. 31 ust. 1 konstytucji upoważniał RP do wydawania dekretów tylko między sesjami sejmu).

16) Nowela z 7.4.1989: kompromis: wybory z udziałem Solidarności i przywrócenie senatu w zamian za przywrócenie ograniczającego parlament prezydenta (wybieranego przez ZN na 6 lat; z niedookreślonymi kompetencjami, m.in. stojącego na straży przestrzegania międzypaństwowych sojuszy politycznych i wojskowych, zwierzchnika armii ze słabym wetem wobec ustaw).

17) Nowela z 29.12.1989: przeredagowanie rozdziału I konstytucji (bez kierowniczej roli partii już, i przyjaźni z ZSRR, a z demokratycznym państwem prawnym, sprawiedliwością społ., pluralizmem politycznym, wolnym rynkiem, ochroną własności.

18) Mała konstytucja z 17.10.1992: określała gł. organy centralne państwa, uchylała konstytucję PRL (zostawiając większość jej przepisów), mówiła też o samorządzie terytorialnym. Nie regulowała zasad ustrojowych, trybu zmiany konstytucji, praw i wolności.

19) Prowizorium konstytucyjne 1992-97: ustawa konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji RP, ustawa konstytucyjna z dnia 17 października 1992 o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym, utrzymane w mocy przepisy konstytucji PRL z 22 lipca 1952 r. Niespójne to....

20) Tryb przygotowania i uchwalenia konstytucji RP wg ustawy z 23.4.1992: z inicjatywą występują: 500 000 obywateli z czynnym prawem wyborczym (nowelizacja z 1994),, 56 członków ZN, prezydent, Komisja Konstytucyjna (46 posłów, 10 senatorów). Na pierwszym czytaniu ZN projekt odrzuca albo kieruje do prac w KK. W 2-gim czytaniu przedstawiciel KK odczytuje tekst jednolity aktu - albo się go uchwala (2/3 głosów przy kworum ½) albo odsyła do dalszych prac. Gdy już ZN uchwali konstytucję, Marszałek Sejmu (przewodniczący ZN) przesyła ją prezydentowi i zarządza podanie do wiadomości publicznej - prezydent ma 60 dni na zgłoszenie propozycji zmian (wtedy ZN przyjmuje jego propozycje bezwzględną większością przy kworum ½). Referendum: zarządza je prezydent w ciągu 14 dni od: a) daty uchwalenia konstytucji przez organ w razie 3-go czytania, b) daty minięcia terminu 60 dni na propozycje zmian. Nie ma wymogu frekwencji (?) jest wymóg bezwzględnej większości na opcję „tak”. 4 etapy przygotowywania konstytucji z 1997: a) przedstawienie projektów, b) prace w ramach KK, c) uchwalenie konstytucji przez ZN (2/3 głosów), d) referendum zatwierdzające (52,7% za, przy frekwencji 42%). Projekty: KK Senatu I kadencji, PSL i UP, KPN, UW, SLD, Lech Wałęsa, NSZZ Solidarność i ugrupowania centroprawicowe (projekt obywatelski) - wypracowane z tego projekt kompromisowy, jednak bardziej lewicowy niż prawicowy, ale zgodny z wymogami czasu.

B) TEORIA KONSTYTUCJI:

1) Konstytucja (wg Garlickiego): akt prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej w systemie prawnym danego państwa, uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze, określający podstawowe zasady ustroju państwa, ustrój naczelnych organów państwa, zakres ich kompetencji i wzajemne relacje (a w federacjach - zakres kompetencji i relacje wzajemne między federacją a jej składnikami), formułujący podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki.

2) Podziały konstytucji: a) jednolite i złożone (1/ kilka aktów), b) sztywne i elastyczne (moc prawna, zmiany), c) pisane i niepisane, d) stabilne i niestabilne (np. amerykańska od 1787, we Francji konstytucji od groma było - a oba państwa są demokratyczne), e) stare i młode (kryterium historyczne, generacje konstytucji), f) rzeczywiste i fikcyjne (koncepcja F. Lassalle'a: konstytucja rzeczywista to taka, której treść odzwierciedla istniejący w państwie układ sił politycznych, dzięki czemu jej postanowienia mogą być realizowane w praktyce; fikcyjna zawiera rozwiązania czy sformułowania nie odpowiadające istniejącym w państwie stosunkom społ.-pol., nie ma więc zastosowania w praktyce), g) pełne i niepełne (pełna zawiera określenie podmiotu władzy najwyższej, formy sprawowania władzy, podstawowe prawa i wolności jednostki, strukturę organów państwa, wzajemne relacje między podstawowymi organami, procedurę zmiany konstytucji i gwarancję jej najwyższej mocy prawnej - każda inna jest niepełna).

3) Cechy istotne konstytucji: a) szczególna moc prawna (konieczność zgodności materialnej, proceduralnej i kompetencyjnej innych aktów z nią str. 39; spójność treści systemu prawa), b) szczególna treść (zwł. ogólne zasady ustrojowe, prawa i obowiązki obywateli, główne organy centralne państwa, ich relacje i kompetencje, ew. kompetencje i relacje między władzą federalną a częściami federacji; konstytucja Francji czy USA jest lakoniczna, nasza wielgachna), c) szczególna forma (tj. szczególny tryb powstania [oktrojowanie, przyjęcie przez wyznaczony do tego organ, przyjęcie przez parlament/ naród], szczególna systematyka, szczególny sposób zmiany [np. w USA większość 2/3 w każdej z 2 izb Kongresu i akceptacja przez min. ¾ stanów, w Szwecji i Grecji zatwierdzenie zmian przez następny parlament, w Szwajcarii, Rumunii, Irlandii obowiązkowe referendum; zwykle niemożność zmiany konstytucji w czasie stanu wyjątkowego]).

4) Przedmiot regulacji: A) określenie form sprawowania władzy przez suwerena (na podstawie osoby suwerena i charakteru organu państwa - najwyższego przedstawiciela państwa; zwykle dziś demokracja - może być też monarchia czy arystokracja), B) określenie suwerena (przeciętnie naród; koncepcja francuska łączy państwo i naród, niemiecka - oddziela; cesja pewnych atrybutów suwerenności na rzecz organizacji międzynarodowej to nie utrata suwerenności), C) określenie relacji jednostka-władza pub. (prawa, wolności, obowiązki), D) określenie ustroju i podstawowych kompetencji najważniejszych organów państwa (minimum treści konstytucji), E) tryb zmiany konstytucji (sztywna albo elastyczna - z wyraźnymi utrudnieniami zmiany albo bez nich. 3 rodzaje utrudnień: szczególny sposób wnoszenia projektu [u nas prezydent, senat, 1/5 posłów], szczególna większość [2/3 posłów i ½ senatorów u nas], szczególne kworum. Techniczno-legislacyjna metoda zmiany: inkorporacja [wprowadzenie zmian do tekstu], dołączanie do pierwotnego tekstu nowych postanowień [np. w USA]).

5) Sposoby zmian konstytucji: a) całkowita (zastąpienie dotychczas obowiązującej nową, czy uchylenie dotychczasowej bez jednoczesnego wprowadzania innej), b) częściowa (zmiana niektórych postanowień - jeśli w zakresie podstawowych zasad ustroju, to jest to rewizja). W niektórych krajach jest rozróżnienie procedury zmiany całkowitej i częściowej.

6) Moc prawna konstytucji i jej konsekwencje dla prawodawcy: a) konsekwencje stanowiące tzw. pozytywny aspekt najwyższej mocy prawnej konstytucji: wszelkie akty prawa stanowione przez prawodawcę muszą być zgodne z konstytucją (formalnie i prakseologicznie). Szczególne zadania mają zapowiedzi konstytucyjne -przepisy nakazujące ustawodawcy wydać określone ustawy (u nas ok. 125 takich zapowiedzi, np. „Tryb (...) określa ustawa”), b)b negatywny aspekt: zakaz wydawania aktów niezgodnych z konstytucją -obowiązek przestrzegania hierarchii źródeł prawa, realizacja zapowiedzi konstytucyjnych.

7) Treść konstytucji: jest szczególna, co będzie pokazane dalej; podział norm nr 1: a) proceduralne (regulują sposób postępowania podmiotów wymienionych w konstytucji, wskazują elementy konieczne dla uznania tego postępowania za wywołujące określone skutki prawne: normy kreacyjne, rewizyjne i proceduralne sensu stricto), b) materialne (treść i cele działania podmiotów, granice i program działalności państwa, zasady jego ustroju, stosunki państwo-jednostka: normy programowe i kompetencyjne, zasady polityczne, podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki, gwarancje praw i wolności). Podział norm nr 2: a) normy niezmienne, b) normy ciężko zmienialne (klauzula rewizyjna), c) normy normalne. Najtrudniej zwykle zmienić normy zawierające naczelne zasady konstytucji.

8) Systematyka konstytucji: zwykle szczególna: wstęp (preambuła - prawnie wiążąca) + normy. Systematyka ogólna - podział na rozdziały, ze wzgl. ideologiczno-politycznych [ma znaczenie przy wykładni, np. u nas najpierw są prawa człowieka, a potem organy centralne]. Systematyka szczegółowa - w obrębie rozdziałów, ze wzgl. raczej redakcyjnych.

9) Wstępy do konstytucji - znaczenie prawno-polityczne: podają podstawy aksjologiczne systemu prawa (a że mają moc wiążącą, sądy przy dokonywaniu wykładni patrzą na te zasady), nie zawierając oczywiście norm prawnych. Przykłady: a) nasza preambuła mówi o równouprawnieniu wyznań, ciągłości tradycji państwowej, współdziałaniu władz, subsydiarności, obywatelskiej koncepcji narodu etc., b) konstytucja USA: poszanowanie dla sprawiedliwości, pokoju, dobrobytu, wolności, c) konstytucja Francji: wolność, równość i braterstwo w wersji demokratycznej, i właściwie cały katalog wolności i praw w preambule z 1946 r., d) konstytucja RFN: odpowiedzialność przed Bogiem i człowiekiem, dążenie do utrzymania pokoju na świecie, e) konstytucja Szwajcarii: demokracja, wolność, niepodległość, pokój, solidarność światowa, równość i respekt dla różnic.

10) Prawo konstytucyjne (państwowe, polityczne): a) sensu largo: ogół norm prawnych wyprowadzonych z przepisów konstytucji i innych aktów o różnej mocy prawnej ze względu na kryterium treściowe - przedmiotu regulacji (np. uchwała o regulaminie Sejmu); b) sensu stricto: ogół norm prawnych zawartych w przepisach konstytucji (jako 1 aktu albo kilku aktów konstytucyjnych, jak blok konstytucyjny we Francji i Hiszpanii, nasze prowizorium 1992-97, 4 akty w Szwecji, ponad 10 w Izraelu), wyodrębnionych w systemie prawa ze względu na kryterium formalne - najwyższej mocy prawnej. Zostało to wyrażone w naszej konstytucji, vide art. 8.1., 87.1, 91.1, 91.2.

11) Źródła prawa konstytucyjnego: a) konstytucja, b) ustawy konstytucyjne, c) inne akty normatywne (ich „konstytucyjność” nie zależy od umiejscowienia w hierarchii, a od treści - np. regulaminy izb parlamentu, ustawa o TK), d) prawo zwyczajowe, e) zwyczaj konstytucyjny, f) precedens konstytucyjny, g) orzecznictwo sądów (zwł. TK - orzecznictwo precyzuje i uzupełnia normy), h) doktryna prawa konstytucyjnego (ważna funkcja aksjologiczna).

12) Ustawa konstytucyjna: moc prawna równa z konstytucją, uchwalanie wg tej samej procedury, co zmiana konstytucji; reguluje węższe zagadnienia, ale też o kluczowym znaczeniu dla państwa i porządku prawnego.

13) Konwenans konstytucyjny: ustabilizowana praktyka postępowania w danej sytuacji, rodząca domniemanie, że w takiej samej sytuacji w przyszłości postąpi się w taki sam sposób - występuje, gdy prawo niewystarczająco reguluje (albo w ogóle) jakąś kwestię. Np. zwyczaj brytyjski, że premierem zostaje przewodniczący partii zwycięskiej w wyborach parlamentarnych; marszałek Sejmu poprawia techniczne błędy, lewica siada po lewej stronie sali, zasada dyskontynuacji prac parlamentu. Długo praktykowany zwyczaj staje się normą prawa zwyczajowego.

14) Precedens konstytucyjny: jednorazowe, świadome rozstrzygnięcie w praktyce jakiejś sytuacji z nadzieją, że w przyszłości w podobnych sytuacjach będzie się postępować podobnie - jeśli tak, powstanie zwyczaj konstytucyjny. Zawiera normy prawne, chociaż pewnie indywidualne i konkretne. Znaczenie: duże dla praktyki i wykładni (precedens zawęża znaczenie elastycznego przepisu, wskazując metodę zastosowania) - jeśli zmieni się w zwyczaj.

15) Europejski system kontroli konstytucyjności prawa: kontrola a) pozaparlamentarna, b) skoncentrowana (1, samodzielny, niezależny od legislatywy ani sądownictwa organ, o głównej kompetencji orzekania o zgodności ustaw z konstytucją [czasem ma też inne kompetencje, patrz nasz TK]), c) abstrakcyjna (kontrola oderwana od indywidualnych przypadków stosowania prawa; inicjatywa tylko dla organów państwowych, poza skargą konstytucyjną), d) bezwzględna (orzeczenie o niezgodności normy z konstytucją powoduje jej eliminację z systemu prawa), e) prewencyjna (nie zawsze, ale często jest wstępna kontrola parlamentarna - np. u nas nad projektem ustawy pracuje komisja problemowo właściwa, ale poza tym komisja ustawodawcza i komisja prawa europejskiego).

16) Amerykański system kontroli konstytucyjności prawa: w 1803 Supreme Court uznał swoją właściwość do kontroli konstytucyjności prawa (bo nielogiczne byłoby stosowanie przez sądy prawa sprzecznego z konstytucją). Kontrola: a) pozaparlamentarna, b) zdekoncentrowana (wszystkie sądy powszechne ją sprawują), c) konkretna (tylko w konkretnej sprawie, w reakcji na zarzut jednej ze stron), d) uniwersalna (podlegają jej nie tylko ustawy, ale wszystkie akty normatywne i działania urzędowe, na wszystkich szczeblach), e) względna (uznanie normy za niekonstytucyjną w jednej sprawie nie powoduje jej eliminacji z systemu prawa).

17) Stosowanie konstytucji: określenie przez uprawniony podmiot skutków prawnych norm konstytucyjnych w danej sytuacji; dziś moda na bezpośrednie (o ile sformułowanie postanowień jest wystarczająco precyzyjne i jednoznaczne) - u nas też (art. 8 ust. 2). Można się więc powołać na normy konstytucji jako samoistną podstawę rozstrzygnięcia (jeśli nie jest ona ogólna, i jeśli nie ma odesłania do ustawy). 3 sposoby bezpośredniego stosowania konstytucji przez sądy: a) konstytucja jako samoistna podstawa rozstrzygnięcia, b) wykładnia ustaw zwykłych ale w oparciu o konstytucję, c) stwierdzenie konfliktu między normą konstytucyjną a szczegółowymi regulacjami ustawowymi.

18) Geneza konstytucji pisanej: a) prawo natury (chcące ograniczenia władzy jakąś najwyższą normą, żeby nie mógł narzucać prawa niezgodnego z naturalnym), b) koncepcja umowy społ. (konstytucja jako nowy kontrakt władza-lud), c) teoria podziału władzy (wprowadzana przez konstytucję, gwarancja wolności), d) apoteoza wolności i równości, e) szkoła pozytywizmu prawniczego (swoim umiłowaniem do prawa stanowionego nie dała w XIX w. wygasnąć modzie na konstytucje). Konkretne czynniki: w USA - usprawnienie rządów, we Francji - zmiana rządów, w Polsce - wzmocnienie ustroju, potwierdzenie niezależności od Rosji etc.

C) KONKRETY :

1) Źródła powszechnie obowiązującego prawa w RP: a) konstytucja, b) ratyfikowana umowa międzynarodowa I stopnia (ratyfikacja poprzez ustawę akceptującą - tu unijne prawo pierwotne), c) unijne prawo pochodne (patrz art. 91 ust. 3 konstytucji), d) ustawy (i rozporządzenia z mocą ustawy - art. 234 ust. 1 konstytucji), e) inne ratyfikowane umowy międzynar., f) rozporządzenia, g) akty prawa miejscowego. Podział źródeł prawa jest dualistyczny (na powszechnie i wewnętrznie obowiązujące - system tych pierwszych jest zamknięty, drugich - otwarty). Dlaczego ma znaczenie podstawowe? Odpowiedz sobie sam.

2) Umowy międzynarodowe jako źródło prawa: u nas są ich 3 rodzaje: a) ratyfikowane na podstawie zgody sejmu wyrażonej w ustawie (w sprawie pokoju, sojuszy, układów politycznych/ wojskowych, członkostwa RP w organizacji międzynar., znaczniego obciążenia fin. państwa; wolności, praw czy obowiązków obywateli określonych w konstytucji, spraw uregulowanych w ustawie lubw których konstytucja wymaga ustawy), b) ratyfikowane bez takiej zgody, c) nieratyfikowane w ogóle (wewnętrzne źródła prawa, często „porozumienia”). Te z grupy a) mają pierwszeństwo przed ustawami, więc a contrario stwierdzamy, że te z b) są za ustawami. Umowy ratyfikuje prezydent, są one włączane do systemu prawa (koncepcja monistyczna) i są stosowane bezpośrednio (art. 91 ust. 1; chyba, że ich stosowanie uzależnione jest od wydania odpowiedniej ustawy). Umowy wspólnotowe automatycznie wchodzą do porządków prawnych państw członkowskich - nie jest wymagana (ani w ogóle możliwa) ich ratyfikacja.

3) Polska a prawo unijne: na razie nie ma jasnej wizji: jaka będzie relacja konstytucji RP i europejskiej, konstytucji RP z prawem wspólnotowym. Prawo unijne (pierwotne i pochodne) stoi nad ustawami - prawodawca musi więc tworzyć ustawy zgodne z nim, a TK - orzekać na podstawie m.in. prawa wspólnotowego. O procedurze przekazania organizacji międzynarodowej (=UE) lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów władzy publicznej w niektórych sprawach mówi art. 90 ust. 1 (większość 2/3 głosów obu izb, kworum ½ - sejm może zarządzić referendum - jak to nie będzie wiążące, to sprawa wraca do parlamentu). Prawo pierwotne to traktaty wspólnotowe, prawo pochodne to rozporządzenia (konkretnie ustalają obowiązki państwa), dyrektywy (wiążą państwa, ale one same mogą wybrać środki do zrealizowania celu), decyzje (wiążą państwa, mogą być też skierowane do osób fizycznych i prawnych).

4) Ustawa - akt normatywny uchwalany przez parlament (nie ma u nas ustaw referendalnych, tylko prezydent wyjątkowo wydaje rozporządzenia o mocy ustawy); generalny, abstrakcyjny; zgodny z konstytucją - punkt odniesienia dla aktów niższego rzędu. Materia ustawowa jest u nas nieograniczona (z wyjątkiem regulaminu sejmu i senatu - w formie uchwały; np. we Francji są raptem 23 dziedziny określone w konstytucji, w których dopuszcza się regulację ustawową - reszta należy do ordonansów) - jest za to pewne minimum ustawowe (zapowiedzi konstytucyjne, m.in. prawa, wolności i obowiązki obywatelskie, sytuacja prawna jednostki w państwie, regulacja zasad organizacji i działania naczelnych organów państwa i samorządu, symbole państwowe).

5) Ustawa organiczna: zapowiedziana w konstytucji, zawsze kontrolowana prewencyjnie pod wzgl. zgodności z konstytucją (we Francji); reguluje najważniejsze kwestie ustrojowe, związane z organizacją i działaniami organów państwowych, warunkami związanymi z piastowaniem ważnych urzędów lub funkcji publicznych. Są m.in. we Francji, Hiszpanii, Portugalii.

6) Rozporządzenie wykonawcze: powszechnie obowiązujące, wydane tylko na podstawie ustawy i w celu jej wykonania - nie mogą zmieniać treści ustaw (zwł. jej rozszerzać!), nakładać na obywateli obciążeń bez upoważnienia ustawowego; niesprzeczne z innymi aktami o wyższej mocy prawnej; nie można subdelegować kompetencji ich wydawania (u nas mają ją prezydent, premier, ministrowie, rząd, KRRiTV). Więź formalna rozporządzenia z ustawą? Właśnie to, chyba. :D

7) Rozporządzenie z mocą ustawy: moc prawna równa ustawie, pochodzi od egzekutywy (u nas zatwierdzane przez sejm na kolejnym posiedzeniu, wydawane przez prezydenta podczas stanu wojennego, gdy sejm sam nie może się zebrać na posiedzenie - ma ograniczoną materię). We Francji rząd wydaje ordonanse, w II RP (1935) prezydent mógł wydawać dekrety z mocą ustawy. Zalety r.m.u.: powstaje szybciej niż ustawa, jest aksjologicznie spójny, tańsza jest taka procedura.

8) Zarządzenia i uchwały: akty wewnętrznie obowiązujące, muszą więc być zgodne z aktami powszechnie wiążącymi. Zarządzenia wydaje premier, ministrowie, wojewoda. Uchwały - sejm, senat, rząd, legislatywa samorządowa (ale to powszechnie wiążący akt).

9) Akty prawa miejscowego: otwarty system, bez konkretnej formy aktów podanej w konstytucji. Wydawany przez organy jednostek samorządu terytorialnego i organy terenowe administracji rządowej - są powszechnie obowiązujące na tereni danej jednostki.

10) Zasady publikacji i wejścia w życie aktów prawnych: z dniem publikacji akt nabiera mocy obowiązującej - w terminie 14 dni (3 dni w przypadku przepisów porządkowych) wchodzą w życie (można jednak skrócić albo przedłużyć vacatio legis, jeśli jest to wskazane w samym akcie. W wyjątkowych przypadkach można aktowi nadać wsteczną moc obowiązującą, jeśli nie stoi to w konflikcie z zasadami demokratycznego państwa prawnego.

D) KONKRETY:

1) Sposoby zmiany konstytucji RP: projekt wnosi prezydent, senat, 1/5 ustawowej liczby posłów. Uchwała w sejmie musi być podjęta większością 2/3 głosów, w senacie bezwzględną większością w ciągu 60 dni od dnia uchwalenia przez sejm. Prezydent ma 21 dni od dnia przedstawienia mu ustawy na jej podpisanie. Zmiana rozdziałów I, II, XII konstytucji: uchwalenie zmian nie może się odbyć wcześniej niż 60 dni po 1-wszym czytaniu. Możliwe referendum zatwierdzające (zarządza je na wniosek prezydenta, senatu czy 1/5 liczby posłów - zgłoszony w terminie 45 dni od dnia uchwalenia przez Senat - marszałek Sejmu, niezwłocznie) - odbywa się w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku - jest wymóg większości bezwzględnej, nie ma wymogu frekwencji. Nie ma u nas rozróżnienia zmiany całkowitej i częściowej, nie ma norm niezmiennych, konstytucja jest sztywna.

2) Referendum: wypowiedzenie się wyborców poprzez głosowanie na tematy będące jego przedmiotem, a dotyczące spraw całego państwa lub określonej jego części. Może to być referendum (w konkretnej sprawie) albo plebiscyt (wyrażenie poparcia dla danej osoby/ wyrażenie woli w kwestii przynależności państwowej. Referendum dzieli się na: a) ogólnokrajowe i lokalne, b) obligatoryjne (podjęcie danej decyzji musi zostać potwierdzone/dokonane w referendum) i fakultatywne (podmioty zarządzające referendum uznają to za potrzebne), c) wiążące i konsultatywne, d) uprzednie (wynik jako przesłanka do podjęcia decyzji) i następcze (zatwierdza decyzję). Wady referendum: wąski zakres możliwych odpowiedzi, możliwość manipulacji pytaniami

2a) Referendum ogólnokrajowe: u nas nie jest obligatoryjne (może być obowiązkowo przeprowadzone przy zmianie I, II, XII konstytucji i przy przekazaniu organowi międzynar. kompetencji organów władzy państwowej) - uregulowane ustawą o referendum ogólnokrajowym z 14.3.2003. Przeprowadzane tylko w sprawach o szczególnym znaczeniu dla całego państwach (i nie w sprawach, w których decyzja z mocy prawa należy do innego organu państwowego); zarządzane przez sejm (bezwzględną większością głosów) lub prezydenta (za zgodą senatu wyrażoną bezwzględną większością) na wniosek swój, senatu, rządu, grupy co najmniej 500 000 wyborców. Inicjatywa nie dotyczy wydatków i dochodów, amnestii, obronności państwa. Wynik jest wiążący, jeśli referendum jest ważne, frekwencja przekroczy 50%,, a większość opowie się za którymś z wariantów. Nie ma sankcji za nierealizację rozstrzygnięcia. Bezpłatny czas antenowy w TVP: dla partii politycznych, które w poprzednich wyborach zdobyły min. 3% głosów (6% dla koalicji).

2b) Referendum lokalne i regionalne: obligatoryjne jedynie w sprawie odwołania organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego przed upływem kadencji - uregulowane ustawą o referendum lokalnym z 15.9.2000, przeprowadzane w sprawach dotyczących danej wspólnoty samorządowej, mieszczących się w zakresie zadań i kompetencji jej organów (czy w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki). Inicjatywę ma organ stanowiący (rada/ sejmik) i mieszkańcy (podpisy 10% wyborców, na szczeblu województwa - 5%). Wynik jest wiążący, jeśli frekwencja przekroczy 30% a większość (przy referendum w sprawie opodatkowania się gminy - 2/3 głosów) opowie się za którąś z opcji.

3) Inne formy demokracji bezpośredniej: a) weto ludowe (sprzeciw wobec stanowionego prawa - u nas nie ma), b) referenda: konstytucyjne (było w ustawie z 23.4.92, nie ma), ustawodawcze (jest!), sformalizowane (wnioskodawca z konkretnym projektem), niesformalizowane (wnioskodawca z ogólną wizją, projekt przygotowują właściwe organy) - u nas dopuszczona inicjatywa sformalizowana ustawodawcza.; ogólnokrajowe i lokalne; c) plebiscyty (kwestia granic/ zaufania wobec urzędnika - nie przewidziane prawem głosowanie, wynikające z uznania prawa ludzi do samostanowienia, np. wtedy, gdy nie ma jeszcze państwa), d) konsultacja ludowa (pomocnicza forma, niewiążąca), e) zgromadzenie ludowe (obowiązuje w 3 kantonach Szwajcarii, zebranie ogół uprawnione do przyjmowania decyzji). Uprzywilejowanie obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej w sejmie: nie stosuje się do niej zasady dyskontynuacji prac parlamentu, pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu plenarnym, w ciągu 3 miesięcy od wniesienia projektu (albo do 6 miesięcy po 1-wszym posiedzeniu nowego parlamentu).

4) Inicjatywa obywatelska w RP: art. 118.2 konstytucji - inicjatywa przysługuje m.in. grupie min. 100 000 obywateli z prawem wybierania do sejmu - inicjatywę realizuje komitet (m.in. 15 obywateli polskich z prawem wyboru do sejmu, którzy złożyli stosowne oświadczenie) - przygotowuje on projekt ustawy, rozpowszechnia go i zbiera podpisy. Treść projektu nie może być niezgodna z konstytucją i ustawami, ani dotyczyć kwestii zastrzeżonych dla innych organów (np. budżetu). Komitet posiada osobowość prawną. Finansowanie inicjatywy jest jawne. To wszystko wg ustawy o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli (24.6.99).

5) Wejście w życie konstytucji z 1997 wg jej rozdziału XIII: konstytucja wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od jej uchwalenia; moc traci „mała konstytucja” z 1992, w ciągu 2 lat od dnia wejścia konstytucji w życie orzeczenia TK nie są ostateczne i podlegają rozpatrzeniu przez sejm. Reszta jest w samej konstytucji :P.

6) Dzienniki publikacyjne RP: a) Dz.U. RP (konstytucja, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia prezydenta, rządu, premiera, ministrów, przewodniczących określonych w ustawach komitetów będących członkami rządu, KRRITV; i teksty jednolite tych aktów; orzeczenia TK dot. aktów normatywnych ogłoszonych w Dz.U., uchwały rządu uchylające rozporządzenie ministra; akty prawne dot. stanu wojny i pokoju, referendum zatwierdzającego zmianę konstytucji i ogólnokrajowego; wyborów do parlamentu i prezydenckich, powszechnej lub częściowej mobilizacji, użycia Sił Zbrojnych, stanu wojennego, wyjątkowego, klęski żywiołowej; stwierdzenie ważności wyboru prezydenta, wyborów do parlamentu, referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego). b) Monitor Polski: (zarządzenia prezydenta i premiera, uchwały rządu, teksty jednolitej obu typów dokumentów, uchwały ZN o jego regulaminie, uznaniu trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu, postawienia prezydenta przed TS; uchwały sejmu o jego regulaminie, skróceniu kadencji, uchwaleniu wotum zaufania/ nieufności wobec rządu (ew. ministrowi), przyznania absolutorium rządowi, pociągnięcia do odpowiedzialności przed TS, rozwiązania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, wyboru powołania lub odwoływania na określone stanowiska państwowe; uchwały senatu dotyczące jego regulaminu, wyboru powoływania odwoływania i wyrażania zgody na powoływanie lub odwoływanie przez sejm na określone w konstytucji lub ustawach stanowiska państwowe; akty urzędowe prezydenta dot. zwoływania pierwszego posiedzenia parlamentu, skradania kadencji sejmu, zrzeczenia się urzędu, desygnowania i powoływania premiera i rządu, przyjmowania dymisji rządu i powierzania mu tymczasowego pełnienia obowiązków, dokonywania zmian w rządzie na wniosek premiera, odwoływania ministra któremu sejm uchwalił wotum nieufności, powoływania na określone w konstytucji i ustawach stanowiska państwowe, powoływania sędziów, nadawania tytuły profesora, mianowania na stopień generała i równorzędny, nadawania statutu swojej kancelarii; postanowienia TK o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta i o powierzeniu marszałkowi sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków prezydenta; w sprawach sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. c) Monitor Polski B: sprawozdania finansowe określone w przepisach o rachunkowości, ogłoszenia i obwieszczenia przedsiębiorców, jeżeli odrębne przepisy nie wymagają ich ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, inne akty prawne; informacje, komunikaty, ogłoszenia i obwieszczenia organów, instytucji i osób, jeżeli odrębne ustawy tak stanowią. d) Dzienniki urzędowe ministrów i urzędów centralnych: akty normatywna danego organu i nadzorowanych przez niego urzędów centralnych; uchwały rządu uchylające zarządzenia danego ministra; orzeczenia TK w sprawach tych aktów normatywnych; można też publikować informacje, komunikaty, obwieszczenia i ogłoszenia organów je wydających. e) Wojewódzki dziennik urzędowy: akty prawa miejscowego stanowione przez wojewodę i organy administracji niezespolonej, akty prawa miejscowego wydane przez sejmik województwa, organ powiatu i gminy (w tym statuty województwa, powiatu i gminy, związków międzygminnych i związków powiatów), akty premiera uchylające akty wojewody i organów administracji zespolonej; wyroki sądu administracyjnego uwzględniające skargi na akty wojewody i administracji niezespolonej oraz zespolonej; porozumienia w sprawie wykonywania zadań publicznych między jednostkami samorządu terytorialnego, jednostkami samorządu i organami administracji rządowej ; uchwała budżetowa województwa (i sprawozdanie z wykonania budżetu); obwieszczenie o rozwiązaniu sejmiku województwa, rady powiatu lub rady gminy, statut urzędu wojewódzkiego. Przepisy porządkowe ogłasza się w drodze obwieszczeń i w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie lub w środkach masowego przekazu.

E) ZASADY KONSTYTUCYJNE PRAWA:

Konstytucyjna zasada prawa - postanowienie konstytucji (niekoniecznie bezpośrednio w niej wysłowione) o szczególnej doniosłości politycznej i prawnej, wyodrębnione przez doktrynę, określające ustrój państwa. Więcej jest w rozdziale o treści konstytucji. Wg prof. Bałabana: myśli przewodnie konstytucji, znajdujące swój wyraz w szczegółowych postanowieniach. Zasady nie muszą być w konstytucji nazwane, i nie muszą być tylko w 1 przepisie (czyli nawet jak ją tam mamy, to szukamy rozwinięcia gdzie indziej).

Sposoby rekonstrukcji zasad naczelnych konstytucji z jej tekstu: nie tylko z rozdziału 1, ale i z preambuły, z 2-go i pozostałych. U nas akurat konstytucja jest „przegadana”, więc każdy konstytucjonalista może wyprowadzić z niej inne zasady. Rekonstrukcję wg prof. Bałabana należy przeprowadzać dialektycznie, w ruchu. A metody badania zasad - vide Bałaban 4.

