Prawo podmiotowe- teorie

Teorie usiłujące wyjaśnić istotę prawa podmiotowego:

Uczeni spierają się, czy prawo podmiotowe było już znane w starożytnym Rzymie. Był tam podział na ius i lex ( prawo podmiotowe i prawo pisane ). Jednak Rzymianie tego tak nie traktowali. Centralnym pojęciem było actio ( roszczenie )- Rzymianie nie koncentrowali się na tym, jakie prawo? tylko czy przysługuje im ochrona procesowa ( actio ). Nadal takie ujęcie jest charakterystyczne dla common law.

Zaczęło pojęcie prawa podmiotowego pojawiać się u glosatorów. Poszukiwano materialnej podstawy dla powództwa.

Niemiecki prof. Jan Schap stwierdził, że poszukiwanie katalogu praw podmiotowych jest bezcelowe- są one wymienione w Dekalogu

- nie kradnij- prawa majątkowe,

- nie cudzołóż- prawa związane z rodziną,

- nie zabijaj- prawo do życia, zdrowia,

- nie mów fałszywego świadectwo- godność ludzka.

1) KIERUNEK NATURALISTYCZNY- , wiąże się z rozwojem koncepcji praw naturalnych. Istnieją pewne przyrodzone prawa podmiotowe, stanowiące prius w stosunku do prawa w znaczeniu przedmiotowym i których ochrona jest najważniejszym zadaniem norm prawnych ( Locke, Rousseau ). Źródłem praw może być Bóg. Państwo ma obowiązek poszanowania tych praw. Prawo podmiotowe ma charakter pierwotny, przedpaństwowy, a prawo przedmiotowe pełni funkcję służebną.

Teoria ta znalazła normatywny wyraz w aktach prawnych z okresu rewolucji francuskiej, a zwłaszcza Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. W tej deklaracji- prawa niezbywalne, niezaprzeczalne, których nie można człowieka pozbawić, zadaniem każdej organizacji jest ochrona tych praw. Są to:

- wolność,

- własność,

- prawo oporu.

Takie sformułowanie pojawiło się w ABGB- §16: Każdy człowiek ma prawa wrodzone, które już rozumem poznać można i dlatego należy uważać go za osobę.

2) TEORIA WOLI- Windscheida ( prawnik niemiecki, kierunek wywodzi się od szkoły historycznej Savigney'ego )- prawo podmiotowe to moc woli, użyczona przez porządek prawny jednostce, skierowana na własne zachowania jak i zachowania innych osób- kryło się za tym przeciwstawienie dwóch typów praw podmiotowych:

- właściciel może zrobić wszystko ze swoją rzeczą,

- wierzyciel może wyegzekwować swoje świadczenie ( swoboda decyzji uprawnionego ).

Przypisuje się mu złamanie rzymskiego pojęcia-

- czym innym jest skarga ( Klage )

- czym innym prawo stanowiące podstawę skargi ( Anspruch ).

Dało to podstawę do rozróżnienia prawa cywilnego materialnego i formalnego.

Koncepcji tej stawiano zarzut, że trudno mówić o mocy woli, skoro prawa podmiotowe przysługują podmiotom, które swojej woli nie są w stanie wyrazić. Odpowiedź jest taka, że porządek prawny przewiduje, żeby takie osoby miały swego przedstawiciela, który wykonuje wolę reprezentowanego.

3) TEORIA INTERESU ( Ihering )- prawo podmiotowe to prawnie chroniony interes. Podważył myśl o swobodnej woli jako centralnym punkcie Istotą jest cel- obiektywnie istniejące interesy osób wymagają ochrony. Interes rozumiany jest szeroko:

- interes materialny ( moc kształtowania własnych zachowań ),

- interes formalny ( można realizować na drodze sądowej swoje interesy ).

Zarzuty bycia uprawnionym leżą nie zawsze w interesie uprawnionego ( np. dziedziczenie spadku z długami ). Pewne interesy są chronione przez prawo, mimo iż nie przysługują prawa podmiotowe ( np. obowiązkowe szczepienia ochronne )- nie znaczy to- aby poszczególny obywatel miał prawo podmiotowe względem innego polegające na możności żądania, by ten poddał się szczepieniu.

