9.Transformacja demograficzna Transfor. demograficzna opisuje przejście od stanu charakter. się wysokim współczynnikiem stopy urodzeń i zgonów do stanu charakter się niskim współ urodzeń i zgonów. Analizując zmienność stop urodzeń i zgonów w czasie i odnosząc ją do procesów wzrostu gospodarczego, industrializacji i urbanizacji można stwierdzić że rozwój demograficzny w krajach wysoko rozw przebiega w pewien specyficzny sposób. Wszystkie kraje będą przechodzić przez transformację demograf. W procesie przejścia demograf można wyróżnić 4 podstawowe etapy:
1.Faza stacjonarna-faza wysokiego rytmu demograficznego, lub faza szybkiej wymiany pokoleń. Cechy: niski poziom gospodarki, wysokie i niewiele różniące się od siebie stopy urodzeń i zgonów (przyrost naturalny poniżej 5%). Na 1000 urodzeń żywych 500-900 zgonów. Społ mało wydajne (inwestycja w człow nieopłacalna). Ludzie żyją 25-30 lat. Gwinea(51u,20z), Uganda(51,21), Afganistan(53,22), a więc kraje o b niskim poziomie rozwoju gospodarczego.
2.Faza wczesnych zmian- polegająca na obniżeniu się współ zgonów, a współczynnik urodzeń pozostaje na poziomie fazy 1. Stąd przejście z fazy l-2 naz rewolucją demograficzną, która przeradza się w eksplozję demograficzną. Początek rewolucji przemysłowej przyczynił się do dynamicznego zmniejszenia się wskaźników zgonów. Rewolucja przemysłowa- wpływ uprzemysłowienia na przyrost naturalny. Na 1000 urodzeń żywych 200-500zgnów.Przyrost naturalny powyżej 20%. Ludzie żyją 45-551at. Inwestycja w człow jest mało opłacalna. Wszystkie Kraje Afrykańskie, Azjatyckie, niektóre kraje Arner Pd, Meksyk, Kolumbia.
3.Faza późniejszych zmian: spadek współczynnika urodzeń przy niewielkim spadku współ zgonów, zmienia się świadomość spól, inwestycje w człow są częściowo opłacalne, przyrost naturalny 10-20%. Ludzie żyją 55-65. Na 1000 urodz 50-25 zgon. Chiny 12-14%, Indie 17-18%.
4.Faza stałego rytmu demograficznego: oba współczynniki są na tym samym niskim poziomie i nie zmieniają się. Państwa wys rozwinięte gospodarczo. USA, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Japonia, Argentyna(3-4), cała Europa, Ameryka. Przyrost naturalny poniżej 10%. Na l000 urodz 25-15 zgon. Ludzie żyją 65-75 lat.
5.Faza wyraźnej starości. W pewnym okresie czasu wzrasta przyrost zgonów, wydłuża się średnia wieku, społ starzeje się, spada udział młodzieży. Ludzie żyją powyżej 75 lat. Ujemny przyrost naturalny. Na l000urodz poniżej 12 zgonów. Niemcy, Austria, Dania, Węgry, Rosja, Białoruś, Łotwa, Estonia.
Transfor demograf prowadzi do przekształcenia społ w społeczeństwo miejsko-przemysłowe. Zmniejsza się model rodziny. Malejący przyrost naturalny prowadzi do większego obciążenia grup pracujących, które muszą dostarczyć więcej środków na ubezpieczenia itp. Wydłuża się czas życia. Ujemny przyr natur w Rosji, Ukrainie, Białorusi, Litwie, Łotwie, Estonii mają z powodu: kryzysu gospodarczego, polityki demograficznej, nie dbano o rodzinę, rozpadają się małżeństwa, nie wych są dzieci, brak bezpieczeństwa demograficznego, socjalnego, brak perspektyw wpływ kryzysu gospodarczego.
24. Udowodnij że w Polsce istnieje system osadniczy?
(pojęcie sys osadniczego/ cechy sys osad, schemat formułowania się sys osad)
W Polsce istnieje sys osadniczy. System osadniczy tworzy zespół punktów osadniczych, między którymi istnieją ścisłe współzależność społeczne, polityczne, kulturowe, gospodarcze, ekonomiczne i administracyjne i połączone są między sobą siecią infrastruktury .Materialnie nie widać powiązań społ i ekonomicznych. System osadniczy charakteryzuje: dynamika, potencjał(ekologiczny, ekonom, demograficzny), hierarchiczność i funkcje. W Polsce istnieją okręgi o funkcjach ważniejszych, oddziaływują one na mniejsze miasta, te zaś są uzależnione od większych. Np. Warszawa-funkcja stolicy kraju ośrodka przemysłowego. Istnieje też hierarchiczność punktów osadniczych np. wieś- małe, miasto- duże, miasto-aglomeracja- megalopolis. Ośrodki miejskie bardzo się rozwijają ludnościowo, stąd ich dynamika np.: Radom 1950- 60,000 ludności;1995- 230,000; Warszawa 1950 840,0001ud; 1995-1640,000 lud Z wielkości ludności wynika potencjał posiadany miast. Ośrodki są połączone siecią infrastruktury (kolej, sieć energetyczna, komunikacja). W Polsce wzrosła liczba miast z 706 w 1950 do 865 w 1995. Przy czym ludność wsi przemieszczała się do miast, jest to migracja stała, okresowa lub wahadłowa(dojazdy do pracy, szkół). Przyrost natur wsi jest lokowany w miastach. Miasta większe tworzą miejsca pracy np. dla ośrodków słabo rozwiniętych, tworzą rynek zbytu dla towarów np. ze wsi, z drugiej strony ludność miast w celach rekreacyjnych, przenosi się na wieś.
Wielkość miast w ludności |
1950 |
1966 |
Do 5 tys |
293 |
273 |
5-10 |
159 |
182 |
50-100 |
12 |
51 |
200-500 |
2 |
15 |
Powyżej 500 |
3 |
5 |
Wzrasta liczba miast. Ośrodki duże zwiększają się liczebnie, a mniejsze są mniej liczne bo następuje z nich odpływ ludności - konkurencyjność ośrodków dużych. Polska podzielona jest na miasta (małe, średnie, aglomeracje, megalopolis, gminy, wsie). Punkty osadnicze są od siebie uzależnione, połączone siecią infrastruktury, rozwijają się w czasie wzajemnie dokonuje się między nimi przepływ kapitału, siły roboczej, wiedzy, kultury. Tworzą one system osadniczy uzależniony politycznie, administracyjnie i ekonomicznie. Polska to system osadniczy w którym punkty osadnicze pełnią wobec siebie różne funkcje, mają różne hierarchie w systemie osadniczym. Ludność wiejska w mln 1950 -16, 1995- 15,5, ludność miejska 1950- 9,1995- 23,1. Około 8 mln ludności miast ze wsi.
Wzajemne powiązania społeczno- gospodarcze. Społeczne: migracje, dojazdy; kontakty społ, życie rodzinne, rekreacja, zdobywanie wykształcenia; Gospodarcze(ekonom): sprzedaż produktów, zaopatrzenie w surowce, żywność, tworzenie nowych miejsc pracy i rynków zbytu. Infrastrukturalne: sieć transportu, łączności, opieki zdrowotnej.
25. Tworzenie się systemu osadniczego (schemat)
1. Na początku rozwoju osadniczego istniały pojedyncze punkty osadnicze zakładane przy rzekach, dopływach. Małe pojedyncze osady, które żyją własnym życiem, nie ma żadnych powiązań między nimi; rolnictwo, myślistwo, rybołówstwo.
2. Następuje rozwój, więcej nowych ośrodków, położonych nad rzekami i nad szlakami handlowymi (nadanie praw miejskich osadom; jarmarki). Powstają drogi, szlaki komunikacyjne, rozwija się handel, rzemiosło.
3.Era industrializacji- duże znaczenie ma przemysł włókienniczy, poszukiwano nowych terenów, rozwija się handel. Popyt na surowce dla tego przemysłu. Tworzą się sieci komunikacyjne dla zbytu produktów (nowe rynki zbytu).
4.Era energii i żelaza- rozwija się kolej, co powoduje większe możliwości tworzenia nowych ośrodków. Obok większych miast powstają mniejsze
5.Era węgla i stali - nowe możliwości produkcji, nowe technologie, nowe pkt osadnicze na obszarach zasobnych w węgiel. Pojawia się kolej co przyciąga ludność.
6.Łączenie się z innymi podsystemami osadniczymi poprzez wychodzenie linii kolejowych na zew
7.Era przemysłu precyzyjnego (maszynowego), następuje integracja z innymi pkt osadniczymi. Dobrze rozwinięty transport umożliwia dobra łączność i skupienie ludności na węzłach transportu. Rozwijają się punkty osad nad morzem poprzez transport wodny oraz coraz większe znaczenie turystyki.
8.Powstają lotniska i porty.
23. Cechy systemu osadniczego:
System osadniczy charakteryzuje: dynamika (jeśli jakiś punkt szybko rozwijał się będzie stał w wyższej hierarchii), potencjał (ekologiczny, ekonom, demograficzny), hierarchiczność (ważność danego ośrodka w systemie) i funkcje (które najsilniej oddziałują na ważność ośrodka).