Zasada suwerenności narodu (art. 4 ust. 1) - koncept oświeceniowy z wyraźnym podkreśleniem, że władza zwierzchnia nie może należeć do nikogo innego niż naród (i to cały, nie np. tylko lud pracujący miast i wsi). Generalnie nasza koncepcja narodu jest obywatelska, ale są problemy: bo cóż to za obywatele - Polacy na emigracji (a mają prawo wyborcze!)? Poza tym liczą się właściwie tylko ci z prawem wyborczym (tzw. korpus wyborczy)... Naród władzę sprawuje przez swoich przedstawicieli, a w szczególnych przypadkach bezpośrednio - w drodze referendum (art. 125, art. 90 ust. 3, art. 235 ust. 6, art. 170); naród ma także inicjatywę ustawodawczą. Generalnie jednak demokracja nasza jest pośrednia, z parlamentem wybieranym powszechnie na regularną kadencję, przy utrzymaniu zasady pluralizmu politycznego, z wolnym mandatem. Naród (wg art. 6 ust. 1) to też wspólnota kulturowa. Wg prof. Bałabana zasada ta powinna być pomocnicza, warunkowa - uruchamiana w razie istotnego zagrożenia samej suwerenności. Natomiast pojęcie suwerenności w świetle naszego członkostwa w UE wymaga redefinicji.

Zasada demokratycznego państwa prawnego (art. 2): nasz art. 2 to kopia art. 1 konstytucji z 1952, więc zdążyło już od 1952 narosnąć nieco orzecznictwa i poglądów doktryny. Państwo prawne sensu largo: takie, w którym przestrzega się zasad konstytuujących demokrację: podziału władzy, zwierzchnictwa konstytucji, niezależności sądów, niezawisłości sędziów, ustawy jako podstawowego powszechnego źródła prawa. Państwo prawne sensu stricto: państwo, gdzie prawo jest przestrzegane przez wszystkich jego adresatów, zwł. przez organy państwowe (gdy jednostka może robić wszystko, co niezabronione, to organy państwa tylko to, co im dozwolone wyraźnie - TK, NSA uznały u nas, że nie można domniemywać kompetencji organów państwowych) .

Zasady zasady demokr. państwa pr. wg TK: a) zasady przyzwoitej legislacji (od zasady ochrony zaufania obywatela do państwa - ustawodawca ma traktować obywateli z pewnym minimum uczciwości, zapewniać bezpieczeństwo prawne): zakaz działania prawa wstecz (wobec przepisów pogarszających sytuację adresata; odróżniać retroakcję od retrospekcji), nakaz zachowywania odpowiedniego vacatio legis (można odstąpić, jeśli są wystarczające powody), ochrona praw [słusznie - przyp. dr Ciapała] nabytych i ich ekspektatyw (tylko słusznie nabytych!; naruszenie tej zasady w sytuacjach kryzysowych jest możliwe), zasada określoności prawa (jasne przepisy, aby adresat mógł bez trudu określić konsekwencje swojego postępowania), zasada proporcjonalności (zakaz nadmiernej ingerencji), b) zasada hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa i usytuowania aktów parlamentu na jego czele (zasada nadrzędności konstytucji, zasada zwierzchnictwa ustawy, zasada wykonawczego charakteru regulacji przyjmowanych przez organy rządowe), c) zasady sprawiedliwości społ. Zasady spoza Garlickiego: zasada ochrony interesów będących w toku, zakaz zmian w prawie podatkowym w czasie roku podatkowego, nakaz określania wytycznych dot. treści rozporządzeń, zasada dotrzymywania umów.

Praworządność: podstawowy wymóg zasady państwa prawnego, zawarty w art. 7 konstytucji. Praworządność formalna = legalizm, przestrzeganie prawa niezależnie od jego treści; wszystkie organy muszą wykazać się legitymacją prawną przy wykonywaniu wszelkiej władzy publicznej (działają tylko tam, gdzie coś jest im prawnie dozwolone, a nie tam, gdzie nie jest im zabronione - czyli tu mam zasadę legalizmu). Praworządność materialna - przestrzeganie prawa, na kształt którego sami wpływaliśmy (a więc powinniśmy akceptować jego treść). Relacje art. 7 z art. 2: art. 7 jest konsekwencją art. 2, wynika z niego - można powiedzieć, że zbędne było wysławianie tu zasady praworządności formalnej, gdy wynika ona bezpośrednio z zasady demokratycznego państwa prawnego, zawartej w art. 2.

Zasada podziału władzy (art. 10 ust. 1): od Arystotelesa, Locke'a, Montesquieu, od 1791 nieuwzględniona tylko w konstytucji z 1935 i 1952. Gwarancja demokracji (i ochrony przed jednowładztwem). W sensie przedmiotowym podział władz to wydzielenie rodzajowo odmiennych sfer działania państwa (stanowienie prawa, jego wykonywanie, sądzenie). W sensie podmiotowym: wyodrębnienie oddzielonych od siebie grup organów państwowych do każdej z owych sfer. Sam podział nie wystarcza, potrzebne są jeszcze hamulce. Nie wszystkie nasze organy mieszczą się w trójpodziale: NIK, RPO, KRRiTV, KRS. Podział władz nie ma charakteru absolutnego, to tylko ogólna zasada (w oparciu o którą konstruuje się np. domniemania kompetencyjne -str. 74).

Zasada pomocniczości: władza pub. nie powinna przeszkadzać osobom lub grupom społ. w podejmowaniu działań; celem władzy jest pobudzanie, podtrzymywanie, a dopiero w ostatniej kolejności uzupełnianie wysiłków wskazanych podmiotów (gdy te wykazują niewydolność).

Zasada sprawiedliwości społ. - nie określona dokładnie, tj. nie wiadomo czy chodzi o państwo opiekuńcze, czy też o postulat wykładni przepisów w oparciu o tą zasadę. W Banaszaku jest co nieco.

Pojęcie społecznej gospodarki rynkowej: gospodarka ta opiera się na wolności działalności gosp., własności prywatnej, solidarności, dialogu i współpracy partnerów społ. Sama idea pochodzi z Niemiec, gdzie Markwirtschaft opiera się na powiązaniu gospodarki rynkowej i państwa socjalnego. Państwo nie może wprowadzić gospodarki planowej, ale aktywnie działa w celu zniwelowania napięć i kryzysów społ. poprzez interwencjonizm i budowę sieci świadczeń socjalnych. Państwo szanuje zasady wolnego rynku, ale łagodzi społeczne skutki ich występowania.

Zasady ustroju społ.-gosp. - u nas koncepcja mieszana: państwo liberalne, ale takie, które przyjmuje na siebie zobowiązania socjalne. Nie mogą one (te zobowiązania) być realizowane bezpośrednio na podstawie konstytucji, nie mogą być też podstawą roszczeń obywateli wobec państwa. Ustrój gospodarczy został określony w art. 20 konstytucji, zasadami: własności prywatnej, wolności gosp., wolnej konkurencji, kształtowania cen przez mechanizm rynkowy, wolności pracy, wolnego przepływu pracowników, kapitału i usług. Do tego dochodzi jednak zasada sprawiedliwości społ. (ale bez całkowitego „uspołeczniania” gospodarki). E, w sumie polecenie brzmiało: „zasady ustroju gospodarczego - kwalifikacja, charakterystyka ).

Zasada wolności gospodarczej: swoboda podejmowania i prowadzenia działalności gosp. przez wszelkie podmioty. W RP może być ograniczona tylko ustawowo, i to z powodu „ważnego interesu publicznego” (co osądzi zapewne TK). Ej, coś więcej napisz!

Zasada ochrony własności: art. 20 wspomina własność jako jedną z podstaw społ. gospodarki rynkowej; własność chroni art. 21, pozwalając na jej ograniczenie ustawowe, za słusznym odszkodowaniem i na cele pub. (nie powiedziano: „na ważne cele pub.”). Przepadek rzeczy nastąpić może tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu (art. 46 konstytucji). W razie niezgodnych z prawem działań organu władzy pub. dot. własności przysługuje standardowo prawo do wynagrodzenia szkody (art. 77).

Prywatność - definicja, ochrona ustawowa i konstytucyjna: obejmuje życie prywatne, rodzinne, cześć, dobre imię oraz prawo do decydowania o swoim życiu osobistym. Wszystkie składowe są chronione konstytucyjnie (art. 47, i inne, np. art. 53 ust. 7 - zakaz wprowadzania przez władze pub. obowiązku ujawniania światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania. Też art. 53 ust. 3 - prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami - ograniczenie tylko wyrokiem sądowym). Art. 51 przewiduje utrudnienia w ujawnianiu, pozyskiwaniu i dostępności informacji o osobach prywatnych. Regulacji ustawowych jest całe mnóstwo (zwł. dotyczących ochrony danych osobowych i wyjątków od niej).

F) POLITYKA, SYSTEM PARTYJNY ITP.:

Ustrój polityczny - instytucjonalny wyraz struktury i funkcjonowania władzy publicznej; wg Arystotelesa „ujęcie w pewien porządek władz w ogóle, a przede wszystkim naczelnej z nich wszystkich”. Znaleźć coś jeszcze .

Reżim polityczny: styl rządzenia określający faktyczne stosunki pomiędzy strukturami organizacyjnymi państwa a ludnością. Reżim demokratyczny: rozwinięte prawa jednostki, wolne wybory, pluralizm partyjny, podział władzy, gospodarka rynkowa. Reżim autorytarny: nadrzędny autorytet piastuna władzy, który nie jest ograniczony w sprawowaniu władzy; kontrola nad życiem politycznym; gwarancja praw jednostki - jeśli nie kolidują z celami państwa czy z praktyką sprawowania władzy; adresaci norm nie mają wpływu na ich treść. Reżim totalitarny: nie ma odgraniczenia państwa od społeczeństwa, ani społeczeństwa od jednostki; brak gwarancji praw jednostki; brak pluralizmu partyjnego; brak indywidualnej przedsiębiorczości gosp.; ideologia obejmująca wszystkie dziedziny życia społ.; duża rola aparatu państwowego (zwł. policyjnego).

System rządów a reżim: system rządów: monarchia i republika (demokratyczna, arystokratyczna) - monarchia może pokrywać się z autorytaryzmem czy totalitaryzmem, a republika z demokracją czy autorytaryzmem, wcale jednak nie musi być to takie proste. Wszystkie europejskie monarchie to faktycznie (czyli pod względem reżimu) demokracje.

Demokracja liberalna a populistyczna: w populistycznej liczy się wola większości, bez spoglądania na mniejszość. W liberalnej co prawda przeważa wola większości, ale szanuje się racje mniejszości. Wychodzi na to, że ta druga jest cacy, a zapewnia ją konstytucjonalizm: istnienie pewnego niezmiennego/ trudno zmienialnego katalogu praw i wolności przysługujących mniejszościom. Do tego powinien istnieć niezależny organ kontrolujący przestrzeganie praw mniejszości. Po większości nie można się tego spodziewać (bo ona jest sobą zainteresowana), po mniejszości też nie (bo jako mniejszość nie ma odpowiednich środków).

Znaczenie art. 1 konstytucji: niejednolite, w zależności od sposobu interpretacji zwrotu „dobro wspólne”. Większość konstytucjonalistów uważa, że art. 1 podkreśla, że państwo „należy” do wszystkich obywateli, nie tylko do części z nich.

Partia polityczna: dobrowolna organizacja, występująca pod określoną nazwą, stawiająca sobie ze cel udział w życiu pub. poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy pub. Partie same kształtują swoje struktury i zasady działania (zachowując zasady demokracji), obsadzają swoje organy (w drodze wyborów), podejmują decyzje (większością głosów). Cele, struktura i zasady działania powinny być w statucie (są w nim jeszcze m.in. takie treści jak: nazwa, siedziba, organy wewn. i długość ich kadencji oraz kompetencje, sposoby nabywania i utraty członkostwa, sposób zmiany statutu itp.). Partia powinna opierać działalność na społecznej pracy członków. Członkowie mają prawo wystąpić z partii. Partie nie mogą posiadać jednostek organizacyjnych w miejscach pracy. Nie mogą wykonywać zadań zastrzeżonych dla organów władzy pub. ani zastępować ich przy wykonywaniu tych zadań.

Cechy partii: a) struktura organizacyjna, b) dobrowolne członkostwo, c) program działania, d) dążenie do zdobycia władzy państwowej lub wpływu na ośrodki nią dysponujące.

Funkcje partii: a) artykulacyjna (wyraża i kształtuje opinie poszczególnych grup społ.), b) wyborcza (udział w przygotowaniu i przeprowadzeniu wyborów do organów przedstawicielskich, c) integracyjna (podejmuje działania na rzecz integracji grup społ. będących jej zapleczem), d) wyłania elity polityczne, desygnuje kandydatów do piastowania różnych urzędów publicznych.

Typologia partii: A) wg kryterium zależności jednostek org. wewnątrz struktury partyjnej: 1) scentralizowane, 2) zdecentralizowane (możliwość istnienia opozycji wewnątrzpartyjnej, liczne inicjatywy dla lokalnych członków, niekiedy nawet prawybory lokalne kandydatów do organów przedstawicielskich); B) wg strukturalnych zasad organizacyjnych: 1) elitarne (niewielu członków - ale aktywni politycznie; niezawodowy aparat partyjny), 2) kadrowe (niewielu członków, aktywni, zorganizowani wokół aparatu partyjnego, kierowanego przez ekspertów), 3) członkowskie (dążą do organizacyjnej integracji członków w ramach swoich struktur - stworzenia wspólnoty poprzez szkolenia, dyskusje programowe itp.), 4) masowe (chcą objąć jak największą liczbę osób swoim zasięgiem, reprezentować różne interesy; tworzą formy organizacyjne mające poszerzać ich bazę - np. przybudówki młodzieżowe); C) wg kryterium programowego: 1) światopoglądowe (mają określony światopogląd i wg niego chcą tworzyć ustrój polityczny), 2) interesów (dążą do realizacji grupowych interesów, nie wymagają zmian ustrojowych), 3) klasowe (wierzą w teorię walki klas - chcą władzy państwowej dla swojej klasy), 4) o programie eklektycznym (ogólnikowy program ma przyciągnąć więcej osób), 5) patronażu (ich celem jest ustawienie siebie i kolegów na stanowiskach; D) wg programu 2: 1) rewolucyjne, 2) reformistyczne, 3) konserwatywne (chronią status quo lub nawet proponują cofnąć się do dawnych sprawdzonych rozwiązań), 4) reakcyjne (chcą przywrócenia starego ustroju, albo akceptując nowy dążą do regresu w poszczególnych dziedzinach życia społ.); E) wg kryterium wpływu na podejmowanie i realizację decyzji państwowych: 1) rządzące, 2) opozycyjne (w UK największa partia opozycyjna ma specjalne uprawnienia w procedurze parlamentarnej).

System partyjny: układ stosunków między legalnie działającymi partiami politycznymi. Dzieli się na: 1) monopartyjny (1 partia, sama sprawuje władze; inne nie istnieją bo nie chcą, albo nie mogą), 2) system partii hegemonicznej (jest więcej niż 1 partia, ale tylko 1 ma decydujący wpływ na władzę - inne są w stałej koalicji bez szans na samodzielne rządzenie; zakazane jest istnienie partii opozycyjnych), 3) system partii dominującej (więcej niż 1 partia, legalna opozycja, ale w praktyce tylko 1 zdolna do samodzielnego wygrania wyborów i stworzenia rządu większościowego), 4) system dwupartyjny (bez względu na liczbę legalnie działających partii tylko 1 z 2 może samodzielnie wygrać wybory i utworzyć rząd większościowy), 5) system wielopartyjny (jak u nas - nie ma partii uzyskującej stale przewagę w wyborach; często muszą powstawać koalicje [do wyborów i do rządzenia]).

Tryb tworzenia partii: zgłoszenie do ewidencji partii politycznych prowadzonej przez Sąd Okręgowy w W-wie. Zgłoszenie zawiera: nazwę partii (wyraźnie odróżniającą się od innych, nie np. BiS), adres siedziby, nazwiska i adresy osób wchodzących w skład organów partii (uprawnionych do reprezentowania partii na zewnątrz i do zaciągania zobowiązań finansowych), statut, wykaz podpisów 1000 obywateli popierających utworzenie partii (nazwiska, imiona, adresy zamieszkania, PESEL, własnoręczne podpisy). Partię zgłaszają 3 osoby, członkowie opisanych wyżej jej organów. Z chwilą rejestracji partia nabiera osobowość prawną, i ochronę prawną dla swojej nazwy, skrótu i logo).

Finansowanie partii: jawne. Majątek partii pochodzi z: składek członkowskich, spadków, zapisów, darowizn, kredytów, subwencji, dotacji (ustalone w ordynacji wyborczej do Sejmu/Senatu), dochodów z majątku (tj. odsetki od lokat i rachunków bankowych, zyski z obrotu obligacjami i bonami skarbowymi SP, dochody ze sprzedaży majątku i kwoty pochodzące z działalności własnej niegospodarczej - np. sprzedaż tekstów statutu, proporczyków, koszulek). Środki finansowe mogą być przekazywane partii tylko przez osoby fizyczne (i banki) mieszkające na terytorium RP, z polskim obywatelstwem - nie mogą być wyższe od 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę (chyba, że chodzi o składki członkowskie). Majątek partia przeznacza tylko na cele statutowe i charytatywne (zakaz prowadzenia działalności gosp. - np. Fabryki Kabli z ch.n.) - może użyczać nieruchomości na biura posłów, senatorów, radnych.

Subwencje dla partii z budżetu państwa: przysługują partiom/ koalicjom, które przekroczyły w wyborach do Sejmu próg 3%/6% (koalicje dzielą się pieniążkami wedle umowy ustanawiającej koalicję wyborczą), i które złożyły odpowiednie wnioski. Wysokość subwencji zależy od liczby zebranych głosów w skali kraju (od progu 3% zaczynają się stawki: za każdy głos w przedziale 3-5%: 10 zł; 5-10%: 8 zł; 10-20%: 7 zł; 20-30%: 4 zł; powyżej 30%: 1,5 zł). Informacje o wykorzystaniu subwencji partie podają PKW, która może partii odebrać subwencje na następny rok, odrzucając informację.

Partie tworzą Fundusz Ekspercki (środki z wpłat własnych i 5-15% kwot subwencyjnych: na finansowanie ekspertyz prawnych, pol., socj. itp. związanych z działalnością partii) i Fundusz Wyborczy.

Delegalizacja partii: następuje w przypadku stwierdzenia niezgodności celów lub działalności partii politycznych z Konstytucją - sprawy te rozpatruje TK (w pełnym składzie) w oparciu o przepisy k.p.k. oraz tryb przewidziany dla rozpoznania wniosków w sprawie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją. Ciężar dowodu spoczywa na wnioskodawcy (podmioty określone w Konstytucji) - chyba, że TK zleci zebranie i utrwalenie dowodów, czy przeprowadzenie dochodzenia Prokuratorowi Generalnemu. W razie orzeczenia o sprzeczności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznej, Są niezwłocznie wykreśla partię z ewidencji (postanowienie to nie podlega zaskarżeniu). Sąd zarządza likwidację partii politycznej, wyznacza likwidatora; koszty likwidacji pokrywane są z majątku partii likwidowanej (jeżeli go zabraknie, resztę dokłada SP). Kryteria uznania partię za nielegalną podane są w art. 13 Konstytucji.

Zasady działania partii politycznych: a) dobrowolność (z partii można swobodnie wystąpić, wstępuje się również dobrowolnie, choć możliwe jest postawienie pewnych wymagań przed przyszłymi członkami), b) równość obywateli polskich, c) demokratyczność (połączona z równością - partie podejmują najważniejsze decyzje demokratycznie), d) jawność struktur partii, e) jawność finansowania, b) założenie w celu udziału w życiu pub. poprzez kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy pub.

Kontrola państwa nad partiami: tylko sprawdzanie celów w statucie przy okazji rejestracji, i ew. rozpatrzenie sprawy o zgodność celów lub działalności z Konstytucją przez TK, na wniosek uprawnionego podmiotu. W kwestiach finansowych Państwowa Komisja Wyborcza - w sprawie wykorzystania dotacji budżetowych.

Pojęcie, rodzaje, cechy istotne stowarzyszeń: Stowarzyszenie to dobrowolne, trwałe, samorządne zrzeszenie o celach niezarobkowych, opierające swoją działalność na pracy społecznej członków. Stowarzyszenia dzielą się na zwykłe i rejestrowe - zwykłe są ograniczone (brak osobowości prawnej, niemożność tworzenia terenowych jednostek organizacyjnych ani łączenia się w związki stowarzyszeń, niemożność zrzeszania osób prawnych, prowadzenia działalności gosp., korzystania z zbiórek pub., przyjmowania darowizn, spadków, zapisów, otrzymywania dotacji), ale i mają mniej wymogów do spełnienia (np. tworzą je już 3 osoby, nie 15).

Kontrola państwa nad stowarzyszeniami: nadzór nad ich działalnością sprawują odpowiedni wojewodowie (nadzór nad działalnością stowarzyszeń JST) i starostowie (nadzór nad innymi stowarzyszeniami). Organy te mogą żądać od władz stowarzyszenia niezbędnych wyjaśnień, oraz dostarczenia przez zarząd stowarzyszenia w wyznaczonym terminie odpisów uchwał walnego zebrania członków - to wszystko pod sankcją grzywny. Organ nadzorujący występuje do stowarzyszenia o usunięcie nieprawidłowości, udziela władzom stowarzyszenia ostrzeżenia, albo występuje do sądu o udzielenie upomnienia władzom stowarzyszenia lub uchylenie niezgodnej z prawem/ statutem uchwały stowarzyszenia, a w razie uporczywego (lub rażącego) naruszania prawa albo (!) postanowień statutu nawet o rozwiązanie stowarzyszenia. Sąd może stowarzyszenie rozwiązać albo zobowiązać jego władze do usunięcia nieprawidłowości w określonym terminie. Sąd może też rozwiązać stowarzyszenie, jeżeli jego liczba członków zmniejszyła się poniżej liczby koniecznej do założenia stowarzyszenia.

Zasady tworzenia stowarzyszeń: tworzone przez min. 15 osób, które uchwalają statut i wybierają komitet założycielski. Najwyższym organem jest walne zebranie członków; ponadto stowarzyszenie musi posiadać zarząd i organ kontroli wewnętrznej. Stowarzyszenie podlega rejestracji sądowej (składa w sądzie statut, listę założycieli, protokół z wyboru komitetu założycielskiego, informację o adresie tymczasowej siedziby stowarzyszenia). Sąd rozpoznaje wniosek niezwłocznie, a rozstrzygnięcie wydaje nie później niż 3 miesiące od dnia złożenia wniosku. Sąd odmawia rejestracji w przypadku niespełnienia ustawowych wymogów lub niezgodności statutu z prawem. W momencie wpisania KRS-u stowarzyszenie nabywa osobowość prawną i może rozpocząć działalność.

Grupa nacisku a lobby: ja tam różnicy nie widzę (nor does prof. Banaszak). Widzi pani, której nazwiska nie pomnę, ale która stwierdza, że grupa nacisku to grupa nacisku, a lobby to tylko metoda działania (poprzez perswazję; dążenie do tego, aby proces decyzyjny objął dane zagadnienie albo odwrotnie - żeby nie objęto ich regulacją). Grupy nacisku dążą nie do przejęcia władzy, a do stałego wywierania nacisku na władzę, w celu realizacji swoich interesów, np. poprzez subwencje dla partii lub ich kandydatów, akcje medialne propagujące swój pogląd, demonstracje, strajki, blokady dróg itp. Jedna grupa nacisku może używać więcej niż 1 metody nacisku, bien entendu. Działalność lobbyingu może, ale nie musi być uregulowana konstytucyjnie lub ustawowo. Grupy nacisku podzielić można na: a) instytucjonalne, b) niezrzeszeniowe (np. grupa etniczna), c) anomalne (bez żadnych zasad regulujących działanie i postępowanie).

Inne zrzeszenia : a) związki zawodowe (np. OPZZ, NSZZ „S”, ZNP) - działają na podstawie ustawy z dnia 23.5.91 o związkach zawodowych, b) organizacje pracodawców i przedsiębiorców (BCC, Polska Rada Biznesu, Konfederacja Przedsiębiorców Polskich, Krajowa Izba Gospodarcza) - ustawa o stowarzyszeniach pracodawców (21.5.1991).

G) WOLNOŚCI I PRAWA OBYWATELSKIE:

Wolność, prawo, obowiązek, przywilej: kategorie praw podmiotowych; A) Wolność - sfera swobodnych zachowań jednostki; wywodzi się nie z prawa stanowionego, a z naturalnego, czy np. z godności jednostki (kantowskie rozumienie wolności) - nigdy nie da się jej wyczerpująco wymienić. Państwo może wolność człowieka: a) chronić, b) uznawać za prawnie indyferentną albo c) ograniczać poprzez zakazy. Wolność inaczej - naturalna zdolność człowieka do podejmowania aktów woli, z możliwością jej swobodnej realizacji; B) Prawo - wywodzący się z prawa stanowionego wzorzec dozwolonego fakultatywnego postępowania, wyznaczony przez normę prawną, skorelowany z obowiązkiem (którego przedmiotem jest zajęcie stanowiska wobec uprawnionego - gdy prawu nie odpowiada żaden obowiązek, jest to norma programowa). Władze działają aktywnie w celu realizacji uprawnień. Podstawą reglamentacji prawnej uprawnień jest zezwolenie albo jego brak (nie zakazy, jak przy wolnościach). C) Obowiązek: skierowany do jednostki nakaz prawny dot. określonego zachowania; celem obowiązku jest ochrona i rozwój najważniejszych dóbr społ., istotnych zarówno dla interesu pub., jak i jednostki (ale o ile prawa i wolności służą jednostce, o tyle obowiązki - vor allem wspólnocie); D) Przywilej: zwolnienie z obowiązku ciążącego na ogóle, niechronione wg zasady ochrony praw słusznie nabytych (bo nie nabyte słusznie - np. ulgi, zwolnienia z obowiązku służby wojskowej).

Stanowisko pozytywistyczne i szkół prawa natury wobec wolności i praw: A) iusnaturalizm: prawa, wolności i obowiązki pochodzą z prawa natury (którego pochodzenie z kolei jest już sporne) - stoją ponad prawem stanowionym, które je jedynie deklaruje, nie ustanawia. Prawo natury to zasady stosowane przez wszystkich ludzi, w każdym czasie i miejscu. B) pozytywizm: uznanie praw, wolności i obowiązków za wyraz woli państwa. Pozytywizm występuje w 2 postaciach: liberalnej i socjalnej. Oto i one:

Indywidualistyczna i uniwersalistyczna koncepcja wolności i praw obywatelskich: a) liberalizm: państwo jako gwarant porządku (stwarzającego jednostkom warunki do rozwoju) i wolności. Wolność jest nieograniczona (chyba, że dla dobra wspólnego) i nie podlega uzasadnieniu - obowiązki zaś muszą być ograniczone i uzasadnione. Społeczeństwo = suma indywiduów o odmiennych celach - potrafią one jednak dojść do kompromisu w swoich sporach, a więc społeczeństwo (wolne) potrafi się samoregulować. b) socjalne państwo prawne: zapewnia sprawiedliwy podział owoców rozwoju społ., troszczy się o los jednostki (a jednostka z kolei jest współodpowiedzialna za los wspólny). Rozdziela się pojęcie społeczeństwa od pojęcia państwa, ale uznaje się więzi między nimi - nie są to pojęcia przeciwstawne. Państwo stosuje instrumenty natury socjalnej, ale ekonomiczne i socjalne prawa konstytucyjne nie są podstawą do roszczeń obywateli wobec państwa.

Konstytucyjne podziały praw i wolności: 1) wolności (np. wolność wypowiedzi), prawa sensu stricto (np. do ubezpieczenia społ.), prawa - kompetencje (przyznają jednostce kompetencję do dokonania danej czynności prawnej, aktualizującej określony obowiązek organu państwowego, np. czynne prawo wyborcze). 2) materialne (wyznaczają więzi prawne między jednostką a państwem i innymi podmiotami, zapewniają jej ochronę wykraczającą poza procedury toczące się przed organami państwowymi - np. prawo własności) i proceduralne (umożliwiają uruchomienie procedur prowadzących do wyegzekwowania danego prawa - np. prawo do sądu). 3) osobiste; polityczne; ekonomiczne, socjalne i kulturalne; 4) ograniczalne (np. prawo własności) i absolutne (np. prawo do życia).

Podział konstytucyjnych wolności (przykłady): wolnością osobistą jest wolność komunikowania się, sumienia i religii, wypowiedzi. Wolność polityczna to np. wolność zrzeszania się. Wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne: wolność wyboru i wykonywania zawodu, wolność twórczości artystycznej, naukowej; wolność nauczania i korzystania z dóbr kultury.

Podział konstytucyjnych praw (przykłady): osobiste: prawo do sądu i do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy, prawo do ochrony życia, życia prywatnego, czci, dobrego imienia, prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Polityczne: do informacji, do udziału w referendum, do składania petycji, wniosków i skarg. Ekonomiczne, socjalne i kulturalne: prawo do własności, do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, do zabezpieczenia społecznego, do ochrony zdrowia, prawo matki do szczególnej pomocy władz publicznych.

Katalog konstytucyjnych praw w ramach poszczególnych grup (przykłady): a) prawa osobiste: do ochrony życia, do nietykalności i ochrony wolności osobistej, do sądu, do obrony, do ochrony prywatności, czci, dobrego imienia, decydowania o swoim życiu osobistym; prawo do dostępu do informacji urzędowych dot. swojej osoby; prawo do azylu dla cudzoziemców b) polityczne: dostępu do służby pub., prawo wyborcze (czynne i bierne) oraz prawo udziału w referendum, prawo inicjatywy ustawodawczej; prawo zw. zawodowych do rokowań i strajków; c) ekonomiczne, socjalne i kulturalne: do ochrony własności i innych praw majątkowych oraz dziedziczenia, prawo do ochrony zdrowia, do nauki, zabezpieczenia społ., informacji dot. stanu i ochrony środowiska.

Znaczenie art. 81 konstytucji dla charakteru regulacji konstytucyjnej: art. 81 wyłącza bezpośrednie stosowanie wymienionych w nim artykułów konstytucji (65 ust. 4 i 5, art. 66, 69, 71, 74, 75, 76) - praw określonych w tych artykułach można dochodzić, ale roszczenia muszą być oparte na podstawach ustawowych. Adresatem art. 81 (a także w nim wymienionych) jest gł. ustawodawca, który musi skonkretyzować te prawa, jednak nie w dowolny sposób, a w sposób korespondujący z przyjętą aksjologią, oraz nie redukować tych praw poniżej ich „istoty”.

Zasady i podstawy (dobra uzasadniające)ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela (art. 31 ust. 3): mogą nastąpić tylko, gdy konstytucja je dopuszcza, gdy nie naruszają istoty wolności, i gdy są niezbędne. Ograniczeń praw i wolności dokonuje się tylko w oparciu o zasadę proporcjonalności (patrz niżej): gdy są konieczne, gdy nie naruszają istoty prawa, gdy dokonuje się ich tylko ustawowo. Ograniczenia mają służyć tylko ochronie interesu pub. oraz praw i wolności innych. Konstytucja nie zawsze expressis verbis zezwala na nie (np. wolność z art. 54 ograniczona jest art. 5 - informacje zagrażające niepodległości i nienaruszalności terytorium RP nie mogą więc być rozpowszechnione).

Ograniczenia: a) immanentne: wyznaczone charakterem użytych pojęć, związane z istotą chronionego dobra; b) osobiste: dot. zakresu podmiotów praw i wolności (np. obywatelstwo), c) systemowe: wynikają z miejsca danej normy w systematyce aktu.

Zasada proporcjonalności według orzecznictwa TK: jest to zakaz nadmiernej ingerencji - jedynie niezbędne ograniczenia praw i wolności (niezbędność ustala się przez porównanie rangi interesu publicznego z rangą prawa czy wolności ograniczanej). TK postawił 3 pytania przed ustawodawcą: a) czy wprowadzona regulacja jest w stanie doprowadzić do zamierzonych przez nią skutków? b) czy jest niezbędna dla ochrony interesu pub., z którym jest powiązana? c) czy efekty regulacji pozostaną w proporcji do ciężarów nakładanych na obywatela? Można ograniczać „otoczkę” prawa czy wolności (elementy dodatkowe), natomiast nie można naruszać samej istoty (tj. można, ale już wyłącznie ustawowo, i naprawdę po głębokim namyśle :P).

1) Obywatelstwo:

Zasady prawnej regulacji obywatelstwa w świecie: a) państwo sprawuje jurysdykcję nad swoimi obywatelami poza swoimi granicami: na terytorium niczyim, lub innego państwa (za zgodą tego państwa). Może też wezwać obywatela do powrotu do kraju. b) musi zapewnić wstęp i pobyt na swoim terytorium wszystkim obywatelom (nie może nakazać obywatelowi opuszczenie terytorium, może nakazać to cudzoziemcom - ale indywidualnie, nie grupowo). c) ma prawo do opieki dyplomatycznej i konsularnej nad swoimi obywatelami (w określonych przypadkach odpowiada za te działania)- nie tymi, którzy zrzekli się obywatelstwa i dobrowolnie opuścili to państwo. d) samo reguluje kwestie dot. obywatelstwa - inne państwa je respektują, chyba że regulacje te łamią umowy lub zwyczaje międzynarodowe lub ogólnie akcentowane zasady prawne dot. przynależności państwowej. e) w przypadkach osób o podwójnym albo wielokrotnym obywatelstwie państwo trzecie rozstrzyga kwestie prawne w oparciu o prawo tego państwa, z którym taki kosmopolita jest faktycznie silnie związany (tj. silniej niż z innymi, których obywatelstwo posiada).

