Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Zamiejscowy Wydział Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej

Kierunek: Wychowanie Fizyczne

Anna Sydo

051104

Wysklepienie stóp dziewcząt i chłopców w wieku 16-19 lat z bocznym skrzywieniem kręgosłupa.

Praca magisterska

Katedra Wychowania Fizycznego

Zakład korektywy

Promotor pracy:

dr hab. prof. nadzw. Krystyna Górniak

Biała Podlaska 2011

Spis treści

Wstęp

Rozdział I

Część teoretyczna:

1. Rozwój biologiczny młodzieży

2. Charakterystyka stanu zdrowia młodzieży

3. Zaburzenia statyki ciała w płaszczyźnie czołowej

4. Wady statyczne kończyn dolnych

Rozdział II

Metodologia badań własnych

1. Cel pracy i pytania badawcze

2. Metody, techniki i pytania badawcze

3. Organizacja i zakres badań

Rozdział III

Wyniki badań własnych

1. Charakterystyka badanej populacji

2. Rozwój somatyczny badanej populacji

3. Postawa ciała badanej populacji

4. Wysklepienie stóp badanej populacji

Rozdział IV.

Dyskusja i wnioski końcowe

Piśmiennictwo

Załączniki

Wstęp

W ostatnich dziesięcioleciach nastąpił intensywny rozwój nauki i techniki, które ułatwiają człowiekowi życie, czyniąc je bardziej efektywnym. Jednak szybki rozwój współczesnej cywilizacji i towarzyszące mu przeobrażenia warunków życia nie pozostają obojętne dla stanu zdrowia współczesnego społeczeństwa. Udogodnienia cywilizacji, środki lokomocji, komputeryzacja, automatyzacja, a także środki masowego przekazu wymuszają siedzący tryb życia człowieka i wpływają na ograniczenie aktywności fizycznej do minimum. Zjawiska te wpływają niekorzystnie na prawidłowy rozwój dziecka. Efektem tych przemian jest spadek sprawności, wydolności fizycznej oraz odporności organizmu. Konsekwencją mogą być również odchylenia od prawidłowej postawy ciała.

Postawa ciała jest jednym z podstawowych wskaźników prawidłowego rozwoju człowieka. Cechuje ją indywidualne ukształtowanie ciała wraz z położeniem poszczególnych odcinków tułowia oraz nóg w pozycji stojącej (Kasperczyk 1998).

Według Wolańskiego na „stojącą” postawę ciała z jednej strony wpływa rozwój układu kostno-więzadłowego i mięśni, unerwienie, rozwój narządu równowagi i czucia proprioceptywnego, a z drugiej, formowanie się odpowiednich nawyków oraz tryb życia, a szczególnie charakter pracy (Wolański 2005).

Określenie prawidłowej postawy nie jest łatwe, postawę ciała cechuje indywidualność oraz zmienność nie tylko w rozwoju osobniczym, ale również w ciągu dnia.

Kasperczyk definiuje ją następująco: „Przez prawidłową postawę ciała rozumiemy każdą taką postawę, która występuje w dostatecznie dużym odsetku, aby uznać ją za charakterystyczną dla danej kategorii płci oraz wieku, a jednocześnie jest atrybutem ludzi zdrowych, o odpowiednim rozwoju fizycznym i umysłowym'' (Kasperczyk 1999) .

Postawa ciała jest wadliwa, gdy pewne elementy odbiegają od wzorca przyjętego jako prawidłowy, najczęściej są to nieduże, odwracalne zmiany ustawienia i ukształtowania ciała.

Wady postawy - to trwałe zmiany w układzie kostnym, błędy „trzymania się”, a także zburzenia przestrzennego ukształtowania ciała. Odchylenia te bywają znaczne i zdecydowanie odbiegają od standardów typowych przyjętych dla danej płci, wieku, budowy i rasy - są wynikiem zmian patologicznych (Kasperczyk 1998).

Według R. Przewędy znaczenie prawidłowej postawy ciała znacznie wykracza poza jej walory estetyczne. Prawidłowa postawa jest czynnikiem decydującym o stabilności wyprostowanej pozycji ciała opierającej się jedynie na niewielkich płaszczyznach dwóch stóp. Ponadto jest warunkiem ekonomicznego wydatkowania energii ustroju dla zrównoważenia ciała oraz wpływa na właściwe ułożenie narządów wewnętrznych i ich funkcje. Najczęściej podkreśla się zdrowotne znaczenie poprawnej postawy ciała.

Od tego czy postawa ciała jest prawidłowa zależy nie tylko ładny wygląd sylwetki, ale prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Do najpoważniejszych zmian należą zaburzenia statyki ciała w płaszczyźnie czołowej. Boczne skrzywienie kręgosłupa należy bowiem do tych nieprawidłowości w postawie ciała osobnika, które mogą się pojawić w każdym wieku, wykazując najczęściej rozwojowy charakter zmian. Ich występowanie w różny sposób wpływa na symetrię klatki piersiowej lub miednicy i może doprowadzić do jednostronnych ucisków na narządy wewnętrzne, bólów, obniżenia wydolności i ogólnej sprawności fizycznej osobnika oraz z zwiększenia się podatności na zachorowania. Dlatego też w literaturze skolioza jest kwalifikowana nie tylko jako wada, lecz jako schorzenie ogólnoustrojowe.

Zniekształcenia i wady w budowie ciała mają również wpływ na funkcje fizjologiczne i motoryczne. Na przykład spłaszczona lub zniekształcona klatka piersiowa stwarza gorsze warunki pracy płuc i serca. Wadliwa budowa kolan upośledza motorykę dziecka. Płaska stopa, `'końska'', koślawa lub szpotawa osłabiają czynności podporowe i marszowe (Przewęda 1973).

W swojej pracy chciałabym przedstawić wysklepienie stóp dziewcząt i chłopców ze skoliozą w wieku 16-19 lat z Leśnej Podlaskiej i Janowa Podlaskiego oraz ustalić na ile odchylenie kręgosłupa od osi w płaszczyźnie czołowej wpływa na wysklepienie stóp , a także czy istnieje związek między budową ciała, a występowaniem skolioz.

W pierwszej, teoretycznej części pracy przedstawiono ogólne zagadnienia dotyczące: postawy ciała i specyfiki rozwoju badanej populacji, a więc charakterystyka rozwoju somatycznego i stanu zdrowia młodzieży. W drugiej części omówiono bliżej wady postawy zawarte w temacie, a więc w płaszczyźnie czołowej i wady statyczne kończyn dolnych oraz umieszczone zostały wyniki badań. Końcowa część pracy poświęcona jest analizie wyników i wyciągnięciu wniosków z powyższej pracy.

Rozdział I. Teoretyczne podstawy problematyki badań

1.Rozwój somatyczny młodzieży

Okres młodzieńczy, nazywany przez biologów dorastaniem charakteryzuje zwolnienie dynamicznych dotychczas procesów rozwojowych i jakby uspokojenie po przemianach pokwitania; to okres stabilizacji, osiągnięcia harmonii. Trwa on od uzyskania dojrzałości do całkowitego ustania procesów rozwojowych szkieletu i wzrostu wymiarów ciała, a więc praktycznie do ustalenia się wysokości ciała (Przewęda 1973, Malinowski 1987).

Pełna dojrzałość płciowa, osiągnięta w wieku pokwitania, nie oznacza jeszcze dojrzałości ogólnej osobnika. Nie kończy procesów rozwoju fizycznego, które trwają nadal przez kilka następnych lat. W tym czasie powiększa się masa ciała, głównie przez przyrost tkanki mięśniowej i tłuszczowej, co kształtuje ostatecznie sylwetki osobników, mężczyzn i kobiet.