1.Istnieje pewna hierarchia pkt osadniczych: jedne punkty osadnicze podporządkowane innym co wynika z wielkości i funkcji oraz położenia względem innych punktów osadniczych.
2.Wzajemne powiązania społeczno- gospodarcze. Społeczne: migracje, dojazdy, kontakty społ, życie rodzinne, rekreacja, zdobywanie wykształcenia; Gospodarcze(ekonom): sprzedaż produktów, zaopatrzenie w surowce, żywność, tworzenie nowych miejsc pracy i rynków zbytu. Infrastrukturalne: sieć transportu, łączności, opieki zdrowotnej.
3.System jest silnie powiązany wew ma swoją strukturę, istnieje więź społ i gosp czego nie ma w sieci osadniczej.
4.Zróżnicowane funkcje systemu, które ulegają zmianie w czasie i przestrzeni, a) Potencjał i struktura punktu osadniczego. Struktura ulega zmianie - funkcje zmieniają się. B) Dynamika sys osadniczego (w ramach sys można wyróżnić podsystemy).
5.Spełnia określone funkcje, posiada własną strukturę, potencjał, dynamikę.
22. Hierarchiczność w systemie osadniczym:
System osadniczy wyraża się podporządkowaniem jednych pkt osadniczych innym. Wynika to z ich wielkości, funkcji oraz położenia względem innych punktów osadniczych. Punkty duże spełniające szereg funkcji szczególnie zew (egzogenicznych) odgrywają większą rolę w tym systemie. Im podlegają inne punkty powiązane zależnościami społecznymi, ekonomicznymi i infrastrukturą. Poszczególne grupy ośrodków tworzą porządek hierarchiczny, w którym wyższy rangą ośrodek będzie wyposażony w dobra i usługi ośrodka niższej rangi oraz w określoną ilość dóbr i usług wyższej rangi.
26. Funkcja endogeniczna i egzogeniczna
Funkcje wew- endogeniczna: jest utożsamiana z działalnością, która skierowana jest do wewnątrz punktu osadniczego. Są to dobra i usługi świadczone przez miasto na rzecz mieszkańców, np. sklepy osiedlowe, piekarnie, mleczarnie, komunikacje wew, przedszkola, usługi komunalne, administracja miejska, infrastruktura komunikacji. Funkcja zew.- egzogeniczne=miastotwórcze= eksportowe=baza ekonomiczna-to dobra i usługi, które miasto świadczy na rzecz mieszkańców z innych punktów osadniczych, np. fabryki, komunikacja zew, sąd wojewódzki, przemysł, rzemiosło, handel i ubezpieczenia, służba publiczna, placówki kulturowe, służba zdrowia o zasięgu pozamiejskim. F zew posiada różny zasięg: lokalna, regionalna, kontynentalna, ogólnoświatowa.
Dla działalności zaspakajającej potrzeby ludności danego miasta przyjęto nazwę funkcji endogenicznej. Działalność endogen jest niezmiennie istotna dla funkcjonowania organizmu miejskiego. F. endogen są związane z działalnością danego miasta. Funkcje wew stanowią podstawę rozwoju fun zew. Jeżeli będzie niedorozwój f. wew to będzie również niedorozwój funkcji zew. F zew dostarcza środków finansowych na rzecz f wew (aby rozwijać). Istnieje pewna współzależność tych funkcji. Podstawą pomiaru funkcji jest zatrudnienie (badanie w dłuższy okresie czasu). Proporcje między f zew (40%) a f wew (60%). Popyt na f wew jest ograniczony -jeżeli miasto liczy 5 tys mieszkańców to popyt stwarzany jest przez 5 tyś jeżeli 50tyś to przez 50 tyś. Odpowiednie finanse, ze względu na ograniczenie popytu - gdy ograniczona liczba ludności to ograniczone możliwości. F wew nie wpływa specjalnie na rozwój danego życia. F zew dostarcza środków bo popyt jest nieograniczony. Występują współzależności jeśli chodzi o zatrudnienie. Im większy region (1-500 tyś) tym większy % zatrudnionych w f wew, a spada % zatrudnionych w f zew. WYKRES
Im więcej dóbr zew - miasto ma większa funkcję. Rola miasta wzrasta z zasięgiem poszczególnych funkcji. Ta z funkcji ma większy wpływ na rozwój, która ma większy zasięg (ogółnoświat, kontynental, krajowa-zew). F zew posiada różny zasięg: lokalna, regionalna, kontynentalna, ogólnoświatowa.
Pojecie obu funkcji jest względne dlatego, że np. zakłady mięsne w małych miastach należą do funkcji zew czy mleczarskie na wsi ponieważ z tej usługi czy dobra korzystają nie tylko mieszkańcy lecz głównie ludzie spoza punktu osadniczego. Ale z drugiej strony takie same zakłady mięsnej mleczarskie są tylko funkcjami wew jak np. w dużych miastach jak Warszawa.
28. Czy każdy rodzaj funkcji zew wpływa jednakowo na rozwój miast. Dlaczego tak lub nie.(rys)
Od rodzaju funkcji zew zależy jej wpływ na rozwój miasta. Nie każda funkcja zew wpływa jednakowo na rozwój miast. Na usługi i produkty świadczone powszechnie (art. spoż, szkoły podstawowe) jest ograniczony rynek zbytu (ograniczony popyt), ograniczone możliwości, jest produkowane w każdym ośrodku i można tego skonsumować określoną ilość. Ale np. w Polsce samochody produkuje się tylko w niewielu ośrodkach i dlatego na takie towary popyt jest duży. Jeżeli wyrób taki jest dodatkowo dobrej jakości to można go eksportować w dużych ilościach bo jest na niego popyt, można tez podnieść cenę takiego wyrobu. Zarobione na tym pieniądze można inwestować w coś innego. Dlatego też na rozwój miast wpływają przede wszystkim dobra rzadkie, poszukiwane i dobrej jakości (przemysł precyzyjny, komputerowy). Jeżeli np. produkowane samoch w jakimś kraju są dobrej jakości i ludzie je kupują to ten kraj może podnieść ceny samochodów, oraz narzucać ceny. Przez to właśnie kraje stają się bogate, mają coraz większy kapitał i przez to poziom życia w takim kraju jest dogodny i na wysokim poziomie. Poza tym jeżeli są dobrze rozwinięte niektóre funkcje danego miasta to mogą one przyciągać funkcje zew jak np. dobre kadry nauczania przyciągają młodych ludzi do nauki w tym mieście. Jeżeli dane miasto ma słabo rozwinięte funkcje wew to powoduje to odpychanie f zew. F zew są uznawane za bazę ekonomiczną danego kraju.
Dochody ze sprzedaży i eksportu wpływają na podniesienie bazy ekonomicznej miast (rozwój f wew). Im większe miasto tym więcej zatrudnionej ludności w f wew.
30. Pojecie struktury funkcjonalnej miast:
Aby ująć strukturę funkcjonalną miast musimy wziąć pod uwagę funkcje zew tego miasta. Sposób określania funkcji realizowanych przez dane miasto, czyli inaczej mówiąc jego struktury funkcjonalnej może być różny. Obecnie powszechnie przyjętą metodą określania struktury funkcjon jest analiza struktury zawodowej ludności miasta oraz miejsce jej zatrudnienia. Za pomocą tego możemy określić jakie funkcje w systemie odgrywa każde miasto. Czy jest to miasto przemysłowe, rolnicze, czy portowe lub może jeszcze jakieś inne. Analizując strukturę funkcjonalną miast będą nam potrzebna trzy miasta A,B,C oraz miejsce zatrudnienia ludności pracującej w tym mieście. Miernik zatrudnienia= 100. Teraz analizujemy ile ludzi jest zatrudnionych w danych dziedzinach.
|
I |
II |
III |
A |
10 |
20 |
70 |
B |
10 |
40 |
50 |
C |
30 |
38 |
32 |
I-sektor-rolnictwo; II-przemysł, budownictwo, III-usługi. W ramach systemu osadniczego badamy funkcje. A-to miasto pełni funkcje usługową w całym systemie. B- miasto o funkcji złożonej przemysłowo-usługowej. C- miasto o f złożonej przemysł- usługowo-rolniczej.
Które funkcje wpływają szczególnie na rozwój miast?
Funkcje wew - endogeniczna: jest utożsamiana z działalnością, która skierowana jest do wewnątrz punktu osadniczego. Są to dobra i usługi świadczone przez miasto na rzecz mieszkańców, np. sklepy osiedlowe, piekarnie, mleczarnie, komunikacje wew, przedszkola, usługi komunalne, administracja miejska, infrastruktura komunikacji. Ich wzrost jest odpowiedzialny ze względu na liczbę mieszkańców, dlatego nie wpływają one szczególnie na rozwój miast.