Podstawowe zasady nabywania i utraty obywatelstwa w prawie polskim: art. 34 ust. 1 Konstytucji wprowadza zasadę krwi (urodzenie z rodziców - obywateli polskich), ale ustawa z 1962 przewiduje wyjątki: a) nabycie obywatelstwa (z mocy prawa - repatrianci; na wniosek - np. przy zawarciu związku małżeńskiego z obywatelem polskim), b) nadanie obywatelstwa (decyzją prezydenta, niepodważalną), c) uznanie obywatelstwa (decyzją administracyjną poddawaną kontroli NSA - np. wobec cudzoziemców stale zamieszkujących w RP i apatrydów). Utrata obywatelstwa u nas jest możliwa tylko na wniosek zainteresowanej osoby, niemożliwe jest (dopiero w konstytucji z 1997) pozbawienie polskiego obywatelstwa.

2) Równość praw:

Zasada równości praw a równości wobec prawa: równość praw (czyli zasada równości formalnej) dotyczy stosowania prawa - zobowiązuje organy władzy publicznej do równego traktowania podmiotów praw. Natomiast równość wobec prawa dotyczy już treści prawa - nakazuje ustawodawcy uwzględnianie zasady równości przy kształtowaniu treści obowiązującego prawa.

Zasada równości wobec prawa w orzecznictwie TK: polega na jednakowym (a więc bez faworyzowania ani dyskryminowania) traktowaniu podmiotów i sytuacji podobnych (identycznych) i różnym traktowaniu podmiotów i sytuacji niepodobnych (nieidentycznych). Podobieństwo sprowadza się do cechy relewantnej. Dopuszczalne jest nierówne traktowanie podobnych podmiotów i sytuacji, jeżeli jest to usprawiedliwione (argumentami relewantnymi - pozostającymi w bezpośrednim związku z celem i zasadniczą treścią przepisów; argumentami o charakterze proporcjonalnym - waga interesu, któremu ma służyć różnicowanie sytuacji adresatów musi być proporcjonalna do wagi naruszanych interesów; argumentów znajdujących oparcie w innych wartościach, zasadach czy normach konstytucji.

3) Wolność zgromadzeń:

Wolność zgromadzeń - zakres podmiotowy i przedmiotowy: może w nich uczestniczyć każdy, kto nie posiada przy sobie broni, materiałów wybuchowych lub innych niebezpiecznych narzędzi, i czyj wygląd zewn. pozwala na jego identyfikację; a organizować je może osoba z pełną zdolnością do czynności prawnych, osoba prawna, inna organizacja, grupa osób. Dozwolone są zgromadzenia pokojowe, zgodne z prawem (zarówno samo odbycie, jak i cel zgromadzenia), niezagrażające życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach.

Wolność zgromadzeń - koncepcja regulacji prawnej (ustawa podstawowa i ustawy szczególne):

Regulacja zakresu ustawy prawo o zgromadzeniach do ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych i innych ustaw (np. ustawy o drogach publicznych): zakres UPZ i zakres UBIM się nawzajem wykluczają (są przeciwne) - zgromadzenie to zgrupowanie minimum 15 osób w celu wspólnych obrad lub wspólnego wyrażenia stanowiska. Impreza masowa zaś to impreza sportowa, artystyczna lub rozrywkowa (e, dr Ciapała stwierdza, że impreza masowa to rodzaj zgromadzenia). UPZ a inne ustawy? Vet inte. Krzyżowanie się z ustawą prawo o ruchu drogowym.

Organizacja i przebieg zgromadzenia: wiadomość o zgromadzeniu musi dotrzeć do organu gminy 30-3 dni przed zgromadzeniem. Zawiadomienie zawiera: a) dane organizatora, ew. dane osoby prawnej lub innej organizacji, w której imieniu organizuje on zgromadzenie, b) cel, program, język zgromadzenia, c) miejsce, datę, godzinę rozpoczęcia, planowany czas trwania, przewidywaną liczbę uczestników, ew. projektowaną trasę przejścia, d) określenie planowanych przez organizatora środków służących zapewnieniu pokojowego przebiegu zgromadzenia i środków, o których dostarczenie zwraca się do organu gminy. Przebiegiem zgromadzenia kieruje (otwiera je też i zamyka) przewodniczący (zwykle organizator, chyba że ten/ lub uczestnicy komuś innemu powierzy swoje obowiązki) - to on odpowiada za zgodny z prawem przebieg zgromadzenia (w związku z tym przysługują mu środki jak prawo żądania opuszczenia zgromadzenia przez osobę naruszającą przepisy ustawy albo uniemożliwiającą czy usiłującą udaremnić zgromadzenie - gdy takich osób jest więcej, przewodniczący rozwiązuje zgromadzenie, a uczestnicy są obowiązani opuścić miejsce, gdzie się ono odbywało, bez nieuzasadnionej zwłoki). Organ gminy może kierować na zgromadzenie swoich przedstawicieli, zapewnia też na wniosek organizatora ochronę policyjną.

Kompetencje władz publicznych, rozstrzyganie sporów na tle korzystania z wolności zgromadzeń: o zakazie zgromadzenia decyduje organ gminy, jeżeli nielegalne jest odbycie lub cel zgromadzenia lub jeżeli jego odbycie może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach; organizatora zgromadzenia powiadamia się o zakazie w terminie nie późniejszym niż 24 h przed planowanym terminem rozpoczęcia. Odwołanie wnosi się w terminie 3 dni od dnia doręczenia decyzji, ale jego wniesienie nie wstrzymuje wykonania decyzji (decyzja w sprawie odwołania musi być doręczona organizatorowi w terminie 3 dni od dnia otrzymania odwołania). Podczas trwania zgromadzenia organ gminy może je rozwiązać (ustnie, po 3-krotnym ostrzeżeniu, z rygorem natychmiastowej wykonalności), gdy: a) występują warunki stanowiące przesłankę dla zakazania zgromadzenia, b) przewodniczący zgromadzenia, uprzedzony o konieczności jego rozwiązania, wzbrania się to uczynić. Skargi na decyzje w sprawach zgromadzeń wnosi się bezpośrednio do sądu administracyjnego w terminie 3 dni od dnia doręczenia decyzji (a sąd ma tydzień na wyznaczenie rozprawy).

4) Prawo do uzyskania informacji o działalności organów władzy pub.: w tym również organów samorządu gospodarczego i zawodowego, oraz innych osób i jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy pub. i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem SP. Ograniczenie tego prawa następuje ze względu na ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gosp. oraz ochronę porządku pub., bezpieczeństwa lub ważnego interesu gosp. państwa. Informacji zasięgają sami zainteresowani (w dokumentach, na posiedzeniach organów kolegialnych władzy pub. pochodzących z powszechnych wyborów), część upubliczniana jest w Biuletynie Informacji Publicznej.

Zasady zakładania tytułów prasowych: zakładać je może osoba prawna, fizyczna lub inna jednostka fizyczna, choćby nie posiadała osobowości prawnej. Zwł. wydawcą może być organ państwowy, przedsiębiorstwo państwowe, organizacja polityczna, związek zawodowy, kościół i inny związek wyznaniowy. Dziennik lub czasopismo rejestruje się w sądzie wojewódzkim właściwym miejscowo dla siedziby wydawcy, z zastosowaniem przepisów k.p.c. o postępowaniu procesowym (w wersji zmienionej Prawem Prasowym z 26 stycznia 1984). Wniosek zawiera tytuł dziennika lub czasopisma, siedzibę i dokładny adres redakcji, dane osobowe redaktora naczelnego, wydawcę, jego siedzibę i dokładny adres, częstotliwość ukazywania się dziennika lub czasopisma. Wydawanie dziennika/ czasopisma można rozpocząć, jeśli organ rejestracyjny nie rozstrzygnął wniosku o rejestrację w ciągu 30 dni od jego zgłoszenia. Rejestracji można odmówić tylko z powodów formalnych: gdy wniosek nie zawiera wymaganych danych, lub gdy udzielenie rejestracji stanowiłoby naruszenie prawa do ochrony nazwy już istniejącego tytułu. Ew. wydawanie czasopisma można zawiesić (robi to organ rejestracyjny) na czas określony (nie dłuższy niż 1 rok), jeśli w ciągu roku co najmniej 3 razy w tym tytule zostało popełnione przestępstwo.

Zasady zakładania stacji radiowych i telewizyjnych. Wolność czy prawo: do założenia stacji potrzebna jest koncesja wydawana przez Przewodniczącego KRRiTV na podstawie uchwały KRRiTV. Decyzja w tej sprawie jest ostateczna. Koncesja może być udzielona osobie prawnej ze stałą siedzibą w Polsce, polskiemu obywatelowi mieszkającemu stale w Polsce, ale też spółce z udziałem podmiotów zagranicznych (jeśli ich udział w kapitale zakładowym lub akcyjnym, oraz w zgromadzeniu wspólników lub walnym zgromadzeniu nie przekracza 33%, a członkami zarządu spółki i rady nadzorczej będą w większości obywatele RP mieszkający w Polsce). Co się bierze pod uwagę przy udzielaniu koncesji? Czy rozpowszechnianie programów mogłoby zagrozić interesy kultury narodowej, dobre obyczaje i wychowanie, bezpieczeństwo i obronność państwa, tajemnicę państwową, lub gdyby wnioskodawca mógłby osiągnąć dominującą pozycję w dziedzinie środków masowego przekazu na danym terenie. I jeszcze wiele, wiele rzeczy... (art. 36 URTV). Liczba stacji jest ograniczona, bowiem ograniczone są możliwości rozpowszechniania programów. Do zakładania stacji przysługuje prawo, nie wolność, ponieważ wymagane jest tu pozytywne działanie po stronie organów państwowych (KRRiTV), przestrzeganie pewnych procedur.

Relacja pomiędzy zakresem normowania art. 54 i art. 61 Konstytucji: nieporównywalne. Art. 54 wyraża wolność osobistą m.in. do pozyskiwania i rozpowszechniania informacji, art. 61 daje uprawnienie do uzyskania informacji dot. działalności organów władzy pub. oraz osób pełniących funkcje pub. P.S.: wolność słowa, potwierdzona w art. 10 EKPCz, ograniczona jest np. art. 196 kk, 23 i 24 kc. Ochronę wolności słowa stosuje zarówno prawo prywatne (cywilne), jak i publiczne (konstytucyjne, karne).

5) Wolność sumienia i wyznania:

Konstytucyjne zasady dotyczące stosunków państwo - kościoły. Konstytucyjna koncepcja ustawodawstwa wyznaniowego: art. 25 - stosunki te oparte są na zasadzie równouprawnienia kościołów (choć ten sam artykuł przewiduje szczególną formę określenia stosunków RP - Kościół katolicki), a państwo ma zachowywać neutralność w sprawach przekonań światopoglądowych, religijnych i filozoficznych.

Koncepcje regulacji prawnych ww. stosunków: a) państwo teokratyczne - połączenie państwa i religii; normy religijne jako bezpośrednia inspiracja dla prawa, władza dla osób duchownych; b) państwo świeckie wyznaniowe: de iure [prawo określa dane wyznanie jako oficjalne, ale nie ingeruje w wolność religijną, ew. np. głowa państwa musi przynależeć do kościoła państwowego - np. Szwecja, Dania, UK] albo i de iure, i de facto [dochodzi ingerencja w sferę wolności religijnej - np. II RP, Hiszpania gen. Franco); c) rozdział kościoła od państwa: związki wyznaniowe działające jako osoby prywatne, bez wpływu instytucjonalnego na politykę państwa; rozdzielenie sfery publicznej działania obywatela od sfery jego światopoglądu; z kolei prawodawca nie ingeruje w dogmatykę ani strukturę kościoła, nie finansuje działalności religijnej kościoła (ale już charytatywną czy oświatową dofinansowuje). Konstytucja przewiduje rozdział państwa od kościoła, zakaz wprowadzania religii państwowej, lub po prostu podkreśla świeckość państwa.

Konstytucyjna wolność sumienia i religii - pojęcie i gwarancje: wg konstytucji obejmuje a) wolność wyznawania lub przyjmowania religii wg własnego wyboru oraz b) jej uzewnętrznianie indywidualnie lub zbiorowo, publicznie lub prywatnie przez uprawianie kultu, modlitwę, praktykowanie, nauczanie, uczestnictwo w obrzędach; także c) posiadanie świątyń i innych miejsc kultu, d) prawo do korzystania z pomocy religijnej, e) prawo rodziców do wychowywania dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami. Katalog jest zamknięty - błąd. Gwarancją jest możliwość ograniczenia tej wolności tylko ustawowo i w przypadku konieczności ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób. Poza tym danych dot. światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania osoba może nie podać organom władzy pub.

Ustawowa wolność sumienia i wyznania. Obejmuje: a) swobodę wyboru religii lub przekonań oraz wyrażania ich indywidualnie i zbiorowo, prywatnie i publicznie, b) równość praw w życiu państwowym, politycznym, gosp., społ. i kulturalnym dla osób o różnych wyznaniach; c) możliwość tworzenia wspólnot religijnych i należenia do nich, uczestniczenia w czynnościach i obrzędach religijnych, wypełniania obowiązków religijnych, obchodzenia świąt religijnych; d) możliwość wychowywania dzieci zgodnie ze swoimi religijnymi przekonaniami, e) możliwość zachowania milczenia w sprawach swojej religii czy przekonań, f) wytwarzanie i nabywanie dewocjonaliów, g) prawo do pochówku zgodnego z wyznawanymi zasadami religijnymi, h) wiele, wiele innych. Kościół katolicki w RP jest korporacją osób prawnych.

Przedmiot regulacji ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania: stosunek państwa do związków wyznaniowych, działalność wspólnot religijnych; rejestracja wspólnot religijnych; regulacja spraw majątkowych niektórych kościołów (ewangelicko-reformowanego, ewangelicko-metodystycznego, chrześcijan baptystów, adwentystów dnia siódmego).

Przedmiot Konkordatu pomiędzy RP a S.A.: potwierdzenie osobowości prawnej Kościoła katolickiego i jego instytucji; swobodę pełnienia misji przez Kościół; decyzje w sprawach natury strukturalno-technicznej pozostawione Kościołowi (byle by podziały diecezjalne itp. były w ramach terytorium RP); wolność sprawowania kultu i obsadzania urzędów kościelnych przez Kościół; święta państwowe zaczerpnięte z kalendarza świąt katolickich; ważność kościelnej formy zawarcia małżeństwa; nauka religii w szkołach; swobodne zakładanie przez Kościół placówek wychowawczych, szkół wyższych, prowadzenie działalności charytatywnej itp.; księża w wojsku, więzieniach itp.; możliwość swobodnego upubliczniania swojej religii w mediach;

Cechy istotne państwa neutralnego światopoglądowo: państwo takie nie musi być aksjologicznie obojętne (może prezentować podejście amerykańskie [in God we trust] albo francuskie [laicité], musi za to uniezależniać wyrażanie określonych wartości w obowiązującym prawie od względów religijnych. Dzieje się tak dzięki rozdziałowi kościołów od państwa (zakaz tworzenia kościoła narodowego, dziś również zakaz wpływania przez związki wyznaniowe na politykę państwową, ale też nakaz stworzenia przez państwo odpowiednich ram dla funkcjonowania związków wyznaniowych). Indywidualny aspekt tolerancji światopoglądowej związany jest z wolnością wypowiedzi, sumienia i wyznania. Aspekt zbiorowy to nadanie związkom wyznaniowym prawa do samostanowienia w sprawach religii.

6) Prawa i wolności a prawo międzynarodowe, itp.:

Przedmiot regulacji i znaczenie Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności - ogólna charakterystyka: konwencja z 4.11.1950, weszła w życie 3.9.1952, podpisana w Rzymie przez państwa należące do Rady Europy; okresla niezbywalne prawa i wolności każdego człowieka i zobowiązuje państwa-sygnatariuszy do zagwarantowania ich każdej osobie znajdującej się pod ich jurysdykcją. Dotyczy m.in.: prawa do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego, do rzetelnego i publicznego procesu przed niezawisłym sądem, do małżeństwa i założenia rodziny, do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, mieszkania i korespondencji; zakaz tortur i nieludzkiego traktowania lub karania; wolność myśli, sumienia, wyznania, swoboda wypowiedzi, spokojnego zgromadzania się i stowarzyszania. Dodatki w kolejnych protokołach: m.in. prawo do poszanowania mienia, nauki, wolnych wyborów, do opuszczenia kraju; zniesienie kary śmierci i wiele, wiele innych. Skargi rozpatrywała do 31.10.98 Europejska Komisja Praw Człowieka, potem ETPCz

Podstawowe zasady dotyczące pochodzenia praw prze Europejskim Trybunałem Praw Człowieka: jest to zawsze postępowanie skargowe (skarga indywidualna albo państwa) - skarga nie może być anonimowa, ani co do istoty identyczna ze sprawą już rozpatrzoną przez ETPCz lub sprawą poddaną już innej międzynarodowej procedurze dochodzenia lub rozstrzygnięcia, jeśli skarga nie zawiera nowych, istotnych informacji. Niedopuszczalna jest też skarga nieuzasadniona czy stanowiąca nadużycie prawa do skargi. Niedopuszczalne skargi ETPCz odrzuca (może to zrobić na każdym etapie). Jeśli skarga jest dopuszczalna, ETPCz rozpatruje sprawę z udziałem przedstawicieli stron (może też w razie potrzeby podjąć dochodzenie, w czym zainteresowane państwa muszą mu udzielić niezbędnych ułatwień), albo usiłuje doprowadzić do polubownego załatwienia sprawy (na zasadach poszanowania praw człowieka w rozumieniu EKPCz). Rozpatruje on sprawy w składzie Komitetów 3 siędziów, Izb 7 sędziów, i Wielkiej Izby 17 sędziów. Izba może zrzec się właściwości w co poważniejszych sprawa dot. interpretacji EKPCz na rzecz Wielkiej Izby - chyba, że sprzeciwia się temu jedna ze stron. Wyrok Wielkiej Izby jest ostateczny - z kolei wyroki Izb mogą zostać podważone przez Wielką Izbę, jeśli strony będą wnioskować o przekazanie jej sprawy. Wyroki zawierają uzasadnienie, sędzia ma prawo do załączenia opinii odrębnej. Strony są zobowiązane do przestrzegania ostatecznego wyroku ETPCz we wszystkich sprawach, w których są stronami.

Europejska Karta Społeczna i jej znaczenie w prawie polskim: uchwalona przez Radę Europy 18.10.1961 w Turynie (3.5.1996 w Strasbourgu RE wprowadziła poprawki do Karty). Składa się z 5 części: I - podstawowe zasady, II - konkretyzacja cz. I: katalog praw społecznych oraz sposoby ich realizacji (są to prawa dot. pracy, związków zawodowych, ochrony pracowników, szkolenia zawodowego, przepływu pracowników), III - sposób ratyfikacji, IV - kontrola stosowania karty, V - przepisy końcowe (uchylenia, ograniczenia, stosunek EKS do prawa krajowego itp.). Karta obowiązuje tylko jej sygnatariuszy, i to niekoniecznie w całości - państwo musi zaakceptować przynamniej 10 artykułów EKS (lub 45 ustępów), w tym minimum 5 z 7 artykułów „obowiązującego jądra” (tj. prawo do pracy, zrzeszania się, rokowań zbiorowych, zabezpieczenia społ., pomocy społ. i medycznej, ochrony i pomocy dla pracowników migrujących do państw-sygnatariuszy; ochrona prawna, społ. i ekonomiczna dla rodziny). Karta nie jest self-executing, w związku z tym nie może być bezpośrednio stosowana przez sądy krajowej.

Wymień akty uniwersalne (i europejskie) dotyczące praw i wolności człowieka: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (10.12.1948, ONZ), Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (4.11.1950), Europejska Karta Socjalna (1961), Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka (1966), Deklaracja Podstawowych Praw i Wolności (12.4.1989, UE), Deklaracja o Prawach Człowieka (29.6.1991, UE).

H) RZECZY INNE:

Pojęcie i cechy istotne systemu prezydenckiego. Mechanizm "kontroli i równowagi": równorzędny prezydent i parlament (wybierani w powszechnych wyborach); egzekutywa jednostopniowa - prezydent na czele rządu. Rząd odpowiedzialny obowiązkowo przed prezydentem, ale też przed parlamentem. Parlament nie może odwołać prezydenta, prezydent nie możę rozwiązać parlamentu. Prezydent nie ma inicjatywy ustawodawczej. „Checks and balance”: A) Kongres: ratyfikuje traktaty, zatwierdza prezydenckie nominacje, inicjuje impeachment; zatwierdza nominacje sędziów S.C., ustala ich liczbę, bierze na siebie impeachment; B) Supreme Court: kontroluje prezydenta i parlament; C) Prezydent: posiada prawo weta wobec ustaw Kongresu, zwołuje sesje nadzwyczajne, wygłasza orędzia do Kongresu; ma prawo łaski, nominuje sędziów S.C.

Funkcje prezydenta na podstawie USA: głupia podstawa. „sprawuje władzę wykonawczą”, zawiera traktaty i powołuje na stanowisko funkcjonariuszy USA (obie kompetencje za zgodą Senatu), ma prawo łaski; w szczególnych okolicznościach zwołuje/ odracza posiedzenia Kongresu; kieruje orędzie do Kongresu; zapewnia wykonywanie ustaw; jest zwierzchnikiem armii.

System prezydencko-parlamentarny na przykładzie Francji: prezydent i parlament wybierani powszechnie (prezydent od niedawna na 5 lat). Istnieje odrębny rząd, ale premier to tylko pierwszy minister; obradom rządu przewodniczy prezydent - (przewodniczy też samemu rządowi :P) jest on też arbitrem w sporach między rządem a parlamentem. Ma liczne prerogatywy osobiste; może odmówić podpisania rządowego ordonansu; może rozwiązać parlament. Odpowiada tylko za zdradę stanu.

Cohabitation en France et Pologne: zjawisko, gdy przy dualizmie egzekutywy współżyć muszą ze sobą rząd (mający oparcie w większości parlamentarnej) i głowa państwa (należąca do obozu politycznego opozycyjnego, mającego mniejszość w parlamencie).

Cechy istotne systemu parlamentarno-gabinetowego: a) wyodrębnienie z władzy wykonawczej rządu z premierem i głowy państwa, b) władza głowy państwa jest ograniczona, faktycznie egzekutywę sprawuje rząd, c) szczególna rola parlamentu (jako jedynego powszechnie wybieranego organu), od którego pochodzi rząd, i przed którym jest on odpowiedzialny, d) możliwość rozwiązania parlamentu przez rząd w porozumieniu z głową państwa. Ważna jest tu stabilność systemu partyjnego (porównajmy UK i RP). Próby racjonalizacji systemu parlamentarno-gabinetowego obejmują wzmocnienie rządu (m.in. przez specjalne większości do wotum nieufności, wprowadzanie konstruktywnego wotum nieufności itp.).

Rządy zgromadzenia w Szwajcarii: nie ma tu głowy państwa, jest Zgromadzenie Federalne (parlament), Rada Federalna (rząd) i Sąd Federalny (najwyższy sąd). Najistotniejszy jest dwuizbowy parlament - obejmuje kompetencją wszystko, co nie zostało zastrzeżone innym organom (poza prawotwórczą, ma kompetencję m.in. kontrolną, kreacyjną, ustrojowo-gwarancyjną, finansowo-budżetową, militarno-obronną, współdecydowania o polityce zagr.). Obie izby wybierane bezpośrednio: Rada Narodowa w skali krajowej, a Radę Kantonów w kantonach (to kantony decydują o sposobie wyboru swoich reprezentantów). Izby są równorzędne: postępowanie legislacyjne może być wszczęte w każdej z nich, a obie muszą zgodzić się na uchwalenie ustawy - w razie sporu projekt przepada.

Rządy mniejszościowe/ większościowe w systemie parlamentarno-gabinetowym: no cóż, bywają. Jak np. rząd pana prof. Belki.

Odpowiedzialność parlamentarna: ustalona prawnie lub zwyczajowo zasada, wg której osoba sprawująca urząd państwowy ma obowiązek ustąpić albo może zostać odwołana w przypadku: utraty zaufania podmiotu sprawującego nad nią kontrolę (lub mianującego ją na piastowany urząd), bo: a) podmiot kontrolujący ma zastrzeżenia co do celowości, zasadności, trafności polityki takiego delikwenta lub podległych mu jednostek org., b) tak czy owak nie wierzy, że delikwent ów będzie w stanie spełnić dobrze swoje obowiązki związane z piastowanym urzędem. Rodzaje? Poprzez wotum nieufności, nieformalne sposoby (odrzucanie projektów ustaw, krytyka rządowych odpowiedzi na interpelacje), odmowa udzielenia absolutorium z wykonania budżetu itp.

I) PARLAMENT:

Funkcje Sejmu: A) ustawodawcza: tylko parlament (wyjątek: art. 234 konstytucji) może stanowić akty rangi ustawowej, a prawodawstwo innych organów państwowych musi być podporządkowane ustawodawstwu. B) kontrolna: wobec rządu, ministrów i podległych im podmiotów. Polega na prawie żądania informacji, oraz na prawie żądania obecności ministrów i innych przedstawicieli organów rządowych na posiedzeniach Sejmu lub komisji. Na podstawie swoich ustaleń sejm dokonuje ocen i formułuje sugestie - ważne, żeby nie wkraczał w egzekutywę. C) kreacyjna: bezpośrednio powołuje i odwołuje organy konstytucyjne i ich członków. Dotyczy to m.in. prezydenta (stawianego przez ZN przed TS, zdejmowanego z urzędu przez ZN ze względu na trwałą niezdolność do sprawowania urzędu), RM (powoływanie, wotum nieufności), ministrów (i innych członków RM - wotum nieufności), TK (powołanego w całości przez Sejm), TS (to samo, oprócz prezesa, bo tym z urzędu jest I Prezes SN), prezesa NIK, RPO, RPD, KRRiTV (sejm powołuje 4 członków, senat - 2), prezesa NBP, członków KRS (4 powołuje sejm, 2 - senat).

Formy wykonywania funkcji kontrolnej: A) Sejm: kontrola wykonania budżetu państwa; współdziałanie z podległą Sejmowi NIK; rezolucje (bez charakteru wiążącego); B) komisje: dezyderaty, opinie (kierowane do wszystkich centralnych organów i instytucji w systemie administracji rządowej); żądanie informacji o działalności organów rządowych; C) posłowie: interpelacje, zapytania; informacje bieżące (przedstawiane przez członka RM na posiedzeniu sejmu na wniosek klubu poselskiego lub grupy min. 15 posłów); pytania w sprawach bieżących (ustne, odpowiedź też ustna; zamiar zgłoszenia podany do wiadomości prezydium sejmu 12h przed rozpoczęciem posiedzenia).

Funkcje i kompetencje Senatu: bierze udział w procedurze ustawodawczej; ma kompetencje kreacyjne (2 senatorów do KRS i KRRiTV; 3 członków RPP; bierze udział w wyborze RPO. Uchwala swój regulamin.

Pojęcie kadencji parlamentu: okres, na jaki wyborcy udzielają organowi wybieralnemu pełnomocnictw, i w jakim realizuje on swoje zadania funkcjonując w chwilowym składzie pochodzącym z jednych wyborów. Kadencyjność to warunek sine qua non reprezentatywności organu.

Koncepcje dwuizbowości: A) Izba Lordów: rzeczywiście niższy status niż the Commons - za cenę istnienia w ogóle w niezmienionej tradycyjnej strukturze. Wchodzą do składu biskupi anglikańscy i lordowie (w tym tzw. lordowie mianowani - dożywotnio, nie dziedzicznie, ze względu na swoje zasługi). B) Senat USA: po 2 senatorów z każdego stanu, wybieranych dziś powszechnie na 6 lat. Kompetencje wcale nie słabsze od Izby Reprezentantów, a nawet w niektórych kwestiach większe. C) Bundesrat: członkowie delegowani przez rząd poszczególny landów (różne landy z różną liczbą głosów, w zależności od liczby ludności; zwykle jest to premier danego landu i paru najważniejszych ministrów - muszą być jednocześnie posłami do landów - tam więc ponoszą polityczną odpowiedzialność przed wyborcami). D) Rada Kantonów Szwajcarii: kantony wyłaniają członków rady.

Nasza koncepcja dwuizbowości: izby nieuprawnione; u nas senat istnieje ciągle na krawędzi eliminacji. A przemawia za nim głównie wielowiekowa tradycja (poza latami PRL). Senat traktowany jako „izba refleksji”, z niewielkim wpływem na ustawodawstwo, oraz na powołanie niektórych konstytucyjnych organów państwowych: prezesa NIK, RPO, 2 członków KRRiTV i 3 członków RPP.

Zgromadzenie Narodowe: składa się z Sejmu i Senatu (art. 114 ust. 1 konst.) - równy status mają w nim posłowie i senatorowie (choć posłów jest oczywiście więcej). Funkcje: mało, związane tylko z osobą prezydenta: a) przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego prezydenta; b) wysłuchiwanie orędzia prezydenta, c) stawianie prezydenta przed TS, d) stwierdzanie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze wzgl. na stan zdrowia. Nie ma zaś żadnych kompetencji związanych ze zmianą konstytucji.

Systemy prac parlamentu w świecie: A) sesyjny: w ramach kadencji parlamentu wyodrębnia się sesje - zwykle kilkumiesięczne odcinki czasowe, w ramach których izby zbierają się na posiedzenia plenarne. Między sesjami posiedzeń nie ma, chyba że zwoła się sesję nadzwyczajną. Zwykle głowa państwa zwołuje sesje, na podstawie ustalonych prawnie terminów. B) permanencji: kadencja parlamentu ma charakter jednolity; w całym okresie kadencji przewodniczący lub prezydium izby może zwoływać posiedzenia - wyeliminowany wpływ głowy państwa. U nas permanencja.

Inicjatywa ustawodawcza: konstytucyjne prawo określonych podmiotów (RM, Senatu, posłom - komisji lub grupie min. 15 posłów, prezydentowi, grupie min. 100 000 obywateli) do wnoszenia projektów ustaw do Sejm (sejm ma obowiązek rozpatrzyć wniesione projekty w szczególnej procedurze). Dla niektórych spraw jest ograniczona (np. sprawy budżetowe tylko dla RM; specjalna procedura zmiany konstytucji). Projekt składa się Marszałkowi Sejmu, ten je przyjmuje, jeśli nie ma zastrzeżeń co do treści projektu i co do jego zgodności z prawem. Projekt musi zawierać m.in. potrzebę i cel wydania ustawy; stan rzeczy w normowanej nią dziedzinie i przewidywania co do osiągnięć nowej ustawy w zmianie tego stanu; przewidywane skutki społ. gosp. i prawne; założenia podstawowych aktów wykonawczych; wskazanie źródeł finansowania (jeżeli ustawa ma obciążać budżet państwa lub JST); oświadczenie o zgodności projektu z prawem wspólnotowym.

Inicjatywa obywatelska: min. 100 000 obywateli z prawem wyborczym do sejmu tworzy komitet inicjatywy (min. 15 obywateli) - po zebraniu pierwszego 1000 podpisów przewodniczący komitetu informuje Marszałka Sejmu o jego utworzeniu (od tego momentu treść projektu nie może ulegać zmianie). Po zebraniu 100 000 podpisów projekt przekazuje się Marszałkowi Sejmu, i w ciągu 3 miesięcy przeprowadza się 2-wsze czytanie. Inicjatywa może być wniesiona w sprawie, w której już inny podmiot wykonał inicjatywę, nie może natomiast dotyczyć spraw zastrzeżonych dla innych podmiotów w zakresie inicjatywy. O przywilejach inicjatywy obywatelskiej już jest wyżej.

Praca w Sejmie: w 3 czytaniach (rozpatrzeniach na posiedzeniu plenarnym, z wyjątkiem na 1-wsze czytanie, które może się też odbyć od razu w przedmiotowo właściwej komisji). Pierwszego czytania dokonuje wnioskodawca; w jego ramach: uzasadnia projekt, odpowiada na pytania posłów, uczestniczy w debacie. Projekt idzie do komisji (jeśli sejm podejmie odpowiednią uchwałę, i jeśli projektu jeszcze tam nie ma) - komisja, zakończywszy prace nad tekstem, przyjmuje sprawozdanie, w którym rekomenduje sejmowi przyjęcie projektu (z poprawkami albo bez) albo jego odrzucenie. Można zamieszczać też wnioski mniejszości. Zanim nastąpi 2-gie czytanie (po którym niemożliwe jest już wycofanie inicjatywy przez wnioskodawcę), Marszałek Sejmu może zwrócić się do wnioskodawcy o ponowne opracowanie projektu - z własnej inicjatywy wnioskodawca też może projekt wycofać w celu dokonania autopoprawek. Drugie czytanie: poseł sprawozdawca z komisji składa sprawozdanie o projekcie; potem debata, poprawki i wnioski. Potem albo skierowanie do komisji w celu uwzględnienia poprawek, albo od razu trzecie czytanie, tj. głosowanie nad: a) wnioskiem o odrzucenie projektu w całości (jeśli został postawiony), b) poprawkami (w kolejności ich merytorycznego znaczenia), c) tekstem jednolitym. Uchwalona zwykłą większością głosów ustawa wędruje do senatu, który ma zwykle 30 dni na podjęcie uchwały (o wprowadzeniu poprawek - byle nie zmieniających istoty ustawy, przyjęciu tekstu bez poprawek, odrzuceniu tekstu w całości). Jeżeli senat będzie chciał coś zmienić, ustawa wraca do komisji sejmowej, która rozpatruje te propozycje i przedstawia sejmowi sprawozdanie, w którym postuluje przyjęcie zmian w całości albo części, albo ich odrzucenie. Sejm decyduje bezwzględną większością głosów.