Tempo wzrastania kończyn dolnych maleje, natomiast obserwuje się wyraźne przyspieszenie przyrostu długości tułowia, co sprawia wrażenie zaokrąglenia sylwetki.

Zarys krzywizn kręgosłupa ulega łagodzeniu, nadal jednak nieznacznie przeważa lordoza lędźwiowa nad kifozą piersiową - szczególnie wyraźnie zaznaczona u dziewcząt.

Występuje lekkie rozszerzenie stopy i spłaszczenie jej sklepień. Brzuch jest płaski i nie wystający.

Kąt przodopochylenia miednicy osiąga wartości właściwe dla dorosłych (Przewęda1978, Burzyńska-Grzeszczak, Skolimowski 1975).

Od skoku pokwitaniowego do 21-25 roku życia następuje ostateczne ukształtowanie postawy, która zwykle poprawia się wyraźnie, charakteryzuje ją prężność i zwartość. Sprzyja temu przyrost siły mięśniowej i ostateczne zakończenie kostnienia (Wilczyński Jacek 2001).

Według Napoleona Wolańskiego zakończenie całego cyklu przemian pokwitaniowych ma miejsce około 17 roku życia u dziewcząt i 19 roku życia u chłopców i charakteryzuje się pełnym rozwojem narządów płciowych, owłosienia i uzyskaniem ostatecznej wysokości ciała. Pod wpływem wysokiego stężenia hormonów płciowych następuje zrastanie się nasad z trzonami kości, ponadto u chłopców następuje ostateczny rozwój pasa barkowego i muskulatury, pojawiają się regularne polucje. U dziewcząt następuje ostateczny rozwój piersi i szerokości bioder, zaś cykle menstruacyjne stają się regularne, wszystko to zmierza do możliwości utrzymania ciąży i rozwoju płodu.

Kształtują się typowo męskie lub kobiece rysy twarzy oraz ostateczne wymiary narządów wewnętrznych. Większość struktur morfologicznych i fizjologicznych osiąga maksimum rozwojowe, organizm staje się sprawny, odporny na zachorowania i niekorzystne czynniki środowiskowe.

W okresie młodzieńczym charakterystyczna jest wszechstronność możliwości ruchowych, wysoki poziom rozwoju motorycznego, zdolność do przedłużenia gatunku przez wydanie potomstwa. Zmiany strukturalne i dalsze dojrzewanie ośrodków jakim podlega centralny układ nerwowy trwają najdłużej, co powoduje bogacenie psychicznej i społecznej osobowości jednostki i stopniowo doprowadza do uzyskania pełnej dojrzałości (Malinowski, Przewęda).

W okresie dojrzewania kształtuje się ostatecznie dymorfizm płciowy w motoryczności człowieka. U dziewcząt około 15 roku życia wraz z zakończeniem wzrastania wysokości ciała kończy się naturalny proces rozwoju motorycznego. Już w okresie młodzieńczym może dochodzić do inwolucji niektórych cech motorycznych, co jest spowodowane niedostatkiem aktywności ruchowej, typowej dla większości młodych kobiet. Natomiast u chłopców w tym okresie trwa dalszy proces rozwoju motorycznego, zwłaszcza siły mięśniowej (Woynarowska 2000).

Podsumowując specyfikę wieku dorastania, można stwierdzić, że jest to czas, w którym zostają wyrównane opóźnienia rozwojowe, jeżeli takie istnieją w poszczególnych układach czy narządach. Okres ten kończy etap życia, w którym występowała przewaga procesów budowy nad rozpadem. Od tej pory rozpoczyna się etap charakteryzujący się względną równowagą tych zjawisk. Organizm skupia główne wysiłki na optymalnej adaptacji do świata otaczającego (Przewęda).

2. Charakterystyka stanu zdrowia młodzieży

`'Zdrowie to stan dobrego samopoczucia (dobrostanu) fizycznego, psychicznego i społecznego a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności''- jest to najczęściej używana definicja zdrowia (zamieszczona w 1948 r. w tekście konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia). Wynika z niej, że zdrowie obejmuje trzy wymiary: zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne (obecnie wyróżnia się także czwarty wymiar - zdrowie duchowe) i zaliczane jest do kategorii pozytywnej (dobre samopoczucie). Pojmowane jest również jako zdolność do normalnego funkcjonowania organizmu (mając na względzie wszystkie jego organy i funkcje), adaptacji do zmian środowiska i umiejętności pełnienia ról społecznych.

Jest wyrazem równowagi i harmonii możliwości fizycznych, psychicznych i społecznych osoby ludzkiej.

Istnieje wiele grup czynników, od których zależy stan zdrowia człowieka, mają one charakter uwarunkowań demograficznych, genetycznych, zdrowotnych i środowiskowych. Nie można ich odgraniczyć, gdyż w różnym stopniu, mniejszym lub większym zazębiają się ze sobą. Należą do nich:

- uwarunkowania genetyczne,

- wiek, płeć, miejsce zamieszkania,

- dostępność żywności i wody pitnej,

- warunki życia w okresie niemowlęcym i w dzieciństwie (np. warunki bytowe, żywieniowe, relacje w rodzinie),

- poziom wykształcenia,

- poziom zadowolenia z życia,

- rodzaj wykonywanej pracy ( np. przestrzeganie warunków bezpieczeństwa i higieny pracy, warunki socjalno-bytowe, charakter stresów, relacje międzyludzkie, poziom zadowolenia z pracy, odległość do pracy),

- dostęp do wiedzy zdrowotnej

- możliwość wypoczynku i jego charakter,

- dostępność do ochrony zdrowia (Karwat, Sobieszczańska 2005).

Woynarowska zwraca uwagę na to, że obecnie w największym stopniu na zdrowie ludzi wpływają czynniki społeczno-ekonomiczne, wśród nich m.in.: dochody, status społeczny, poziom wykształcenia, wsparcie społeczne. Od tych czynników zależy też czy styl życia ludzi może sprzyjać zdrowiu. Ubóstwo, niski poziom wykształcenia są przyczyną nierówności w zdrowiu . Ludzie o niskim statusie społeczno-ekonomicznym mają gorsze zdrowie, częściej podejmują zachowania ryzykowne dla zdrowia, mają utrudniony dostęp do instytucji ochrony zdrowia. Wsparcie społeczne w środowiskach życia człowieka jest uważane za znaczący czynnik dla kształtowania pozytywnego zdrowia oraz przeciwdziałania chorobotwórczemu wpływowi potencjalnych stresów.(Woynarowska 2007)

Według pozytywnych mierników zdrowia takich jak rozwój fizyczny, wydolność i sprawność fizyczna odnotowuje się od 1980 r. stopniową poprawę zdrowotności dzieci i młodzieży. Polska młodzież wykazuje prawidłowy rozwój fizyczny, a tempem dojrzewania nie odbiega od młodzieży nawet bogatych krajów europejskich (wniosek ten dotyczy ogólnego obrazu generalnej populacji bez wyróżnienia warstw społecznych o nie jednakowym poziomie życia czy biedniejszych lub zdewastowanych ekologicznie regionów zamieszkania, gdzie dostrzega się zahamowanie bądź cofanie się korzystnych przemian w rozwoju fizycznym). Pod względem poziomu wydolności fizycznej polska młodzież nie różni się znacząco od młodzieży z sąsiadujących krajów. Również ogólna sprawność fizyczna w ciągu ostatnich dziesięcioleci uległa poprawie. Niepokojące jest jednak zjawisko wyraźnego przyrostu wysokości ciała i obniżenia się sprawności fizycznej odnotowanego u młodzieży wiejskiej i o niższym statusie społecznym, co wskazuje na pilną potrzebę wspierania powszechnej kultury fizycznej w wiejskich szkołach, a także wśród grup ludności o niższym statusie społecznym ( Przewęda 1997).