Funkcja zew.- egzogeniczne=miastotwórcze= eksportowe= baza ekonomiczna -to dobra i usługi, które miasto świadczy na rzecz mieszkańców z innych punktów osadniczych, np. fabryki, komunikacja zew, sąd wojewódzki, przemysł, rzemiosło, handel i ubezpieczenia, służba publiczna, placówki kulturowe, służba zdrowia o zasięgu poza-miejskim. F zew posiada różny zasięg: lokalna, regionalna, kontynentalna, ogólnoświatowa. Stanowią one szczególny czynnik rozwoju miast. Wśród funkcji zew najważ rolę w rozwoju miast odgrywają zwłaszcza te które są oryginalne i rzadkie tj. przemysł precyzyjny, komputerowy, czyli takie które nie wykształciły się w innych punktach osadniczych. Punkty, które taki przemysł posiadają uzależniają tym samym od siebie inne punkty osadnicze, które tego nie mają. Ponadto f zew ze względu na nieograniczony rynek zbytu czyli na nieograniczony popyt (przepływ kapitału) stanowią najważniejsze źródło dochodów miasta, które te dochody mogą być przeznaczone na rozwój f wew, wpływających na jakość i komfort życia w danym mieście (regionie). Podstawą pomiaru funkcji jest zatrudnienie. F wew stanowi podstawę do określenia funkcji pomiaru w całym systemie osadniczym.
Dla działalności zaspakajającej potrzeby ludności danego miasta przyjęto nazwę funkcji endogenicznej. Działalność endogen jest niezmiennie istotna dla funkcjonowania organizmu miejskiego. F. endogen są związane z działalnością danego miasta.
Funkcje wew stanowią podstawę rozwoju f zew. Jeżeli będzie niedorozwój f. wew to będzie również niedorozwój funkcji zew. F zew dostarcza środków finansowych na rzecz f wew (aby rozwijać). Istnieje pewna współzależność tych funkcji. Podstawą pomiaru funkcji jest zatrudnienie (badanie w dłuższy okresie czasu). Proporcje między f zew(40%) a f wew (60%). Popyt na f wew jest ograniczony -jeżeli miasto liczy 5 tyś mieszkańców to popyt stwarzany jest przez 5 tyś jeżeli 50tyś to przez 50 tyś. Odpowiednie finanse, ze względu na ograniczenie popytu - gdy ograniczona liczba ludności to ograniczone możliwości. F wew nie wpływa specjalnie na rozwój danego życia. F zew dostarcza środków bo popyt jest nieograniczony. Występują współzależności jeśli chodzi o zatrudnienie. Im większy region (1-500ryś) tym większy % zatrudnionych w f wew. a spada % zatrudnionych w f zew.
Badanie funkcji z pkt widzenia miejsc pracy i zasobów pracy
Miasta |
Liczba mieszkańców |
Zasoby pracy |
Miejsca pracy |
Nadwyżka zas pr |
N miejsc pr |
Szczecin |
320 |
160 |
160 |
- |
- |
Bielsko Biała |
160 |
15 |
120 |
- |
45 |
Legionowo |
50 |
22 |
5 |
17 |
- |
27. Funkcja zewnętrzna- bazą ekonomiczną miast
Koncepcja podziału ludności miasta na grupę egzogen i endogeniczną znana jest powszechnie pod określeniem teorii bazy ekonomicznej miast. Udział grupy egzogenicznej maleje wraz ze wzrostem wielkości miasta. Im większe miasto tym większego wymaga zatrudnienia w sferze obsługi. Zmniejszenie udziału liczebnego grupy egzogen w wielkich miastach nie oznacza bynajmniej osłabienia ich bazy ekonomicznej. Mimo zmniejszającego się udziału grupy egzo baza ekonomiczna może ulegać nawet wzmocnieniu. Wynika to ze zmian jakościowych, dokonujących się w sferze działalności egzogenicznej. Z jednej strony wzrost wydajności pracy pozwala na utrzymanie, a nawet wzrost produkcji przy malejącym zatrudnieniu, z drugiej zaś strony pojawiają się rodzaje działalności o szczególnie dużym znaczeniu dla całego systemy osadniczego i o znacznym zasięgu przestrzennym, bo wzmacnia bazę ekonom wielkich miast i decyduje o ich dominującej roli w sys osadniczym i społ-ekon rejonów i krajów. Funkcja zew jest uważana za bazę ekon miast, gdyż przyczynia się do rozwoju miasta. Środki płynące z zew (świadczenia za dostarczania usług, dobra) stanowią o rozwoju miasta (dostarczają zasobów na rozwój f wew). Największą rolę spełnia produkcja dóbr rzadkich poszukiwanych (dobra te są konkurencyjne, popyt na nie jest duży).
31. Wyjaśnij pojęcie zaplecza miast w sensie funkcji egzogenicznych (f. zewnętrzne).
Dobra i usługi zbywane na rzecz ludności spoza danego punktu osadniczego np. w Radomiu - Fabryka Telefonów, Sofix, Łucznik, Walter, prokuratura wojewódzka, sąd wojewódzki. Zaplecze miast (jego region) - działalność jaką region wykonuje na rzecz świata zewnętrznego. Funkcje egzogeniczne mają podstawowe znaczenia dla powstawania i rozwoju regionów otwartych. Grupa ludności miejskiej wykonująca f. zewnętrzne, grupa podstawowa miastotwórcza, ponadlokalna, eksportująca. Na ogól im mniejszy obszar i mniejsza społeczność, tym wyższy stopień otwarcia i odwrotnie. Miernikiem funkcji egzogenicznych i jej dominacji jest liczba pracowników związanych z daną funkcją w ogólnym zatrudnieniem w mieście np. f. przemysłowa handlowo - komunikacyjne, wypoczynkowe, obsługi zaplecza (środki lokalne). Wyspecjalizowane funkcje egzogeniczne miast rozwijają się szybko, zwłaszcza jeśli są równikami postępu technicznego (dobra rzadkie, wysokiej jakości, innowacyjne).
32 Wyjaśnij pojęcie funkcji miejsca zamieszkania i miejsca praca.
Funkcja miejsca zatrudnienia nawiązana jest z liczbą miejsc pracy (tzn. miejscem zatrudnienia), który przewyższa zasoby pracy (liczbę rąk do pracy). Miejsca zamieszkania to obszary gdzie występuje nadwyżka rąk do pracy nad miejscami do pracy. Wyróżnia je także zabudowa, peryferyjność względem centrum.
Warszawa np. (1988 r.) 1.600.000 mieszkańców, 50% (800.000) osób stanowi zasoby pracy. W Warszawie jest 950.000 miejsc pracy; 150.000 osób-brakuje rąk do pracy. Warszawa ma nadmiernie rozwinięte funkcje pracy do zasobów pracy.
Legionowo 50.000 mieszkańców; 25.000 zasobów pracy; 8.000 miejsc pracy; 17.000 nadwyżki zasobów pracy
f. mieszkaniowa - nadwyżka zasobów pracy nad miejscami pracy.
33. Dlaczego twierdzimy, że miasto tworzy region?
Region gospodarczy jest to obszar skupiony wokół miasta i związany jest z nim siecią wzajemnych powiązań i ciążeń, czyli dwustronną wymianą dóbr. Ze strony miasta - w artykuły przemysłowe produkowane lub tylko rozdzielane w dolnym ośrodku miejskim i świadczenia różnych innych usług gospodarczych i pozagospodarczych, ze strony obszarów okolicznościowych - zaopatrzenie głównie w żywność. Miasto choć zajmuje nieraz mały obszar to jednak jest powiązane różnego rodzaju ciążeniami ze znacznie większego obszarem niż torem zabudowania samego miasta. Obszar ten nazywamy regionem. Miasto jako ośrodek centralny ogniskuje w sobie życie regionu (region węzłowy). Wyznacza się go przeprowadzając analizę oddziaływania ważniejszych funkcji w terenie. Poszczególne funkcje miasta mają bowiem różny zasięg oddziaływania (szkoły, szpitale, itp.). Co pozwala podzielić strefę podmiejską i okolice.
34 Jakie istnieją obopólne związki między miastem a jego zapleczem?
Pomiędzy miastem a jego zapleczem istnieją same związki. Funkcja wykonywana przez miasto narzuca mu określone warunki powstawania czyli określone zaplecze (zaopatrzenia w surowce energetyczne, surowce do produkcji przemysłowej, ręce do pracy, woda). Miasta powstają tam gdzie są do tego warunki np. miasta górnicze powstają w sąsiedztwie kopalń. W zależności od zaplecza społeczno - gospodarczego miasta pełnią różne funkcje: przemysłowe, rolnicze, usługowe, parkowe, transportowe, wypoczynkowe).
35. Wyjaśnij pojęcie centrum i peryferiom.
Centrum to jak gdyby węzeł miasta, często w dosłownym znaczeniu tego słowa: skrzyżowanie głównych osi komunikacyjnych, na którym miasto powstało. Jest to strefa najbardziej ożywionej działalności usługowo - handlowej i intensywności ruchu ulicznego. Intensywność życia centrum jest widoczna np. w migracjach wahadłowych pracowników, którzy przyjeżdżają tu codziennie aby zapewnić prawidłowe wykonywanie, różnorodnych funkcji centrum. Trzon każdego układu osadniczego otoczony jest przez peryferie. W strukturach typu rozwiniętego, obszar ten nie przekracza 40% powierzchni administracyjnych miasta i nie tworzy ciągłego pasa; w strukturach nierozwiniętych powierzchnia ta stanowi 55%-69% obszaru administracyjnego. Składnikiem zasadniczym peryferii jest pas terenów nie zagospodarowanych w obrębie którego występują choć nie zawsze odseparowane przestrzenie, osiedla mieszkaniowe oraz tzw. odrębne jednostki strukturalne. Liczba ludności peryferii jest niewielka około 2%-5% mieszkańców całego układu. Podobnie jest z gęstością zaludnienia.