Zarzut stawiany tej teorii to utożsamianie prawa podmiotowego z celem prawa. Z tego zastrzeżenia powstały koncepcje kompromisowe- np. w Niemczech Enecceus, Nipendei, Lehman. Połączona koncepcję Windscheida i Iheringa- prawo podmiotowe to moc woli przyznana uprawnionemu w celu realizacji jego interesów.

4) POZYTYWIZM I NORMATYWIZM- prawo podmiotowe wynika z prawa w znaczeniu przedmiotowym, jest czymś wtórnym.

a) Leon Duguit- teoria socjologiczna- zastąpił pojęcia prawa podmiotowego funkcją społeczną- każdy ma określoną sytuację w społeczeństwie, prawa i obowiązki, co determinuje naszą pozycję, prawa podmiotowe nie są nam dane.

b) Hans Kelsen- pojęcie podmiotu jest oderwane od zjawisk społecznych, a twierdzenie, że człowiek ma prawa i obowiązki, oznacza tylko tyle, że postępowanie tego człowieka jest treścią normy prawnej, podmiot, przede wszystkim człowiek, jest tylko punktem powiązania dla kompleksu norm prawnych. Prawo podmiotowe to norma prawna w stosunku do tej osoby, od której decyzji uzależniona jest realizacji zawartej w tej normie woli państwa w zakresie skutków przewidzianych na wypadek naruszenia prawa.

W okresie rozwoju nazizmu miało to poważne konsekwencje. Karl Lorenz w 1935 opublikował artykuł: "osoba prawna i prawa podmiotowe"- zakwestionował istnienie pojęcia prawa podmiotowych, zastępując je pozycją prawną. W okresie nazizmu odrzucono pojęcia prawa podmiotowego, to samo w państwach komunistycznych ( np. u nas K. Opałek ).

5) NEONATURALIZM- prawo podmiotowe to atut, jakim dysponuje jednostka w stosunku do państwa

Odwrót od pozytywizmu zaczął się w nauce niemieckiej. K. Radbruch- mówił o grzechu nadmiernego pozytywizmu ( prawo podmiotowe wynika z woli ustawodawcy ). Koncepcja ta jest dobra, dopóki władza znajduje się w ręku odpowiednich ludzi.

Cahing- zakwestionował pozytywizm prawniczy, cytując ustawę z 1934, w której był tylko jeden artykuł- gdzie ustawodawca postanawiał, że wydarzenia pewnej nocy, gdzie dokonano masakry Żydów, były wynikiem stanu wyższej konieczności państwowej. Pojawiło się pytanie co to jest ustawa i czy ustawodawcy wszystko wolno?

W wyniku rozwoju naturalizmu i praw człowieka nastąpił proces UPOZYTWNIENIA PRAW PODMIOTOWYCH. Wprowadzano je do konstytucji.

a) prawo francuskie- są cztery decyzje francuskiej Rady Konstytucyjnej, w których uznała ona Deklarację Praw Człowieka i Obywatela za źródło prawa powszechnie obowiązującego we Francji. Art. 1 przyznaje jej prawa niezbywalne: wolność, własność i prawo oporu. Stało się to nieco przypadkowo, bo chodziło o kontrolę prewencyjną, a powołanie Deklaracji było jedyną drogą do zakwestionowania.

b) prawo niemieckie- prawa fundamentalne ( Grundrechte ) to coś więcej niż prawa podmiotowe, których przestrzegania może domagać się jednostka. Tworzą one system wartości, który pomocny jest także ustawodawcy. Wynika z tego system skargi indywidualnej- gdy przepis ustawy narusza nasze prawa podmiotowe ). Pojawił się problem współistnienia konstytucji i ustaw zwykłych. Żadna konstytucja nie ustala wysokości odsetek.

c) prawo polskie- normy konstytucyjne są zbyt abstrakcyjne aby stosować je w zwykłych stosunkach cywilnoprawnych ( mimo Art. 8. ust. 2. K mówiącego, iż przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio ). Np. SN odmówił Jackowi B. ochrony godności na podstawie Art. 34 ust. 1. K jasno mówiąc, iż przepis jest zbyt abstrakcyjny. Zasadniczym celem jest ograniczenie ustawodawcy w stanowieniu prawa, które naruszałoby prawa podmiotowe.

---