Sytuacja demograficzna w Polsce, podobnie jak w innych krajach świata, głównie dobrze rozwiniętych ulega systematycznie zmianie. W populacji polskiej zmniejsza się udział dzieci i młodzieży poniżej 20 roku życia, a zwiększa się udział osób powyżej 65 roku życia. Jak wynika z badań naukowych, a także danych statystycznych po 1991 roku stan zdrowia mieszkańców Polski ulega niewielkiej, ale systematycznej poprawie. Dostępne dane o charakterze epidemiologicznym częściej dotyczą osób dorosłych lub ogółu ludności. Zbyt mało jest natomiast informacji na temat poziomu zdrowia i młodzieży.

Sytuacja zdrowotna zmienia się na korzyść wskutek coraz częściej podejmowanych działań w zakresie promocji zdrowia i profilaktyki, najczęściej organizowanych w wyniku badań epidemiologicznych celowych lub regionalnych. Szczególnie dużo cennych informacji, zarówno zdrowotnych, jak i społecznych dostarczają wyniki analiz danych uzyskane na podstawie Narodowych Spisów Powszechnych. Poziom stanu zdrowia dzieci i młodzieży do 18 lat świadczy w przyszłości o poziomie zdrowia dorosłej ludności, dlatego problemy zdrowia tej grupy ludności są przedmiotem troski zarówno rodziców jak i wielu instytucji państwowych (Karwat, Sobieszczańska 2005).

Karwat i Sobieszczańska podkreślają w swoim artykule, że choroby zakaźne nie stanowią już takiego problemu zdrowotnego jak kiedyś, zredukowano bowiem występowanie chorób poddających się zapobieganiu drogą szczepień ochronnych, natomiast nastąpił ogromny wzrost zapadalności ludności na inne grupy chorób, zaliczanych w większości do chorób cywilizacyjnych. Zauważają, że poza chorobami somatycznymi, nerwowymi i wrodzonymi (także genetycznymi) w ostatnich dwudziestu latach nasiliły się w tej grupie ludności problemy zdrowotne i społeczne powodowane urazami i wypadki (np. zamachy samobójcze, następstwa utonięć) oraz patologie społeczne (np. działania przestępcze, agresja w domu i w szkole). Zwracają uwagę na szczególny rodzaj problemów zdrowotnych jaki stanowią wady postawy, gdyż dotyka on znaczącego odsetka dzieci i młodzieży w wieku szkolnym oraz wskazują potrzebę podjęcia odpowiednich działań w zakresie ochrony zdrowia, zwłaszcza w podstawowej opiece zdrowotnej.

Po analizie efektów funkcjonowania zakończonego w 2005 r. Narodowego Programu Zdrowia (NPZ) stwierdzono niezadowalający stan zdrowia dzieci i młodzieży oraz opieki nad nimi, co zostało zaznaczone w 13 celu kolejnego Projektu NPZ na lata 2006-2015. Cel tan dotyczy usprawnienia wczesnej diagnostyki zaburzeń zdrowotnych i czynnej opieki nad dziećmi i młodzieżą, wskazując zarazem na główne zagrożenia życia dzieci i młodzieży, którymi pozostają wypadki i urazy, a zwłaszcza wypadki drogowe, samobójstwa i utonięcia (stanowiące 65% zgonów w grupie osób w wieku 15-19 lat oraz zagrożenia zdrowia, którymi są ryzykowne zachowania:

- używanie substancji psychoaktywnych (narkotyki, alkohol, tytoń)

- niewłaściwe zachowania zdrowotne (niska aktywność fizyczna, złe nawyki żywieniowe)

- przemoc w szkole oraz niedostosowanie społeczne.

Z kolei najliczniej obserwowanymi problemami zdrowotnymi w populacji szkolnej są:

- wady wzroku

- próchnica zębów i choroby przyzębia

- choroby alergiczne

- stres

- nerwice szkolne

- zaburzenia statyki ciała

- nadwaga i otyłość

- bulimia i jadłowstręt (Narodowy Program Zdrowia, Oblacińska, Ostręga 2003 ).

Zaburzenia narządu zmysłów należą do typowych, utrzymujących się od dawna zaburzeń wieku rozwojowego, zaburzenia wzroku występują u około 15-25,0% uczniów, zaburzenia słuchu dotyczą ok. 10%, zaś a mowy 10-20% uczniów (Woynarowska 2000).

Kolejnym problemem zdrowotnym jest próchnica zębów (zaliczana do chorób społecznych) uznana za bakteryjną chorobę zakaźną, według Woynarowskiej problem ten dotyczy 92% 7-latków i 98% 18-latków (Woynarowska 2000)

Narastającym problemem zdrowotnym wśród młodzieży szkolnej są choroby o podłożu alergicznym. Zaliczamy do nich m.in.: astmę, alergiczne zapalenie spojówek, alergiczny nieżyt błony śluzowej nosa, atopowe zapalenie skóry, nadwrażliwość pokarmową o podłożu alergicznym. Z szacunkowych danych wynika, że choroby o podłożu alergicznym dotyczą około 20% populacji w Polsce, wśród nich 11% stanowią osoby w wieku 15-19 lat (Hozyasz K .2004).

Z danych szacunkowych wynika, że około 15-20% dzieci i młodzieży w Polsce wymaga pomocy psychologiczno - psychiatrycznej (Woynarowska 2007). Najczęściej spotykanym problemem są zaburzenia depresyjne i depresyjno-lękowe, wzrost zapadalności na anoreksję i bulimię. Stany depresyjne, zwłaszcza w okresie dorastania mogą być przyczyną sięgania po używki, substancje psychoaktywne, w tym alkohol i papierosy, pogorszenie wyników w nauce, opuszczanie szkoły. Mogą nawet prowadzić do samobójstw (Karwat, Sobieszczańska 2005).

Otyłość jest obecnie uważana za jeden z głównych problemów zdrowia publicznego w krajach rozwiniętych. Dane epidemiologiczne z lat 1994-1995 uzyskane przez Zakład Medycyny Szkolnej Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie , na podstawie oceny blisko 2,1 mln polskich dzieci, wykazały nadmierną masę ciała (nadwagę i otyłość) u 13,3% populacji w wieku 13-15 lat (Oblacińska i wsp.1997). Nadwaga młodzieńcza może warunkować w przyszłości rozwój otyłości. Otyłość zwiększa ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego, w którego skład wchodzą: nadciśnienie tętnicze, podwyższony poziomu insuliny (co może doprowadzić do cukrzycy typu II), wzrostu poziomu `'złego cholesterolu'' LDL. Występowanie zespołu metabolicznego zwiększa ryzyko chorób układu krążenia. Kolejnym zagrożeniem jest przeciążenie układu ruchu. Nadmiar masy ciała w stosunku do wysokości, powoduje bowiem dodatkowe obciążenie układu kostno-stawowego. Zwiększone obciążenia powodują, że kości , stawy i więzadła nie wytrzymują tych przeciążeń. U dzieci objawia się to płaskostopiem, koślawością kolan i wadami postawy Na najbardziej obciążonych częściach układu kostnego, głównie w stawach kolanowych, biodrowych i stopach oraz w odcinku lędźwiowym kręgosłupa może dojść się przedwczesnych zmian zwyrodnieniowych. U dziecka otyłego występują zaburzenia rozwoju motorycznego i obniżenie poziomu sprawności fizycznej (Oblacińska A.2006). Częstym powikłaniem u dzieci i młodzieży są problemy psychospołeczne, gdyż otyłość jest zaburzeniem wpływającym na sposób postrzegania otyłego dziecka, zarówno przez samego siebie, jaki i przez otoczenie społeczne (Radoszewska J.1994) .