36. Omów teorię progową miast i jej praktyczne wykorzystanie?
Teoria progowa miast związana jest z rozwojem miast. Rozwój miast jest następstwem rozwoju demograficznego ludności zamieszkujące dane miasto. Przyrost naturalny pociąga za sobą konieczność rozbudowy infrastruktury miasta oraz z nakładami na l mieszkańca. Miasto nie może rozwijać się w sposób ciągły lecz skokowy. Zwiększenie liczby ludności pociąga za sobą rozbudowę miasta, budowę szkół, szpitali, tworzeniem infrastruktur. Bariery wymagają od pokolenia ekstra nakładów by je przeskoczyć. Potem korzystają z tego inne pokolenia. Jeżeli pokonamy próg to przez pewien czas nakłady na l mieszkańca są takie same. Miasto na drodze spotyka progi związane z:
a) Bariery typu naturalnego (rzeka lub jezioro) - trzeba ponieść nakłady związane z budową mostu, zapory i koszty eksploatacji.
b) Nakłady związane z infrastrukturą . Infrastruktury nie można w nieskończoność rozwijać bo jest nie podzielna. Tworząc infrastrukturę ponosimy koszty, ale tworzymy ją dla przyszłego pokolenia.
c) Bariery typu strukturalnego. Przebudowa miasta. Wymaga to ekstra nakładów związanych z wybudowaniem, przebudową.
d) Bariery typu funkcjonalnego. Przebudowa może być związana ze zmianą gospodarczą. Zmianą funkcji produkcyjnej miasta.
37. Jaki jest wpływ miasta na rolnictwo?
1) Dostarcza dóbr i usług potrzebnych dla produkcji rolnej
2) Zmiana użytkowania ziemi, gdy miasto rozwija się ziemia idzie na cele poza rolnicze
3) Zmiana użytkowania ziemi rolnych, tradycyjne uprawy zastępowane takimi, które mogą być zbywane w mieście
4) Rolnictwo jest zmuszone intensyfikować się, gdyż inne odmiany produkcji mogą wykupić tę ziemię.
38. Jaka jest rola rolnictwa w życiu społeczno - ekonomicznym?
1) Zasadnicza rola w reprodukcji siły roboczej
2) Dodatkowe finansowanie osób mieszkających w mieście przez wieś
3) Ogniwo w łańcuchu ekologicznym (odbiór zanieczyszczeń, produkcja tlenu)
Rolnictwo poza tym dostarcza
• artykułów dla przemysłu
• rozwija się handel wewnętrzny, zagraniczny
• tworzy dochód narodowy
• daje zatrudnienie dla ludności
• konsument towarów przemysłowych
39. Podaj przykłady państw w których udział rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego jest taki sam jak w zatrudnieniu w rolnictwie i przykłady państw gdzie te różnice są znaczne. Wyjaśnij dlaczego?
Udział rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego jest taki sam jak w zatrudnieniu w rolnictwie w państwach wysoko rozwiniętych (np. USA). Tu poziom zatrudnienia jak i udział w tworzeniu dochodu wynosi 3%. Wynika to z dużej wydajności rolnictwa i swobodnego przepływu kapitału. W krajach słabo rozwiniętych różnice te są znaczące (np. Indie) 65% ludności pracuje w rolnictwie, zaś dostarczają oni zaledwie 40% dochodu narodowego. W Polsce pracuje 25% w rolnictwie a dostarczają 9%-18% dochodu. Sytuacja ta spowodowana jest niską wydajnością pracy.
40. Omów presję demograficzną wywieraną na użytki rolne i jej konsekwencje?
Presja demograficzna wywierana na użytki rolne powoduje zmniejszanie się ich powierzchni. Np. w 1900 na jednego mieszkańca przypadało 3 ha użytków, a następnie w 1950 - 1,8 ha, w 1987 - l ha na l mieszkańca. Obecnie powierzchnia użytków rolnych wynosi 4,5-5 mld ha co stanowi 33% powierzchni kuli ziemskiej z tego 22% to łąki, pastwiska a zaledwie 11% to grunty orne. Na l mieszkańca kuli ziemskiej wypada ok. 0,9 ha użytków rolnych. W wyniku zwiększenia się liczby ludzi stopniowo zmniejsza się ta powierzchnia na l mieszkańca, co powoduje powstawanie konfliktów przestrzennych. Układ przestrzenny: Australia - 36 ha/osobę, Argentyna 7 ha, USA 2ha -2,5 ha, Polska 0,49 ha, Niemcy 0,22 ha, Egipt 0,07 ha, Japonia 0,03 ha. W krajach wysoko rozwiniętych przeciętnie co 5 lat ubywa 1% użytków rolnych. W USA ubytek w latach 1960-80 wynosił tyle, co powierzchnia Polski. W Polsce w tym okresie ubyło tyle gruntów ile wynosi powierzchnia woj. Olsztyńskiego. W krajach rozwijających się spadek użytków rolnych jest większy. Przyczynami presji demograficznej są zwiększająca się powierzchnia terenów przemysłowych, urbanizacja, powstawanie wielkich aglomeracji a także systematyczny wzrost liczby ludności na świecie. W wyniku uprzemysłowienia pewna część użytków rolnych co roku przeznaczona jest na budowę infrastruktury społecznej i technicznej. Następuje zmiana jakości użytków rolnych, tracimy gleby lepszej jakości a pozostają gorsze. Obecnie tylko 10% użytków stanowią gleby I i II klasy.
10. Przyczyny i skutki eksplozji demograficznej.
Eksplozja demograficzna -oznacza podwojenie się liczby ludności w ciągu 24 lat , a więc za życia jednej generacji o ile nie została spowodowana dużą imigracją (stopa przyrostu naturalnego przekracza 2%0).
Przyczyny:
1. poprawa warunków życia ludności
2. poprawa opieki lekarskiej
3. polityka demograficzna państwa
4. niepewna sytuacja polit i ekonom wpływa na ogół na obniżenie przyrostu nat. Szczególnie silne obniżenie przyr nat występuje w okresie wojen (spadek urodzeń, wysoka śmiertelność).W okresie powojennym notuje się duży przyrost nat o charakterze kompensacyjnym wynikającym z wysokiej stopy urodzeń.
5. Spadek śmiertelności.
Skutki:
1. wywierana presja na przestrzeń (rosnąca gęstość zaludnienia) i pogarszanie środowiska naturalnego.
2. Rosnące bezrobocie (nie wykorzystany potencjał demograficzny)
3. Dzika urbanizacja, czyli pseudourbanizacja- powstawanie slamsów emigracja ludności ze wsi do miasta, dzika zabudowa 4. Emigracja 5. Rodzące się przestępstwa 6. Zjawiska patologiczne 7.Rosnący analfabetyzm
8. Rosnące ubóstwo społ spowodowane dużym przyrostem nat.
|
1920 |
1950 |
1990 |
Afryka |
143 |
223 |
600 |
Europa |
324 |
553 |
710 |
Azja |
1024 |
1390 |
3050 |
Migracje ludności
Migracja - ruch wędrówkowy ludności, polegający na przemieszczaniu się jej w przestrzeni, połączony ze stalą lub czasową zmianą miejsca zamieszkania.
Migracje powodują odpływ ludności z jednych terenów na inne. Mimo iż niekiedy towarzyszą im powroty, to zmieniają one strukturę ludności. Częściej emigrują ludzie młodzi w wieku rozrodnym, wykształceni, mężczyźni, kobiety (na krótkie odległości). Odpływ ludności zaburza funkcjonowanie terenu, ogranicza przyrost naturalny, zmienia strukturę zawodową, prowadzi do procesów starzenia się społeczeństwa (co obserwujemy na terenach z dala od miast). Jednocześnie wzrasta ludność miast.
Migracje mają wpływ na procesy demograficzne (zawieranie związków małżeńskich, rozwody).Migracje pozwalają osiągnąć lepsze warunki mieszkaniowe, wyższe dochody, lepsze warunki pracy.
Zasięgi przestrzenne:
Można je podzielić na:
-kontynentalne (najbardziej rozpowszechnione w XIX w), -między państwowe (wewnątrz-kontynentalne), -wewnątrzkrajowe, -regionalne, -lokalne (w ramach wsi, gminy).
Wieś - wieś -migracja lokalna
Wieś - wieś - (z poznańskiego na pomorze)- migracja między regionalna
Wieś (pol.)-wieś (niem)-migracja między krajowa.
Wieś- miasto (małe)-migracja lokalna
Miasto (małe)-miasto (średnie)- migracja lokalna
Wieś-miasto (duże)-przewaga w krajach rozwijających się i słabo rozw.
Migracja to przepływ kapitału zawarty w ludziach.
Pomiar migracji odnosimy do 1000 mieszkańców i mówimy że jest to natężenie napływów lub odpływów i saldo.
np. woj. olsztyńskie ma b. duży odpływ i b.duży napływ.
Saldo (+) mają województwa stołeczne, katowickie, szczecińskie. Pozostałe mają je (-).