Procedury szczególne wobec procedury podstawowej: a) zmiana konstytucji (art. 235), b) ustawa dot. zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej przekazującej organizacji międzynar. lub organowi międzynar. kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach (art. 90), c) procedura pracy nad kodeksami (wymogi dot. terminów czytań; możliwość powołania Komisji Nadzwyczajnej i zespołu stałych ekspertów w jej ramach)

Projekt pilny: żeby projekty dużej wagi nie gubiły się w natłoku mikrusów ustawowych. O nadaniu trybu pilnego decyduje RM, ale nie może wobec: kodeksów, ustaw podatkowych/ dotyczących prawa wyborczego/ regulujących ustrój i właściwość władz pub./ budżetowych/o zmianie konstytucji. Konstytucja nie podaje terminów dot. prac w sejmie (regulamin sejmu wspomina o 30-dniowym terminie prac komisji), natomiast senatowi daje 14 dni, a prezydentowi 7 - terminy zawite.

Tryb stanowienia ustawy budżetowej: projekt wnosi RM (musi, a nie może nikt inny) najpóźniej 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego (poza „wyjątkowymi przypadkami”) - procedura sejmowa jest normalna (nie ma trybu pilnego!) - całość projektu idzie do Komisji Fin. Pub., poszczególne części do przedmiotowo właściwych komisji. Sejm może przyjąć poprawki (nie może jednak ustalić większego deficytu budż. niż przewidziany w projekcie). Senat ma 20 dni i nie może zaproponować odrzucenia ustawy. Prezydent ma dni 7, i nie może ustawy zawetować, ew. może skierować do TK (TK orzeka w ciągu 2 miesięcy).

Prawny charakter budżetu państwa: budżet jest planem, o charakterze nienormatywnym po stronie dochodów, a normatywnym po stronie wydatków. Ustawa budżetowa jest ustawą, i zawiera zwł. budżet. E, co będę pisał? Wszystko wiadomo...

Sposoby ustosunkowania się Senatu do ustawy uchwalonej: a) przyjęcie ustawy w całości (wówczas nie trafia ona już do sejmu), b) przyjęcie ustawy z proponowanymi poprawkami (nie wykraczającymi poza zakres normowania), c) odrzucenie ustawy w całości. Zanim głosowanie (większością zwykłą), tekst jest badany w komisjach.

Uchwalenie ustawy przez Sejm po rozpatrzeniu stanowiska Senatu: tylko wówczas, gdy Senat wniesie poprawki czy odrzuci projekt - uchwała senatu jest kierowana do rozpatrzenia do komisji, które rozpatrywały projekt ustawy. Decyzja w sprawie uchwały zostaje podjęta w sposób negatywny - przez głosowanie nad odrzuceniem senackich poprawek (poszczególnych/ części/ całości) - potrzebna tu bezwzględna większość głosów przy min. ½ liczby posłów. Sejm może też nie rozpatrzyć uchwały i zostawić ją do końca kadencji, żeby projekt, którego ze wzgl. politycznych nie jest w stanie przyjąć, nie doczekał się kontynuacji.

Sposoby ustosunkowania się prezydenta do ustawy: a) podpisuje (21 dni/ 7 dni do ustaw pilnych i budżetowych), albo b) wetuje (ma weto zawieszające; nie może zastosować tzw. weta selektywnego; nie może zawetować ustawy o zmianie konstytucji, ustawy budżetowej ani o prowizorium budżetowym), albo c) zwraca się to TK. To wszystko w terminie 21/7 dni musi zrobić, inaczej delikt. Po orzeczeniu TK prezydent nie ma wyboru: podpisuje (jeśli ustawa zgodna z konstytucją) albo nie (jeżeli niezgodna) - duty, man.

Procedura zwoływania pierwszych posiedzeń nowej kadencji: pierwsze posiedzenie Sejmu zwołuje prezydent na dzień w okresie 30 dni od dnia wyborów (15 dni, jeżeli było skrócenie kadencji) - gdyby prezydent tego nie zrobił, stary parlament jeszcze urzęduje i może go pociągnąć do odpowiedzialności konstytucyjnej. Na pierwszych posiedzeniach nowy Sejm i Senat się konstytuują - posłowie składają ślubowanie, wybiera się prowizorycznego marszałka (najstarszego wiekiem). Potem wybiera się już prawdziwego marszałka, a już pod jego przewodnictwem - wicemarszałków i sekretarzy sejmu. Dymisję składa urzędująca RM. Nie ma jeszcze komisji i reszty organów sejmu.

Zasady kreowania Senatu: pierwsze posiedzenie zwołuje prezydent w określonym konstytucyjnie terminie (30 dni od daty wyborów/ 15 dni przy skróceniu kadencji) - on też je otwiera, a na przewodniczącego powołuje najstarszego senatora, który składa ślubowanie i powołuje spośród najmłodszych senatorów 3 sekretarzy 1-go posiedzenia. Senatorowie składają ślubowanie i wybierają marszałka, który wybiera sobie wicemarszałków oraz sekretarzy Senatu.

Charakter prawny i przedmiot regulacji Regulaminu Sejmu: uchwała (nie może więc regulować np. stosunków Sejm- obywatel) - mimo to nie można mówić o jej prostej podrzędności wobec ustaw (np. ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora). Przedmiot regulacji: organizacja wewn., porządek prac, tryb powoływania organów sejmu; ale też np. obowiązki i uprawnienia posłów.

Sposób zwoływania pierwszego posiedzenia nowej kadencji Sejmu i Senatu.

Organizacja prac Sejmu - zasady odbywania posiedzeń: obradami kieruje marszałek, ich przedmiotem są kolejne punkty porządku dziennego. Posłowie chcący zabrać głos w debacie wpisują się u jednego z sekretarzy sejmu. Marszałek może przywoływać mówców do porządku/ do rzeczy, odbierać glos, a nawet wykluczyć posła z udziału w posiedzeniu. W posiedzeniach mogą brać udział m.in.: prezydent, premier, członkowie rządu, prezes TK, I prezes SN, prezes NIK, RPO, prezes NBP.

Postaci uchwał Sejmu: a) ustawy, b) rezolucje, deklaracje, apele, oświadczenia (prof. Skrzydło str. 295), c) inne. Heh heh heh.

Marszałek Sejmu: organ konstytucyjny (art. 110), wybierany na 1. posiedzeniu nowego sejmu, na całą kadencję, z grona posłów bezwzględną większością głosów przy min. ½ ustawowej liczby posłów. Kandydatury zgłasza min. 15 posłów. Tak samo wybiera się wicemarszałków - ani konstytucja, ani regulamin nie określają ich liczby. Niekoniecznie muszą reprezentować najsilniejsze partie, ale tak najczęściej jest (a dobrym zwyczajem jest dawanie jakiegoś stanowiska wicemarszałka opozycji). Co robi? Reprezentuje Sejm (w tym przekazuje innym organom akty przez sejm podjęte); zwołuje posiedzenia Sejmu (ustala porządek dziennego posiedzenia, przewodniczy obradom); kieruje pracami Prezydium Sejmu, przewodniczy jego i Konwentu Seniorów posiedzeniom; czuwa nad tokiem i terminowością prac Sejmu (zwł. nadawanie biegu inicjatywom itp.); udziela posłom niezbędnej pomocy w ich pracy; administruje Sejmem (powołuje i odwołuje szefa Kancelarii Sejmu i jego zastępców; wydaje zarządzenia porządkowe). Jest przewodniczącym ZN, zarządza wybory prezydenckie, zastępuje prezydenta w razie niemożności sprawowania przez niego urzędu.

Prezydium Sejmu: marszałek i wicemarszałkowie; nie można odwołać prezydium. Jakie ma kompetencje? A) związane z organizacją prac Sejmu (ustala plan prac, tygodni posiedzeniowych, terminów odbywania posiedzeń), b) związane z pracami organów sejmu (zwł. organizacja współpracy między komisjami), c) związane z tokiem prac sejmowych (np. opiniowanie zgodności projektów aktów sejmu z prawem), d) związane z sytuacją prawną posłów (decyzje w sprawach diet i ryczałtów poselskich; stosowanie kar regulaminowych itp.), e) związane z regulaminem sejmu (wykładnia, inicjacja zmian, określanie zasad doradztwa naukowego).

Konwent Seniorów: składa się z marszałka, wicemarszałków, (wice)przewodniczących klubów poselskich, przedstawicieli porozumień liczących min. 15 posłów, przedstawicieli kół parlamentarnych, które w dniu rozpoczęcia kadencji reprezentowały osobną listę wyborczą. Reprezentuje więc wszystkie podstawowe ugrupowania sejmowe; konwent zapewnia współdziałanie klubów w sprawach dot. funkcjonowania sejmu. Doradza Prezydium.

Komisje sejmowe: tylko przygotowują akty i rozstrzygnięcia sejmu - same ich nie podejmują, proponują tylko (ale z reguły ich propozycje są przyjmowane). Dzielą się na stałe (ich istnienie przewiduje regulamin sejmu - jest ich obecnie 25: część odpowiada istniejącym ministerstwom - np. komisja AiSW; część jakimś problemom - np. Komisja Europejska; część funkcjom sejmu - np. Komisja Ustawodawcza, Komisja Finansów Pub.) i nadzwyczajne (tworzone odrębną uchwałą sejmu [nawet ustawą] doraźnie dla określonych spraw, po zakończeniu misji zwykle rozwiązywane). Wszystkie te komisje nie mogą sprawować działań wykraczających poza kompetencje Sejmu. Do komisji mogą należeć tylko posłowie (wg klucza partyjnego). Pracami komisji kieruje jej prezydium, w którego składzie komisja może zawsze dokonać zmian. Komisje mogą powoływać podkomisje (nadzwyczajne, stałe - te za zgodą prezydium sejmu).

Komisja śledcza: powoływana bezwzględną większością głosów (na wniosek prezydium sejmu, komisji sejmowej lub min. 15 posłów - musi być podane uzasadnienie). Nie może być jej członkiem poseł, którego sprawa bezpośrednio dotyczy, lub który brał/ bierze udział w tej samej sprawie przed organem władzy publicznej; albo jeśli istnieje jakaś inna okoliczność :P. W trakcie postępowania też można członka odwołać, jeśli nie jest bezstronny (art. 6 USKŚ). To, że przed innym organem władzy pub. toczy się/ zakończyło się postępowanie, nie wyłącza możliwości prowadzenia postępowania przed komisją. Osoby wezwane przed komisję mają obowiązek stawić się i złożyć zeznanie (mogą ustanowić pełnomocnika - art. 11.2 ). Organy władzy pub. i inne mają obowiązek pomagać komisji - składać pisemne wyjaśnienia, przedstawiać dokumenty, akta itp. Komisja może zwrócić się do Prokuratora Generalnego o przeprowadzenie określonych czynności. Może wystąpić z wstępnym wnioskiem (przy większości 2/3, kworum ½) o pociągnięcie odpowiednich osób do odpowiedzialności przed TS.

Organy wewnętrzne Senatu: z mocy konstytucji musi Senat mieć swojego marszałka, wicemarszałków i komisje. W regulaminie utrzymano istnienie prezydium senatu, a także konwentu seniorów. Ale senat jest mały, bardziej liczą się więc pojedynczy senatorowie. W senacie inaczej niż w sejmie wygląda: a) liczba wicemarszałków (stale określona w regulaminie senatu na 3), b) inna struktura komisji stałych (14, w tym 2 funkcjonalne: ustawodawcza i praworządności, oraz regulaminowa i spraw senatorskich), c) niemożność powołania senackiej komisji śledczej.

Dezyderat: uchwała komisji, zawierająca postulaty w określonej sprawie, kierowana do RM, jej poszczególnych członków, prezesa NIK, prezesa NBP, Głównego Inspektora Pracy. Adresat w ciągu 30 dni musi zająć stanowisko (co nie znaczy: zrealizować postulaty). Po otrzymaniu odpowiedzi komisja może poczuć się usatysfakcjonowana, albo ponowić dezyderat czy przedstawić Sejmowi propozycję podjęcia odpowiedniej uchwały (tak samo z nieudzieleniem odpowiedzi na dezyderat w terminie).

Interpelacja a zapytanie - porównanie: oba są indywidualnymi wystąpieniami poselskimi z pytaniami dot. określonego stanu faktycznego, skierowanymi do premiera lub innych członków RM. W obu przypadkach wg prof. Garlickiego nie można przeprowadzać debaty sejmowej. A) interpelacje: jej faktyczną funkcją jest krytyka; składane pisemnie w sprawach o zasadniczym charakterze, na ręce Marszałka Sejmu, który przekazuje je adresatowi - odpowiedź musi nadejść w ciągu 21 dni, też na piśmie. Ten sam termin obowiązuje, gdy interpelant zażąda złożenia na piśmie dodatkowych wyjaśnień. B) zapytania: pytanie o informacje; składane w sprawach jednostkowych dot. polityki wewn. i zewn. rządu oraz zadań pub. realizowanych przez administrację rządową. Terminy te same, forma też pisemna.

Pojęcie i rodzaje mandatu przedstawicielskiego: wynikające z wyborów pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców; całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty; określenie funkcji członka parlamentu. Dzieli się na: a) wolny: parlamentarzysta reprezentuje cały naród, nie jest więc związany instrukcjami tych wyborców, którzy go w okręgu wybrali; b) związany: parlamentarzysta związany wolą swoich wyborców, ponosi przed nimi odpowiedzialność (np. mogą go odwołać).

Charakter i warunki wykonywania mandatu poselskiego: jest mandatem wolnym, chociaż istnieje nieformalna odpowiedzialność w czasie wyborów (ryzyko ponownego niewybrania); a także dyscyplina partyjna, która wyklucza całkowitą swobodę działalności parlamentarnej. Posłowie reprezentują wszystkich, są nieodwoływalni i niezależni. Formalnie, id est.

Konstrukcje teoretyczne immunitetu parlamentarzysty: immunitet to wykluczenie albo ograniczenie odpowiedzialności deputowanego za naruszenia prawa. Chroni niezależność członków parlamentu oraz autonomię samego parlamentu. A) immunitet materialny: wyłączenie karalności określonych czynów - przestępstwo popełnione przez deputowanego nie jest przestępstwem (ale nie każde, np. zniewaga pozostaje zniewagą): dotyczy to zarówno przestępstw popełnianych w parlamencie, jak i poza nim (jeśli są związane z działalnością wchodzącą w zakres sprawowania mandatu i nie narusza praw osób trzecich). Nie można go uchylić - pozostaje odpowiedzialność regulaminowa przed Sejmem. B) immunitet formalny: ograniczenie dopuszczalności ścigania za czyny karalne - popełniony czyn pozostaje karalny, ale ograniczeniu/ wyłączeniu ulega możliwość prowadzenia postępowania karnego i karno-administracyjnego (dochodzi do tego nietykalność). Izba może uchylić immunitet parlamentarzysty - chyba, że ten sam się go zrzeknie.

Podstawy i tryb uchylenia immunitetu: zgodę na pociągnięcie parlamentarzysty do odpowiedzialności karnej uzyskuje się na wniosek; odpowiednia izba wyraża zgodę w drodze uchwały podjętej bezwzględną większością głosów ustawowej liczby członków danej izby.

Uprawnienia: a) majątkowe i b) pozamajątkowe posłów i senatorów: A) prawo do diety parlamentarnej, bezpłatnych przejazdów środkami transportu publicznego na terenie kraju, bezpłatnego urlopu; bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych, korzystania z funduszu świadczeń socjalnych itp. B) prawo do kandydowania i zasiadania w organach swojej izby, prawo organizowania się w kluby, zgłaszania interpelacji i zapytań oraz pytań w sprawach bieżących, prawo udziału w posiedzeniach sejmu oraz komisji; zorganizowania w terenie biura poselskiego na koszt budżetu izby; podejmowania interwencji w rozmaitych jednostkach org. i organach w celu załatwienia sprawy wniesionej w imieniu własnym lub wyborcy; uzyskiwania informacji i wyjaśnień od członków RM i innych funkcjonariuszy państwowych; do wglądu w działalność organów adm. rządowej i samorządowej

Zagadnienie niepołączalności stanowisk: A) formalna: wykluczenie możliwości równoczesnego piastowania mandatu posła i sprawowania innego urzędu, czy zajmowania stanowiska i innego zatrudnienia - poseł ma wybór, z czego chce zrezygnować. Przy niewybieralności osoba jest wykluczona z kandydowania w wyborach i objęcia mandatu, z powodu swojego urzędu, funkcji czy stanowiska (np. prezydent nie może zostać posłem). D) materialna: zakaz podejmowania pewnych typów działalności w okresie sprawowania mandatu (patrz zagadnienie niżej). Zasada ta powstała m.in. dla zachowania podziału władz.

Znaczenie art. 107 Konstytucji i jego odzwierciedlenie w ustawach: zasada niepołączalności materialnej - zakaz podejmowania pewnych typów działalności w okresie sprawowania mandatu. Parlamentarzysta przyjmując mandat decyduje się na dobrowolne poddanie się dodatkowym ograniczeniom (podejmowania działalności gosp., w ramach której osiągane są korzyści z majątku SP lub JST). Odzwierciedlenie ustawowe: UWMPS: parlamentarzyści nie mogą prowadzić takiej działalności, nie mogą być członkami władz zarządzających, kontrolnych lub rewizyjnych, ani pełnomocnikami handlowymi przedsiębiorstw z udziałem państwowych lub komunalnych przedsiębiorstw. Nie mogą mieć pakietu udziałów/akcji większego niż 10% w spółkach prawa handlowego z udziałem państwowych lub komunalnych osób pr. lub przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby. Parlamentarzysta powinien te udziały/akcje zbyć przed 1 posiedzeniem swojej izby, a jeżeli tego nie zrobi, nie może wykonywać na czas kadencji (i 2 lata po niej!) uprawnień z nich wynikających. I wsio, inne ustawy właściwie nie mówią nam więcej.

Pojęcie i znaczenie absolutorium: pozytywne skwitowanie wykonania przez RM ustawy budżetowej w minionym roku budżetowym (w praktyce może się odnosić do całej polityki rządu:P). Bezpośrednich skutków prawnych za sobą nie pociąga, ale w praktyce nieudzielenie go jest równoznaczne z wezwaniem rządu do dymisji (jeśli jest to ten sam rząd, który wykonywał budżet).

Podstawy i tryb skracania kadencji Sejmu - szczegółowa analiza: a) sejm może się sam rozwiązać (2/3 głosów ustawowej liczby posłów) - w każdym czasie (oprócz stanów nadzwyczajnych i w okresie 90 dni po ich zakończeniu); b) prezydent może rozwiązać Sejm: obligatoryjnie, gdy nie będzie można wybrać rządu (art. 155); fakultatywnie w razie niezdolności do przyjęcia ustawy budżetowej w okresie 4 miesięcy (art. 225). A więc rozwiązanie następuje wówczas, gdy sejm sam nie potrafi funkcjonować.

Procedura uchwalania votum nieufności wobec: A) premiera i innych członków rządu: taka sama chyba. Na wniosek min. 69 posłów; bezwzględna większość. B) rządu: bezwzględna większość, wniosek min. 46 posłów, wskazujący imiennie kandydata na nowego premiera. Wnioski nie mogą być głosowane wcześniej niż po 7 dniach od dnia ogłoszenia. Powtórne wnioski zgłasza się nie wcześniej niż po 3 miesiącach od dnia zgłoszenia poprzedniego (wcześniej, jeśli wystąpi z nim min. 115 posłów).

J) PRAWO WYBORCZE:

Pojęcie prawa wyborczego: a) ujęcie podmiotowe: przysługujące obywatelowi prawo do wybierania i do bycia wybieranym; b) ujęcie przedmiotowe: gałąź prawa regulująca kwestie przygotowania, przeprowadzenia i ustalenia wyników wyborów, zarazem jedna z dziedzin prawa konstytucyjnego, oparte na Konstytucji, i ustawach: ordynacja wyborcza do Sejmu RP i do Senatu RP z 12.4.2001, ustawa o wyborze Prezydenta RP z 27.9.1990, ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta z 20.6.2002; ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików wojewódzkich z 16.7.1998. Liczą się też uchwały PKW, i orzecznictwo TK, NSA i SN.

Bierne i czynne prawo wyborcze i jego regulacja (w tym ograniczenia) w polskich ustawach wyborczych (Sejm, Senat, Prezydent, samorządy): A) samorządy: praw wyborczych nie mają ubezwłasnowolnieni, pozbawieni praw wyborczych przez TS, pozbawieni praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądowym. Wymogi takie same do prawa czynnego, jak biernego - 18 lat, stałe zamieszkanie na obszarze działania danej rady, i nic z powyższych dolegliwości. B) sejm i senat: ograniczenia te same. Prawo wyborcze czynne dla dorosłych obywateli polskich, bierne - w sejmie dla min. 21-latków (art. 131 OWS), w senacie - min. 30-latków (art. 188 UWS). C) prezydent: ograniczenia takie same. Wybierać mogą min. 18-letni obywatele. Wybrany może być min. 35-letni obywatel (na podst. art. 127 ust. 3 konstytucji, potwierdzonego w art. 42 UWP). D) egzekutywa samorządowa: czynne prawo wyborcze: 18 lat; bierne: 25. E) wybory europejskie: czynne prawo wyborcze: 18 lat, bierne: 21.

Zasada powszechności: jej istota to z jednej strony nakaz przyznania praw wyborczym każdemu po spełnieniu określonych warunków; z drugiej - zakaz ograniczeń prawa wyborczego ze względów politycznych. Zasada ta określa krąg podmiotów posiadających prawa wyborcze - wymaga, aby wszyscy dorośli obywatele państwa mieli min. czynne prawo wyborcze. Przewiduje cenzus naturalny (obywatelstwo [ale obywatele UE mieszkający na stale w Polsce mają czynne i bierne prawo wyborcze do samorządów gminnych], wiek, pozbawienie praw publicznych prawomocnym wyrokiem sądowym [w tym pozbawienie tylko praw wyborczych przez TS], ubezwłasnowolnienie), ale nie polityczny (majątku, wykształcenia, domicylu [ta u nas jest w wyborach gminnych], rasy). U nas zasadę powszechności wprowadzono już w 1918. Prawo bierne z reguły podlega większym ograniczeniom niż czynne, np. wiekowym (21 do Sejmu, 30 do Senatu, 25 na wójta, 35 na prezydenta). Gwarancje powszechności: a) wybory w dzień wolny od pracy, od 6 do 20:00; b) zasady tworzenia obwodów głosowania (500-3000 mieszkańców, nie więcej, ew. mniej), także obwodów specjalnych w szpitalach, więzieniach, aresztach śledczych, zakładach pomocy społ.; też na polskich statkach morskich i w placówkach dyplomatycznych i konsularnych; c) instytucja rejestrów (są w nim wszystkie zamieszkałe stale na terenie gminy osoby z prawem wyborczym) i spisów wyborców (tu są uprawnieni do głosowania w poszczególnych obwodach wymienieni). Oba można ew. uzupełniać; d) instytucja zaświadczeń o prawie do głosowania (jeśli chcemy głosować poza miejscem stałego zamieszkania); e) procedura protestu wyborczego (jeżeli naruszenie prawa miałoby wpływ na wynik wyborów).

Ujęcie zasady powszechności w poszczególnych ustawach wyborczych: niezmiennie ograniczona pozbawieniem praw publicznych przez sąd, pozbawieniem praw wyborczych przez TS, ubezwłasnowolnieniem (art. 3 UWP, art. 7 OWS), a w wyborach samorządowych dochodzi do tego cenzus domicylu (stałe zamieszkanie na obszarze działania danej rady - art. u ordynacji samorządowej, potwierdzenie w art. 3 UBWWBPM).

Zasada równości: a) ujęcie formalne: zasada, że każdy wyborca ma taką samą liczbę głosów (niekoniecznie 1, bo np. senatorów wybieramy kilku) - nikt nie może oddawać ich więcej (za siebie ani za nikogo innego); b) materialne: głos każdego wyborcy ma mieć tą samą siłę, taki sam wpływ na wynik wyborów (każdy mandat poselski musi przypadać na mniej więcej taką samą liczbę wyborców) - np. w systemie okręgów jednomandatowych okręgi muszą być jednakowej wielkości (tj. liczby wyborców). Można ją zapewnić na 2 sposoby: ustalamy liczbę mieszkańców przypadającą na 1 mandat, albo określamy stały liczebny skład organu kolegialnego (np. 460 posłów) i na tej podst. dostosowujemy liczbę mandatów do struktury zamieszkania ludności. Jeśli chodzi o bierne prawo wyborcze, zasada równości też jest, ale w praktyce w niektórych sytuacjach partie silniejsze są uprzywilejowane (np. przy przydzielaniu dotacji i subwencji z budżetu państwa).

Odzwierciedlenie zasady równości w polskich ustawach wyborczych: A) Sejm i senat: art. 137 OWS wprowadza równość materialną przy wyborze posłów: ustalenie liczby posłów wybieranych w danym okręgu dokonuje się wg normy przedstawicielstwa (liczba mieszkańców kraju podzielna przez ogólną liczbę posłów wybieranych w okręgu). Art. 192 wprowadza konkretne liczby mandatów senatorskich dla poszczególnych województw (np. dla zach.-pom. 4, dla mazowieckiego 13). B) Legislatywa JST: wg art. 27 liczbę radnych ustala wojewoda po porozumieniu z komisarzem wyborczym, na podst. liczby mieszkańców zamieszkałych na obszarze działania danej rady. Równość formalną zapewnia każda ustawa.

Zasada bezpośredniości: jej istotą jest zakaz oddawania głosu przez przedstawiciela (nawet elektora): wg niej nie może być wyborów pośrednich, ani oddawania głosu przez pełnomocnika. A co np. z głosowaniem pocztą? Tu trwają spory, czy chodzi o zasadę bezpośredniości, czy o technikę głosowania.

Zasada tajności głosowania: jej istota to brak faktycznych i prawnych możliwości dowiedzenia się wbrew woli głosującego o wyborze przez niego dokonanym. Jest to nie tylko prawo wyborcy, ale i obowiązek organizatorów wyborów (okw). Gwarancje: karty nie mogą być specjalnie oznaczone; muszą być kabiny z przyborami do pisania; wyborca sam wrzuca kartę do urny; ma prawo wstąpienia na drogę sądową w razie naruszenia tych zasad; przestępcza kwalifikacja zapoznawania się z treścią oddanego głosu wbrew woli głosującego. Naruszeniem zasady tajności jest konieczność składania podpisów przez wyborców dla poparcia danego kandydata czy listy kandydatów.

Zasada większości: wybiera się tego, kto uzyskał najwięcej głosów. Problem z większością względną: kogoś wybierze 12% (inni dostaną mniej), i dostanie całą pulę mandatów itp., a będzie reprezentantem 12% ludności. Przy bezwzględnej jest mniejszy problem, bo chociaż połowa popiera zwycięzcę. Dzięki zasadzie większości organy kolegialne działają potem sprawnie (np. gdyby LPR miało 460 miejsc w sejmie, mogło by się kłócić tylko z sobą nawzajem), ale nie są reprezentatywne dla całości społeczeństwa.

Rodzaje większości w prawie wyborczym: hmm, czyżbym je znał? Względna, bezwzględna, kwalifikowana.

Charakterystyka ujęcia zasady większości w prawie polskim: Co do zasady stosujemy proporcjonalność, ale większość mamy w wyborach na stanowisko prezydenta/ wójta itp. (bezwzględna), w wyborach do senatu (względna) i do rad gmin liczących poniżej 20 tys. mieszkańców (względna).

Zasada proporcjonalności: alternatywna wobec zasady większości - do organu kolegialnego wchodzą reprezentanci partii itp. w proporcji do odsetka głosów, jakie owe partie itp. uzyskały (jest to łatwiejsze do zrobienia przy dużej liczbie mandatów do rozdania; przy małej mandatów może zabraknąć). W RP proporcjonalność mamy w wyborach do sejmu, sejmików województw, rad powiatów, oraz gmin liczących min. 20 000 mieszkańców. Czasem powszechnie stosowanego d'Hondta uzupełnia się listą ogólnopolską - część mandatów (d'Hondtem) rozdaje się w okręgach, część (też d'Hondtem) w skali ogólnokrajowej (np. 391 mandatów w okręgach, 69 w kraju) - i do organu idą kandydaci z list ogólnokrajowych. Nasza nowa ordynacja z 2001 zniosła tą instytucję, ale jak d'Hondt wrócił, to kto wie, co będzie dalej...

Przy systemie proporcjonalnym stosuje się też progi wyborcze - u nas na wstępie odrzuca się partie itp. które w skali krajowej nie uzyskały 5% (koalicje: 8%), i głosy oddane na pozostałe liczy się jako 100%, na podstawie którego ustala się proporcje. U nas tylko w wyborach do rad gmin nie stosuje się progów wyborczych. Zwolnienia z obowiązku uzbierania 5% mają partie mniejszości nar.

Sposoby przeciwdziałania negatywnym konsekwencjom zasady proporcjonalności: a) progi wyborcze (czy zwolnienia z nich dla mniejszości narodowych), b) wybór odpowiedniego systemu wyborczego, c) wprowadzenie w ograniczonym zakresie okręgów 1-mandatowych, d) zakaz nieuzasadnionych środków deformujących proporcję między liczbą oddanych głosów a liczbą związanych z nimi mandatów (np. gerrymandering), e) decyzje dot. wielkości okręgów wyborczych i liczby mandatów do zdobycia tam; f) dotacje i subwencje dla poważniejszych partii.

Techniki podziału mandatów: D'Hondt faworyzujący duże partie (u nas w wyborach do sejmu w latach konstytucji marcowej i w okresie 1993-97, potem przerwa 2001-02, a SLD przywróciło; jest też w ordynacji do organów stanowiących JST), w latach 2001-2002 w ordynacji do sejmu obowiązywał St. Laguë, bo AWS nie chciała, żeby SLD po wyborach dostało bezwzględną większość.

Technika d'Hondta: liczby głosów oddane na poszczególne listy dzieli się przez kolejne liczby naturalne (1,2,3,4), w liczbie równej liczbie mandatów do obsadzenia. Mandaty obejmują te listy, które otrzymują kolejne największe ilorazy. Np. okręg 3-mandatowy:

Partia:	LPR	Samoobrona	PIS	PO	SLD
Wynik:	9 000	6 000	1 500	300	3
1	9 000	6 000	1 500	300	3
2	4 500	3 000	750	150	1,5
3	3 000	2 000	500	100	1

Technika St. Laguë: tak samo jak przy d'Hondcie, ale z liczbami niepatrzystymi (1,3,5,7,9). Wersja skandynawska: 1,4 zamiast 1.

St. Laguë St. Laguë skandynawski (polski też, tak à propos):

Partia:	LPR	Samoobrona	PIS	PO	SLD	Partia:	LPR	Samoobrona	PIS	PO	SLD
Wynik:	9 000	6 000	1 500	300	3	Wynik:	9 000	6 000	1 500	300	3
1	9 000	6 000	1 500	300	3	1,4	6 429	4 285	1071	214	2,1
3	3 000	2 000	500	100	1	3	3 000	2 000	500	100	1
5	1 800	1 200	300	60	0,6	5	1 800	1 200	300	60	0,6

Technika Hare'a-Niemeyera: wyniki poszczególnych list dzieli się przez dzielnik wyborczy - iloraz liczby ważnie oddanych głosów do ilości mandatów do obsadzenia. Liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. Jeśli pozostaną nieobsadzone mandaty, problem rozwiązuje się na 2 sposoby: 1) metoda największej reszty: dodatkowe mandaty dajemy kolejno partiom, które mają największe reszty z danego dzielenia; 2) metoda największej średniej: przyznajemy te mandaty partiom, które uzyskają kolejne największe średnie (stosunek liczby uzyskanych głosów do liczby zdobytych mandatów w pierwszej fazie powiększonej o 1 mandat fikcyjny). Przykład w okręgu 4-mandatowym:

Partia:	LPR	Samoobrona	PIS	PO	SLD
Wynik: łącznie 16 803	9 000	6 000	1 500	300	3
16 803/ 4	4 200, 75	4 200,75	4 200,75	4 200,75	4 200,75
Wynik:	2,14	1,42	0, 35	0,07	0,00
Liczba mandatów:	2	1	0	0	0
Licząc z resztą	2	2	0	0	0

Sposoby głosowania: 1) imiennie: oddajemy głos na konkretnego kandydata (ale w gminach powyżej 20 tys. mieszkańców nasz głos jednocześnie pada na listę kandydatów, i tam ew. świadczy o preferencji dla określonego kandydata) - kandydaci poukładani są alfabetycznie (ew. obok wpisany komitet) -wyborca wybiera ich, a nie komitet, więc w razie opróżnienia mandatu przeprowadza się wybory uzupełniające); 2) na listę: a) bez preferencji: nie głosujemy na konkretne nazwiska, a na listy reprezentujące komitety wyborcze (komitet przyznaje mandaty, więc ma ścisłą kontrolę nad członkami organu przedstawicielskiego); b) z preferencją: jak przy imiennym w dużych gminach. Znaczenie prawne?