W przypadku częstotliwości występowania zaburzeń statyki ciała u dzieci i młodzieży występują duże rozbieżności, które prawdopodobnie wynikają ze stosowania odmiennych metod diagnostycznych. Według Kopczyńskiej-Sikorskiej od 10% do 40% dzieci i młodzieży posiada zaburzenia w statyce ciała. Karwat i Sobieszczańska w swoim artykule piszą: `'z wielu badań przeprowadzonych w Polsce wynika, że wady postawy dotyczą nawet 75% ogółu populacji do 18 roku życia, z pewnymi różnicami zależnie od płci i wieku. Do najczęściej występujących wad należą deformacje kręgosłupa, klatki piersiowej, kolan i stóp''.

W Oświęcimiu przeprowadzono badania w celu oceny stanu zdrowia młodzieży. Na podstawie badań, w których uczestniczyło758 uczniów w wieku 16 lat, stwierdzono, że wady i schorzenia narządu ruchu dotyczyły 45,8% badanych i były najczęstszym problemem zdrowotnym, przy czym 39,3% wszystkich wad stanowiła skolioza (Braczkowska, Cyran i wsp.2008).

Określenie częstości występowania wad postawy ciała, u dzieci i młodzieży regionu podkarpackiego była również przedmiotem badań Ewy Nowosad-Sergeant. Na ogólną liczbę 817 przebadanych w wieku 8-17 lat odnotowano nieco ponad 36% dzieci z asymetrią barków, 31,8% dzieci z postawą skoliotyczną oraz 18,6% z koślawością kolan. Wśród wad stóp najczęściej stwierdzano stopy spłaszczone poprzecznie (13,2% stopa lewa, 11,5% stopa prawa) (Nowosad-Sergeant 2005).

Na południowym Podlasiu (z wybranych wiejskich szkół) objęto badaniami 2070 uczniów w wieku 7-19 lat, w ocenie postawy ciała wykorzystano oględziny ortopedyczne. Skoliozę niskostopniową stwierdzono u 312 dziewcząt (29,9%) oraz 334 chłopców (32,6%), przy największym nasileniu zmian u 13-letnich dziewcząt i 14-letnich chłopców (Górniak 2006).

Na podstawie badań przeprowadzonych w 13 województwach w Polsce w latach 2004-2006 stwierdzono bardzo wysoki odsetek zaburzeń postawy ciała występujący u dzieci i młodzieży (zarówno dziewcząt jak i chłopców) w wieku 4-19 lat, kształtował się on na poziomie 90,5 %. Najczęściej w badanej populacji rozpoznawano postawę ciała o cechach skoliozy lewostronnej (24,3%) i plecach okrągłych 17,59% (Mrozkowiak M). Świadczy to o niepokojącej skali problemu.

Na podstawie badań przeprowadzony w 2004 przez Główny Urząd Statystyczny stwierdzono, że ponad 3,3% dzieci w wieku 0-14 lat było niepełnosprawnych (dzieci niepełnosprawne prawnie i biologicznie stanowiły 1,3% populacji dzieci w tym przedziale wiekowym, niepełnosprawne tylko prawnie - 1,4%, zaś niepełnosprawne tylko biologicznie - 0.6%). Wśród młodzieży w wieku 15-19 lat odsetek ten wyniósł 4,0% ogółu populacji w tym wieku. Najczęstszymi schorzeniami w tej grupie wiekowej były uszkodzenia i choroby narządu ruchu (27,7%). Wystąpiły również uszkodzenia i choroby narządu wzroku (25,9%), schorzenia neurologiczne (19,0%), upośledzenia umysłowe (16,1%) i schorzenia psychiczne (13,2%). Odnotowano również uszkodzenia i choroby narządu słuch (10,5%), a także schorzenia układu krążenia (6,3%). (Szymborski J, Jakubik K. 2008)

3. Zaburzenia statyki ciała w płaszczyźnie czołowej

Tadeusz Kasperczyk wyodrębnia dwa rodzaje asymetrii człowieka: fizjologiczną i patologiczną.

Asymetrie w obrębie tułowia i kończyn górnych będące następstwem lepszego rozwoju i funkcjonalnego przyrostu mięśni strony prawej u praworęcznych należą do asymetrii fizjologicznych w płaszczyźnie czołowej. Zwiększonej masie mięśniowej oraz obwodowi ramienia i obręczy barkowej towarzyszy niższe ustawienie barków. Stwierdza się również zwiększenie obwodów kończyn dolnych oraz dłuższą stopę po stronie prawej. Podczas jednostronnej, ciężkiej pracy fizycznej asymetrie fizjologiczne mogą być nasilone.

Asymetrie patologiczne w płaszczyźnie czołowej są wynikiem różnego rodzaju zaburzeń rozwojowych zarówno wrodzonych jak również nabytych. Przedmiotem badań jest

wyjaśnienie czynnika etiologicznego jak też patogenetycznego, który wpływa na powstawanie asymetrii, szczególnie gdy nie są one następstwem choroby.

W przypadku, gdzie asymetrie powstają u chorych z jednostronnymi procesami chorobowymi (porażenia) lub gdy występuje jednostronne upośledzenie funkcji ( urazy, złamania) jest to łatwo wytłumaczalne. Dyskretniejsze asymetrie występują w początkach rozwijającego się schorzenia, dlatego wnikliwiej szuka się przyczyny, co pozwala na skuteczniejsze przeciwdziałanie. Do takich asymetrii zalicza się nierówność kończyn dolnych u niemowląt, natomiast u chodzących - skośne ustawienie miednicy i związane z tym statyczne boczne skrzywienie kręgosłupa.

Maria Kutzner-Kozińska określa skoliozy jako skrzywienie kręgosłupa charakteryzujące się odchyleniem osi anatomicznej (wyrostki kolczyste) od mechanicznej w trzech płaszczyznach: czołowej, strzałkowej i poprzecznej. Autorzy podkreślają, że w wielu przypadkach nie są to zwykłe odchylenia od prawidłowej postawy, lecz są one raczej chorobą ogólnoustrojową. Świadczą o tym zarówno objawy ze strony różnych układów, ale i wyniki badań biochemicznych, wskazujące m.in. na zaburzenia metabolizmu tkanki kostnej, chrzęstnej łącznej.(Nowotny, Saulicz 1990). Oprócz zmian w układzie krążeniowo-oddechowym, które są przyczyna obniżenia ogólnej sprawności fizycznej, mogą pojawić się objawy ze strony układu nerwowego. Na skutek zwężenia otworów międzykręgowych po stronie wklęsłej i ucisku na korzenie rdzeniowe mogą zostać wywołane bóle korzonkowe i nerwów międzyżebrowych.(Kasperczyk 1998) Nieznana etiologia większości z nich powoduje, że sprawiają one trudności w rokowaniu i terapii ( Kutzner-Kozinska 2001).