Migracje stałe wiążą się z migracjami wahadłowymi (dojazd do szkól i pracy), dla krajów wysoko i średnio rozwiniętych - wahadłowe.
M. wahadłowe związane są z pracą zawodową np. wyjazdy Turków do pracy w RFN mają aspekt spol., poli., ekonom.
Przemieszczenia regionalne i lokalne nie powodują zaburzeń, społeczności się zgadzają. Przemieszczenie ludzi to
przemieszczenie kapitału np. studia. Większość ludzi przemieszcza się na krótkie odległości.
Miasta selektywne: W-wa., Łódź.
Miasta nie selektywne-miasta Górnego Śląska
(migracje powrotne)
wieś - miasto
Aspekt spol. i ekon. To właśnie to, że ludzie zmieniają miejsca zamieszkania, kulturę, obyczaje.
Skutki:
Ekonomiczne:
- powiększenie zasobów siły roboczej w miastach.
- Brak siły roboczej na wsi powoduje w konsekwencji upadek rolnictwa
- Starzejąca się ludność wsi powoduje deekstensyfikację
- Koncentracja w dużych ośrodkach (miasta stołeczne)
- Wraz z ludźmi przemieszcza się kapitał
Poza ekonomiczne:
- drenaż mózgów
- zmiany w potencjałach ekonomicznych tzn. koncentracja na pewnych obszarach
- wpływ na strukturę wieku i płci
- spadek przyrostu naturalnego na terenach odpływowych, wzrost -na napływowych.
PRAWIDŁOWOŚCI MIGRACJI
1. Zdecydowana liczba ludzi przenosi się na krótkie odległości. Przyczyny:
-w większości rodzina mieszka niedaleko od siebie, -dojazdy do pracy, szkoły.
2. Jednemu kierunkowi migracji towarzyszą migracje odwrotne
część ludzi powraca do dawnego środowiska.
3. Na miejsce ludności odpływającej, napływają inne grupy społ. -prawo sukcesji
4. Jest hierarchiczna tzn. najpierw ze wsi do miasta, dopiero później do większego- miasta.
SELEKTYWNOŚĆ MIGRACJI:
Migracje nie dotyczą całych społeczności, lecz tylko pewnej grupy ludności danego obszaru lub jednostki osadniczej. (l.wiekowych;2.zawodowych;3. małżeńskich).
Największa ruchliwość w Polsce była w latach 70-tych, teraz ta ruchliwość jest mniejsza, co wynika min. z gospodarki.
Grupa wieku |
1976 |
1988 |
1 - 4 5 - 9 10 - 14 15 - 19 20 - 24 25 - 29 .. 50 - 54 60 -64 |
45 21 12 25 70 60 ... 8 11 |
32 17 9 13 42 38 ... 5 5 |
Razem przeciętnie |
28 |
17 |
Liczba migrantów przypadających na 1000 migrantów danej grupy wiekowej.
-Największą ruchliwość przestrzenną charakteryzuje się grupa ludzi w wieku 20-29 lat. Osobą w tym wieku towarzyszą małe dzieci. Wraz z pojawieniem się dzieci, zawarciem małżeństwa często następuje zmiana miejsca zamieszkania. W tym wieku znaczna część osób kończy naukę, podejmuje pracę co również może wiązać się z migracją
-selektywność można rozpatrywać biorąc pod uwagę poziom wykształcenia. Większą ruchliwością charakteryzują się ludzie o względnie wyższym poziomie wykształcenia. Z tym wiąże się także percepcja przestrzeni czyli możliwości podejmowania pracy (względy ekonom)
-analiza ruchu wędrówkowego ludzi na pewnym obszarze wskazuje, że większość migracji odbywa się na krótkie odległości. Są to na ogół przemieszczenia w obrębie tej samej miejscowości lub też migracja do najbliższego miasta. Większą skłonność do migracji na krótkie odległości mają kobiety niż mężczyźni.
Wpływ migracji na kształtowanie się struktur demograficznych i społ. -zawodowych.
Migracje powodują pogarszanie się struktur demograficznych
|
Miasto |
Wieś |
1950 |
9 |
16 |
1992 |
23 |
15,5 |
Z punktu widzenia demograficznego najbardziej ? są tereny leżące z dala od dużych miast (jest stosunkowo dużo ludności powyżej 60 lat, mało 20-29, jest stosunkowo niski przyrost naturalny).
Migracje mogą wywierać istotny wpływ na życie społ.-ekon jednostek osadniczych, regionów i krajów. Wpływają na kształtowanie się siły roboczej (ilość, kwalifikacje, struktura wieku), zarówno w miejscu pochodzenia, jak i przeznaczenia migrantów. Migracja może zlikwidować przeludnienie w miejscu pochodzenia i przyczynić się do .......zacji zawodowej ludności oraz wyrównać niedobór siły roboczej w miejscu przeznaczenia, niwelując dysproporcje w rozmieszczeniu siły roboczej. Może też doprowadzić do odpływu siły roboczej lub jej nadmiernej koncentracji. Przemieszczenia ludzi powodują przemieszczenie kapitału. Migracje wpływają na zachwianie struktur demograficznych i społecznych, naruszają układ społeczny i intelektywno-osobowy. Gdy zachwieje się jedna struktura, następuje destrukcja innych struktur.
15. Siły wypychające, przyciągające i powstrzymujące w migracji ludności.
Głównymi przyczynami migracji są czynniki:
1.Ekonomiczne: -możliwość otrzymania ziemi lub pracy, -zmiana charakteru pracy, -uzyskanie mieszkania, -wyższe wynagrodzenie, czyli dążenie do poprawy warunków bytu.
2.Pozaekonomiczne: -pobudki polityczne, -p narodowościowe, -p religijne, -przeniesienia służbowe, -przyczyny społeczne np. nauka dzieci, małżeństwo, -kataklizmy, klęski żywiołowe.
Oprócz tego z przyczynami migracji wiążą się siły: -przyciągająca: zdrowe powietrze, wartości ekologiczne, ekonomiczne, wyobrażenia o lepszym życiu; -wypychające: bieda, prześladowania polit, brak zaspokojonych potrzeb życiowych; powstrzymująca - rodzina, ziemia, dobytek.
16. „Na przykładzie wybranych państw (USA, Polska, Indie) przedstaw proces zmian struktur zawodowych ludności i czynniki sprawcze tych zmian?
WYKRES
Jest to wykres przedstawiający zależność pomiędzy procentem ludności czynnej zawodowo w określonym czasie.
Dla USA obserwuje się spadek zatrudnienia w przemyśle i rolnictwie spowodowany komputeryzacją. Istnieje duże
zapotrzebowanie na usługi, utrzymuje się na stałym poziomie (powyżej 70%).
Polska- rolnictwo, przemysł-20-30 % zatrudnionych, usługi 30-50% zatrudnionych. Wciąż duży % ludności zatrudniony jest w rolnictwie i przemyśle, spowodowany jest dużym rozdrobnieniem placówek produkcyjnych, niską specjalizacją.. Polska jest krajem przem.-rol., więc ten sam udział ludności jest w obu gałęziach.
Indie-jest to kraj rolniczo-przem., choć decydujące miejsce w gospodarce zajmuje rolnictwo, mimo że pod względem wielkości produkcji przem. mieści się na jednym z czołowych miejsc wśród państw rozwijających się. Potencjał przem. Indii stale wzrasta (przed proklamacją niepodległości nie istniał wogóle przem. ciężki). Indie są krajem wielkich kontrastów, obok biedaków, bogaci jeżdżący luksusowymi samochodami .Duże zapotrzebowanie na potencjał ludzi wykształconych.
43.Dlaczego następuje proces pogarszania się użytków rolnych na świecie?
Proces ten występuje w wyniku prowadzenia intensywnej gospodarki w rolnictwie. Są to straty wynikające z uprzemysłowienia i urbanizacji. Przy tym traci się na cele nierolnicze najbardziej żyzne ziemie. W przeszłości w użytkach rolnych więcej było gleb żyznych. Obecnie użytki rolne są niższej jakości niż dawniej. Człowiek wywiera też presję na lasy, przeznacza je na użytki. Proces ten powoduje degradację środowiska naturalnego. Pewne zaburzenia wywołane działalnością człowieka prowadzą do przekształcenia znacznych obszarów kuli ziemskiej.
44. Wyjaśnij na przykładzie odpowiednio dobranych państw czy następuje zwiększenie czy zmniejszenie energochłonności żywności i dlaczego.
W miarę bezwzględnego i względnego zmniejszania się użytków rolnych musi następować wzrost nakładów środków na pozyskanie żywności. Nakłady te w:
I etapie dają większe przyrosty produkcji niż następne nakłady. Ewidentnym potwierdzeniem powyższego twierdzenia jest właśnie rosnący koszt wytworzenia żywności w USA w latach 1910-1970 kiedy w rolnictwie zatrudniono dużo osób, stosowano bardzo mało środków materialnych pochodzących z przemysłu i innych działów, kiedy rolnictwo było niskotowarowe i wykorzystywało głównie naturalne walory środowiska, koszt wytworzenia żywności wyrażony w kaloriach był bardzo niski. W miarę zmian struktury produkcji rolniczej, eliminacji siły ludzkiej i zwierzęcej z rolnictwa, stosowanie coraz większej ilości środków obrotowych i trwałych oraz w miarę wzrostu towarowości rolnictwa i powiązanie z rynkiem zewnętrznym, koncentracji ludności, koszt produkcji żywności jest coraz droższy, ale jest zbyt dużo ogniw pośrednich łączących producentów żywności z konsumentami. Z badań wynika iż aby uzyskać jedną kalorię żywności zawartą w ryżu, w USA trzeba zużyć 5 kalorii energii, zaś w Chinach na każdą zużytą kalorię energii przy produkcji ryżu otrzymuje się aż 50 kalorii.