Sposoby w polskim prawie: 1) OWS: głosujemy imiennie na kandydatów z list - głos zasila partię - system mieszany, z preferencją personalną (tak samo w wyborach do rad gmin itp.). Przy wyborach do senatu głosujemy na poszczególnych kandydatów (tylu, ile mandatów jest w danym okręgu). 2) UWP oraz UBWWBPM: głosujemy bezpośrednio na kandydata nam pasującego.

Zarządzanie wyborów: 1) parlamentarne zarządza prezydent nie później niż 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji izb (tj. od dnia ich pierwszego zebrania), wyznaczając je na dzień wolny od pracy w ciągu 30 dni przed upływem tych 4 lat. W razie skrócenia kadencji zarządza się wybory na dzień nie później niż 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji. 2) prezydenckie: zarządza marszałek sejmu między 100-75 dniem przed upływem kadencji prezydenta, albo w ciągu 14 dni od opróżnienia urzędu prezydenta; odbywają się w ciągu 60 dni od zarządzenia. 3) do rad gmin itd.: zarządza wybory premier po zapoznaniu się z opinią PKW, w drodze rozporządzenia. Zarządzenie min. 30 dni przed upływem kadencji rady, data wyborów w ciągu 60 dni po upływie kadencji rady. 4) na wójtów itp.: zarządza premier, w tych samych terminach co przy radach.

Organizacja wyborów: odbywają się one w ramach obwodów głosowania (tworzonych przed rady gmin na wniosek wójta). Obwody łączą się w okręgi wyborcze.

Organizacja wyborów: 1) parlamentarne: w ramach obwodowych i okręgowych komisji wyborczych oraz PKW. PKW wydaje wiążące wytyczne dla niższych komisji, wydaje wyjaśnienia dla innych organów państwowych/samorządowych. Komisje składają się z sędziów (a PKW nawet z po 3 sędziów z NSA, SN i TK!) - zgłasza ich Minister Sprawiedliwości, a powołuje PKW. O co chodzi?

Sposoby umieszczania wyborców na listach: a) wybory parlamentarne: b) wybory samorządowe. Vet inte vad listy wyborcze är.

Okręg wyborczy a obwód głosowania: okręg wyborczy - jednostka terytorialna w ramach której obsadza się określoną liczbę mandatów. Obwód głosowania - jednostka terytorialna, w ramach której oddaje głosy określona grupa wyborców. W skład każdego okręgu wchodzi pewna liczba obwodów, w których głosują na tą samą listę kandydatów inne grupy wyborców. Na razie mamy 41 okręgów w wyborach parlamentarnych - okręgi liczą 7-19 mandatów. Żeby nie manipulować geografią wyborczą, OWS przewiduje, że granice okręgu nie mogą naruszać granic powiatów i miast na prawach powiatu, same okręgi zaś określono w załączniku stanowiącym integralną część OWS (a więc i zmienialnym tylko ustawowo). Zwykle okręg składa się z wielu obwodów, ale może być też odwrotnie.

Rozstrzyganie sporów wyborczych: A) spis wyborców: reklamację w sprawie nieprawidłowości sporządzenia spisu wnosi się do wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) albo do organu, który spis sporządził. Reklamacje te dotyczą zwł.: pominięcia w spisie, wpisania w nim osoby nieuprawnionej do wybierania albo niezamieszkałej stale na obszarze gminy, wpisania niewłaściwych danych osób wpisanych w spisie. Reklamację wójt/ burmistrz (prezydent miasta) rozpatruje i wydaje decyzję w ciągu 2 dni (3 przy samorządowych reklamacjach) - można wnieść na nią skargę w ciągu 2 dni (3 dni) do sądu rejonowego. B) rejestracja list kandydatów: jeśli zgłoszenie ma wady inne niż brak wymaganej liczby podpisów, to komisja wyborcza wzywa osobę zgłaszającą listę do usunięcia wad w ciągu 3 dni - po tym terminie postanawia o odmowie rejestracji listy w całości lub co do pojedynczych kandydatów. Od takiego postanowienia osobie zgłaszającej listę przysługuje odwołanie do PKW w ciągu 3 dni od dnia doręczenia - decyzja PKW ma charakter ostateczny. Analogicznie sprawa trafia do sądu okręgowego, jeśli sprawa dotyczy wady w postaci braku stosownej liczby podpisów. C) ważność wyborów: protest może powoływać się na bezprawność głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów. Jeśli protest opiera się na zarzucie popełnienia przestępstwa, może wnieść go każdy wyborca; normalnie wnosi wyborca z obszaru danego okręg u wyborczego. Protest może też wnieść przewodniczący właściwej komisji wyborczej i pełnomocnik wyborczy komitetu wyborczego. Protest wnosi się do SN/ właściwego sądu okręgowego w ciągu 7/14 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez PKW w Dz.U/od daty wyborów. SN/sąd okręgowy w postępowaniu nieprocesowym, w składzie 3 sędziów rozpatruje protest i wydaje opinię w jego sprawie (jeśli jest on w ogóle uzasadniony), w formie postanowienia. Rozstrzygnięcie zaś co do ważności wyborów (oraz o ważności wyboru kandydata, przeciwko któremu wniesiono protest), wydaje SN w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społ. i Spraw Pub., w formie uchwały. Od orzeczenia SN nie ma odwołania, od orzeczenia sądu okręgowego jest - do sądu apelacyjnego.

Wann ist meine Stimme ungültig? Głosujemy na tyle, na ile możemy (np. na jedną listę, 1 kandydata na prezydenta, 4 kandydatów na senatorów) - wówczas głos jest ważny, o ile w dobrym miejscu postawimy „x” (w kratce obok kandydata ważnego), a karta będzie urzędowo ustalona lub opieczętowana pieczęcią danej OKW. Jak napiszemy obok nazwisk kandydatów „musi odejść” lub „Kajtek bez majtek”, to w żadnym stopniu to na nasz głos nie wpłynie, jak mówi m.in. art. 161 OWS

Rejestr wyborców a spis wyborców: A) rejestr jest stałym dokumentem obejmującym stale zamieszkałe na obszarze gminy osoby z prawem wyborczym. Jest on podstawą sporządzania spisów. W rejestrze są nasze nazwiska, imiona, imię ojca, data urodzenia, PESEL, adres zamieszkania. Rejestr prowadzi gmina. Można być wpisanym tylko w jednym rejestrze. B) spis: wpisuje się nań osoby z prawem wybierania (a więc nie tylko stale zamieszkałe, a też czasowo przebywające na obszarze danej gminy). Można być wpisanym tylko do jednego spisu. Spis służy do przeprowadzania głosowania. Sporządza go i aktualizuje gmina, w 2 egzemplarzach - 1 trafia do właściwej obwodowej komisji wyborczej. Zawiera te same dane co rejestr. Sporządza się go też w szpitalach, zakładach pomocy społ., zakładach karnych, aresztach śledczych, na statkach morskich, w placówkach dyplomatycznych i konsularnych.

Zgłaszanie kandydatów na: A) posłów: robią to partie polityczne oraz wyborcy, oba podmioty w formie komitetów wyborczych z 1000 głosami poparcia. Komitety, partie (i ew. koalicje partii) przygotowują listy kandydatów (nie może być tam więcej kandydatów niż dwukrotna liczba mandatów w danym okręgu) - zgłaszane one są w okręgach wyborczych (wraz z m.in. oświadczeniami lustracyjnymi kandydatów). Listy okręgowe muszą być poparte min. 5000 głosów wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu (tylko komitety, które już zarejestrowały listy w min. ½ okręgów, są zwolnione z tego obowiązku). B) senatorów: takie same wymogi dot. komitetów i oświadczenie lustracyjnego. Zgłoszenie kandydatury na senatora musi być poparte min. 3000 podpisów wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu. W obu przypadkach rejestrują okręgowe komisje wyborcze (a odwołania do PKW).

Funkcje i podstawowe kompetencje PKW: nadzoruje: przestrzeganie prawa wyborczego, prowadzenie i aktualizowanie rejestru wyborców, sporządzanie spisów wyborców; powołuje i odwołuje OKW (odwołuje też obwodowe komisje wyborcze); rozpatruje skargi na działalność OKW; ustala wzory druków wyborczych, pieczęci itp.; ustala i ogłasza wyniki głosowania i wyniki wyborów w skali kraju; przedstawia po każdych wyborach parlamentarnych informację prezydentowi, marszałkom sejmu i senatu o realizacji przepisów ustawy i ewentualnych propozycji ich zmian. Wydaje wytyczne wiążące komisje wyborcze niższego stopnia, i wyjaśnienia dla organów adm. rządowej i JST, podległych im jednostek org. wykonujących zadania związane z wyborami, dla komitetów wyborczych, nadawców radiowych i telewizyjnych. Uchyla uchwały OKW podjęte z naruszeniem prawa lub niezgodnie ze swoimi wytycznymi, Może utworzyć na czas wyborów swoją inspekcję i określić jej zadania lub powierzyć wykonywanie jej zadań inspekcji OKW. PKW udostępnia wyniki wyborów.

Was machen die Gerichte? A) SN: stwierdza (nie)ważność wyborów (częściową albo całkowitą) - rozpatruje sprawozdanie PKW, ew. opinie swoich składów o protestach wyborczych, po czym w pełnym składzie Izby Pracy, Ubezpieczeń Społ. i Spraw Pub. podejmuje rozstrzygnięcie; ma na to 30 dni (wybory prezydenckie) albo 90 dni (parlamentarne). B) Sądy okręgowe: w wyborach samorządowych (do organów wykonawczych i prawodawczych) orzeka o (nie)ważności wyborów (częściowej - danego radnego, albo całkowitej). Rozpatrują też sprawy związane z nieuczciwymi metodami walk medialnych, oczerniania przeciwników itp.; C) Sądy apelacyjne: przyjmują odwołania od orzeczeń sądów okręgowych; ich orzeczenia są prawomocne. D) Sądy rejonowe: rozpatrują skargi dot. odmowy wpisania do rejestru lub spisu wyborców. There's some more to it.

Wygaśnięcie mandatu: A) posła, gdy: utraci prawo wybieralności, zostanie pozbawiony mandatu prawomocnym orzeczeniem TS, zrzecze się mandatu, umrze, odmówi złożenia ślubowania, złoży fałszywe oświadczenie lustracyjne, będzie w dniu wyborów (albo potem, w ciągu kadencji) sprawował stanowisko lub funkcję niepołączalną z mandatem poselskim (jeśli sprawuje ją w dniu wyborów, ma 14 dni od daty ogłoszenia wyników na złożenie marszałkowi sejmu oświadczenie o złożeniu rezygnacji z tej funkcji - jak nie, to mandat bye bye). Wygaśnięcie stwierdza w formie postanowienia marszałek sejmu, który zawiadamia kolejnego kandydata z tej samej listy okręgowej, który otrzymał kolejno najwyższą liczbę głosów, żeby zastąpił niesfornego (czy martwego) posła. B) senatora: wszystko tak samo, oprócz powoływania następcy - wówczas prezydent zarządza wybory uzupełniające do Senatu, w ciągu 3 miesięcy od dnia stwierdzenia wygaśnięcia mandatu senatora (chyba, że jest to ostatnie półrocze kadencji senatu) - wybory te przeprowadza się tylko na terytorium kraju. C) radnego: gdy odmówi złożenia ślubowania, umrze, pisemnie zrzecze się urzędu, nie będzie miał prawa wybieralności (m.in. na skutek prawomocnego skazującego wyroku sądowego za przestępstwo umyślne), naruszy ustawowy zakaz incompatibilitas. O wygaśnięciu mandatu stwierdza odpowiednia rada - przysługuje odwołanie do właściwego sądu okręgowego w ciągu 7 dni od dostarczenia decyzji.

Zasada incompatibilitas: A) konstytucja: nie można łączyć mandatu parlamentarzysty z funkcją: prezydenta, prezesa NBP/NIK, RPO/RPD i ich zastępców, członków RPP/KRRiTV, ambasadora, pracownika Kancelarii Sejmu/Senatu/Prezydenta, pracownika administracji rządowej (nie licząc członków RM i sekretarzy stanu); sędziego, prokuratora, urzędnika służby cywilnej, żołnierza w czynnej służbie, policjanta, funkcjonariusza służ ochrony państwa. B) inne ustawy: wójta/burmistrza/prezydenta miasta, radnego rady gminy/powiatu, sejmiku województwa, członka zarządu powiatu/ województwa/ związku komunalnego, w zarządzie/radzie regionalnej/branżowej kasy chorych.

Pojęcia 1: głosowanie: a) osobiste: bez pośrednictwa, b) przez pełnomocnika - ktoś inny pośredniczy przy oddawaniu naszego głosu (zgodnego z naszymi preferencjami); c) kumulatywne: dysponujemy kilkoma głosami - albo oddajemy każdy na innego kandydata, albo np. wszystkie na jednego; d) pozytywne: wskazujemy bliskich sercu kandydatów; e) negatywne: jak w PRL, wykreślamy tych, których nie lubimy.

Pojęcia 2: a) wybory uzupełniające: przeprowadzane, gdy w trakcie kadencji nastąpi opróżnienie mandatów prawidłowo obsadzonych (dokonuje się go tylko w okręgu/ach, które straciły przedstawiciela), b) wybory w drugiej turze: gdy w pierwszej żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości (zwykle: 50%), c) wybory ponowne: przeprowadzane ze względu na nieobsadzenie w wyborach powszechnych mandatów, w okręgu/ach, gdzie unieważniono wybory; d) lista krajowa: zgłaszana przez poszczególne partie w celu obsadzenia mandatów przyznawanych nie w okręgach, a w skali kraju (przyznawano je na podstawie wyników wyborczych w okręgach) - jeśli ktoś już dostał się z listy okręgowej, nie wchodził z ogólnopolskiej; e) norma przedstawicielstwa: proporcja między liczbą mieszkańców lub wyborców w danym okręgu/ kraju, a liczbą wybieranych przedstawicieli; u nas obowiązkowa, w USA czy Szwajcarii nie (2 senatorów/ deputowanych na stan/ kanton); normę tą mnożymy x liczbę mandatów do zdobycia w danym okręgu, i na tej podstawie tworzymy okręgi; f) komitet wyborczy: gremium organizujące promocję danej listy/ kandydata; zbierające dla niego podpisy, prowadzące kampanię; g) komisja wyborcza: państwowy organ przeprowadzający wybory i kontrolujący ich prawidłowość podczas ich trwania.

śniej, jeśli wystąpi z nim min. 115 posłów). W czasie stanu nadzwyczajnego i 90 dni po jego zakończeniu nie robi się wyborów.

K) PREZYDENT:

Wybory: 4-przymiotnikowe, tak samo uregulowane jak przy parlamencie (dodatkowe ograniczenie wiekowe prawa wyborczego biernego; zasada równości uproszczona, bo jest jeden wielki okręg wyborczy i 1 mandat do obsadzenia), zarządzane przez Marszałka Sejmu 7-6 miesięcy przed upływem kadencji urzędującego Pierwszego (w ciągu 14 dni po przedterminowym opróżnieniu urzędu); wyznacza on ich datę na dzień wolny od pracy między 100-75 dniem przed upływem kadencji Pierwszego (na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 60 dni od przedterminowego zarządzenia wyborów).

Kandydaci: zwolennicy danego kandydata tworzą komitet (min. 15 osób) za jego zgodą, i zbierają podpisy min. 100 000 wyborców (po uzbieraniu 1000 rejestrują komitet u PKW). Rejestracja w PKW najpóźniej 55 dni przed wyborami, zgłoszenie wraz z podpisami - max. 45 dni przed nimi. W razie odmowy rejestracji przez PKW przysługuje skarga do SN - orzeczenie SN jest prawomocne.

Wybory: brak wymogu frekwencji, wymóg bezwzględnej większości głosów (jeśli nie, to 2. tura po 14 dniach od dnia wyborów między 2-ma kandydatami z największą liczbą głosów; jeśli któryś rezygnuje itp., to wchodzi za niego następny w kolejności, i czas do 2. tury przedłuża się o kolejne 14 dni). SN ma 30 dni na sprawdzenie ważności wyboru prezydenta (jeśli się w tym terminie nie zmieści, prezydent obejmuje urząd - najwyżej można go później zdjąć z urzędu w czasie kadencji, przed TS).

Unieważnienie wyborów: orzeka o nim SN na podstawie złożonych protestów wyborczych. Protest musi dotyczyć istotnego naruszenia przepisów UWPRP albo przestępstwa przeciwko wyborom (istotnego= wpływającego na wynik wyborów). SN w pełnym składzie orzeka o (nie)ważności wyborów. Jeśli orzeknie o nieważności, postępowanie jak przy przedterminowym opróżnieniu urzędu.

Objęcie urzędu: po złożeniu przysięgi przez ZN (ostatniego dnia kadencji poprzedniego prezydenta) - zwykle wygłasza przy okazji orędzie. Po objęciu urzędu z elekta staje się prezydentem urzędującym, i zaczyna biec jego kadencja.

Wygaśnięcie mandatu: a) upływ kadencji, b) śmierć, c) zrzeczenie się urzędu, d) stwierdzenie nieważności wyboru prezydenta, e) uznanie przez ZN trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN), f) złożenie z urzędu orzeczeniem TS.

Zastępstwo: wykonuje je Marszałek Sejmu (gdy nie może - Marszałek Senatu), wobec całego zakresu kompetencji prezydenta (z wyjątkiem skracania kadencji Sejmu). Może być: a) sede plena (tymczasowe, gdy fotel prezydenta jest obsadzony, a ten nie może czasowo wykonywać funkcji z urzędem związanych), b) sede vacante (gdy fotel prezydencki jest opróżniony).

Odpowiedzialność: A) cywilna (tylko jako podmiotu prawa cywilnego, w zakresie niezwiązanym ze sprawowanym urzędem), B) za popełnienie przestępstwa zwykłego (odpowiedzialność wnioskowa przed TS: kara przewidziana w ustawie + złożenie z urzędu), C) za delikt konstytucyjny (czyn nieprzestępczy, którym prezydent w zakresie swojego urzędowania albo w związku z pełnionym urzędem naruszył konstytucję lub inną ustawę w sposób zawiniony: kara = złożenie z urzędu). Wniosek o postawienie prezydenta przed TS składa min. 140 posłów i senatorów, a musi się do niego przychylić min. 2/3 ustawowej liczby członków ZN (po rozpatrzeniu wniosku przez Komisję Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu). Jeśli się uda, to sprawowanie urzędu przez prezydenta ulega zawieszeniu (zastępuje go Marszałek Sejmu). Jeśli TS stwierdzi winę prezydenta, urząd zostaje opróżniony, przeprowadza się nowe wybory.

Funkcje ustrojowe prezydenta: a) reprezentacja państwa (jest najwyższym przedstawicielem państwa, uosabia jego godność, majestat, suwerenność itp.), b) gwarancja ciągłości władzy państwowej (różnie można to rozumieć - wychodzi na to, że jest arbitrem, że zapewnia funkcjonowanie państwa na wypadek stanów jego szczególnego zagrożenia - ale np. swojego następcy na wypadek wojny mianować nie może), c) strzeżenie przestrzegania konstytucji RP (ma konkretne kompetencje w tej dziedzinie), d) gwarancja suwerenności i bezpieczeństwa państwa, oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium (może wskazanie na kompetencje związane z obronnością państwa).

Kompetencje związane z działalnością parlamentu: a) organizacyjne (zarządzanie wyborów, zwoływanie pierwszych posiedzeń izb), b) inicjatywne (inicjatywa ustawodawcza, zarządzenie referendum za zgodą senatu), c) hamujące (weto ustawodawcze, kierowanie ustaw przed TK, skracanie kadencji sejmu). Może wygłosić do sejmu, senatu lub ZN orędzie - jest bezdyskusyjne!.

Kompetencje związane z rządem: A) powoływanie (desygnuje premiera, powołuje rząd, powołuje/ odwołuje ministrów za zgodą premiera, przyjmuje dymisję RM) - ma na to faktyczny wpływ tylko w warunkach słabości parlamentu; B) działalność: może zwołać Radę Gabinetową, współdziała w realizacji polityki państwa (zwł. zagranicznej). Co jeszcze? Zależy jak się dogaduje z rządem :P.

Kompetencje związane z czuwaniem nad zgodnością prawa z konstytucją: prawo weta, prawo skierowania ustawy do TK podczas procesu legislacji a także w akcie następczym.

Kompetencje związane z funkcją głowy państwa: A) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, B) mianuje i odwołuje polskich przedstawicieli przy innych państwach/ organizacjach międzynar. (+ przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli państw obcych/ organizacji międzynar.), C) reprezentuje państwo, D) jest zwierzchnikiem SZ, zarządza stan wojny (przy spełnieniu przesłanek i gdy sejm nie może się zebrać), D) zarządza mobilizację lub użycie SZ, E) wprowadza stany nadzwyczajne, F) ma prawo łaski (całkowitego/ częściowego darowania sprawcy prawomocnie orzeczonej kary, poza osobami skazanymi przez TS; decyzja indywidualna), G) nadaje ordery i odznaczenia, H) nadaje polskie obywatelstwo, udziela zgodę na zrzeczenie się go, I) zwraca się z orędziem do Sejmu, Senatu i ZN.

Kompetencje dot. bezpieczeństwa państwa: a) zwierzchnictwo nad SZ (w czasie pokoju sprawowane przez MON) - symboliczna funkcja, bez faktycznego dowództwa, ew. prawa do informacji i konsultacji [dlatego istnieje Rada Bezpieczeństwa Narodowego]), b) powoływanie Szefa Sztabu Generalnego, dowódców rodzajów sił zbrojnych; nadanie pierwszego stopnia oficerskiego i stopnia generalskiego (i równoległych), c) powołanie Naczelnego Dowódcy SZ w czasie zagrożenia bezpieczeństwa państwa, d) w czasie tym może też zarządzić na wniosek premiera mobilizację (całkowitą albo częściową) lub użycie SZ do obrony państwa.

RM, MON i prezydent wobec sił zbrojnych: MON faktycznie kieruje SZ (bo zwykle mamy stan pokoju :P) - sprawuje on cywilną kontrolę nad SZ. Prezydent główne mianuje, powołuje itp. Premier wysuwa kandydata na Naczelnego Dowódcę SZ, oraz wnioskuje o zarządzenie mobilizacji i użycie sił zbrojnych.

Rada Gabinetowa: RM + prezydent, bez kompetencji RM - tj. ew. ustalenia RG muszą być dopiero przełożone na wiążące akty i decyzje, co należy do RM, a prezydent nie ma na to żadnego wpływu. Jak RM nie chce, to nie wprowadzi tych ustaleń.

Kontrasygnata - współpodpis przez premiera (tylko premiera!) na akcie urzędowym głowy państwa. Kontrasygnatę składa premier, jeśli chce (jak nie chce, nie składa i prezydent nic mu nie może zrobić). Robi tak co do zasady ze wszystkimi aktami urzędowymi prezydenta (poza tymi realizującymi prerogatywy osobiste). Dzięki kontrasygnacie polityka egzekutywy jest bardziej spójna. Odpowiedzialność za kontrasygnowane akty prezydenta spada na premiera (a że on sam nie odpowiada politycznie - na cały rząd).

Akty urzędowe prezydenta: a) rozporządzenia (w celu konkretyzacji ustaw, b) zarządzenia (wiążące jednostki podporządkowane prezydentowi), c) postanowienia (czy tylko, czy „wnioski” itp. też? Chyba tylko postanowienia!), d) rozporządzenia z mocą ustawy (bym zapomniał :P). Akty urzędowe powinny mieć formę pisemną, skoro co do zasady podlegają kontrasygnacie. Akty urzędowe bez formy prawnej? Orędzie, ratyfikacja. Można je podzielić też na te z kontrasygnatą i te bez.

Kancelaria prezydenta: organ pomocniczy (wykonuje zadania związane z kompetencjami prezydenta; obsługuje merytorycznie, organizacyjnie, prawnie i technicznie prezydenta, szefa jego kancelarii, sekretarzy i podsekretarzy stanu). Prezydent sam nadaje jej statut, oraz powołuje i odwołuje szefa kancelarii. Obie kompetencje w ramach prerogatyw osobistych.

Utrojowa pozycja prezydenta w RP: a) jeden z członów 2-członowej egzekutywy, b) arbiter, czuwający nad konstytucyjną ciągłością państwa, interweniujący w razie zakłócenia normalnego obrazu stosunków na linii Sejm-Rząd, c) bezpośredni przedstawiciel narodu, d) organ obsadzany na określoną kadencję (możliwość pojedynczej reelekcji), e) odpowiedzialny konstytucyjnie (i ograniczany kontrasygnatą), f) nie może łączyć swojej funkcji z żadną inną funkcją pub. - zapewnia to dystans wobec innych organów, nie apolityczność. Wyraźnie oddziela się jego zadania (art. 126) od kompetencji (art. 133-144). Zakres działań wymieniony w 126 jest niepełny, bien entendu. Pojęcia z art. 126 pełnią dwojaką rolę: a) obiektywną: każdy jest zobowiązany do ich przestrzegania, b) subiektywną: nakładają na prezydenta szczególną odpowiedzialność za ich ochronę.

L) Rada Ministrów:

Powoływanie: przez prezydenta (ale za akceptacją parlamentu - zgodnie z zasadą parlamentaryzmu zracjonalizowanego), bezterminowo (ale z koniecznością przedstawienia przez prezydenta jej dymisji na 1. posiedzeniu nowo wybranego sejmu). Etapy: 1) prezydent desygnuje premiera (po złożeniu dymisji przez poprzedni rząd - wyjątek z Millerem), w takim terminie, żeby zmieścić się z powołaniem tego rządu w 14 dniach od dnia przyjęcia dymisji. Desygnowany premier dobiera sobie ministrów, prezydent powołuje rząd i odbiera od niego przysięgę (w tym momencie nowy rząd zastępuje stary). Rząd ma 14 dni na uzyskanie wotum zaufania od sejmu (bezwzględna większość głosów). 2) etap ten występuje, jeśli: a) rząd w etapie 1. nie otrzyma wotum zaufania, b) rząd nie zostanie powołany w terminie. Sejm w ciągu 14 od zamknięcia etapu 1. wybiera nową RM (najpierw premiera na wniosek grup min. 46 posłów, potem dobranego przez niego członków RM) - bezwzględną większością głosów. Marszałek Sejmu wręcza prezydentowi niezwłocznie uchwałę o powołaniu rząd, a prezydent powołuje go i odbiera odeń przysięgę. 3) Jeśli Sejm nie wyłoni rządu, powtarza się procedura z etapu 1., ale już z wymogiem względnej większości w Sejmie (tj. więcej głosów za niż przeciw, nie liczymy wstrzymujących się). Jeśli się uda, ufff. Jeśli nie, nowo mianowany przez prezydenta rząd dalej pracuje, ale prezydent musi skrócić kadencję sejmu i zarządzić nowe wybory.

Odwoływanie: zawsze w formie dymisji: 1) dobrowolnej (złożonej przez premiera z jakichkolwiek powodów - jeśli tylko przyjmie ją prezydent), 2) przymusowej: w razie śmierci premiera, nieudzielenia RM wotum zaufania, udzielenia RM wotum nieufności, rozpoczęcia nowej kadencji parlamentu. Wraz z RM dymisję składają (wice)wojewodowie, (pod)sekretarze stanu.

Odpowiedzialność:

1. parlamentarna: zawsze większością ustawowej liczby posłów (kworum nie podano); głosowanie min. 7 dni po zgłoszeniu wniosku; ponownie wniosek w tej samej sprawie nie może być złożony wcześniej niż 3 miesiące po głosowaniu (chyba, że wystąpi z nim grupa min. 115 posłów): a) RM: wniosek min. 46 posłów; wotum konstruktywne, z równoczesnym podaniem we wniosku nazwiska kandydata na nowego premiera; jeśli się uda, premier składa dymisję rządu, prezydent przyjmuje, a sejm wybiera nowego premiera (bezwzględna większość głosów) - prezydent powołuje nowy rząd i odbiera przysięgę; b) członka RM: wniosek min. 69 posłów; odpowiedzialność za sprawy związane z zakresem działania; jak się uda, prezydent odwołuje ministra).

2. konstytucyjna: członków RM za delikty konstytucyjne, na wniosek prezydenta/ min. 115 posłów - wniosek rozpatruje Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej, jeśli uzna go za zasadny, występuje do sejmu o pociągnięcie danej osoby do odpowiedzialności przed TS. Sejm musi wycisnąć z siebie głosy 2/3 ustawowej liczby posłów.

Zakres działania RM: nieograniczony, bo jest domniemanie kompetencji w sprawach związanych z polityką państwa dla RM. Najważniejsze funkcje: a) kieruje administracją rządową (zwł. koordynuje i kontroluje działalność jej organów), b) kieruje wykonaniem budżetu państwa (razem z MF. Zwł. uchwala projekt budżetu/ zamknięcie rachunków państwowych/ sprawozdanie z wykonania budżetu), c) kieruje polityką zewnętrzną (zwł. zawiera umowy wymagające ratyfikacji, wypowiada inne umowy), d) zapewnia wykonywanie ustaw (równocześnie mając możliwość wpływania na parlament inicjatywą, prawem nadawania swoim projektom charakteru pilnego, prawem zgłaszania poprawek), e) zapewnia zewnętrzne i wewnętrzne bezpieczeństwo państwa i porządek pub. (zwł. wyraża zgodę na pobyt/ przemieszczanie się obcych wojsk przez terytorium RP, corocznie ustala liczbę poborowych; współpracuje aktywnie z prezydentem), f) wydaje akty podustawowe.

Skład: obowiązkowo prezes i ministrowie, dodatkowo wiceministrowie (jeśli powołani) oraz przewodniczący komitetów wskazanych w ustawach (mogą być nimi np. ministrowie czy premier). RM to organ kolegialny, ale pominięto w konstytucji zapis, że „działa kolegialnie”, można więc przyjąć istnienie pewnej struktury w ramach RM.

Prezes RM: silny szef rządu, nie „premier”. Co robi? a) tworzy rząd i zmienia jego skład; b) ustala szczegółowy zakres działania ministrów, wpływa na obsadę gł. stanowisk w ministerstwach; c) powołuje kierowników wielu urzędów centralnych, pełnomocników rządu, szefa swojej kancelarii, d) organizuje prace rządu, określa sposoby realizacji jego polityki, kontroluje i koordynuje pracę członków rządu, rozstrzyga spory kompetencyjne między nimi, może żądać informacji, sprawozdań, dokumentów, e) kieruje terenową administracją rządową (powołuje/ odwołuje [wice]wojewodów), jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej, i zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej, f) nadzoruje działalność JST (w zakresie legalności ich prawodawstwa), g) może wydawać rozporządzenia.

Ministrowie: są członkami RM, uczestniczą w posiedzeniach, przedstawiają stanowiska, głosują, inicjują politykę rządu w zakresie własnego działania. A) działowi: kierują określonymi działami administracji rządowej, muszą być powołani, są jednoosobowymi naczelnymi organami adm.; mogą wydawać zarządzenia i rozporządzenia; ich decyzja adm. mają charakter ostateczny (podlegają tylko kontroli sądowej). Mają własne ministerstwa. B) bez teki: wypełniają zadania wyznaczone przez premiera w drodze rozporządzenia; nie mają własnych ministerstw (a tylko niewielki zespół urzędniczy do obsługi).

Ministerstwo: urząd mający na celu obsługę ministra. Ma podwójną strukturę: a) polityczną (kierownicza: sekretarz i podsekretarze stanu), b) urzędniczą (departamenty, sekretariaty, wydziały). Tej ostatniej nie powinna obejmować odpowiedzialność polityczna rządu ani zmiany personalne na stanowiskach ministrów.

Kierownik urzędu centralnego: kieruje organem o resortowo wyodrębnionym charakterze; organ obejmuje swoim zakresem działania całe terytorium państwa, nie jest kierowany przez ministra ani komitet wchodzący w skład RM. Kierownicy nie wchodzą do RM, ani nie są powoływani/ odwoływani jak ministrowie, nie odpowiadają przed sejmem/ TS. Urzędy te to np.: ABW, AW, GUS (podległe premierowi), Komendant Główny Policji, Szef Obrony Cywilnej Kraju (podległe ministrom).

Praca RM: A) posiedzenia (premier je zwołuje, ustala ich porządek dzienny, przewodniczy im) - odbywają się w ustalonych terminach (od czasów Mazowieckiego we wtorki). Uczestniczą w nich ministrowie (obowiązkowo, ew. wyręczają się innymi osobami z kierownictwa ministerstwa, a przy podejmowaniu rozstrzygnięć - innymi, wskazanymi przez premiera ministrami), inne osoby (zapraszane/ wzywane przez premiera; także wg dobrego zwyczaju przedstawiciel prezydenta). B) uzgodnienia korespondencyjne (dokument przyjęty, jeśli nikt nie zgłosi zastrzeżeń - jeśli zgłosi, to sprawę omawia się na posiedzeniu).

Charakter prawny: A) rozporządzeń RM: normatywne, wydawane na podst. szczegółowego upoważnienia ustawowego, w celu wykonania ustawy; zgodne z ustawami, nie wkraczające w materię objętą wyłącznością ustawy. B) uchwał RM: adresowane do jednostek organizacyjnie podległych RM, wydawane na podst. ogólnych kompetencji konstytucyjnych (nie trzeba upoważnienia ustawowego); zgodne z ustawami i rozporządzeniami; nietworzące samoistnie obowiązków/ uprawnień obywateli, osób prawnych itp. Obie formy działalności RM kontroluje TK.