Najczęściej spotykana w literaturze jest klasyfikacja skolioz według Cobba, która przedstawia się następująco:

1.Skoliozy czynnościowe (funkcjonalne),

2.Skoliozy strukturalne,

a) kostno-pochodne

- wrodzone,

- torakopochodne,

- układowe,

b) nerwopochodne,

- wrodzone,

- porażenne - wiotkie,

- porażenne - spastyczne,

- inne,

c) mięśnio - pochodne,

- wrodzone,

- dystrofie mięśniowe,

- inne,

4.Idiopatyczne (Kasperczyk 1998)

Skoliozę funkcjonalną cechuje boczne wygięcie kręgosłupa, zazwyczaj jednołukowe, (w kształcie litery „C''), bez wyraźnie zaznaczonej torsji, zmiany w aparacie ruchu dotyczą dystonii mięśniowo - więzadłowej (nie stwierdza się utrwalonych zmian w budowie kręgosłupa). Wygięcie boczne charakteryzuje się łagodnym przebiegiem i niewielkim kątem skrzywienia, nie jest utrwalone, poddaje się korekcji czynnej i biernej. Skolioza funkcjonalna występuje najczęściej u dzieci z osłabionym układem mięśniowym i aparatem torebkowo-więzadłowym.

Skoliozy strukturalne, zazwyczaj wielołukowe, o dużym stopniu progresji, w których występują nasilone zaburzenia funkcjonowania układu mięśniowo-więzadłowego oraz utrwalone zmiany w budowie poszczególnych kręgów, całego kręgosłupa, a nawet tułowia, występują również zniekształcenia klatki piersiowej i miednicy. W związku z tym, że zmiany te są nieodwracalne-nie podlegają ani czynnej, ani biernej korekcji (pozostają w gestii ortopedii i rehabilitacji).(Kutzner-Kozińska 2001, Nowotny, Saulicz 1990).

Wejsflog podzielił ogólne objawy bocznych skrzywień kręgosłupa w zależności od stopnia bezpośredniości zmian:

- objawy I rzędu (bezpośrednie) - dotyczące kręgosłupa, należy do nich: boczne przesunięcie, kąt skrzywienia, rotacja, torsja, sklinowacenie;

- objawy II rzędu (pośrednie bliskie) - dotyczące klatki piersiowe, czyli jej torsja, garb żebrowy tylni, przedni, wgłębienie (depresja) żebrowe tylne, przednie;

- objawy III rzędu (pośrednie oddalone od kręgosłupa) - dotyczące miednicy, ustawienia barków, łopatek, czaszki, stóp i innych.( Kutzner-Kozińska 2001)

Maria Kutzner-Kozińska dokonała klasyfikacji w zależności od stopnia zaawansowania zmian, wyróżniła następujące stadia skoliozy:

1. Postawa skoliotyczną - jest to wstępne stadium wady, charakteryzuje się asymetrią barków, łopatek, trójkątów talii. Nie dochodzi jeszcze do bocznego skrzywienia kręgosłupa lub jest ono niewielkie. Poprzez napięcie mięśni można uzyskać pełną korekcję postawy;

2. Skolioza II° - kąt skrzywienia dochodzi do 30° (wg Cobba). Zmiany dotyczą układu mięśniowo - więzadłowego, bez zniekształceń kostnych. Możliwa jest korekcja bierna - całkowita, zaś korekcja czynna - znaczna (prawie całkowita);

3. Skolioza III° - wartości kątowe skrzywienia mieszczą się w granicach 31 - 60°. Pojawiają się zmiany strukturalne w kręgach i krążkach międzykręgowych. Dochodzi do zrotowania kręgosłupa, co objawia się garbem żebrowym lub wałem lędźwiowym przy skrzywieniach w odcinku lędźwiowym. Nie podlega korekcji czynnej, a korekcja bierna daje niewielkie efekty;

4. Skolioza IV° - kąt skrzywienia wynosi ponad 60°, pojawiają się zmiany strukturalne w postaci sklinowaceń i torsji kręgów, deformacji żeber i miednicy, skrzywienie to nie podlega korekcji.

Wśród przyczyn powstawania statycznych skrzywień kręgosłupa autorzy wymieniają: przykurcze i zesztywnienie stawu biodrowego, kolanowego lub stopy w nieprawidłowym ustawieniu (zwłaszcza w zgięciu i przywiedzeniu), jak również skrócenie jednej kończyny dolnej. W czasie stania powoduje to skośne ustawienie miednicy w płaszczyźnie czołowej, co oznacza, że po stronie krótszej kończyny talerz kości biodrowej jest ustawiony niżej. Jeżeli skrzywienie jest odwracalne, to po wyrównaniu skrócenia kończyny (np. bucikiem) lub usunięciu przykurczu stawu biodrowego czy kolanowego leczeniem zachowawczym, czyli po usunięciu przyczyny skośnego ustawienia miednicy - kręgosłup przybiera prawidłowy kształt. Natomiast w sytuacji, gdy niewyrównywanie skrzywienia statycznego u dzieci jest długotrwałe, zwłaszcza gdy układ kostny jest podatny na odkształcenia, może skutkować to zmianami strukturalnymi pod postacią kręgów klinowych i wówczas skrzywienie może się utrwalić.

Istnieje również odruchowe skrzywienia kręgosłupa, występujące najczęściej u dorosłych, gdzie przyczyna jest odruch bólowy wywołany uciskiem korzeni nerwowych przez wypuklający się krążek międzykręgowy lub wypadnięte jądro miażdżyste. W tym przypadku miednica ustawiona jest poziomo, a tułów nachylony do boku. Gdy taki stan jest nieleczony i utrzymuje się prze szereg miesięcy, to może doprowadzić do utrwalonego przykurczu mięśni, a to wtórnie spowodować skośne ustawienie miednicy.

Bardzo ważną rolę w utrzymaniu prawidłowej postawy ciała odgrywa miednica. Stanowi podstawę, na której zbudowany jest kręgosłup i tułów. Każde nieprawidłowe ustawienie miednicy powoduje odkształcenie i nieprawidłowa budowę kręgosłupa i tułowia. (Żuk, Dziak 1977).

Skoliozy porażenne występują w przebiegu porażeń wiotkich (np. po przebyciu choroby Heinego - Medina) oraz porażeń spastycznych.

Skoliozy pourazowe są najczęściej wynikiem nieprawidłowo leczonych urazów kręgosłupa.

Uznawane dawniej za jedną z głównych przyczyn skrzywień małych dzieci - skoliozy krzywicze są obecnie rzadkim zjawiskiem. Zaliczane kiedyś do tej grupy przypadki, są aktualnie rozpoznawane jako skoliozy wrodzone i idiopatyczne.

Skoliozy torakogenne są wynikiem zmian w przebiegu ropnego zapalenia opłucnej, w torakoplastyce, resekcji tkanki płucnej oraz marskości płuc, na przykład w wyniku procesu gruźliczego.( Kutzner-Kozińska 2001)

Najliczniejsza grupę stanowią skoliozy idiopatyczne, czyli o nieustalonej etiologii (80-90% skolioz). Liczne badania wskazują na pewne zaburzenia, które mogą stanowić podłoże omawianych skrzywień, ale nie są one w pełni jednoznaczne. Zalicza się do nich:

- zaburzenia metabolizmu (głównie w chrząstkach wzrostowych kręgów i w więzadłach kręgosłupa,

- czynniki genetyczne, szczególnie zaburzenie równowagi w napięciu krótkich mięśni grzbietu. (Nowotny, Saulicz 1990).