Można więc stwierdzić, że w krajach słabo rozwiniętych rolnictwo pod względem efektywności nakładów jest bardziej wydajne (efektywne).
W miarę jednak rozwoju trzeba ponosić coraz większe (koszty) nakłady energii na wyprodukowanie następnych kalorii żywności.
Zatem rolnictwo ze społecznego punktu widzenia staje się coraz bardziej energochłonne, przyczynia się do pogłębienia
ogólnego kryzysu energetycznego
Dla Polski. 1960 1977
prod roślinna 19 7
prod. Zwierzęca 134 259
W 1900r. aby wyprodukować l kalorię zawartą w żywności trzeba było zużyć 16 kalorii kulturowych (nienaturalne
bazy energii słoń., energia siły ludzkiej, zwierzęcej).
Na pełną energochłonność art. spoż. składają się następujące elementy:
1) zużycie pierwotnych materiałów energetycznych (węgiel, drewno, ropa naftowa)
2) zużycie surowców i materiałów (nawozy, środki ochrony roślin)
3) budowa urządzeń, obiektów i ich eksploatacja
4) przetwarzanie surowców rolniczych i transport gotowych produktów
5) opakowanie
6) przechowalnictwo w gospodarstwach domowych
7) energia ludzka i zwierzęca
50. W jaki sposób można zmniejszyć lub wyeliminować znaczenie renty na położenia na kształtowanie się kosztów produkcji .
1) Jakość użytków rolnych (lepsza i tańsza produkcja )
2) Jakość produktów rolnych
3) Doskonalenie kosztów ( środków ) transportu ( chłodnie )
4) powstawanie nowych rynków (lokalnych, polityka państwa, zasady rolno- spożywcze, półprzetwarzanie)
62. Jakie istnieją współzależności miedzy nakładami inwestycyjnymi poniesionymi na budowę zakładu przemysłowego, a kosztami jego eksploatacji i dochodowością (efektywnością)?
Pierwszoplanową rolę w rozmieszczeniu przemysłu i zmianach zachodzących w tym zakresie odgrywają czynniki ekonomiczne. Przejawia się to w dążności do efektywnego gospodarowania, a więc do uzyskania możliwe najmniejszych kosztów wytwarzania. Koszty te zależą m.in. od rozmieszczenia przemysłu, od usytuowania w przestrzeni poszczególnych zakładów przemysłowych. Lokalizacja zakładów wpływa bowiem zarówno na wysokość kosztów ich budowy, a więc na wielkość nakładów inwestycyjnych, jak też na kształtowanie się bieżących nakładów na produkcję. I tak np. istotne znaczenie z punktu widzenia wielkości ponoszonych nakładów inwestycyjnych ma fakt czy nowo budowane zakłady położone są na terenie o dobrze rozwiniętej infrastrukturze ekonomicznej, czy też trzeba ponosić znaczne nakłady na budowę np. linii kolejowych, sieci energoelektronicznej, wodnej gazociągów. Niepośrednie znaczenie ma również stopień rozwoju infrastruktury społecznej oraz zaplecza mieszkaniowego. W przypadku niedostatecznego poziomu ich rozwoju, celem zabezpieczenia niezbędnej ilości pracowników dla nowych zakładów trzeba przeznaczyć odpowiednie środki na ich rozbudowę. Od usytuowania zakładów zależą również koszty np. koszty dostawy surowców, zbytu wyrobów gotowych, gospodarki wodnej, bardziej lub mniej korzystne warunki kompletowania załóg o odpowiednim przygotowaniu zawodowym i ich stabilizacja co wywiera duży wpływ na efekty działalności zakładów.
63. Jaka jest rola bazy surowcowej, siły roboczej, transportu w rozwoju zakładów przemysłowych?
Czynniki lokalizacji przemysłu to warunki, wpływy, siły i inne motywy, które w sposób pozytywny lub negatywny oddziaływują na funkcjonowanie przemysłu w danym miejscu. Do czynników tych zaliczamy: bazę surowcową, rynek zbytu, transport, bazę energetyczną,, siłę roboczą, wodę oraz infrastrukturę techniczną i społeczną.
Baza surowcowa - stopień zależności można określić za pomocą tzw. indeksu materiałowego, czyli stosunku wagowego zużywanego surowca do gotowego produktu. W przypadku, gdy wskaźnik ten wynosi więcej od l, produkcja danego wyrobu lokowana jest z reguły w pobliżu źródła surowca. Ze względu na stopień zależności od bazy surowcowej można wyróżnić:
-zakłady o lokalizacji przemysłowej, które muszą być usytuowane w miejscu występowania surowców np. zakłady przemysłu wydobywczego
-zakłady o lokalizacji swobodnej, które powinny być zlokalizowane w pobliżu miejsca występowania surowców np. cukrownie (do wyprodukowania 1t cukru zużywa się 6-7t buraków cukrowych), huta miedzi lkg=90kg surowców, przemysł cementowy 1t cementu - 6t wapieni
-zakłady o lokalizacji swobodnej, przy lokalizacji których nie trzeba brać pod uwagę bazy surowcowej np. zakłady produkujące kwas siarkowy - do produkcji l t kwasu - 0,4t siarki.
Rola bazy surowcowej traci na znaczeniu. Obecnie mniej zużywa się surowców do wyprodukowania 1t produktu gotowego, są nowe technologie, pojawiają się substytuty do produkcji.
Siła robocza -jest niezbędnym składnikiem procesu produkcji. Występowanie na danym terenie odpowiedniej rezerwy siły roboczej sprzyja lokalizacji zakładów przemysłowych. Czynnik ten odgrywa szczególnie dużą rolę w przemyśle elektromagnetycznym, włókienniczym, odzieżowym - oznaczającymi się dużą pracochłonnością. W zakładach przemysłowych z nowoczesną technologią np. w przemyśle elektronicznym duże znaczenie mają również odpowiednie kwalifikacje siły roboczej.
Transport - można stosować różne rodzaje transportu, w zależności jaki to jest surowiec, czy produkt globalny. O potrzebie istnienia transportu wpływają: poziom rozwoju gospodarczego danego regionu lub kraju. Im większy poziom rozwoju gospodarczego, tym lepiej rozwinięty jest transport. Każdy kraj oprócz obsługi własnej wymiany międzynarodowej może być eksertem usług transportowych: (transport kolejowy, samochodowy, morski i lotniczy).
Obecność dobrze rozbudowanego przemysłu ożywia istnienie dobrze funkcjonującej infrastruktury komunikacyjnej, rozbudowanej bazy remontowej, możliwości łatwego zapewnienia dostaw surowców i materiałów, zagwarantowany miejscowy rynek zbytu.
Jedną z bardzo często stosowanych przy wyborze miejsca pod budowę zakładu przemysłowego jest zasada zmniejszenia kosztów transportu. W związku z rozwojem i potanieniem transportu coraz częściej o lokalizacji wielu gałęzi przemysłu decyduje przede wszystkim bliskość rynków zbytu, a nie bliskość źródła surowców.
64 Dla jakich gałęzi przemysłu woda jest ważnym czynnikiem lokalizacji?
Na lokalizacje zakładów przemysłowych wpływają tzw czynniki lokalizacji. Należą do nich baza surowcowa, baza energetyczna, rynki zbytu, transport, czynnik wody, zagospodarowania infrastrukturalnego, siły roboczej, ochrony środowiska, korzyści aglomeracji. Rola czynników lokalizacji ulega zmianom. Jest ona uzależniona od gałezi przemysłu.
Woda warunkuje wszelkie życie na ziemi, a z uwagi na swoją niezbędność i niezastępowalność rozwoju społeczno gospodarczego. Często niedobór wody stanowi jego istotną barierę rozwoju. Rola wody nie ogranicza się tylko do potrzeb bytowych ludności, czy też gospodarki rolnej. Woda jest odnawialnym źródłem energii, niezbędnym surowcem produktów żywnościowych i przemysłowych, środkiem chłodniczym w procesie technologicznym, środkiem pośrednim w przetwarzaniu energii cieplnej na mechaniczną, nośnikiem transportowym dla żeglugi i spławu, przenośnikiem surowców i odpadów. Polska jest krajem ubogim w wodę. Na skutek nierównomiernego rozmieszczenia zasobów wodnych w kraju deficyt wód będzie się pogłębiał w wielu rejonach. Już dzisiaj do obszarów deficytowych należą: Górny Śląsk, rejon Łódzki, Wyżyna Kielecka, Mazowsze, Podlasie i cała Wielkopolska.