Wojewoda: powoływany/ odwoływany przez premiera (powoływany na wniosek MSWiA), ma domniemanie kompetencji w zakresie administracji rządowej w województwie. Funkcje: reprezentacja RM w województwie, zwierzchnictwo zespolonej adm. rządowej, nadzór nad JST, reprezentacja SP w zakresie i na zasadach określonych ustawowo. W ramach swoich funkcji m.in.: adaptuje politykę rządu do warunków lokalnych; przedstawia RM projekty dokumentów rządowych w sprawach dot. województwa, wpływa na obsadę stanowisk w adm. niezespolonej; wykonuje i koordynuje zadania dot. bezpieczeństwa i obronności państwa; kieruje adm. rządową i samorządową w sytuacjach nadzwyczajnych; kieruje adm. rządową zespoloną i zapewnia warunki do jej skutecznego działania, ponosi odpowiedzialność za jego efekty. Jest dużo, tyle starczy. :/.

Administracja zespolona: charakteryzująca się zespoleniem z rządem (tj. jest z nim bezpośrednio związane finansowo, personalnie, kompetencyjnie i organizacyjnie). Administracja niezespolona: terenowe organy adm. rządowej podległe danemu ministrowi/ kierownicy państwowych osób pr./ jednostek organizacyjnych.

Pozycja ustrojowa RM: a) jeden z 2 podstawowych organów władzy wykonawczej, równorzędny wobec prezydenta, b) odpowiedzialna politycznie przed sejmem, a konstytucyjnie (indywidualnie) przed TS, c) organ kolegialny, składa się z odrębnych, jednoosobowych organów konstytucyjnych o własnym zakresie kompetencji, d) skupia najważniejsze rozstrzygnięcia bieżącego prowadzenia polityki państwa (ma domniemanie kompetencji w dziedzinie spraw polityki państwa), e) kieruje całym systemem administracji rządowej, a także nadzoruje (poprzez premiera) działalność JST.

M) Samorząd terytorialny

Samorząd jest wyodrębnioną z mocy prawa grupą społ., powołaną do samodzielnego wykonywania zadań z zakresu adm. pub., posiadającą własną organizację, zbudowaną wokół zasady przedstawicielstwa. Wyodrębnia się korporacje komunalne i przyznaje się im szczególny status prawny (w tym osobowość prawną), pozwalający na samodzielne zarządzanie swoimi sprawami. Samorząd sam się rządzi, sam się finansuje; sam dysponuje mieniem komunalnym; sam realizuje określone zadania.

Samorząd - administracja sprawowana przez odrębne od państwa osoby prawne, w zakresie spraw nie objętych monopolem państwa; autonomia - status prawny polegający na upoważnieniu jednostki do stanowienia aktów o mocy ustawy, w ograniczonym zakresie; federacja - ustrój państwowy polegający na nadaniu znacznych kompetencji jednostkom terytorialnym, wprowadzeniu dualistycznego systemu organów i prawa; konfederacja - związek państw :P

Konstytucyjne zasady dot. samorządu terytorialnego: a) zasada domniemania kompetencji w sprawach zadań pub. na rzecz samorządu; b) zasada domniemania kompetencji w zakresie zadań samorządowych na rzecz gminy (podstawowej JST); c) zasada finansowania zadań powierzonych samorządowi, d) zasada demokratycznego funkcjonowania samorządu, e) zasada nadzoru nad JST.

Wspólnota samorządowa: ogół obywateli zamieszkujących dane terytorium, którzy wykonują zadania pub. w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność; posiada osobowość prawną, a jej samodzielność podlega ochronie sądowej.

Status ustrojowy JST: gmina to podstawowa JST, wykonująca wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych JST. Może funkcjonować jako podmiot prawa prywatnego, jak i podmiot publicznoprawny (posługujący się władztwem pub.; zadania własne wykonuje we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność, celem zaspokojenia potrzeb mieszkańców). Gmina jest niezależna od adm. rządowej. Jako JST została przewidziana już w konstytucji, podczas gdy istnienie innych JST zasadza się wyłącznie na woli ustawodawcy zwykłego. Powiat i gmina funkcjonują wyłącznie jako JST, województwo jest też jednostką terytorialną administracji rządowej.

Gmina: jej organ stanowiący to rada gminy (wybierana na 4 lata w wyborach 4-przymiotnikowych, proporcjonalnych; w gminach do 20 000 mieszkańców obowiązuje system większości względnej): wybiera ona swojego przewodniczącego i wiceprzewodniczących, powołuje komisje stałe i nadzwyczajne (w skład komisji mogą wchodzić nie-radni) i komisję rewizyjną (for councellors only). Radę można odwołać przed upływem kadencji, jeśli: a) tak postanowią mieszkańcy w referendum, b) zostanie rozwiązana przez Sejm. Egzekutywa: wójt/ burmistrz/ prezydent miasta - wybierany na 4 lata większością bezwzględną (jest możliwość przeprowadzenia 2. tury) w wyborach bezpośrednich. Rada nie może więc odwołać wójta, ale może podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w tej sprawie, na wniosek: a) swój (jeśli nie udzieli absolutorium z wykonania budżetu, ma 14 dni na podjęcie uchwały o przeprowadzeniu referendum, bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady), b) swój (z innego powodu, do podjęcia uchwały potrzeba 3/5 głosów ustawowego składu), c) mieszkańców (po normalnemu). W gminie można tworzyć jednostki pomocnicze egzekutywy: sołectwa, osiedla, dzielnice). Kompetencje gminy: niewyliczalne, ale wg art. 7 ust. 1 uSG składają się na nie m.in.: zadania pub. niezastrzeżone ustawami na rzecz adm. rządowej, lokalne sprawy pub. nie zastrzeżone innym organom, zadania własne gminy (obowiązkowe i fakultatywne), obowiązek wykonywania zadań zleconych. Kompetencje rady gminy: m.in. uchwalanie budżetu i kontrola jego wykonania; uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, programów gosp.; podejmowanie uchwał w sprawie podatków i opłat; uchwalanie statutu; wydawanie aktów prawa miejscowego. Kompetencje wójta: przygotowywanie projektów uchwał; wykonywanie budżetu; gospodarowanie mieniem komunalnym; polityka personalna w gminnych jednostkach org.

Powiat: organ stanowiący to rada powiatu (wybierana jak wyżej, proporcjonalnie). Radę można dodatkowo odwołać, jeżeli w ciągu 3 miesięcy od ogłoszenia wyników wyborów do niej nie wybierze zarządu. Odmienne kompetencje rady powiatu od rady gminy: powołuje i odwołuje zarząd, kontroluje jego działalność; stanowi o kierunkach jego działania, rozpatruje sprawozdania z jego działalności. Egzekutywą jest zarząd powiatu: rada powołuje starostę, ten proponuje zaś skład zarządu. Kompetencje w zasadzie jak w gminie. Kompetencje powiatu są nieco inne, obejmują zadania ponadgminne (związane z edukacją, ochroną zdrowia, transportem, drogami pub., ochroną środowiska, przeciwdziałaniem bezrobociu, obronnością itp.). Powiaty tworzy się, znosi, zmienia granice rozporządzeniem RM. Powiaty dzielą się na ziemskie (graniczące ze sobą gminy) i miejskie (miasta na prawach powiatu: z mocy prawa są takimi miasta liczące ponad 100 000 mieszkańców lub te, które przed reformą adm. były siedzibami województw).

Województwo: legislatywa to sejmik województwa, działający jak w przypadku powiatu. Egzekutywa to zarząd, powoływany przez sejmik, na wniosek marszałka (powołanego przez sejmik). Kompetencje podobne jak przy powiecie. Kompetencje województwa: zadania z zakresu promocji i ochrony zdrowia, zagospodarowania przestrzennego, przeciwdziałania bezrobociu, prowadzenia polityki regionalnej, określania strategii i prowadzenia polityki rozwoju województwa. Województwo tworzy się ustawowo.

Referendum lokalne: przeprowadza się je w sprawach dot. danej wspólnoty samorządowej mieszczących się w zakresie zadań i kompetencji jej organów (fakultatywnie), zwł. w sprawie odwołania legislatywy JST przed upływem kadencji (obligatoryjnie) czy samoopodatkowania się gminy (obligatoryjnie). Referendum zarządza rada bezwzględną większością głosów, z inicjatywy własnej lub mieszkańców (podpisy 10% wyborców, 5% w województwie). Wynik jest ważny, jeżeli większość opowie się za którąś opcją (przy samoopodatkowaniu się: 2/3 głosów), oraz jeżeli frekwencja przekroczy 30%. Referendum dot. odwołania legislatywy nie może odbyć się wcześniej niż po upływie 12 miesięcy od dnia wyborów lub ostatniego referendum w sprawie odwołania; również wówczas, gdy data ew. wyborów przedterminowych miałaby przypaść na okres 6 miesięcy przed zakończeniem kadencji organu.

Nadzór i kontrola nad samorządem: dokonywany tylko przez odpowiednie organy (premier, wojewoda, regionalne izby obrachunkowe), z użyciem prawnych środków władczego oddziaływania określonych prawem, ale stosowanych tylko w takim zakresie, w jakim nie wyręczają organu nadzorowanego w jego działalności. Nadzór dokonywany jest tylko z punktu widzenia legalności. Środki nadzorcze: a) żądanie niezbędnych informacji i sprawozdań, wizytowania JST, b) stwierdzenie nieważności sprzecznej z prawem uchwały organu JST (przysługuje odwołanie do sądu adm.), c) wstrzymanie wykonania uchwały organu JST z momentem stwierdzenia jej nieważności, d) zawieszenie organów JST i ustanowienie zarządu komisarycznego na okres do 2 lat (nie dłużej niż do nowych wyborów) - robi to tylko premier, jeśli nieskuteczność organów JST w wykonywaniu zadań pub. przedłuża się i nie rokuje nadziei na szybką poprawę; e) rozwiązanie zarządu (odwołanie wójta przez premiera, rozwiązanie zarządu powiatu przez wojewodę, rozwiązanie zarządu województwa przez premiera; w razie powtarzającego się naruszania konstytucji lub ustaw przez ten organ). Wszystkie rozstrzygnięcia nadzorcze podlegają zaskarżeniu do sądów adm. pod zarzutem ich niezgodności z prawem.

Poza systemem nadzoru jest: a) rozwiązanie legislatywy przez Sejm na wniosek premiera (jeśli rada rażąco narusza konstytucję lub ustawy), b) skarga na uchwałę organu JST czy jego bezczynność, c) instancyjna kontrola wydawanych przez JST decyzji dot. adm. pub.(str. 330 Garlicki).

Kwestionowanie decyzji adm. i uchwały rady gminy: decyzję można zakwestionować przed organem wyższego szczebla, ew. w sądzie adm.; uchwałę rady gminy można zakwestionować przed sądem adm.; może ją też zakwestionować organ nadzorujący, stwierdzając jej nieważność ex tunc.

N) Sądy:

Władza sądownicza: sprawowana przez sądy i trybunały, w oparciu o ustawy i konstytucję, oraz sformalizowane procedury (z akcentem na zasadę kontradyktoryjności); rozstrzygająca prawne sprawy i spory powstające podczas stosowania/ stanowienia prawa; oparta o zasadę niezawisłości sędziowskiej. Węższym pojęciem jest „wymiar sprawiedliwości” (sprawują go tylko sądy: SN, sądy powszechne i szczególne [konstytucja nie używa tego pojęcia, a mówi „wojskowe i adm.”, żeby podkreślić, że innych nie ma i być nie może - tylko na czas wojny można ustanowić sąd wyjątkowy lub tryb doraźny). „Wymiar sprawiedliwości” to podstawowa funkcja władzy sądowniczej: działalność państwa polegająca na wiążącym rozstrzyganiu sporów o prawo, w których min. 1 ze stron jest jednostka (lub podmiot podobny, np. osoba pr.). Organy pozasądowe też mogą rozstrzygać spory o prawo, ale sądy muszą mieć możliwość je zweryfikować.

Powoływanie sędziów: kandydat musi mieć ukończone 29 lat i studia prawnicze (z tytułem min. mgr), odbytą aplikację sędziowską/ prokuratorską (zakończoną egzaminem), min. roczny staż jako asesor sądowy/ prokuratorski lub referendarz sądowych; pełnię praw cywilnych i obywatelskich, nieskazitelny charakter; obywatelstwo polskie. Wymóg stażu, aplikacji i asesury nie dotyczy prof. i dr. hab. nauk pr. Procedura: zgromadzenie ogólne sędziów danego sądu (okręgowego w przypadku rejonowych) aprobuje w głosowaniu tajnym podwójną liczbę kandydatów, przekazuje o tym informację prezesowi sądu, a ten - KRS (w przypadku sądów powszechnych info musi przejść przez sito Ministra Sprawiedliwości, który może też wysunąć własnych kandydatów, niemile widzianych jednak przez KRS). KRS w tajnym głosowaniu wybiera kandydatury do przedstawienia prezydentowi. Prezydent powołuje na stanowisko na czas nieoznaczony (do usranej śmierci, albo do awansu - wówczas powołuje ponownie, już na inne stanowisko).

SN: I prezes i prezesi powoływani przez prezydenta (pierwszy na 6 lat, spośród kandydatów przedstawionych przez ZOSSN, spośród sędziów SN w stanie czynnym; prezesi powoływani przez prezydenta na wniosek I prezesa). Sędziom SN stawia się dodatkowe wymogi: wysoki poziom wiedzy prawniczej, min. 10-letni staż na stanowisku sędziego lub prokuratora lub w zawodzie adwokata, radcy prawnego lub notariusza (stażowy wymóg nie odnosi się do prof. ani dr. hab.). I Prezes kieruje administracyjnie pracą SN, jest z urzędu przewodniczącym TS i członkiem KRS. Ma własną kancelarię. Prezesi stoją na czele każdej z 4 izb (Cywilnej; Karnej; Wojskowej; Pracy, ubezpieczeń społ. i spraw pub.). Co robi SN? 1) rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń sądów powszechnych i wojskowych (już nie nadzoruje orzeczeń NSA ani wsa): orzeka jako organ 2. instancji w niektórych sprawach wojskowych; rozpoznaje kasacje; 2) podejmuje uchwały rozstrzygające wątpliwe lub niejednoznaczne zagadnienia prawne; wydaje w tym celu uchwały w konkretnej sprawie (odpowiedzi na zapytania prawne SA) albo uchwały w procedurze abstrakcyjnej (na wniosek RPO, I prezesa SN, Prokuratora Generalnego) - uchwały podejmuje min. w składzie 7 sędziów, uchylić się od nich może tylko całą izbą), 3) robi inne rzeczy (np. stwierdza ważność wyborów i referendów, opiniuje projekty ustaw i innych aktów normatywnych).

Sądy powszechne: 3-szczeblowe, z domniemaniem kompetencji na ich rzecz. A) rejonowe: tworzone w gminie (lub jej części -np. w W-wie) lub dla wielu gmin; są organami 1. instancji w sprawach karnych i cywilnych. Większe z nich dzielą się na wydział cywilny, karny, ksiąg wieczystych, ew. rodzinny, pracy, gospodarczy, grodzki (do orzekania w I instancji w sprawach o wykroczenia; też wykroczenia i przestępstwa skarbowe - 2. instancją jest wtedy wydział karny sądu rejonowego). B) okręgowe: tworzone niezależnie od siatki podziału terytorialnego; organy 2. instancji wobec orzeczeń sądów rejonowych; organy 1. instancji w sprawach bardziej skomplikowanych lub poważnych. Wydziały: cywilny, karny, penitencjarny, ew. pracy, ubezpieczeń społ., gospodarczy; (w sądzie okręgowym w W-wie jest jednostka antymonopolowa i jednostka ds. rejestrowych). C) apelacyjne (dla obszaru obejmującego kilka okręgów - obecnie 10 SA); organ 2. instancji wobec przeczeń sądów okręgowych. Wydziały: cywilny, karny, pracy, ubezpieczeń społ.; (w SA w W-wie wydział lustracyjny ponadto).

Organy sądów powszechnych: 1) Prezes: administruje, kieruje sądem, reprezentuje go na zewnątrz, sprawuje nadzór adm. nad sądami niższymi. Powołuje go (i odwołuje, także przed upływem kadencji w określonych przypadkach) na 6 lat (4 w sądach rejonowych) Minister Sprawiedliwości (po konsultacji z ZO danego sądu - może podjąć decyzję wbrew woli ZO, ale wówczas musi ją pozytywnie zaopiniować KRS). 2) ZO: we wszystkich sądach oprócz rejonowych (te reprezentuje ZO danego sądu okręgowego, z sędziami danego sądu rejonowego w składzie), tworzone przez wszystkich sędziów danego sądu. Przedstawia KRS kandydatów na jego sędziów; opiniuje kandydaturę prezesa sądu; wybiera kolegium; wysłuchuje informacji prezesa i kolegium. 3) Kolegium: 4-10 sędziów wybieranych przez ZO. Ustala podział czynności i zasady przydzielania spraw; wyraża opinie w sprawach personalnych itp.

Sądy wojskowe: garnizonowe i okręgowe (2. instancją w sprawach, gdzie 1-wszą jest sąd okręgowy, jest Izba Wojskowa SN). Kasacja: do Izby Wojskowej SN. Organ samorządowy to ZOSSW (obejmuje wszystkich sędziów tych sądów) - to ono przedstawia KRS kandydatów na sędziów sądów wojskowych. Sędzia taki musi spełnić standardowe wymogi, i być oficerem w służbie czynnej.

Sądy adm.: od 1.1.04 sądownictwo adm. jest 2-instancyjne. Was machen die Verwaltungsgerichte? Orzekają w sprawach: 1) skarg na dotyczące sytuacji prawnej jednostki władcze rozstrzygnięcia organów adm. pub. (skargi takie wnosi się po wyczerpaniu drogi adm.; sąd adm. bada tylko legalność, a nie zasadność merytoryczną decyzji). Sprawa zawsze trafia do danego wsa (choćby decyzję podjął organ centralny), a od wyroku przysługuje (stronom, RPO, prokuratorowi) kasacja do NSA. 2) skarg na akty organów JST podejmowane w sprawach adm. publicznej, i na akty terenowej adm. rządowej. Wyraz kontroli sądów adm. nad legalnością działań samorządu. 3) sporów o właściwość (sądzi NSA) pomiędzy organami JST a organami adm. rządowej/ samorządowymi kolegiami odwoławczymi. NSA: nadzoruje działalność orzeczniczą wsa (rozpoznaje skargi kasacyjne i zażalenia); wydaje uchwały w celu wyjaśnienia prawnych wątpliwości (w odpowiedzi na konkretne zapytania, albo jako abstrakcyjne wyjaśnienia na wniosek RPO, prezesa NSA, Prokuratora Generalnego). Dzieli się na izby: Finansową, Gosp., Ogólnoadm. Prezesa NSA powołuje prezydent na 6 lat spośród 2 kandydatów przedstawionych przez ZOSNSA. Wiceprezesów powołuje prezydent za zgodą prezesa (stoją oni na czele izby NSA: Ogólnoadm., Finansowej, Gosp.). Sędziów powołuje prezydent od razu do NSA albo wsa. Prezes zapewnia organizacyjne warunki działania NSA i wsa. WSA: sędziów powołuje prezydent spośród kandydatów KRS, a tych przedstawiają ZO danych wsa.

KRS mieszany, składa się z przedstawicieli egzekutywy (MS, osoba powołana przez prezydenta), legislatywy (4 posłów, 2 senatorów wybieranych przez izby na 4 lata) i judykatury (I prezes SN, prezes NSA, 15 sędziów: 2 z SN, 2 z sądów adm., 1 z wojskowych, 2 z SA, 8 z okręgowych; wybierają ich na 4 lata ZO, albo zgromadzenie przedstawicieli ZO danych sądów). Reprezentuje interes władzy sądowniczej; chroni niezawisłość sędziów i niezależność sądów. Kompetencje: przedstawia prezydentowi wnioski dot. powołania sędziów; rozstrzyga o przeniesieniu sędziego na inne miejsce służbowe ze wzgl. na powagę stanowiska sędziego; opiniuje propozycje zmian ustroju sądów i wynagrodzeń sędziów; wypowiada się w sprawach etyki zawodowej sędziów; wysłuchuje i omawia różne informacje o działalności sądów i problemach sądownictwa. Decyzje KRS nie są ostateczne, podlegają weryfikacji w SN.

Konstytucyjne zasady sądownictwa: A) 2-instancyjność: wymóg minimalny w postępowaniu sądowym - nie obowiązuje w postępowaniu pozasądowym; praktyka pokaże, czy postępowanie przez organem pozasądowym to już 1. instancja. B) udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości: poprzez ławników, obowiązkowych w postępowaniu w 1. instancji w sądach powszechnych i wojskowych. Wymogi: 30 lat, nieskazitelny charakter, praca/ zamieszkanie w miejscu kandydowania już min. 1 rok; `niebycie' funkcjonariuszem służby więziennej/ policji, adwokatem, radcą, duchownym, pracownikiem sądu/ prokuratury. C) prawo do sądu: dostęp do sądu (i procesu przed właściwym, niezależnym, bezstronnym i niezawisłym sądem); faktyczna możliwość dochodzenia praw (np. niewysokie koszty sądowe); prawo do uzyskania wyroku sądowego. D) prawo do obrony: we wszystkich stadiach postępowania karnego. Formalnie (prawo posiadania obrońcy) i materialnie (takie ukształtowanie procedury, żeby dać oskarżonemu możliwość występowania jako pełnoprawnemu uczestnikowi procesu). E) jawność rozprawy: z zasady publiczność ma dostęp do sali sądowej i obserwowania przebiegu rozprawy (ograniczony ze wzgl. na moralność, bezpieczeństwo państwa, porządek pub., ochronę życia prywatnego stron, inny ważny interes prywatny); zawsze dostęp mają strony, ich przedstawiciele i po 2 osoby przez nich wskazane. F) zasady praworządnego procesu (nullum crimen et nulla poena sine lege, domniemanie niewinności, ochrona wolności, nietykalności osobistej, zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania, w tym zakaz kar cielesnych).

Zasada niezależności sądów: władza wykonawcza ani ustawodawcza nie mogą przejmować funkcji lub kontroli nad orzecznictwem sądów. Prezydent z prawem łaski, parlament wydający ustawy (podstawy funkcjonowania sędziów), ew. ustalający ustawowo zasady amnestii i abolicji. A poza tymi wyjątkami hulaj sędzia, piekła nie ma.

Zasada niezawisłości sędziów: konieczność stworzenia sędziemu pozycji umożliwiającej mu orzekanie w sposób zgodny z własnym sumieniem (i prawem), bez wpływania jakimikolwiek naciskami. Niezależność od stron sporu i od organów państwa. Gwarancje:

1. aspekt merytoryczny: podległość tylko konstytucji i ustawom (ratyfikowanym ustawowo umowom międzynar. też, ale już aktom podustawowym nie). Część doktryny chce możliwości podważenia konstytucyjności ustawy przez sędziego (i niezastosowania jej), ale prawo daje mu tylko możliwość wystosowania zapytania do TK.

2. aspekt personalny: 1) powoływanie na czas nieoznaczony (przejście w stan spoczynku po ukończeniu 65. roku życia [70 za zgodą KRS, i w przypadku sędziów NSA i SN]), 2) nieusuwalność (tylko w przypadkach określonych ustawą można złożyć sędziego z urzędu, na mocy orzeczenia sądu [też dyscyplinarnego]; ew. można przenieść w stan spoczynku ze wzgl. na stan zdrowia lub w razie zmian w organizacji sądowej), 3) nieprzenaszalność (wbrew własnej woli nie można przenieść sędziego do innego sądu/ na inne stanowisko, ew. na mocy orzeczenia sądu w przypadku określonym ustawą), 4) immunitet (zatrzymać/ aresztować/ pociągać do odpowiedzialności karnej/ pozbawić wolności można tylko za zgodą danego sądu; przy ujęciu na gorącym uczynku przestępstwa można zatrzymać/ aresztować tylko, jeśli jest to niezbędne); 5) odpowiedzialność dyscyplinarna (za naruszenie obowiązków sędziowskich/ wykroczenia; przed organami wyłanianymi przez samorząd sędziów); 6) niepołączalność stanowisk (i np. obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym), 7) apolityczność (ale można kandydować w wyborach, jak I prezes SN w 1995; po uzyskaniu mandatu należy zrzec się funkcji sędziego); 8) status materialny i zasady wynagradzania (wg odmiennej od zwykłej regulacji ustawowej; równe wynagrodzenia zasadnicze sędziów równorzędnych sądów).

O) Trybunały

1) Trybunał Konstytucyjny

Koncepcja TK: narodziła się w latach 20. XX w.; w II RP nie było TK, w PRL uznano go za burżujski wymysł (tylko Jugosławia ze wszystkich demoludów miała swój TK od 1963). 26.3.1982 wprowadzono TK i TS do konstytucji. Ustawa o TS wyszła tego samego dnia, ustawa o TK - 29.4.1985. TK powstał, ale ograniczony w kompetencjach, i z możliwością odrzucenia jego orzeczeń przez sejm (większością 2/3). Minął rok 1989, a Sejmowi dalej się podobało tak. Dopiero w konstytucji z 1997 znalazły się potrzebne przepisy, a 1.8.97 wyszła ustawa o TK. TK do tego czasu zdążył wypracować całkiem ciekawe orzecznictwo.

Pozycja ustrojowa: teoretycznie wewnątrz trójpodziału (organ władzy sądowniczej), ale niezależny od żadnej z władz (ew. powoływany przez Sejm), niektórzy proponują więc wyjęcie go z trójpodziału. Niektórzy nazywają jego działalność ustawodawstwem negatywnym (a bym nazwał ustawozabieractwem). Głównym zadaniem TK jest kontrola hierarchicznej zgodności norm prawnych.

Skład itp.: 15 sędziów wybieranych na 9 lat (liczonych od momentu objęcia funkcji, choćby po poprzedniku, który odszedł przed upływem kadencji) bez możliwości reelekcji) przez Sejm bezwzględną większością głosów, spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą (posiadających kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego SN lub NSA - spełniających więc wymóg stażu, zwykle ich i tak nie dotyczący, bo sędziowie TK to gł. profesorowie); kandydatów przedstawia prezydium sejmu lub grupa min. 50 posłów. Sędziowie są kadencyjni, apolityczni, nieusuwalni (ew. tak, jak normalni sędziowie), przysługuje im immunitet (zgodę na uchylenie go wyraża TK w pełnym składzie większością 2/3 głosów), nie mogą łączyć funkcji ze stanowiskiem w aparacie państwowym. Mogą się stanowiska zrzec (i wrócić na dawne stanowisko albo otrzymać równorzędne, albo przejść w stan spoczynku); umrzeć; komisja lekarska może orzec o jego trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków. Sejm może dokonać wyboru następcy dopiero, gdy ZOS TK stwierdził uchwałą wygaśnięcie mandatu kolegi.

Organy TK: 1) Prezes TK: powołany (jak wiceprezes) przez prezydenta spośród kandydatów (po 2 na stanowisko) przedstawionych przez ZOSTK, na okres trwania swojej kadencji (może zrzec się stanowiska, i pozostać w TK jako szary sędzia). Reprezentuje TK na zewnątrz, wykonuje czynności adm. 2) ZOSTK: wszyscy sędziowie TK. Działa przy kworum 10 członków, omawia przynajmniej raz na rok działalność TK, problemy wynikające z jego orzecznictwa; rozstrzyga najważniejsze kwestie dot. organizacji pracy TK (uchwala regulamin, wybiera kandydatów na prezesa i wiceprezesa, uchwala projekt dochodów i wydatków TK, ustala zasady wyznaczania składów orzekających i przydziału spraw, stwierdza wygaśnięcie mandatu sędziego, zezwala na uchylenie immunitetu.

Funkcje TK: kontrola norm (orzekanie o zgodności aktów normatywnych z aktami normatywnymi wyższego rzędu), kontrola zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych; rozstrzyganie o istnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta. Inne TK często mogą więcej, a nasz nie, np. rozstrzyganie o ważności wyborów i referendów, ustalanie wiążącej wykładni aktów normatywnych, orzekanie w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej.

Kontrola norm: dotyczy pionowych konfliktów (konflikty poziome rozwiązują sądy poprzez reguły inferencyjne). Obejmuje: 1) ustawy (oraz akty o ich mocy prawnej, w tym przedwojenne rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy, czy dekrety Rady Państwa), w tym ustawę budżetową. Sprawdza ich zgodność z aktami wyższego rzędu. 2) umowy międzynarodowe: obowiązkowo wszystkie (również te nie podlegające ratyfikacji) pod względem zgodności z konstytucją. 3) inne przepisy prawa wydawane przez centralne organy państwa (bo legalność wydawanych przez organy terenowe sprawdzają sądy adm.) - z ustawami, ratyfikowanymi ustawowo umowami międzynar. i konstytucją. Są to akty zawierające generalne i abstrakcyjne normy prawne; nie gra roli nazwa aktu (czy to jest rozporządzenie, czy decyzja, czy walachowicz). Kryteria kontroli: a) zgodność materialna, b) proceduralna (czy procedura była właściwa), c) kompetencyjna (czy wydał je właściwy organ; zwł. wątpliwe w przypadku rozporządzeń). Kontrola ma co do zasady charakter następczy (prewencyjny przy zakwestionowaniu ustawy przez prezydenta, i przy badania konstytucyjności ratyfikowanej umowy międzynar. z konstytucją). Oczywiście przy kontroli konstytucyjności konstytucję rozumiemy nie tylko jako tekst pisany, ale i zasady, wartości z niej wywodzone. Tak powstaje w wyniku orzecznictwa TK uzupełniona, „konstytucja sądowa”.

Inicjatywa kontroli: A) konkretna: pytanie prawne każdego składu orzekającego w konkretnej sprawie zawisłej przed sądem, jeśli sporny przepis ma być podstawą rozstrzygnięcia sprawy. Do czasu orzeczenia postępowanie ulega zawieszeniu. B) abstrakcyjna: podejmuje ją podmiot zatroskany stanem praworządności w państwie albo mający w tym interes. Ma legitymację: 1) ogólną (najważniejsze organy w państwie: prezydent, premier, marszałkowie izb, I prezes SN, prezes NSA i NIK, prokurator generalny, RPO, 30 senatorów, 50 posłów. 2) szczególną (może kwestionować tylko takie akty/ normy, które dotyczą spraw objętych zakresem jego działania. Np. KRS, legislatywy JST, ogólnokrajowe organy związków zawodowych, ogólnokrajowe związki wyznaniowe).

Skarga konstytucyjna: jednostka (i jej podobne; w tym nieobywatel), która przegrała we wszystkich możliwych instancjach (postępowanie sądowe lub przed organem adm. publicznej), a w podjętych rozstrzygnięciach naruszono jej konstytucyjne prawa i wolności (czyli nie: niekonstytucyjne prawa i wolności, ani nie inne przepisy konstytucji; wyjątek - skarga nie może dotyczyć prawa do azylu lub statusu uchodźcy), może w ciągu 3 miesięcy od doręczenia jej ostatecznego rozstrzygnięcia wnieść (poprzez adwokata lub radcę prawnego) skargę do TK. Jest to węższe ujęcie skargi (tylko przeciwko normie, na podstawie której podjęto decyzję, nie przeciwko decyzji). Jeśli skargę można wnieść tylko przeciwko niekonstytucyjności aktu normatywnego, to nie można tego zrobić wobec aktu nienormatywnego, ani wobec luki prawnej. Postępowanie: podobne do normalnego, ale: a) wstępnie kontroluje się dopuszczalność skargi (robi to TK w składzie 1 sędziego; zażalenie rozpoznaje 3 sędziów); b) TK może postanowić o wstrzymaniu lub zawieszeniu wykonania orzeczenia, którego skarga dotyczy, jeśli jego wykonanie mogłoby spowodować nieodwracalny uszczerbek dla skarżącego, lub gdy przemawia za tym interes pub. lub inny ważny interes skarżącego, c) o nadaniu biegu skardze informuje się RPO, który może zgłosić swój udział w postępowaniu, d) skargę rozpatruje 3/5 sędziów/ cały skład - w zależności od zawiłości sprawy. Rozprawa musi być, chyba że wszyscy uczestnicy postępowania zgodzą się co do niekonstytucyjności aktu. Skutki orzeczenia takie same jak przy kontroli. Jeżeli nastąpi uchylenie aktu, to z mocą prawną erga omnes, nie tylko dla skarżącego. Orzeczenie o niekonstytucyjności aktu rodzi po stronie skarżącego uprawnienie do żądania uchylenia decyzji - postępowanie może zostać wznowione.

Spory kompetencyjne: rozbieżność stanowisk co do zakresu kompetencji centralnych konstytucyjnych organów państwa; może być negatywna albo pozytywna. Inicjatywa należy do prezydenta, premiera, marszałków izb, prezesa NSA i NIK, I prezesa SN -nie każdy centr. organ konst. może więc zainicjować spór. Postępowanie w pełnym składzie TK, postanowienie publikuje się w Monitorze Pol.