Skoliozy idiopatyczne mogą pojawić się w różnych okresach życia, w zależności od tego wyróżnia się:

- skoliozy niemowlęce (ujawniające się do 3 roku życia) - o różnym rokowaniu,

- skoliozy dziecięce (występujące w wieku przedszkolnym i szkolnym- pierwszy okres krytyczny posturogenezy), mogą rokować gorzej, ze względu na długi okres progresji

- skoliozy młodzieńcze (w okresie przedpokwitaniowym i pokwitaniowym - drugi okres krytyczny posturogenezy), występujące najczęściej i rokujące najgorzej ze względu nawarstwianie się zmian okresu dojrzewania, zwłaszcza rzutu wzrostowego.(Kutner-Kozinska2001). To „nagłe'' pojawienie się skoliozy, najczęściej między 11 a 14 rokiem życia (pięć razy częściej u dziewcząt) związane jest z jej uwidocznieniem w okresie progresji, zazwyczaj bowiem dopiero gwałtowne pogłębienie się skrzywienia jest zauważane. Czynny postęp deformacji ustaje ok. 16-18 roku życia (wraz z zakończeniem wzrostu kości na długość).(Woynarowska 2000).

Badania nad epidemiologią bocznych skrzywień kręgosłupa u dzieci i młodzieży prowadzili Michał Dziewulski i Waldemar Szymanik, którzy chcąc zwrócić uwagę na problem ortopedyczny, jakim jest boczne skrzywienie kręgosłupa w populacji dzieci i młodzieży poddali obserwacji chorych leczonych w Centrum Rehabilitacji w Konstancinie na przestrzeni 30 lat, stwierdzili, że istnieje wyraźna przewaga występowania tego schorzenia u dziewcząt w stosunku do chłopców, a zdecydowanie najczęściej występującym typem skoliozy jest - skolioza młodzieńcza.(Dziewulski, Szymanik 2003)

58% wszystkich skolioz idiopatycznych stanowi skrzywienie o lokalizacji pierwotnej piersiowej, przy czym najczęstsza postacią jest skrzywienie prawostronne piersiowe. Doprowadza ono do zniekształcenia klatki piersiowej i zawartych w niej narządów. Skutkiem tego może być niewydolność układów krążenia i oddychania. W następstwie ucisku rdzenia może dojść do porażeń kończyn dolnych. Skolioza piersiowa pociąga za sobą asymetryczne ustawienie innych elementów budowy ciała - barków, łopatek, tułowia, miednicy, głowy powodując problemy natury estetycznej i stając się przyczyną kompleksów, a często nawet wyobcowania z grona rówieśniczego (Kutzner-Kozińska 2001).

5. Wady statyczne kończyn dolnych

Kończyna dolna zbudowana jest z układu kostnego, w skład którego wchodzi obręcz, stanowiąca podstawę kończyny (ściśle związana z tułowiem, dźwigająca ciężar ciała) oraz część wolna - zbudowana z kości udowej, kości podudzia (kość piszczelowa i strzałkowa) i kości stępu. Do nasady kości udowej przylega rzepka.

Stopa pełni funkcje podporową, nośną i amortyzacyjną. Budowa stopy jest dostosowana jest do głównie do lokomocji, dlatego długotrwała praca statyczna, szczególnie w warunkach przeciążenia wpływa bardzo negatywnie na kształtowanie i wydolność tego narządu.

W budowie stopy można wyróżnić trzy elementy: stęp, śródstopie, oraz palce stóp.

W skład stępu wchodzi siedem kości ułożonych w trzy szeregi:

- bliższy, obejmujący kość skokową i piętową,

- środkowy z kością łódkowatą,

- dalszy, w którym znajduje się kość sześcienna, przyśrodkowa, oraz trzy kości klinowe.

Śródstopie składa się z pięciu kości długich, a palce zbudowane są z paliczków, przy czym pierwszy palec jest dwupaliczkowy, a pozostałe trójpaliczkowe .(Malina 1996)

Zarówno podporowa jak i nośna funkcja stopy wymagają wydolnego pod względem statycznym i dynamicznym układu kostnego, więzadłowego i mięśniowego.

Elementem biernym w budowie stopy jest układ kostny, który posiada swoistą architekturę zewnętrzną i wewnętrzną. System łuków podłużnych i poprzecznych tworzą architekturę zewnętrzną stopy. Pod wpływem obciążenia ulegają rozciągnięciu, a następnie dzięki swoim specyficznym właściwościom powracają do stanu wyjściowego. Zapewniają utrzymanie ciężaru ciała, mają również zdolność dostosowania się do zmian podłoża, obciążenia, pozycji, ruchów, itp.(Kutzner-Kozińska 2001)

W obrębie sklepienia podłużnego wyszczególnia się łuk przyśrodkowy i boczny, zaś w obrębie sklepienia poprzecznego łuk przedni i tylny. Łuki stopy, tworzące sklepienie, zwrócone są wypukłością ku grzbietowej stronie stopy. (Burzyńska-Grzeszczak, Skolimowski 1975).

Czynnikiem wiążącym układ kostny jest układ więzadłowo-torebkowy, tzw. stabilizatory bierne stopy, zaś układ mięśniowy to stabilizatory czynne. Ich praca polega zarówno na stabilizacji stopy podczas obciążenia i chodu, jak też wykonywanie odpowiednich ruchów czynnych i jakby napinanie łuków. Rolę tę pełnią mięśnie krótkie stopy jak również mięśnie długie, posiadające przyczepy na kościach podudzia.

W różnych okresach życia dziecka kształtowanie się kończyn dolnych i stóp jest nieco odmienne, dlatego dla postawienia właściwego rozpoznania niezbędna jest znajomość fizjologicznych odchyleń rozwojowych.

U noworodków prawidłowością rozwojową jest szpotawe ustawienie kolan, oraz zgięciowe ustawienie w stawach kolanowych i biodrowych . Szpotawość kolan utrzymuje się do ok. 2 roku życia, po czym stopniowo przechodzi w fizjologiczną koślawość, która utrzymuje się do ok. 6 roku życia. Tak więc około 7 roku życia kończyny dolne powinny być proste. Proces kostnienia kończy się ok. 18 roku życia, ale już w wieku 12-14 lat przybiera postać prawie dorosłą, pojawienie się koślawości w okresie pokwitania może mieć charakter trwały (Kutzner-Kozińska 2001)

Autorzy podkreślają, że kończyny dolne są bardzo ważnym elementem składowym postawy ciała, gdyż ich zniekształcenia wpływają na ustawienie miednicy, a co za tym idzie na całość sylwetki.

Wolański w swojej pracy pisze: „ukształtowanie krzywizn kręgosłupa jest zależne w dużej mierze od czynności ruchowych zarówno kończyn dolnych, jak i górnych. Kończyny dolne wpływają ponadto statycznie na formowanie się krzywizn kręgosłupa. Ich ustawienie, więc nachylenie pięty związane z wysklepieniem stopy oraz ułożenie osi długich obu stóp względem siebie, położenie kolan i miednicy, jest jednym ciągiem współzależnych cech wpływających na formowanie się lordozy lędźwiowej i kompensacyjne zmiany krzywizn kręgosłupa”. (Wolański 2005)

Według Kasperczyka: „Zniekształcenia kończyn dolnych pogarszają a znacznym stopniu statykę ciała i zmieniają postawę. Są one wadami wrodzonymi lub powstają w wyniku asymetrii w budowie wyżej położonych odcinków ciała, przeciążeń pracą statyczną albo na skutek innych przyczyn”. (Kasperczyk 1998)

Kasperczyk wyróżnia następujące zniekształcenia kończyn dolnych, które w początkowym stadium dają się wyrównywać: kolano koślawe, szpotawe, stopa płaska, płasko-koślawa i wydrążona.