Większość wód powierzchniowych jak i głębinowych zużywa przemysł (70%). Woda wykorzystywana jest prawie do wszystkich gałęzi przemysłu energet. Elektrownie zużywają duże ilości wody niezbędną do celów chłodniczych. Zaopatrzenie w wodę, a także rynek zbytu stały się przesłankami lokalizacji dużych elektrowni poza rejonami wydobycia węgla kamiennego. W Polsce jest ponad 100 elektrowni wodnych, lecz dostarczają one tylko ok. 3% en. elektr wytwarzanej w kraju. Ten mały udział jest spowodowany brakiem większych rzek o dużym spadku wód. Buduje się je głównie na górskich dopływach Wisły i Odry oraz na rzekach pojezierzy. Duże elektrownie w Polsce to: szczytowo-pompowa w Żarnowcu k.Gdańska. Dla wszystkich wodochłonnych przemysłów istotne znaczenie ma lokalizacja w pobliżu odpowiednich dużych akwenów wodnych lub innych źródeł poboru wody. Należą do nich: elektroenerget., hutnictwo żelaza, wiele dziedzin przemysłu chemicznego, przemysł celulozowo-papierniczy.
65. Rola jakich czynników lokalizacji zakładów przemysłowych maleje a jakich wzrasta i dlaczego?
Przemysł w poszczególnych krajach nie jest i nie może być rozmieszczony równomiernie. Ponieważ lokalizacja zakładów nie we wszystkich rejonach i ośrodkach kraju jest taka sama. Czynniki lokalizacji to: zasoby siły roboczej, baza surowcowa, baza energetyczna, rynek zbytu, infrastruktura techniczna, zasoby wodne, korzyści aglomeracji, a także ochrona środowiska naturalnego. Rola poszczególnych czynników lokalizacji ulega zmianom pod wpływem postępu technicznego. W miarę postępu coraz większe znaczenie mają jednak nie tyle nadwyżki zasobów siły roboczej, ile zasoby wykwalifikowanych kadr. Ma ona ogromne znaczenie w przemyśle maszynowym, elektronicznym, precyzyjnym, farmaceutycznym, a także w niektórych rodzajach przemysłu chemicznego. Przemysł lekki spożywczy ma niewielkie wymagania w tym zakresie. Rola zasobów wody jako czynnika lokalizacji wykazywała ostatnio tendencje rosnącą. Spowodowane to było postępem technicznym, którego jednym z następstw była budowa dużych zakładów, elektrowni, hut, a także kombinatów chemicznych, z dala od dużych źródeł poboru wody czy zwiększenie nakładów na jej transport, a także budowę urządzeń umożliwiających wielokrotne korzystanie z pobranej wody przy równoczesnym uzupełnianiu jej ubytków. Zakłady wodochłonne dostarczają dużych ilości ścieków. Ujemne następstwa są tym mniejsze im do większych rzek i zbiorników odprowadzane są ścieki. Baza surowcowa traci na znaczeniu ponieważ są nowe technologie, nowe środki transportu, pojawiają się substytuty surowców. Hutnictwo zaczęło się przemieszczać w miejsca wstępowania węgla kamiennego (GOP). Największe okręgi to: Okręg Doniecki, Walicki, Kuźniecki (Syberia), Kazachstański. Przemieszczanie hutnictwa żelaza do portów spowodowane piecami elektrycznymi, zapotrzebowanie teraz jest na gaz. W USA największa huta jest w Bostonie i Filadelfii, a wcześniej była w Chicago.
68 W jaki sposób granice państw (granice celne) wpływają na lokalizację zakładów przemysłowych? W jaki sposób ich wpływ można je zneutralizować?
Czynnikiem ograniczającym ekspansję przestrzenną stanowią granice celne państw. Ustala się granice celne na produkty, które chcemy imponować i eksportować. Granice te chronią własny przemysł przed wyrobami z innych państw. Ponieważ można było przywozić z zagranicy produkty tańsze podupadły niektóre zakłady rolno-spożywcze. To jest negatywną stroną otwartych granic celnych. Z drugiej jednak strony ma wpływ produktów z zagranicy, zmusiły zakłady do podniesienia poziomu produkcji i ulepszania jej. Aby produkty z zagranicy nie zalewały rynku ustała się stawki celne. Nie jest to całkiem korzystne ponieważ zakłady nie musiałyby wtedy zmieniać czy ulepszać produkcji. Z drugiej strony gdyby nie było stawek celnych kraj prawdopodobnie opanowałyby bezrobocie.
69 Jaka jest rola zbytu w lokalizacji zakładów przemysłowych?
Rynek zbytu jest odwrotnością bazy surowcowej dzieli się na rynek miejscowy np. piekarnie, rynek lokalny np. wody pitne, elektrociepłownie i rynek regionalny.
Rynkiem zbytu mogą być zakłady przemysłowe. Zakłady lokalizuje się więc nie tylko z potrzeb ludności, ale również z potrzeb zgłaszanych przez zakłady np. przemysł aluminiowy z uwagi na duże zużycie prądu zakład ten jest umiejscowiony niedaleko elektrociepłowni.
Rynek regionalny - region obszar zgłaszający zapotrzebowanie, umiejscowienie zależne jest od popytu. Lokalizować powinno się tam gdzie zapotrzebowanie zgłaszane jest przez największą liczbę osób np. otwieramy nowy zakład, produkujemy nowy produkt, który pojawia się najpierw w tej miejscowości gdzie utworzyliśmy zakład Stwarzamy tam popyt. Towary' te są najpierw zbywane, są najpierw na rynku miejscowym lokalnym itd. Po pewnym czasie możemy rozszerzać produkcję. Tworzą się filie rynku zbytu, nowe zakłady tzw siostrzane. Jest to tzw dyfuzja przestrzenna. Zakłady siostrzane tworzą następne filie. Po kilku latach następuje przenikanie do jeszcze nowo utworzonych filii. Zakład}' te zaczynają jednak produkować coraz bardziej standardowe wyroby, na które mają popyt. Nowo utworzone zakłady stają się więc często konkurencją dla zakładu macierzystego, w którym produkcja zaczyna pomału wygasać. Powstają nowe zakłady i nowe rynki zbytu.
70. Podaj czynniki pierwotne i wtórne które wpłynęły na wykształcenie okręgów przemysłowych (przykłady okręgów)
1. Węgiel kamienny
a) kopalnictwo, b) hutnictwo żelaza, c) koksochemia, d) energetyka, e) przemysł maszynowy, f) przemysł odzieżowy,
g) przemysł elektroniczny, h) przemysł spożywczy
Później odpadają a, b, c ze względu na dużą uciążliwość dla środowiska. Energetyka przechodzi na ropę i powstaje przemysł petrochemiczny
2. Woda (przemysł włókienniczy oparty w dużym stopniu na wodzie): a) przem tkacki, b) p włókienniczy, c)p chemiczny (barwniki i włókna syntetyczne), d) p maszynowy, e) p elektrotechniczny, f) p elektroniczny g) p spożywczy
3 Wysoko kwalifikowana siła robocza: a) p precyzyjny optyczny, b) p maszyn chirurgicznych, aparatury pomiarowej, c) p poligraficzny, d) p papierniczy, e) p farmaceutyczny, f) p środków transportu, samochodowy, maszynowy, g) p odzieżowy (ośrodki mody), h) p elektroniczny, i) p spożywczy
4 Porty - styl lądu i morza: a) stoczniowy, b) hutnictwo żelaza, c) maszynowy, d) precyzyjny, e) nawozów fosforowych, f) tłuszczowy, g) farb i lakierów, h) elektroniczny i) chemiczny, j) odzieżowy, k) spożywczy.
Przykłady okręgów: l)Górny Śląsk, 2)Łódź, 3)Dolina Krzemowa (Kalifornia), 4)Nor folk (USA), Roterdam
71 Udowodnij, że postęp technologiczny i techniczny wpływa na wzrost dochodu narodowego i zmniejsza dewastacje środowiska naturalnego.
Postęp technologiczny i techniczny wpływa na wzrost dochodu narodowego i zmniejsza degradację środowiska, ponieważ wraz z wprowadzeniem nowoczesnych np. energooszczędnych czy unieszkodliwiających, odpady przemysłowe (mniej zanieczyszczamy środowisko naturalne, które odgrywa w naszym życiu b.dużą rolę, a przy lokalizacji przemysłu wzrost znaczenia czystego środowiska (przem elektroniczny jest coraz to bardziej istotny).
Postęp wpływa na konkurencyjność produkcji, a zatem większe możliwości jej sprzedaży. Prężne ośrodki badań rozwojowych są niezbędne do rozwoju kraju, a co za tym idzie do wzrostu dochodu narodowego.
72 Podaj przykłady państw (regionów) o wysokiej dynamice rozwoju i wyjaśnij jakie czynniki na to wpływają?
Korea płd - dochód narodowy wzrósł tam z 670$ (1976r) do 7500$(1992r), a więc wzrósł 11razy. Czynniki które wpłynęły na tak szybką dynamikę rozwoju to lokalizacja tam przez japończyków przemysłów, które nie wymagały dużych nakładów inwestycyjnych, siła robocza była tańsza, duży wpływ miało również duże zaangażowanie Koreańczyków w badania rozwojowe. Na dynamikę ogromny wpływ ma umiejętność lokalizowania przemysłu. Hongkong, Singapur. Tajwan, Tajlandia, Indonezja - czynniki podobne do tych koreańskich.