Zgodność celów lub działalności partii politycznych z konstytucją: drażliwy temat, dlatego nie zajmuje się nim np. egzekutywa. Są pewne konstytucyjne zasady tworzenia i działania partii i nie można ich naruszyć. TK bada zgodność celów/ działalności partii tylko z konstytucją (zwł. art. 11 i 13). Kontrola ta ma zwykle charakter następczy (prewencyjny tylko przy wniosku Sądu Okręgowego w W-wie w toku ewidencjonowania partii). Orzeczenie o niekonstytucyjności celów/działań partii powoduje wykreślenie jej z ewidencji, i rozpoczęcie postępowania likwidacyjnego. Postępowanie przed TK w oparciu o kpk; można zlecić zebranie i utrwalenie dowodów Prokuratorowi Generalnemu. Jeśli partia ma w programie zmianę konstytucji, musi zakładać jej przeprowadzenie demokratycznie.

Postępowanie przed TK: podobne do sądowego (w sprawach nieuregulowanych odrębnie stosuje się kpc). Kontrolą konstytucyjności zajmują się składy 5-osobowe (3-osobowe do aktów podustawowych), sprawę może też rozpatrzyć pełny skład (przy kworum 9 osób), jeśli jest zawiła/ skład chce odstąpić od poglądu wyrażonego w innym orzeczeniu w pełnym składzie/ sprawa rodzi poważne skutki finansowe. Uczestnicy to wnioskodawca, organ wydający kwestionowany akt, prokurator generalny, (ew. RM jeśli orzeczenie ma skutkować nakładami fin. nieprzewidzianymi w budżecie). Następuje klasyczna rozprawa (do jej rozpoczęcia można wycofać wniosek!), publiczna, kontradyktoryjna, jawna (jawność ograniczana tajemnicą państwową i bezpieczeństwem państwa) - potem skład się naradza i wydaje orzeczenie większością głosów (jeśli remis przy parzystym składzie to pat). Orzeczenie obejmuje sentencję i uzasadnienie, ew. zdania odrębne. TK nie może wyjść poza zarzuty wymienione we wniosku.

Orzeczenia: powszechnie obowiązują, są ostateczne, muszą być niezwłocznie ogłoszone w organie urzędowym, w którym ogłoszono kwestionowany akt. Wchodzą w życie ex nunc (w przeciwieństwie do orzeczeń ETPCz, które wchodzą w życie ex tunc). Skutki prospektywne: a) niemożność powtórnego zakwestionowania aktu w oparciu o ten sam zarzut, jeśli TK uznał jego zgodność z aktami wyższego rzędu, b) utrata mocy prawnej przez akt, który wg TK okazał się być niezgodny z konstytucją (akt traci moc z dniem ogłoszenia orzeczenia TK w odpowiednim organie urzędowym, chyba że sam TK ustali inny termin - do 18 miesięcy dla ustawy, i 12 - dla innych aktów; np. żeby zdążyć zapełnić lukę, lub przygotować budżet na dodatkowe wydatki). Skutki retroaktywne: możliwość wznowienia postępowania sądowego (wg kpc, kpa, kpk) w celu przywrócenia stany zgodnego z konstytucją. Kpc i kpa pozwalają na wznowienie postępowania (czas na wniesienie skargi to 1 miesiąc od dnia wejścia w życie orzeczenia TK); kpk też, jeżeli działałoby to na korzyść skazanego.

2) Trybunał Stanu:

Odpowiedzialność konstytucyjna: powstała wraz z impeachmentem, potem przeniesiona do USA; dziś bardziej narzędzie wobec głowy państwa niż ministrów - bo nie da się jej inaczej usunąć. W II RP był TS (wg konstytucji marcowej klasyczna odpowiedzialność prezydenta i członków rządu za delikty konstytucyjne; oskarżenie wnosił sejm, rozstrzygał TS, który mógł np. usunąć osobę z urzędu; w konst. kwietniowej wyłączono odpowiedzialność prezydenta, dołączono parlamentarzystów za naruszenie przepisów antykorupcyjnych), w PRL powstał dopiero w 1982, ale pozostał niewykorzystanym instrumentem. W III RP wrócił, ale się obija. Jeśli wnosi się jakieś wnioski, to przeciwko osobom, które już nie sprawują urzędu (żeby je rozliczyć). Cechy odpowiedzialności konstytucyjnej: a) ograniczona podmiotowo, b) egzekwowana przez 1. organ, c) ograniczona tylko do deliktów konstytucyjnych (choć może być jeszcze odpowiedzialność k a r n a przed TS, ale tylko przy okazji!).

Skład TS: organ władzy sądowniczej (niezawisły, orzeka przy naruszeniach prawa), składa się z przewodniczącego (I prezes SN), 2 zastępców i 16 członków (obie kategorie sędziów wybierane przez Sejm spoza parlamentu, na czas jego kadencji, z możliwością reelekcji - zastępcy i min. połowa członków muszą mieć kwalifikacje wymagane do sprawowania urzędu sędziego). Wybór jest polityczny. Członkowie mogą wykonywać inną pracę zawodową równolegle, więc nie przysługują im bezpośrednie gwarancje niezawisłości. Pracują darmowo, honorowo. Można ich odwołać przedterminowo tylko w razie skazania prawomocnym wyrokiem lub trwałej utraty zdolności do wykonywania czynności.

Zakres odpowiedzialności: a) prezydent (czy zastępujący go marszałek sejmu/senatu) - odpowiedzialność za delikt konstytucyjny oraz za przestępstwa - po zakończeniu kadencji może odpowiadać za przestępstwa przed sądem powszechnym), b) członkowie RM - odpowiedzialność za delikt konstytucyjny i za przestępstwa związane ze sprawowanym urzędem (ew. można ich pociągnąć do odpowiedzialności przed sądem powszechnym za te przestępstwa, jeśli Sejm nie wszczyna procedury); c) prezes NBP, NIK, członkowie KRRiTV, naczelny dowódca SZ - za delikt konstytucyjny; d) posłowie i senatorowie: za naruszenie przepisów antykorupcyjnych (prowadzenie działalności gosp. z osiąganiem korzyści z majątku SP/JST lub nabywanie tego majątku). Wniosek o postawienie przed TS wnosi marszałek izby, a izba głosuje.

Delikt konstytucyjny: naruszenie konstytucji lub ustawy (nie innego aktu), związane z wykonywaniem urzędu (działanie w ramach kompetencji ale z naruszeniem prawa albo działanie w związku z zajmowanym stanowiskiem, przekraczające granice kompetencji), popełniony w okresie piastowania danego stanowiska państwowego (odpowiedzialność można egzekwować później). Deliktem będzie zarówno działanie jak i zaniechanie, zarówno czyn umyślny jak i nieumyślny.

Postępowanie: 1) zgłoszenie wstępnego wniosku: ¼ członków ZN (wobec prezydenta); prezydent/ ¼ posłów (wobec członków RM); prezydent/ ¼ posłów, komisja śledcza [2/3 głosów przy kworum ½] (wobec pozostałych osób) wystosowuje wniosek. Musi on wskazywać osobę, określać sprawowane stanowisko, zarzut (ze wskazaniem naruszonych przepisów ustawy/ konstytucji), uzasadnienie. Marszałek Sejmu bada kompletność wniosku i, jeśli jest kompletny, przekazuje go do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej (również w razie odpowiedzialności prezydenta); 2) postępowanie w komisji: quasi-przygotowawcze postępowanie, stosuje się kpk odpowiednio. Osoba, której wniosek dotyczy, może złożyć wyjaśnienia i środki dowodowe. Komisja określa zakres i sposób przeprowadzania postępowania dowodowego; może przesłuchiwać świadków, biegłych, żądać akt i dokumentów. Na podstawie zebranego materiału uchwala sprawozdanie z wnioskiem o postawienie osoby w stan oskarżenia/umorzenie postępowania. Wniosek musi spełniać warunki przewidziane w kpk dla aktu oskarżenia; 3) postawienie w stan oskarżenia: 2/3 ustawowej liczby członków ZN (dla prezydenta), 3/5 ustawowej liczby posłów (dla członka RM); 50%+1 posłów przy kworum ½ (dla innych osób). Uchwalający organ wybiera spośród siebie 2 oskarżycieli. Jeśli uchwała przejdzie, zawiesza się osobę oskarżoną w sprawowaniu urzędu (ale nie parlamentarzystów!). Nie ma terminu do zakończenia postępowania w parlamencie, więc może się ciągnąć do końca kadencji (nie stosuje się wówczas zasady dyskontynuacji!). 4) rozpoznanie sprawy przez TS: sprawa wychodzi z parlamentu. Postępowanie przed TS 2-instancyjne. W 1. instancji orzeka skład 5-osobowy, w 2. - 7-osobowy. Składy są różne, zwyczaj nakazuje losować członków poszczególnych składów. Rozprawa opiera się na kpk, ma charakter jawny (ograniczony ze wzgl. na bezpieczeństwo państwa lub ochronę tajemnicy służbowej). Oskarżony ma prawo do obrony itp.

Kary: 1) za przestępstwo: takie, jakie przewidują ustawy karne. 2) sankcje za delikt konstytucyjny: a) utrata biernego i czynnego prawa wyborczego (na 2-10 lat), b) zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych lub organizacjach społ. (2-10 lat), utrata wszystkich lub niektórych orderów i odznaczeń oraz (na 2-10 lat) utrata zdolności do ich uzyskania. TS może też odstąpić od wymierzenia kary i poprzestać na stwierdzeniu winy, przy szczególnych okolicznościach.

P) Organy ochrony i kontroli prawa: KRRiTV, NIK, RPO.

1) KRRiTV:

Musi istnieć specjalny organ zajmujący się RiTV, ponieważ o ile wolność prasy łatwo zapewnić, o tyle media elektroniczne nie mogą działać jak chcą, bo: a) jest ograniczona ilość częstotliwości (+ konieczność udostępnienia pewnych wyłącznie dla realizacji zadań państwa), b) przekaz radiowy czy telewizyjny oddziałuje na jednostkę znacznie bardziej niż prasowy; c) koszty działalności radiowej czy telewizyjnej są ogromne - ogranicza to liczbę potencjalnych nadawców, i może prowadzić do powstania monopolu. Założenia polityki dot. RiTV są takie, że z jednej strony nie należy prywatyzować mediów elektronicznych całkowicie, z drugiej - nie mogą one służyć rządowi do doraźnych celów pol. Założenia ustawy o RiTV: a) zniesienie cenzury, b) demonopolizacja, c) przekształcenie stacji państwowych w nadawców pub. (niezależnych politycznie i organizacyjnie od aktualnej większości parlamentarnej), d) utworzenie szczególnego organu konstytucyjnego do rzetelnego organizowania całokształtu mediów elektronicznych.

Status i funkcje KRRiTV: wyłączona z trójpodziału mimo swojego administrującego charakteru. Funkcje: a) stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu pub. w RiTV. Kompetencje: a) projektuje w porozumieniu z premierem, kierunki polityki państwa dot. RiTV; b) powołuje skład rad nadzorczych w spółkach publicznej RiTV; c) udziela/cofa koncesję na rozpowszechnianie programów przez nadawców prywatnych; d) kontroluje działalność nadawców; e) określa w granicach upoważnień ustawowych warunki prowadzenia działalności przez nadawców; f) określa opłaty abonamentowe; g) może wydawać rozporządzenia!! Jupi! :P

KRRiTV i jej organy: Rada składa się z 9 członków powoływanych przez prezydenta (3), sejm (4), senat (2) na 6 lat (co 2 lata zmiana 1/3 składu), bez możliwości reelekcji, spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu. Członkowie są apolityczni (nie są parlamentarzystami, nie należą do partii pol., zz, i nie wykonują innej działalności pub. nie do pogodzenia z godnością swojej funkcji), nie można ich normalnie odwołać (ale jest forma odpowiedzialności politycznej: kadencja Rady wygasa, jeśli jej coroczne sprawozdanie będzie odrzucone przez sejm i senat, i zostanie to potwierdzone przez prezydenta - muszą więc zgodzić się wszystkie 3 powołujące KRRiTV organy). Przewodniczący KRRiTV: wybierany spośród jej grona (odwoływany przez Radę większością 2/3 głosów); jako 1-osobowy organ państwowy może min. wydawać decyzje adm. - np. o udzieleniu koncesji.

Niezależność programowa: ograniczona dobrym imieniem osób 3-cich, prawem do prywatności, ochroną interesu/ moralności pub. itp.). Przy RiTV dodatkowe obowiązki: a) negatywne (zakaz propagowania działań sprzecznych z prawem, polską racją stanu, oraz postaw i poglądów sprzecznych z moralnością i dobrem społ.), b) pozytywne (respektowanie chrześcijańskiego systemu wartości i poszanowanie uczuć religijnych; minimum polskiego kapitału; odpowiednia struktura programów, odpowiednia proporcja reklam do programów; oznaczenie audycji przeznaczonych tylko dla dorosłych itp.; ograniczenie godzin emisji takich audycji).

Coś o publicznej RiTV: działa w formie 1-osobowych spółek akcyjnych SP (na razie TVP S.A. i PR S.A.) - stosuje się więc do nich ksh, jeśli ustawa nie stanowi inaczej. Odrębności regulacyjne jednak są: np. rady nadzorcze są tam powoływane przez KRRiTV (Minister SP - jedyny udziałowiec w spółce - mianuje tylko 1 członka) na 3 lata (i nie może ich odwołać ani KRRiTV, ani walne zgromadzenie - czyli Minister). Rada nadzorcza większością 2/3 głosów (przy kworum ¾) powołuje zarząd na 4 lata, do kierowania działalnością bieżącą spółki. Rada programowa (15 osób powoływanych przez KRRiTV, w tym 10 partyjnych) nie ma odrębnych uprawnień decyzyjnych, a ocenia poziom i jakość programów.

Dodatkowe obowiązki publicznej RiTV: a) zapewnia wewn. pluralizm; b) rzetelnie ukazuje całą różnorodność wydarzeń w kraju i za granicą; c) sprzyja swobodnemu kształtowaniu się poglądów obywateli; d) umożliwia obywatelom i ich organizacjom udział w życiu pub.; e) służy umacnianiu rodziny, kształtowaniu postaw prozdrowotnych i zwalczaniu patologii społ.; f) uwzględnia potrzeby mniejszości narodowych/ grup etnicznych; g) umożliwia naczelnym organom państwa bezpośrednią prezentację i wyjaśnienie polityki państwa; h) stwarza partiom, zz, związkom pracodawców możliwości przedstawiania stanowiska w istotnych sprawach pub. KRRiTV czuwa nad przestrzeganiem tych obowiązków: może nałożyć karę pieniężną, cofnąć koncesję lub odmówić jej odnowienia (tylko wobec stacji prywatnych; weryfikacja przed NSA). Poza tym odpowiedzialność prawna za treści bezprawne.

2) NIK:

Państwo ma dużo zadań, wiele wiąże się z zarządzaniem ogromnymi środkami fin. - ktoś to musi kontrolować (parlament może stosować odpowiedzialność pol., ale jest niefachowy), tworzy się więc fachowe organy kontrolne, różnie w systemie usytuowane (we Francji jako ciało sądowe, u nas organ przyparlamentarny), odseparowane od rządu. U nas NIK istniał od początków II RP: w 1935 podporządkowano go prezydentowi, w 1947 zastąpiono Ministerstwem Kontroli Państwowej, w 1957 przywrócono NIK. W 1994 wyszła nowa ustawa o NIK.

Nadzór a kontrola: kontrola przewiduje jedynie możliwość porównywania stanu faktycznego z planowanym, ew. formułowanie jakichś wniosków czy sugestii. Nadzór dodatkowo pozwala na podejmowanie działań w celu usunięcia nieprawidłowości).

NIK - status i organizacja: skupia całokształt kontroli państwowej w swojej kompetencji; jest poza trójpodziałem (choć z Sejmem wiążą go wpływ marszałka sejmu na obsadę personalną, nadawanie statutu NIK przez niego; przyjmowanie/odrzucanie sprawozdań NIK przez Sejm). Skład: A) prezes: organ konstytucyjny; powoływany na 6 lat (z możliwością 1 reelekcji) przez Sejm (większością bezwzględną przy kworum ½, na wniosek marszałka lub min. 35 posłów) za zgodą Senatu (ma 30 dni na podjęcie uchwały - jeśli jej nie podejmie, jest to akceptacja). Musi być apolityczny, nie można go odwołać normalnie. Może wnieść wniosek abstrakcyjny do TK. B) wiceprezesi: powoływani na wniosek prezesa przez marszałka Sejmu. C) kolegium NIK: prezes, wiceprezesi, dyrektor generalny, 14 członków (powoływani jak wiceprezesi; 7 spośród przedstawicieli nauk prawnych/ekonomicznych, 7 spośród wyższych rangą pracowników NIK; kadencja trwa 3 lata; odwołanie tylko w ustawowo przewidzianych okolicznościach; niezawiśli w sprawowaniu swojej funkcji). Dalej w strukturze NIK są departamenty (na szczeblu centralnym) i delegatury (na szczeblu terenowym).

Zakres podmiotowy kontroli: A) organy adm. rządowej, NBP, państwowe osoby prawne i państwowe jednostki org. (obligatoryjnie wg kryteriów celowości, gospodarności, legalności i rzetelności). Ponadto może kontrolować TK, SN, NSA, GIODO, RPO, KRRiTV, kancelarię premiera/ sejmu, senatu - tylko w zakresie gospodarki fin. i majątkowej. Ew. na zlecenie Sejmu kontroluje część tych podmiotów także w innych aspektach. B) organy JST, komunalne osoby pr. i inne jednostki org. (fakultatywnie, bez kryterium celowości); C) inne jednostki org. w zakresie, w jakim wykorzystują majątek lub środki państwowe/ komunalne i w jakim wywiązują się ze zobowiązań fin. na rzecz państwa (fakultatywnie, bez kryteriów celowości i rzetelności).

Zakres podmiotowy kontroli: całokształt działalności jednostek kontrolowanych, zwł. wykonanie budżetu państwa i realizacja ustaw i innych aktów pr. w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej tych jednostek. Przy innych jednostkach i podmiotach gosp. tylko działalność z udziałem mienia państwowego/komunalnego, korzystanie z indywidualnie przyznanej pomocy lub gwarancji albo poręczenia państwa/ JST; wykonywanie zadań zleconych i powierzonych przez państwo lub zamówień pub. na rzecz państwa/JST; organizacja lub wykonywanie prac interwencyjnych/robót pub.; wywiązywanie się ze zobowiązań fin. wobec państwa.

Kompetencje i środki pokontrolne: kontrolerom należy udostępnić żądane materiały, dokumenty, środki techniczne; zapewnić terminowe składanie wyjaśnień przez pracowników jednostki kontrolowanej; udzielać niezbędnej pomocy. Kontrolerzy mogą żądać wstępu do obiektów i pomieszczeń, wglądu do dokumentów, zabezpieczenia dokumentów i innych materiałów dowodowych, oględzin obiektów itp., wzywania i przesłuchiwania świadków, zasięgania informacji w jednostkach niekontrolowanych i żądania wyjaśnień od ich pracowników, korzystania z pomocy biegłych i specjalistów etc. Kontroler po ustaleniu stanu faktycznego przedstawia protokół kontroli (który kierownik jednostki może przyjąć albo nie) oraz wygłasza wystąpienie pokontrolne, w którym podaje wnioski i uwagi (adresat wystąpienia musi poinformować NIK o sposobie ich wykorzystania).

Obowiązki NIK: 1) regularnie przedstawia Sejmowi: a) analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej; b) opinię dot. udzielenia absolutorium RM; c) sprawozdanie ze swojej działalności; 2) podejmuje i przeprowadza kontrolę na zlecenie Sejmu lub jego organów (ew. na wniosek prezydenta lub premiera, ale to fakultatywnie); 3) przedstawia Sejmowi wyniki ważniejszy kontroli, wnioski dot. rozpatrzenia przez Sejm określonych programów dot. działalności kontrolowanych organów; wystąpienia zawierające zarzuty wynikające z przeprowadzonych kontroli (dot. członków RM, kierowników urzędów centralnych, prezesa NBP).

3) Rzecznik Praw Obywatelskich:

Od zawsze (a istnieje długo, bo znalazł się już w szwedzkiej konstytucji z 1809) związany z parlamentem, czuwa nad prawidłowością postępowania administracji pub. wobec obywateli. Na świecie dopiero lata 70-te XX w. przyniosły modę na ombudsmana, u nas pojawił się on w 1987 pod postacią prof. Łętowskiej. Współczesny ombudsman: a) samodzielny organ państwowy, zwykle konstytucyjny, oddzielony od administracji i sądownictwa, b) powiązany z parlamentem, c) łatwo dostępny dla obywatela (działąjący w odformalizowanej procedurze, ale ze swobodą wyboru spraw do podjęcia, i bez możliwości samodzielnego rozstrzygania spraw, d) z jednej strony wysłuchuje skarg i podejmuje interwencje, z drugiej: informuje parlament o stanie praworządności w funkcjonowaniu administracji.

Pozycja ustrojowa, powołanie: organ spoza trójpodziału (działa podobnie do sądu, kontroluje egzekutywę, jest związany z parlamentem). Jego pozycję opisuję 2 zasady: a) powiązania z parlamentem, b) niezależności od pozostałych organów państwa. Powoływany na 5 lat (z możliwością 1 reelekcji) przez Sejm (bezwzględną większością przy kworum ½, na wniosek marszałka lub min. 35 posłów) za zgodą Senatu (ma na to miesiąc). Musi być obywatelem polskim wyróżniającym się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym i wysokim autorytetem ze wzgl. na walory moralne i wrażliwość społ. (w praktyce - musi mieć wykształcenie prawnicze, o reszcie decyduje parlament). Musi być apolityczny (standardowe wymogi, niemożliwość bycia posłem ani senatorem). Odwołać go przed upływem kadencji może Sejm (na wniosek marszałka/min. 35 posłów; kworum ½, większość 3/5 - przy zrzeczeniu się większość bezwzględna) w sytuacjach szczególnych (zrzeczenie się funkcji, trwała zdrowotna niezdolność do pełnienia obowiązków, sprzeniewierzenie się ślubowaniu). Po zakończeniu kadencji może wrócić na poprzednie stanowisko, lub dostać równorzędne (jeśli nie ma przeszkody, np. wieku emerytalnego). Ma immunitet i nietykalność (uchyla je Sejm), nie odpowiada przed TS. Ma swoje biuro, może mieć zastępców (do 3, powołanych przez marszałka sejmu) oraz biura terenowe.

Funkcje: stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela (ale tylko osoby fiz., nie np. osoby pr., organu JST itp.), wyrażonych w konstytucji i innych aktach normatywnych (również wewn.). Podmiotowy zakres jego kompetencji obejmuje aparat państwowy i samorządowy oraz organizacje (co jest już kontrowersyjne). W sensie przedmiotowym ma nieograniczone kompetencje (chociaż powinien trzymać się tylko działań dot. sytuacji prawnej jednostki). Bada nie tylko legalność postępowania, ale też jego zgodność z zasadami współżycia i sprawiedliwości społ. - może więc wkraczać w sferę uznania administracyjnego.

Rozpatrywanie spraw: podejmuje wystąpienia i interwencje, na wniosek (obywatela, organizacji społ., organu JST, RPD) lub z własnej inicjatywy. Wniosek musi zawierać oznaczenie wnioskodawcy, osoby, której sprawa dotyczy, określenie przedmiotu sprawy; nie musi natomiast spełniać żadnych formalnych wymogów (mogę napisać maila: „Słuchaj, Jędrek, jest sprawa:...”). Rzecznik może sprawę podjąć/ nie podjąć/ przekazać wg właściwości/ wskazać wnioskodawcy przysługujące mu środki działania. Jeśli podejmie, to: prowadzi postępowanie wyjaśniające sam/ zleca to właściwym organom/ zwraca się do Sejmu o zlecenie NIK kontroli.

Kompetencje RPO:

A) dot. postępowania wyjaśniającego: a) może badać każdą sprawę na miejscu, żądać przedstawienia jej akt (przez organ adm. publicznej lub organizacji społ. i zawodowej czy osobę pr.); b) może żądać złożenia wyjaśnień, c) może żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy; d) może zlecać sporządzenie ekspertyz i opinii; f) inne.

B) dot. interwencji: może: a) wygłosić wystąpienie do organu, b) zwrócić się z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych prawem, żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego/ zastosowania sankcji służbowych (adresat ma 30 dni na poinformowanie RPO o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku - jeśli to nie zadowala RPO, może on zwrócić się do jednostki nadrzędnej o podjęcie odpowiednich działań). Nie może zmienić, uchylić czy zawiesić kwestionowanego aktu, czy narzucić swojego rozwiązania.

C) dot. postępowania sądowego: może: a) żądać wszczęcia postępowania cywilnoprawnego/administracyjnego/karnego (w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu!), lub wzięcia udziału w toczącym się, na prawach prokuratora (nie w karnym); b) wnosić kasację w postępowaniu cywilnym, administracyjnym, karnym; c) brać udział w postępowaniu przed TK dot. skargi konstytucyjnej.

D) dot. wystąpień w kwestiach ogólnych: może: a) przedstawiać właściwym organom/ organizacjom/ instytucjom oceny i wnioski w celu skutecznej ochrony praw i wolności jednostki, oraz usprawnienia trybu załatwiania ich spraw (adresat musi zająć stanowisko), b) występować do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej (może też zasugerować podjęcie takiej sejmowi, referując przed nim dany problem) czy dot. innych aktów prawnych - ale tylko w zakresie prw i wolności, c) występować do TK z wnioskiem o sprawdzenie konstytucyjności przepisów prawa, d) występować do SN o podjęcie uchwały w celu wyjaśnienia przepisów prawnych budzących kontrowersje.

Obowiązki RPO: a) corocznie przedstawia Sejmowi i Senatowi informację o swojej działalności i o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. b) przedstawia też dane informacje/ podejmuje czynności w danej sprawie na wniosek marszałka sejmu.

RPD a RPO: RPD, powoływany analogicznie jak RPO (choć dopuszcza się jeszcze wniosek 15 senatorów), analogicznie powiązany z Sejmem. Jednak ma dość ubogie kompetencje. Nie może np. uczestniczyć w postępowaniu sądowym, ma też ograniczone możliwości w zakresie postępowania przygotowawczego. Jego kompetencje sprowadzają się do tego, że może zwracać się do innych organów o podjęcie działań.

Q) Finanse publiczne:

Są w dużym stopniu prowadzone przez RM (uchwala projekt budżetu i kieruje jego wykonaniem; chroni interesy SP; wnosi projekty ustaw o zaciąganiu długu pub. i o udzielaniu gwarancji fin. przez państwo), zwł. przez MF (który koordynuje politykę finansową w kraju i z zagranicą).

Zasady finansów pub.: 1) zasada ustawowej regulacji treści dot. finansów pub., 2) zasada odrębności trybu uchwalania i wykonywania ustawy budż. 3) zasada wyodrębnienia niezależnego centralnego banku państwa.

NBP: poza trójpodziałem, z wymogiem apolityczności. Funkcje: emituje pieniądz, ustala i realizuje politykę pieniężną państwa; odpowiada za wartość polskiego pieniądza; utrzymuje stabilny poziom cen (przy jednoczesnym wspieraniu polityki gosp. rządu, na ile nie koliduje to z podstawowym celem NBP). Kompetencje: emisja pieniądza; organizacja rozliczeń pieniężnych, gospodarka rezerwami dewizowymi, obsługa bankowa budżetu; regulacja płynności banków i ich refinansowanie; gromadzenie rezerw obowiązkowych banków, sporządzanie bilansów płatniczych i bilansów należności i zobowiązań płatniczych państwa. Organy: prezes (powoływany przez Sejm za zgodą Prezydenta [bez kontrasygnaty] na 6 lat, z możliwością jednej reelekcji). W trakcie kadencji nie do odwołania (chyba, że wskutek prawomocnego wyroku za przestępstwo, skazania przez TS, choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie obowiązków, zrzeczenia się stanowiska). Nie może należeć do partii po., zz, ani prowadzić innej działalności pub. nie licującej z godnością jego urzędu. Przewodniczy RPP, zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego. Zarząd: prezes, 2 wiceprezesów, 4-6 członków powołanych przez prezydenta [z kontrasygnatą] na wniosek prezesa NBP. Zajmuje się on gł. zapewnianiem funkcjonowania NBP. RPP: 9 osób o dużej wiedzy z zakresu finansów, powoływanych na 6 lat przez prezydenta ([bez kontrasygnaty], sejm i senat (po 3 osoby). Ich też odwołać przed upływem kadencji normalnie się nie da. RPP corocznie ustala założenia polityki pieniężnej i przedkłada je Sejmowi, gdy rząd przedkłada mu projekt ustawy budż. W ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budż. RPP składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.

Budżet: przyobleczony w formę ustawy (która może nawet być obładowana), żeby parlament miał wpływ na jego treść. Ustawa budżetowa jest szczególna, bo: a) uchwala się ją tylko na rok, b) poprawki Sejmu nie mogą doprowadzić do powstania większego deficytu niż przewidziany, c) inicjatywa wyłącznie dla rządu, d) skrócony czas `pobytu' ustawy w senacie (20 dni) i u Pierwszego (7 dni); ew. TK ma 2 miesiące na wydanie orzeczenia; e) Pierwszy nie może zawetować ustawy; f) prezydent może zarządzić skrócenie kadencji Sejmu, jeśli w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia Sejmowi projektu ustawy, nie przedstawiono mu jej - ma na to 14 dni; g) konieczność sejmowej weryfikacji wykonania ustawy (sprawozdanie w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego).

Regulacje ustawowe: pewne treści dot. finansów pub. mogą być ustalane tylko w ustawie lub z jej wyraźnego upoważnienia. Ustawa określa treści formalne: 1) porządek i ramy pub. gospodarki fin. (sposób gromadzenia i wydatkowania środków na cele pub.; zasady i tryb nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości/ udziałów/ akcji, oraz emisji papierów wartościowych przez SP, NBP lub inne państwowe osoby prawne; zasady, tryb zaciągania pożyczek, udzielania gwarancji i poręczeń przez państwo; ew. ustanawianie monopoli. 2) system podatków/ opłat (nakładanie; określanie przedmiotu opodatkowania, stawek podatkowych, kategorii podmiotów zwolnionych od podatków, zasad przyznawania ulg i umorzeń). 3) organizacja SP i sposób zarządzania jego majątkiem. 4) regulacja prawa budżetowego (zasady, tryb opracowywania projektu budżetu, stopień jego szczegółowości; wymogi wobec ustawy budż., tryb i zasady wykonywania). Określa też treści merytoryczne: 1) zaciąganie pożyczek/ udzielanie gwarancji i poręczeń przez państwo nie może prowadzić do przekroczenia przez PDP 3/5 wartości rocznego PKB (oba wskaźniki liczone wg przepisu ustawy) - winnych łatwo ukarać, gorzej ze zneutralizowaniem sytuacji. 2) niemożność pokrywania deficytu budż. z zobowiązań zaciągniętych w NBP.

R) Stany nadzwyczajne

Szczególne zagrożenie, wymagające koncentracji władzy w rękach egzekutywy, ograniczeń praw i wolności, zmian w strukturze i zasadach funkcjonowania organów państwowych, i w systemie stanowienia prawa. Zawiesza się część konstytucyjnych regulacji, wprowadzając w ich miejsce uregulowania szczególne Tendencje regulacji kwestii stanów nadzwyczajnych: a) konstytucjonalizacja (zwł. w państwach z ciężkimi doświadczeniami), b) rozróżnianie postaci stanu nadzwyczajnego, w zależności od zagrożenia, c) parlamentaryzacja procesu podejmowania decyzji o wprowadzeniu/ kontynuowaniu stanu nadzwyczajnego. Międzynar. Pakt Praw Obyw. i Pol. z 1966 i EKPCz z 1950 dopuszczają zawieszenie swoich postanowień tylko w przypadku niebezpieczeństwa zagrażającego życiu narodu, w zakresie odpowiadającym wymogom sytuacji, pod warunkiem zgodności podjętych środków z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynar. (np. zakaz dyskryminacji, zachowanie pewnego zakresu praw i wolności).

Konstytucyjne zasady dot. stanów nadzwyczajnych: a) subsydiarności (wprowadzamy stan tylko przy takim zagrożeniu, którego nie potrafimy usunąć zwykłymi środkami konstytucyjnymi), b) legalności (stan tylko na podstawie ustawy; treści ustawy nie interpretuje się rozszerzająco [zwł. w zakresie kompetencji organów władzy pub. oraz ograniczeń praw i wolności]; nakaz wyrównania strat majątkowych poniesionych w czasie obowiązywania stanu nadzw. [a co z poniesionymi przez legalne działanie, np. używanie zarekwirowanego auta?]), c) proporcjonalności (podejmowane działania muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia), d) celowości (działania te powinny zmierzać do niezwłocznego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa), e) tymczasowości stanów nadzwyczajnych, f) ochrony podstaw systemu prawnego (nie można zmieniać: konstytucji, ustaw wyborczych, ustaw o stanach nadzw.; z wyjątkiem stanu wojennego nie można naruszyć monopolu ustawodawczego Sejmu), g) ochrony przedstawicielskich organów (zakaz referendum krajowego, wyborów, skracania kadencji w czasie stanu nadzw. i w ciągu 90 dni po jego zakończeniu na obszarze objętym stanem nadzwyczajnym).