Niektóre spośród wad kończyn dolnych mogą być wadami wrodzonymi, lub być następstwem zmian pourazowych, czy przebytych chorób, najczęściej jednak powstają na skutek przeciążeń statycznych.

Wady statyczne kończyn dolnych rozwijają się w następstwie braku zrównoważenia między wytrzymałością mięśni i aparatu więzadłowo-torebkowego stóp a ich obciążeniem. Przyczyną tych dysproporcji może być:

- osłabienie napięcia i siły mięśni (ogólne i miejscowe);

- zaburzenia krążenia (żylaki);

- otyłość i związana z tym nadwaga;

- przeciążenie stóp długotrwałą pracą w pozycji stojącej;

- długotrwałe unieruchomienie kończyn dolnych i stóp.(Żuk, Dziak 1977)

Na rozwój tych wad może mieć wpływ niewłaściwe obuwie, siedzący tryb życia, jak również nadmierne obciążenie fizyczne. (Burzyńska-Grzeszczak, Skolimowski 1975)

Do najczęściej występujących wad stóp należą: stopy płaskie, płasko - koślawe oraz stopy poprzecznie płaskie, szpotawe i wydrążone. Rzadziej spotykane są stopy końskie i piętowe. Współcześnie najczęstszą wadą jest płaskostopie statyczne (czynnościowe).

Prawidłowo wysklepiona stopa (w warunkach odciążenia) opiera się o podłoże trzema punktami: guzem kości piętowej, głową pierwszej oraz piątej kości śródstopia. Oglądana w pozycji stojącej posiada od strony przyśrodkowej łagodny łuk, opierający się o podłoże piętą i śródstopiem, zaś widziana od tyłu pięta jest przedłużeniem goleni jest prawie prostopadła względem podłoża. Odbicie takiej stopy, tzw. plantokonturogram przedstawia charakterystyczne wgłębienie, czyli ubytek po stronie przyśrodkowej. Natomiast stopę płaską charakteryzuje obniżenie sklepienia podłużnego.(Kasperczyk 1998)

W przypadku stopy płaskiej podłużnie największe zmiany zachodzą w najbardziej ruchomych stawach: piętowo-skokowym i skokowo-łódkowym. Charakterystyczne jest spłaszczenie łuku dynamicznego w miejscach największego obciążenia. Wraz ze zmianami o charakterze morfologicznym powstaje nawyk nieprawidłowego ustawienia stóp. Uwzględniając lokalizację spłaszczenia można wyróżnić stopę płaską podłużnie z koślawością kości piętowej lub bez koślawości, stopę płaską poprzecznie z paluchem koślawym lub nie, a także stopę płasko - koślawą ze zniesieniem obu łuków. Rozwój stopy płaskiej podłużnie przebiega w kilku etapach. Pierwszą i najlżejsza formą płaskostopia jest stopa płaska niewydolna, gdzie łuki stopy w odciążeniu ukształtowane są prawidłowo, zaś w obciążeniu ciężarem własnego ciała, a szczególnie przy dodatkowym obciążeniu - ulegają spłaszczeniu. Drugim stadium jest stopa płaska wiotka, gdzie łuki stopy w odciążeniu są już nieco spłaszczone. Wraz ze wzrostem obciążenia zwiększa się spłaszczenie stopy. Kolejnym etapem jest stopa płaska przykurczona, której przyczyną są zmiany zniekształcające lub przewlekłe zapalenie stawów stępu. Występuje tu przykurcz mięśni strzałkowych, które są napinane podczas podrażnienia bólowego występującego podczas ruchów stępu. Ostatnim okresem rozwoju stopy płaskiej podłużnie jest stopa płaska zesztywniała, powstała na skutek zmian strukturalnych, zniekształcających w obrębie stawów i kości. Utrwalone zmiany, mimo dużych odkształceń mogą nie dawać objawów bólowych.(Kutzner-Kozińska 2001)

Stopa płaska poprzecznie polega na obniżeniu główek drugiej i trzeciej kości śródstopia i spłaszczeniu łuku poprzecznego przedniego, czemu towarzyszyć często bolesność (u dzieci zaś przebiega najczęściej bezboleśnie). Stopa poprzecznie płaska często łączy się z paluchem koślawym. Jest to zniekształcenie polegające na odchyleniu palucha na zewnątrz. Stopa płaska poprzeczna powstaje najczęściej na tle niedomogi mięśniowej lub więzadłowej stopy. (Kutzner-Kozińska 2001)

Stopa płasko - koślawa charakteryzuje się skręceniem pięty na zewnątrz i oparciem jej o podłoże brzegiem przyśrodkowym, w związku z tym dziecko zdziera but po stronie wewnętrznej. Wada ta często łączy się z koślawością kolan.

Stopa szpotawa jest odwrotnością stopy płasko - koślawej - pięta skręcona jest do wewnątrz i opiera się na krawędzi zewnętrznej (dziecko zdziera obcas po stronie zewnętrznej). (Kasperczyk 1998)

Stopa wydrążona

Zniekształcenie to polega na pogłębieniu wydrążenie stopy w odcinku między guzem piętowym a głowami kości śródstopia i równoczesnym skróceniu tego odcinka, charakterystyczne jest tzw. wysokie podbicie. Przyczyną jest zaburzenie równowagi mięśniowej na tle rozwojowych anomalii w dolnym odcinku rdzenia kręgowego. (Kasperczyk 1998). Maria Kutzner-Kozińska wskazuje na potrzebę wczesnego wykrycia tej wady, gdyż w zaawansowanym stadium daje duże dolegliwości i powoduje znaczną niewydolność.

Koślawość kolan

Patrząc od przodu kończyna dolna jest prawidłowo ustawiona wówczas, gdy głowa kości udowej, środek rzepki, środek stawu skokowego i II palec stopy leżą na jednej prostej (linia Mikulicza). Patrząc z boku oś nośna kończyny dolnej przebiega przez krętarz większy, nadkłykieć boczny kości udowej, główkę strzałki i kostkę boczną.

W sytuacji, gdy pion spuszczony ze środka głowy kości udowej przebiega po bocznej stronie rzepki-występują zmiany zwane koślawością kolana. (Burzyńska-Grzeszczak, Skolimowski 1975, Kutzner-Kozińska 2001).

Według Kasperczyka, w tej wadzie oś podudzia tworzy z osią uda kąt otwarty na zewnątrz, tzn. odcinek obwodowy jakim jest podudzie znajduje się w odwiedzeniu. Za fizjologiczną koślawość uważa się odchylenie od osi nie większe niż 10°-15° lub rozstęp wynoszący 4-5 cm (koślawość mierzy się w stopniach lub ocenia się odległość między kostkami przyśrodkowymi za pomocą taśmy centymetrowej przy zwartych i wyprostowanych kolanach). (Kasperczyk 1998)

Autorzy wyróżniają koślawość: wrodzoną, idiopatyczną, pokrzywiczą, pourazową, porażeniową, pozapalną, a także statyczną wynikającą z przeciążenia kończyn dolnych. Wymienia się również koślawość występującą jako zjawisko wtórne, np. przy stopie płasko-koślawej.

Koślawość częściej dotyczy osób o astenicznym niż pyknicznym typie budowy ciała (Kutzner-Kozińska 2001)

Wśród zmian kostnych jakie zachodzą przy tej wadzie można wymienić: przerost kłykcia wewnętrznego kości udowej, skrzywienie kości udowej lub piszczelowej, skręcenie na zewnątrz podudzia i przeprost w stawie kolanowym. W tej sytuacji nacisk na zewnętrzną stronę zwiększa się, co (w myśl prawa Delpecha-Wolffa) powoduje zahamowanie wzrostu kości tej części i potęguje asymetrię kłykci.