USA - dochód wzrósł z 7990$ (1976) do 22000$(1992) czynniki które wpływają na dużą dynamikę to badania rozwojowe (zastosowanie nowoczesnych technologii, niska energochłonność przemysły, rozwój nowoczesnych gałęzi przemysłowych i inne)
Japonia, Francja - dynamika wzrostu dochodu narodowego podobna do USA, Francja 3X Japonia 6X czynniki podobne jak w przypadku USA
58 Dlaczego twierdzi się, że żniwa w rolnictwie w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo to „żniwa ropy naftowej”
W ciągu XX wieku wzrosła towarowość rolnictwa, (konsument oderwał się od producenta) co pociąga za sobą wzrost energochłonności produkcji rolniczej - zbyt produktów rolniczych wymaga przetwórstwa - opakowanie, przechowalnictwo, transport.
Najwyższa energochłonność jest w krajach wysokorozwiniętych gospodarczo (np. kraje Europy Zachodniej), niższa w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo (Indie, Chiny). Produkty rolnicze w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo są przetwórstwem ropy naftowej, każdy produkt rolniczy wymaga olbrzymich nakładów energii - dlatego mówi się, że żniwa w rolnictwie w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo to żniwa „ropy naftowej".
Obecnie pracuje się nad obniżeniem energochłonności - poszukiwaniem nowych technologii, wykorzystaniem innych
źródeł energii, obniżeniem zużycia ropy naftowej.
59 Jaka istnieje zasadnicza różnica w strukturze produkcji rolniczej pomiędzy krajami wysoko i słabo rozwiniętymi gospodarczo?
W krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo następuje koncentracja ziemi, powiększenie się dużych gospodarstw rolnych, wypadanie małych (gdyż wymagają bardzo dużych kosztów produkcji, nie są konkurencyjne w stosunku do dużych). W krajach słabo rozwiniętych gospodarczo, proces jest odwrotny - rozdrobnienie gospodarstw (ze względu na dużą presję - dużo ludzi mieszka na wsi, brak pracy poza rolnictwem). W krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo spada zatrudnienie w rolnictwie (kapitał zastępuje pracę np. USA), kraje słabo rozwinięte gospodarczo -wzrasta zatrudnienie w rolnictwie (np. Indie).
Im większe gospodarstwa tym bardziej zmechanizowane (zatrudnienie w rolnictwie maleje wraz ze wzrostem wielkości gospodarstw). Wynika to mianowicie ze struktury produkcji rolniczej (- duże gospodarstwa ekstensywne, kierowane pod produkcję zboża, hodowlę owiec, gospodarstwa małe - kierowane pracochłonnie.
Następuje proces zmian produkcji rolniczej; w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo następuje wzrost produkcji zwierzęcej w stosunku do roślinnej, zwiększa się udział produkcji zwierzęcej w ogólnej produkcji rolniczej. W produkcji roślinnej - zwiększa się udział produkcji warzywniczej i sadowniczej. Następuje specjalizacja
gospodarstw. Gospodarstwa rolne przyjmują przemyśl przetwórstwa rolnego. W krajach słabo rozwiniętych gospodarczo - przewaga produkcji roślinnej (o niskiej wydajności pracy, - duże zatrudnienie w rolnictwie).
60 Jaka istnieje współzależność miedzy poziomem rozwoju przemysłu a rolnictwa?
Rozwój przemysłu wpływa na rozwój rolnictwa. Przemysł, gdy osiągnie pewien stopień rozwoju, to przeznacza część kapitału na rozwój rolnictwa, dostarcza środków do produkcji rolniczej (im wyższy poziom rozwoju przemysłu, tym lepiej rozwija się rolnictwo).
Trzeba uwzględnić jednak czynniki negatywne przemysłu, wpływające na rolnictwo: prowadzi on do degradacji środowiska, zatrucia gleb, a tym samym wpływa na produkcję rolniczą - trzeba zachować pewien reżim przy lokalizacji zakładów przemysłowych.
52 W jakich państwach nawet użytki rolne najgorszej jakości muszą być użytkowane rolniczo? Dlaczego?
Do państw, w których nawet użytki rolne najgorszej jakości muszą być użytkowane rolniczo zaliczamy te państwa, w których: -wstępuje duże przeludnienie agralne; -przypada mała powierzchnia użytków rolnych na mieszkańca; -jest niski poziom dochodu narodowego, co uniemożliwia temu państwu sprowadzenie niezbędnej dla wyżywienia ludzkości żywności.
Do takich państw należą: Indie, Etiopia, Bangladesz, Chiny, Egipt.
Użytki najgorszej jakości są brane pod uwagę, ponieważ:
-stale zmniejsza się obszar użytków dobrej jakości, na skutek rozwoju cywilizacji, zanieczyszczeń,
rozbudowy miast itp.
-przy niskim poziomie życia, stanowią one źródło utrzymania dla najbiedniejszych warstw ludności;
Z powodu przeludnienia, obszary o słabej jakości wchłaniają te nadwyżki.
To, że ludność musi pracować na glebach o niskiej użyteczności spowodowane jest również niedorozwojem przemysłu w tych wyżej wymienionych państwach oraz słabym rozwojem stosunków kapitalistycznych.
53 Na przykładzie USA wyjaśnij substytucje czynników (pracy. ziemi, kapitału) w rolnictwie (z uwzględnieniem czasu)
Mechanizacja, praca w rolnictwie pozwalała na stopniowe zmniejszenie zatrudnienia. Między tymi dwoma czynnikami produkcji zachodzi substytucja.
Wzrost majątku trwałego w rolnictwie w większości przypadków jest substytucją siły roboczej i prowadzi, jak już wspomniałam do wzrostu wydajności pracy.
W roku 1870 czynnik kapitału stanowił jedynie kilkanaście procent ogólnego udziału w rolnictwie, natomiast czynnik pracy przekraczał 70 %. Na skutek rozwoju stosunków kapitalistycznych w USA, koncentracji własności, (co obrazuje poniższa tabela);
Lata |
Obszar przeciętnego gospodarstwa |
1910 |
53 h |
1930 |
62 h |
1950 |
95 h |
1990 |
190 h |
Następowało stopniowe zastępowanie czynnika pracy czynnikiem kapitałowym. Obecnie czynnik kapitału jest dominujący w USA. Dochodzi on do 80 %. Spowodowane jest to dużymi rozmiarami gospodarstw, bardzo wysokim stopniem mechanizacji. Zaś czynnik pracy kształtuje się w granicach 3%.
54 Jakie zachodzą zmiany w rolnictwie w zakresie czynnika pracy i jakie są tego konsekwencje?
Czynnik pracy jest to wielkość zatrudnienia w rolnictwie przypadająca na dany obszar upraw. Zmiany zachodzące w zakresie czynnika pracy w rolnictwie zależą od wielu elementów: -od poziomu rozwoju gospodarczego; -struktury użytkowania ziemi rolniczej; -od powierzchni użytków rolnych przypadających na jedną osobę; -od polityki państwa.
Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego determinuje w sposób istotny wielkość zatrudnienia w
rolnictwie. Po pierwsze - tworzenie nowych miejsc pracy poza rolnictwem powoduje odpływ ludności z rolnictwa, po drugie - uprzemysłowienie pozwala na mechanizację procesów produkcyjnych w rolnictwie i zmniejszenie zatrudnienia.
Im wyższa intensyfikacja produkcji rolniczej, tym większe zapotrzebowanie na czynnik pracy. Na przykład w państwach, gdzie uprawia się dużo zbóż, zwłaszcza w sposób ekstensywny, zapotrzebowanie na ręce do pracy jest o wiele mniejsze niż tam gdzie uprawia się więcej roślin okopowych czy przemysłowych. Zasoby pracy są na ogół wyższe w tych rejonach czy państwach, gdzie są mniejsze gospodarstwa rolne. Istotny wpływ na kształtowanie się czynnika pracy wywiera również państwo ustalając ogólne proporcje rozwoju społeczno-ekonomicznego. Wszystkie te czynniki składają się na jeden proces, który następuje w rolnictwie. Obrazuje go poniższa tabela;
Ewolucja zmian liczby zatrudnionych w rolnictwie na 100 ha
|
1950 |
1980 |
1990 |
USA |
2 |
1 |
Mniej niż 1 |
Niemcy |
16 |
14 |
10 |
Polska |
45 |
28 |
25 |
Indie |
90 |
- |
100 |
Jak widać z tabeli w państwach wysoko i średnio rozwiniętych zatrudnienie na 100 ha spada. Spowodowane jest to zmechanizowaniem prac, rozwojem agrotechniki, komasacją gruntów rolnych. Fakt ten potwierdza kolejny wykres obrazujący malejący udział czynnika pracy wraz ze wzrostem rozmiarów gospodarstwa.
Z wykresu można odczytać, że wraz ze wzrostem gospodarstw maleje udział czynnika pracy. Natomiast w krajach słabo rozwiniętych jak Indie nastąpił proces odwrotny, wzrost czynnika pracy. Spowodowane jest to przeludnieniem, brakiem rozwiniętego przemysłu, rozdrobnieniem gospodarstw.
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
Wyszukiwarka