Ustawowe regulacje stanów nadzwyczajnych: ustawa z 18.4.02 o stanie klęski żywiołowej; ustawa z 21.6.02 o stanie wyjątkowym; ustawa z 29.8.02 o stanie wojennym oraz o kompetencjach NDSZ i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom RP; ustawa z 22.11.02 o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela.

Stan wojny: dot. relacji zewn. (wypowiada się wojnę jakiemuś państwu, i wywołuje to skutki w myśl prawa międzynar. - można rozpocząć działania zbrojne, ogranicza się prawa obywateli wrogiego państwa itp.), a nie wewn. (tu, żeby zaszły jakieś skutki prawne, stan wojny musi być skorelowany ze stanem wojennym. Jedyne skutki to mianowanie NDSZ na czas wojny, i możliwość ustanowienia sądów wyjątkowych i doraźnego trybu orzekania). O wprowadzeniu stanu wojny decyduje Sejm (ew. prezydent z kontrasygnatą premiera, jeśli Sejm nie może się zebrać); pokój zawiera tylko Sejm (ale do jego zawarcia potrzeba umowy międzynar., więc potrzebna jest też wola prezydenta). Wojnę wypowiadamy w razie zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy z umowy międzynar. wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciw agresji. Nie możemy prowadzić wojny w razie bezpośredniego zagrożenia (wojna prewencyjna).

	Stan wojenny	Stan wyjątkowy	Stan klęski żywiołowej
Wprowadzenie	3 sytuacje: zewn. zagrożenie państwa (kwestia ocenna!), zbrojna napaść na terytorium RP; zobowiązanie do wspólnej obrony przeciw agresji, wynikające z umowy międzynar; wprowadza prezydent (na wniosek premiera) wprowadza stan woj. na całości/ części terytorium RP, rozporządzeniem (niezwłocznie podanym do wiadomości pub.; w ciągu 48 h od podpisania musi ono zostać przedstawione sejmowi: bezwzględną większością [kworum ½] może uchylić	Zagrożenie: konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli, porządku pub.; którego nie można usunąć środkami konstytucyjnymi. Zagrożenia te mogą wynikać z działań terrorystycznych. Prezydent (na wniosek RM) wydaje rozporządzenie (stan obowiązuje od opublikowania rozporządzenia w Dz.U.) - musi je w ciągu 48 h od podpisania przedstawić Sejmowi (ten może je odrzucić bezwzględną większością przy kworum ½). Stan wyjątkowy wprowadza się na części/ całości terytorium RP.	W razie katastrofy naturalnej lub awarii technicznej, której skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach, albo środowisku na znacznych obszarach, a nie można skutecznie podjąć pomocy i ochrony przy zastosowaniu środków konstytucyjnych. Stan wprowadza RM na części/ całości terytorium państwa.
Czas trwania	nieokreślony	max. 90 dni (za zgodą Sejmu można raz przedłużyć, ale na max. 60 dni)	30 dni (można przedłużyć za zgodą Sejmu, na czas określony)
Who is who?	Prezydent: kieruje obroną państwa (we współdziałaniu z RM), określa (na wniosek premiera) zadania SZ na czas stanu woj., zatwierdza (na wniosek NDSZ) plany operacyjnego użycia SZ, uznaje (na wniosek NDSZ) określone obszary państwa za strefy bezpośrednich działań woj., może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy (w granicach wyznaczonych zasadami konstytucyjnymi, i tylko, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie. RM: zarządza przejście na wojenne zasady działania organów władzy pub., określa zasady działania tych organów w strefie bezpośrednich działań wojennych - ew. nawet zawiesza ich funkcjonowanie tam. NDSZ: dowodzi SZ. Wojewodowie: cywilnie kierują realizacją zadań obronnych (mogą nakładać obowiązki na JST), mogą wnioskować do premiera o zawieszenie organów danej JST i ustanowienie zarządu komisarycznego.	Prezydent: może (na wniosek premiera) postanowić o użyciu SZ do przywracania normalnego funkcjonowania państwa (SZ są wówczas kierowane przez MON). Premier: kieruje działaniami mającymi na celu usunięcie powstałych zagrożeń (jeśli zagrożenie jest na obszarze tylko 1 województwa, robi to wojewoda). Istnieje zapewne (ustawa jest lakoniczna :P) możliwość podporządkowania mu organów adm. samorządowej, jak przy stanie wojennym. Ograniczenia nie dotykają legislatywy ani judykatury; naruszają za to np. autonomię szkół wyższych (na których teren mogą wkraczać służby porządkowe bez zgody rektora). - sądy i trybunały działają dalej, choć mogą następować przesunięcia dot. właściwości sądów, następuje też zaostrzenie odpowiedzialności karnej za pewne czyny (ale nie ma trybu doraźnego czy sądów wyjątkowych, bo to tylko przy wojnie)	Działania koordynuje adm. lokalna (wójt, starosta, wojewoda - w zależności od zasięgu terytorialnego klęski) lub minister (MSWiA, ew. inny wyznaczony przez premiera). Jeśli organ kierujący się nie spisuje, jego kompetencje może przejąć organ wyższego szczebla. Organ kierujący może wydawać polecenia organom adm. niższego szczebla i innym pub. jednostkom org. na danym terenie; można przekazać do jego dyspozycji (pod)oddziały SZ.
ograniczenia	Ograniczyć można (z zachowaniem zakazu dyskryminacji) wszystkie prawa i wolności oprócz tych z: art. 30 (godność człowieka), 34 i 36 (obywatelstwo), 38 (ochrona życia), 39, 40 41 ust. 4 (humanitarne traktowanie), 42 (ponoszenie odpowiedzialności karnej), 43 (dostęp do sądu), 47 (dobra osobiste), 53 (sumienie i religia), 63 (petycje), 48 i 72 (rodzina i dziecko). Rozszerza się obowiązki wojskowe (zmiana zasad powołania do wojska, prawo do powołania obywatela do służby w zmilitaryzowanych jednostkach org., rozszerzenie obowiązku służby w obronie cywilnej oraz zakresu świadczeń osobistych/rzeczowych obywateli). Ponadto można np. wprowadzić: zakaz zmiany miejsca pobytu bez zezwolenia, zakaz ruchu pojazdów po drogach pub., cenzurę prewencyjną, naruszenie tajemnicy korespondencji, zawieszenie zajęć dydaktycznych (nie dla szkół i seminariów duchownych), reglamentację dóbr; zawieszenie działalności gosp. określonej kategorii etc.	Zakres ograniczeń ten sam, co przy stanie wojenny, Co jest zwł. dopuszczalne: odosobnienie wobec osób, co do których istnieje uzasadnione podejrzenie, że pozostając na wolności będą prowadziły działalność zagrażającą ustrojowi państwa/ bezpieczeństwu obywatelu/ porządkowi pub., lub popełnią czyn karalny. Można też wprowadzić: nakaz noszenia dowodu tożsamości; zakaz zmiany miejsca pobytu bez zezwolenia; zawieszenie działalności organizacji zagrażających ustrojowi, bezpieczeństwu, porządkowi pub.; cenzurę prewencyjną; kontrolę korespondencji; zawieszenie zajęć dydaktycznych (nie w szkołach i seminariach duchownych); ograniczenia w funkcjonowaniu transportu, poczty; zawieszenie prawa do organizowania protestów, imprez masowych itp. (poza tymi zorganizowanymi przez związki wyznaniowe w obrębie świątyń i podobnych budynków); reglamentacja dóbr; zawieszenie/ ograniczenie działalności gosp. określonego rodzaju.	Katalog pozytywny - można naruszać jedynie art. 22 (wolność działalności gosp.), art. 41 ust. 1,3,5 (wolność osobista), art. 50 (nienaruszalność mieszkania), art. 52 (wolność poruszania się i pobytu na terytorium RP), art. 59 ust. 3 (prawo do strajku), art. 64 (prawo własności), art. 65 ust. 1 (wolność pracy), art. 66 ust. 1 (higieniczne i bezpieczne warunki pracy) i ust. 2 (prawo do wypoczynku). Ustawa wymienia 19 postaci ograniczenia praw i wolności (np. ewakuacja, kwarantanna); można też nałożyć obowiązek świadczeń osobistych/ rzeczowych; zobowiązać media do niezwłocznego publikowania komunikatów i zarządzeń władz; można ograniczyć transport, pocztę.

S) Przepisy przejściowe i końcowe:

1. RM ma w ciągu 2 lat od dnia wejścia w życie konstytucji przedstawić Sejmowi projekty ustaw niezbędnych do stosowania konstytucji. Dla wprowadzenia 2-instancyjności postępowania procesowego pozostawiono 5 lat, nie 2.

2. RM w ciągu 2 lat od dnia wejścia w życie konstytucji ustali, które z jej uchwał, i z zarządzeń ministrów/ innych organów adm. rządowej wymagają zastąpienia przez rozporządzenia (żeby Sejm mógł uchwalić uchwały upoważniające). Ten sam czas RM ma na przedstawienie Sejmowi projektu ustawy określającej, które akty normatywne organów adm. rządowej wydane przed dniem wejścia w życie konstytucji stają się w myśli art. 93 konstytucji uchwałami/ zarządzeniami.

3. Umowy ratyfikowane na podstawie wcześniejszego prawa uznaje się za ratyfikowane za zgodą ustawową, jeśli dotyczą kwestii wymienionych w art. 89 ust. 1 konstytucji. RM w ciągu 2 lat od wejścia w życie konstytucji ma przedstawić Sejmowi wykaz umów międzynar. niezgodnych z konstytucją.

4. Kadencje organów konstytucyjnych i ich członków, wybranych/ powołanych przed wejściem w życie konstytucji, kończy się, jak zamierzono w przepisach wcześniej obowiązujących. Jeśli przepisy te nie regulowały długości kadencji, a od dnia wyboru/ powołania minął okres dłuższy niż kadencja konstytucyjna, koniec kadencji upływa po roku od wejścia w życie konstytucji. Jeżeli zaś okres ten nie dorównał kadencji konstytucyjnej, stosuje się stare przepisy (poza tymi określającymi długość kadencji - te bierze się z konstytucji).

5. Niepełnoletni (tj. nie-ponad-30-letni) senatorowie, wybrani przed dniem wejścia w życie konstytucji zachowują swoje mandaty do końca kadencji. Zaś parlamentarzyści będący sędziami, prokuratorami itd. (art. 103) tracą mandat po miesiącu od dnia wejścia w życie konstytucji, chyba że wcześniej ustanie ich niekonstytucyjne zatrudnienie.

6. Przez 2 lata od dnia wejścia w życie konstytucji orzeczenia TK o niekonstytucyjności ustaw uchwalonych przed jej wejściem w życie nie są ostateczne (Sejm może je odrzucić większością 2/3 głosów przy kworum ½) - nie dotyczy to orzeczeń wydanych na podstawie pytań prawnych do TK. Postępowania przed TK (i TS) wszczęte przed wejściem w życie konstytucji kontynuuje się wg starych regulacji. Postępowania o ustalenie przez TK legalnej wykładni ustaw wszczęte przed wejściem w życie konstytucji zostają umorzone. Sama kompetencja TK do ustalania legalnej wykładni ustaw gaśnie z dniem wejścia w życie konstytucji.

7. W ciągu 4 lat od dnia wejścia w życie konstytucji sprawy o wykroczenia rozpatrywały kolegia ds. wykroczeń przy sądach rejonowych (teraz pewnie wydziały grodzkie), a odwołania rozpatrywał sąd.

8. W ciągu roku od wejścia w życie konstytucji ustawa budż. może przewidywać pokrywanie deficytu budż. zobowiązaniami zaciąganymi w centralnym banku państwa.

9. Obowiązujące w dniu wejścia w życie konstytucji akty prawa miejscowego i przepisy gminne stają się aktami prawa miejscowego w rozumieniu art. 87 ust. 2 konstytucji.

10. Moc tracą: mała konstytucja; ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji RP.

11. Konstytucja wchodzi w życie po 3 miesiącach od dnia jej ogłoszenia (weszła w życie 17.10.1997).

T) SZCZEGÓLNA TREŚĆ KONSTYTUCJI:

Treść konstytucji - szczególna, bo konstytucja to zrazem akt prawny i dokument polityczny. Jej postanowienia dzielimy z uwagi na znaczenie ustrojowo-polityczne na: 1) założenia podstawowe (zasady naczelne, np. art. 95 ust. 1 i 2 - ich zmiana to rewizja konstytucji), 2) postanowienia o charakterze techniczno-organizacyjnym (np. art. 96 ust. 1).

Dzielimy je też ze względu na szczególne cechy norm prawnych wyprowadzonych z tekstu konstytucji:

1. postanowienia o charakterze deklaracji ideowo-politycznych: o złożonym sensie normatywnym - nie wynikają z nich wprost normy prawne o sprecyzowanej treści, a raczej afirmacja pewnej płaszczyzny aksjologicznej. Nie stanowią podstawy rozstrzygnięcia, ale stanowią pomoc przy interpretacji konstytucji i uzasadnianiu rozstrzygnięć na jej podstawie. Powinny być obecne, ale z umiarem (gdy jest ich za dużo, dezawuują funkcję prawną konstytucji (np. jak w demoludach, gdzie konstytucja miała być bilansem, wskazaniem dokonań w zakresie budowy komunizmu). Przykłady? Art. 82-86 konstytucji.

2. postanowienia zawierające zasady naczelne [konstytucyjne zasady prawa]: normy o szczególnej złożoności (niektóre, jak art. 2, stanowią nawet koniunkcję norm) i doniosłości politycznej i prawnej (określają ustrój państwa). Z zasad tych wynikają logicznie/ instrumentalnie inne normy prawne - prawodawca ma więc nakaz rozwijania zasad; z kolei w procesie stosowania prawa zasady są przydatne przy wykładni funkcjonalnej, i np. do rozwiązywania problemów derogacyjnych. Zasady regulują cechy danej instytucji na gruncie niespornej doktryny (a doktryna - która wyodrębnia zasady - nie jest zgodna, więc katalog jest niejednolity, i tylko niektóre zasady u wszystkich doktrynerów się pojawiają). Nie wszystkie zasady są wskazane expressis verbis (są np. z art. 2, 3, 4, 7,30). Zasadę postrzegamy w ujęciu dyrektywalnym/ opisowym.

3. postanowienia zawierające normy programowe (w tym normy określające funkcje organów władzy pub.) - nakazują realizację pożądanego stanu rzeczy poprzez stanowienie prawa (adresatem jest wówczas prawodawca) lub podejmowanie innych działań przez organy władzy pub. (inne organy władzy pub.). W konsekwencji prawne działania są nakazane (zakazane) ze względu na możliwość (brak możliwości) osiągnięcia określonego stanu rzeczy. Cechy istotne tych postanowień: a) mają optymalizacyjny charakter (nakazują realizację danego stanu rzeczy możliwie w jak największym stopniu w danych warunkach), b) nie dotyczą jednorazowego postępowania, a generalnie pewnej sekwencji zachowań, c) na ich podstawie z reguły trudno wyprowadzić normy kompetencyjne (stanowiące bezpośrednią podstawę do działań ze skutkiem prawnym). Przykłady: 1) art. 126 ust. 2 jest normą programową, konkretyzowaną przez art. 122 ust. 3-5, art. 191 ust. 1 pkt 1 w koniunkcji z art. 188.; 2) art. 146 ust. 1 i 3 to normy programowe, a ust. 4 to wyrażenie zadań rządu, przez które rząd prowadzi politykę zewnętrzną, wewnętrzną, i kieruje administracją rządową. Co ważne, w ust. 4 są zarówno normy programowe (np. chroni interesy SP, wydaje rozporządzenia) jak i normy kompetencyjne (określa organizację i tryb swojej pracy).

4. postanowienia zawierające normy kompetencyjne: kompetencja (możność prawna) - możliwość podjęcia działania (czynności konwencjonalnej) ze skutkiem prawnym wobec innych podmiotów: powstaniem obowiązku, uprawnienia, ograniczeniem wolności, zniesieniem przywilejów. Normy kompetencyjne upoważniają dany organ do działania, zobowiązując inne podmioty do podporządkowania się temu działaniu. W niektórych sytuacjach organ musi, w niektórych może czy nie może skorzystać z kompetencji. Kompetencja dyskrecjonalna: bez podania konkretnych obowiązków organu.

5. postanowienia o charakterze techniczno-organizacyjnym: statuują określone struktury; są tak oczywiste, że nie będziemy nic o nich mówić. Fini.

U) Sposób analizy pozycji organu państwa wg dra Ciapały:

Płaszczyzny: 1) konstytucyjny podział władzy (uwzględnienie/ nieuwzględnienie, ew. rodzaj władzy), 2) legitymacja i sposób powołania (badamy umocowanie do działania; np. rząd powoływany przez prezydenta, ale legitymizowany faktycznie przez Sejm); 3) funkcjonalna (określa podstawowe funkcje danego organu, np. art. 126 i 146 konstytucji), 4) kompetencyjna (podaje instrumenty prawne służące realizacji funkcji; niektóre organy mają kompetencje wymienione w 1. akcie - np. RPO; inne w wielu - np. prezydent w 53 aktach; nie sposób więc wyczerpująco wymienić kompetencji - podajemy ich przykłady).

V) MISCELLANEOUS:

Rodzaje większości: bezwzględna [ponad połowa głosujących opowiada się za jedna z propozycji], kwalifikowana [gdy za daną propozycją opowiada się większość określona wcześniej ułamkowo lub procentowo, zawsze większa od połowy], zwykła [jedna z głosowanych propozycji otrzymała większą liczbę głosów niż druga]

Kworum - absolutna, określona ściśle liczba członków podmiotu zbiorowego [np. organu kolegialnego], wymagana by podmiot ten mógł podejmować prawomocne decyzje. Jest warunkiem jego efektywnego działania. np. w sejmie i senacie RP, wymagana jest połowa przedstawicieli dla uzyskania kworum.

Niepodległość - pojęcie bardziej polityczne niż prawne - stan, gdy obywatele utożsamiają się swoim państwem.

Niezgodność formalna: gdy zakres zastosowania norm jest choćby częściowo wspólny, ale zakresy normowania są niezgodne (zawarte nakazu nie mogą być nawzajem realizowane).

Niezgodność prakseologiczna: zakres zastosowania znów choćby częściowo wspólny, normy nie dotyczą bezpośrednio tego same zakresu czynów, ale realizacja jednej z norm uniemożliwia realizację innych.

Podstawowe 4 normy kolizyjne: lex posterior derogat legi priori, lex superior derogat legi inferiori, lex specialis derogat legi generali, lex posterior generalis deroga legi priori speciali.

Ewolucja aktu prawnego: a) ustanowienie (uchwalenie, wydanie), b) uzyskanie mocy obowiązującej (z oficjalną publikacją), c) wejście w życie (po vacatio legis albo zaistnieniu przesłanek, np. ustawa o stanie wyjątkowym wchodzi w życie tylko, gdy stan taki zostanie ogłoszony, a potem znowu „wychodzi z życia”).

W) REFERATY:

1. Demokracja a populizm: istnieją 2 koncepcje funkcjonowania demokracji: 1) liczy się wola większości - na mniejszość się nie patrzy (koncepcja populistyczna), 2) liczy się wola większości, ale szanuje się też racje mniejszości (koncepcja liberalna) - w tej koncepcji gwarancją uwzględniania racji mniejszości jest konstytucjonalizm - istnienie pewnego niezmiennego/ trudno zmienialnego katalogu praw i wolności przysługujących mniejszościom. Do tego powinien istnieć niezależny organ kontrolujący przestrzeganie praw mniejszości. Po większości nie można się tego spodziewać (bo ona jest sobą zainteresowana), po mniejszości też nie (bo jako mniejszość nie ma odpowiednich środków).

2. Stosowanie konstytucji: bezpośrednie jej stosowanie jest w naszej konstytucji, ale ma wciąż swoich przeciwników (jak prof. A. Zoll). Aktualne jest więc pytanie o jej charakter prawny, o to, czy można nią bezpośrednio regulować sytuację jednostki w państwie. Sąd może orzekać bezpośrednio na przykładzie konstytucji (zwł. jej norm zakazujących ingerencji w prawa podmiotowe - rozdział II konstytucji). Co robi sędzia, gdy ustawa jest niezgodna z konstytucją? Jeśli niezgodność dotyczy norm tego samego typu (np. materialnych, kompetencyjnych), to stosuje się zasady derogacyjne (lex superior derogat legi inferiori, lex posterior derogat legi priori, lex superior posterior derogat legi inferiori priori). Gorzej jest, jak normy są różnego typu. Mamy 2 koncepcje roli sędziów w takich sprawach: 1) koncepcja TK - art. 178 ust. 1 to zakaz tworzenia przez ustawodawcę sytuacji, w której sąd podlegałby innemu aktowi niż ustawa i konstytucja. Sędzia nie może decydować o konstytucyjności ustawy, może skierować zapytanie do TK. 2) opinia SN: art. 178 konstytucji to norma kompetencyjna, pozwalająca pośrednio sędziom zakwestionować konstytucyjność ustaw niezgodnych z konstytucją.

3. Obstrukcja parlamentarna: dążenie do zablokowania prac rządu. Dzieli się na: a) niewłaściwą (typu Lepper blokujący mównicę), b) techniczną (wykorzystującą prawnie dostępne środki). Przykłady obstrukcji technicznej: 1) wnoszenie licznych poprawek do projektów ustaw rządowych, 2) sabotowanie kworum, 3) inicjacja debaty parlamentarnej (choć są już limity długości wystąpień posłów), 4) korzystanie z inicjatywy ustawodawczej (zapychanie parlamentu projektami alternatywnymi wobec rządowego. Większość prorządowa mogłaby odrzucić projekty w pierwszym czytaniu, ale to najczęściej odbywa się w komisjach, więc nad projektami trzeba pracować). Btw, opozycja dzieli się na kooperacyjną i konkurencyjną.

4. Okręgi jednomandatowe: większa jest kontrola wyborców nad tym, co robią ich przedstawiciele. Wybraliśmy ich imiennie, nie są anonimowi, politycznie rozliczymy ich z tego, co zrobili, przy okazji wyborów. Przy głosowaniu w okręgach może być większość względna (np. UK) albo bezwzględna (np. Francja, gdzie dopiero w razie niepowodzenia 1. tury, 2. tura odbywa się z zastosowaniem większości względnej, między poważniejszymi kandydatami - którzy w 1. turze zebrali min. 12,5% głosów).

5. Orzeczenia interpretacyjne TK: orzeczenia TK mogą orzekać o: a) zgodności danego aktu z aktem wyższego rzędu (może być to zgodność wręcz całkowita; a może być to zgodność przy danym rozumieniu spornych zapisów [TK sugeruje, że przepisów spornych nie powinno się czytać inaczej, niż TK to zrobił, bo mogłaby wyjść niezgodność] - sędziowie nie muszą, ale powinni się tego trzymać), b) niezgodności danego aktu z aktem wyższego rzędu (w danym zakresie stosowania, w danej interpretacji), c) braku niezgodności (co znaczy, że źle postawiono zarzut - że nie ma w ogóle płaszczyzny porównania; nie ma konstytucyjnego wzorca do kwestionowanego przepisu).

X) BAŁABANY:

„Bałaban 1 - the system”: A) prawo jako zjawisko jednolite, zupełne, hierarchiczne tworzy system; B) systemy dzielą się na: 1) sformalizowane [np. prawo spółdzielcze, wyznaniowe, międzynarodowe publiczne], 2) niesformalizowane [np. prawa rynku, normy życia politycznegp], C) historia najnowsza Polski wg prof. Bałabana dzieli się na następujące etapy: 1944-1947 - okres KRN, 1947-1957 - okres stalinowski, okres Sejmu Ustawodawczego, 1957-1971 - Gomułkat, 1971-81 - Gierkat, 1981-1989 - stan wojenny i okres Jaruzelskiego, 1989-92, 1992-2.4.97, 2.4.1997-1.5.2004, 1.5.2004-do usranej śmierci.

„Bałaban 2 - normatywista”: w naszej konstytucji jest dużo prawa naturalnego (powołuje się na nie preambuła, powołuje się też rozdział II). A) nazwa konstytucji: akt tez może się nazywać „konstytucja” (jak nasz), „ustawa zasadnicza” (jak w RFN), „ustawa rządowa” (jak w konstytucji 3 maja), „mała konstytucja” (jak niepełna konstytucja). Konstytucją jest też materialna konstytucja UK, a na konstytucję USA składa się sam akt z poprawkami, ale zwłaszcza orzecznictwo Sądu Najwyższego. Konstytucją można też np. nazwać ustawę o stanie wyjątkowym czy wojennym - bo zastępują one (częściowo) konstytucję, gdy odpowiedni stan zostanie wprowadzony. B) akt normatywny: skierowany do abstrakcyjnie oznaczonego adresata, nie ma znamion konsumowalności w zastosowaniu (nie jest „jednorazowy” jak np. ustawa o rozwiązaniu sejmu); C) obowiązywanie konstytucji: bierzemy pod uwagę zarówno aspekt formalny (tetyczny) jak i rzeczywisty (ujęcie socjologiczne, koncepcja Lassalle'a - w końcu niektóre konstytucje były wręcz tworzone z myślą, żeby ich nie stosować - jak konstytucja PRL). D) funkcje konstytucji: główne to stabilizująca (zabezpieczanie odpowiadającemu prawodawcy status quo), programowa (aby konstytucja obowiązywała jak najdłużej, nakreślony w niej program musi być jak najbardziej ogólny, nie mylić z ogólnikowym).

„Bałaban 4 - Bob Zasadniczy”: A) jak wyprowadzamy zasady naczelne z tekstu konstytucji?: Dialektycznie, biorąc pod uwagę ruch, zmiany w rzeczywistości. B) metody badania zasad naczelnych: dogmatyczno-prawna; historyczna [materializm historyczny + dialektyka]; socjologiczna; prawno-porównawcza [do prawa innych państw, grup państw, organizacji - jak ONZ, UE; do orzecznictwa strasburskiego itp.]. C) co siedzi w konstytucji?: wartości [byt pozaprawny, do którego konstytucja się odwołuje], cele konstytucji [realizowanie wartości, skuteczność i wiele, wiele innych], normy [pojęcie prawne - konkretyzacja zasad naczelnych], zasady; zasady naczelne; D) część ogólna konstytucji: da się ją wyodrębnić, mimo braku formalnego rozróżnienia; składa się z: wstępu, rozdziałów: I, II, III, XII; E) o hierarchii norm: nie ma takowej, bo każda norma właściwie reguluje odmienny przedmiot - jeśli regulacja jest inna, wtedy jest już inna norma. Samą normę tworzymy w oparciu o jak najkonkretniejsze źródła [z reguły o najniższej mocy prawnej], i tylko sprawdzamy zgodność z wyższymi źródłami. F) Art. 1 konstytucji: jest z pogranicza żartu.

„Bałaban 5 - Powrót Boba Zasadniczego”: A) art. 2 konstytucji to wyraz przewagi ideologii nad prawem, B) demokracja to oparte na prawie, i na wcześniej ustalonych procedurach rządy większości z poszanowaniem praw mniejszości i jednostki. C) proporcjonalność - możliwość wykonywania naszych praw tylko w takim stopniu, w jakim nie naruszamy praw i wolności innych; D) zasada pluralizmu - dotyczy nie tylko partii politycznych, ale też ideologii, poglądów, organizacji itp.; E) subsydiarność - w UE jest zakaz centralizacji, w RP jest nakaz decentralizacji - różne spojrzenia na subsydiarność.

Katalog zasad naczelnych konstytucji wg prof. Bałabana: zasada suwerenności narodu; przychylności wobec prawa międzynarodowego i wspólnot międzynarodowych („prawo służy ludzkości”, nie jednostce ani pojedynczemu narodowi); demokracji pośredniej i bezpośredniej (w ujęciu politologicznym formą demokracji bezpośredniej jest nawet strajk!); trójpodziału władzy (chociaż można się sprzeczać, ile władz powinno być; czym się różni legislatywa od egzekutywy, skoro rozporządzenia wyglądają jak ustawy; rozdział władz osłabia funkcjonalność rządów); pomocniczości (subsydiarność i decentralizacja władzy, przekazywanie jej w ręce wspólnot); demokratycznego państwa prawnego; społ. gospodarki rynkowej; zrównoważonego rozwoju (w polityce ekologicznej, ale vor allem w gospodarczej); wolności działalności gosp.; pluralizmu politycznego; równouprawnienia wyznań; „cośtam o rodzinie”; praw i wolności człowieka; zamkniętego katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego.

Y) Konstytucyjne babole i ciekawostki:

Art. 20 - zasada wolności działalności gosp. - dotyczy ona jednak tylko własności prywatnej, dlatego ustawa kominowa może obowiązywać przedsiębiorstwa państwowe (czy z SP jako głównym udziałowcem) - własność publiczną.

Art. 30 - godność człowieka jako źródło praw i wolności; art. 233 ust. 1 - godność jako jedno z praw podmiotowych.

Z) Tabelka z kadencjami i sposobami powołania, a bez funkcji czy kryterium posiadanych żab w kieszeni:

§	Prezesi SN i NSA	Prezes i Wiceprezes TK	Zastępcy przewodniczącego TS, członkowie TS	Prezes NIK	RPO, RPD	KRRiTV	Prezes NBP	RPP
Powołanie	Prezydent na wniosek ZO	Prezydent na wniosek ZO	Sejm	Jak RPO, ale na 6 lat	Przez Sejm za zgodą Senatu	Przez Sejm (4), Senat (2), Prezia (3)	Przez Sejm na wniosek prezydenta	Prezydent (3), Sejm (3), Senat (3)
Odwołanie	Haha	Można ich odwołać jako (wice) prezesów, ale sędziami są dalej	Hahaha	Zrzeczenie się stanowiska, choroba, wyrok za przestępstwo, wyrok TS	Jeśli chory, zrzeknie się czy sprzeniewierzy się ślubowaniu	Wyjątkowo, chyba że wszyscy powołujący nie przyjmą informacji	Wyjątkowo (choroba, wyrok TS, przestępstwo, zrzeczenie się stanowiska)	Wyjątkowo: zrzeczenie się funkcji, choroba, skazanie za przestępstwo, niezachowania apolityczności
Kadencja	6 lat	No, na ile im kadencji jako sędziom starczy	Na czas kadencji Sejmu	6 lat	5 lat	6 lat (uzupełnienie 1/3 składu co 2 lata)	6 lat	6 lat
Reelekcja?	Chyba tak	Nie, bo sędziowie jej nie mają!	Tak?	Tak, 1	Tak, 1	Nie	Tak	Nie!
Wymogi	Jak sędzia + 10 lat stażu (albo tytuł prof. czy dr hab.)	Czynny sędzia TK	Wiceprzewodniczący i co najmniej połowa członków TS musi mieć kwalifikacje do sprawowania funkcji sędziego	Apolityczność, brak pracy (poza stanowiskiem profesora szkoły wyższej)	Apolityczny i bezrobotny (poza pracą profesora szkoły wyższej)	Apolityczni; pracować mogą	Apolityczny, może być pracujący	Apolityczni i bezrobotni
Kompeten-cje	Administrują, mogą zwracać się o podjęcie uchwały abstrakcyjnej, reprezentują sąd; wchodzą z urzędu do KRS	Administracyjne raczej	No, sądzą.	Eh, takie tam.	Łohoho (tzn. w przypadku RPD to bardzo malutkie łohoho, wręcz łohohotko)	Hoho	Przewodniczy NBP, RPP, Komisji Nadzoru Bankowego. Odpowiada dezyderaty komisji sejmowej ds. samoobrony	Ustala założenia polityki pieniężnej, ustala wysokość stóp procentowych NBP, stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania, etc.
Immunitet	owszem	yupp	tak jest			Nie, po co?	nie	nie

Ż) Kiedy Sejm podejmuje decyzje głupią większością:

2/3 ustawowej liczby członków izby:

1. Skrócenie swojej kadencji przez Sejm

2. uznanie przez ZN trwałej niezdolności Pierwszego do sprawowania urzędu; postawienie Pierwszego przez ZN przed TS

2/3 głosów przy kworum ½:

1. Ratyfikacja umowy przekazującej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach; zarówno w Sejmie jak i w Senacie.

2. Zmiana konstytucji (w Sejmie)

Większość 3/5 głosów przy kworum ½:

1. Odrzucenie weta prezydenckiego przez Sejm (prezydent ma 7 dni na podpisanie ustawy, musi to zrobić).

Większość ustawowej liczby członków izby:

1. Wyrażenie wotum nieufności (Sejm).

2. Powołanie komisji śledczej (Sejm).

3. Uchylenie immunitetu (Sejm, Senat).

Bezwzględna większość przy kworum ½:

1. Odrzucenie przez Sejm poprawek Senatu do ustawy.

2. Uchylenie przez Sejm rozporządzenia o wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego (poza stanem klęski żywiołowej).

3. Zarządzenie referendum (Sejm); zgoda na zarządzenie przez Prezydenta referendum (Senat)

4. Powołania: RPO, RPD, Prezes NIK.

5. Wybór marszałka i wicemarszałków izby.

6. Zmiana konstytucji (w Senacie).

Pamiętać, że wotum zaufania uchwala się większością zwykłą przy kworum ½, jak byle jaką ustawę (żeby pokazać, czy rząd umie przeprowadzić przez parlament byłe jaką ustawę).

---