Koślawe ustawienie kolan powoduje zmiany również w obrębie mięśni i więzadeł. Więzadło poboczne piszczelowe ulega rozciągnięciu, natomiast skróceniu - więzadło poboczne strzałkowe, w przypadku mięśni rozciągnięciu ulegają: półścięgnisty, półbłoniasty, krawiecki oraz głowa mięśnia czworogłowego, zaś przykurczone jest pasmo biodrowo - piszczelowe i mięsień dwugłowy uda.

Konsekwencją powyższych zmian może być:

-predyspozycja do zwichnięcia rzepki (ponieważ staw kolanowy traci swoja zwartość), -niepewny, kołyszący chód,

-skolioza w odcinku lędźwiowym (w przypadku gdy wada jest jednostronna lub silniej wyrażona po jednej stron). ( Kutzner - Kozińska 2001)

Szpotawość kolan

W przypadku tej wady między osią długą uda i podudzia tworzy się kąt otwarty do wewnątrz, tzn. odcinek obwodowy, jakim jest podudzie, w stosunku do stawu kolanowego zbliżony jest do pośrodkowej linii ciała.

Wielkość odchylenia mierzy się między kłykciami przyśrodkowymi, przy stopach zwartych. Pomiaru dokonuje się w stopniach lub w centymetrach (Kasperczyk 1998)

Najczęstszą przyczyną tej wady jest krzywica, częściej obserwuje się ją u dzieci otyłych (co wiąże się z przeciążeniem statycznym układu kostnego kończyn dolnych) i tych, które zaczęły wcześnie chodzić.

Szpotawe ustawienie kolan powoduje zmiany zarówno kostne jak również w obrębie mięśni i więzadeł. Trzony kości udowej, piszczelowej i strzałkowej wygięte są na zewnątrz. Więzadło poboczne zewnętrzne ulega rozciągnięciu i wydłużeniu, natomiast poboczne wewnętrzne nadmiernemu napięciu i przykurczowi. Tendencję do przykurczu posiada mięsień: półbłoniasty, półścięgnisty i dwugłowy uda, zaś rozciągnięte są mięsień dwugłowy uda i strzałkowy.

Najczęstszym okresem występowania tej wady jest 1-3 rok życia dziecka.(Kutzner-kozińska 2001, Kasperczyk 1998)

Piśmiennictwo

1. Burzyńska-Grzeszczak H., Skolimowski T. (1975) Ćwiczenia korekcyjne w wadach postawy ciała. AWF Wrocław, s.10, 49-59.

2. Braczkowska B., Cyran W., Braczkowski R., Kowalska M. (2008) Problemy zdrowotne młodzieży szesnastoletniej - uczniów szkół ogólnokształcących w Oświęcimiu.

http://www.phie.pl/pdf/phe-2008/phe-2008-3-359.pdf.

3. Dziewulski M., Szymanik W. (2003) Epidemiologia bocznych skrzywień kręgosłupa u dzieci i młodzieży. Fizjoterapia Polska 3,2, s.306-312.

4. Górniak K. (2006) Rozwój biologiczny dzieci wiejskich z wadami postawy ciała. Studia i monografie, AWF Warszawa, s. 20-39.

5. Hozyasz K. (2004) Choroby atopowe (wybrane aspekty). Nowa Pediatria 1,35, s. 28-35.

6. Karwat I., Sobieszczańska A. (2005) Wybrane informacje o stanie zdrowia dzieci i młodzieży w Polsce (w:) Górniak K. (red.) Korektywa i kompensacja zaburzeń w rozwoju fizycznym dzieci i młodzieży. ZWWF Biała Podlaska, T I, s.11-21.

7. Kasperczyk T.(1998) Wady postawy ciała-diagnostyka i leczenie. Firma Handlowo - Usługowa Kasper Kraków.

8. Kasperczyk T. (1999) Poradnik do ćwiczeń korekcyjnych. SiT Warszawa.

9. Malina H. (1996) Wady kończyn dolnych. Postępowanie korekcyjne. Firma Handlowo - Usługowa Kasper Kraków, s.6-16.

10. Malinowski A. (1987) Norma biologiczna, a rozwój somatyczny człowieka. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych Warszawa, s.33-34.

11. Mrozkowiak M. Poziom i rodzaj zaburzeń postawy ciała w Polsce w latach 2004-2006. http://wadypostawy.republika.pl/publikacje6.htm

12. Nowosad-Sergeant E. Częstość występowania wad postawy ciała dzieci i młodzieży w wieku od 8 do 17 lat na terenie Podkarpacia (w:) Górniak K. (red) Korektywa i kompensacja zaburzeń w rozwoju fizycznym dzieci i młodzieży. ZWWF Biała Podlaska, T II, s.139-145.

13. Nowotny J., Saulicz E. (1990) Niektóre zaburzenia statyki ciała i ich korekcja, AWF Katowice, s. 122-136.

14. Oblacińska A., Wrocławska M., Woynarowska B. (1997) Częstość występowania nadwagi i otyłości w wieku szkolnym w Polsce oraz opieka zdrowotna nad uczniami z tymi zaburzeniami. Pediatria Polska, LXXII, 3, s.241-245.

15. Oblacińska A., Ostręga W. (2003) Standardy i metodyka pracy pielęgniarki i higienistki szkolnej. Instytut matki i dziecka, Warszawa.

16. Oblacińska A., Tabak I. (2006) Jak pomóc otyłemu nastolatkowi. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa. http://www.imid.med.pl/klient/file/podręcznik/pdf, s.35-37.

17. Przewęda R. (1973) Rozwój somatyczny i motoryczny. PZWS Warszawa, s. 71-100, 177-178.

18. Przewęda R. (1997) Stan zdrowia polskiej młodzieży (w:) Wychowanie fizyczne i sport .Kwartalnik. T XLI, nr 1-2, PWN Warszawa, s. 42-45.

19. Radoszewska J. (1994) Z badań nad tożsamością osób otyłych. Nowiny Psychologiczne, 4, s. 87-91.

20. Skład M., Popławska H. (red.) (2004) Dziecko wiejskie bialskopodlaskie. ZWWF Biała Podlaska, s.131

21. Stupnicki R. (2000) Biometria. Krótki zarys. Wyd. Margos, Warszawa.

22. Szymborski J., Jakóbik K. (2008) Zdrowie dzieci i młodzieży w Polsce. Publikacja wydana przy współpracy Głównego Urzędu Statystycznego, s.16-17, 110-117.

http://www.rpo.gov.pl/pliki/12242300580.pdf

23. Wilczyński J. (2001) Korekcja wad postawy człowieka. Wyd. ANTHROPOS Starachowice, s.38-39.

24. Wolański N. (2005) Rozwój biologiczny człowieka. PWN Warszawa, s. 264-271, 469-487.

25. Woynarowska B. (2000) Zdrowie i szkoła, PZWL Warszawa, s.50, 75-79.

26. Woynarowska B. (20007) Edukacja zdrowotna, PZWL Warszawa, s.391-393.

27. Wstępny ramowy projekt Narodowego Programu Zdrowia na lata 2005-2015. MZ, PZH Warszawa. http://www.bpz.gov.pl/dokument.proj_npz_2006_15_11102005.pdf

28. Żuk T., Dziak A. (1977) Podstawy ortopedii i traumatologii. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, s. 56-70.

---