FUNKCJONOWANIE FIRMY W GOSPODARCE RYNKOWEJ NA PRZYKŁADZIE BROWARU W LEŻAJSKU
SPIS TREŚCI
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GOSPODARKI RYNKOWEJ I JEJ GŁÓWNE ZAŁOŻENIA.
PRZEKSZTAŁCENIA WŁASNOŚCIOWE .
Ogólna charakterystyka procesu przekształceń własnościowych w Polsce.
Analiza procesu prywatyzacji browaru Leżajsk.
ANALIZA PRZEDSIĘBIORSTWA.
Charakterystyka polskiego rynku piwa.
Powstanie, rodzaj i charakterystyka przedsiębiorstwa.
ZMIANY W STRUKTYRZE FIRMY NA TLE PRZEKSZTAŁCEŃ WŁASNOŚCIOWYCH W POLSCE.
Zmiany w produkcji.
Zmiany w strukturze zatrudnienia
Zmiany w dystrybucji firmy.
OCENA MODELU GOSPODARKI RYNKOWEJ POLSKI.
Rola producenta w gospodarce rynkowej.
Producent będąc podmiotem gospodarczym decyduje o tym co, ile i w jaki sposób produkować.
Produkowanie dóbr przez producenta odbywa się w przedsiębiorstwie, jakim jest browar - Leżajsk. Przedsiębiorstwo to będąc własnością prywatną jednej lub wielu osób występuje w podwójnej roli. Polega ona na tym iż producent aby wyprodukować dane dobro musi się zaopatrywać na rynku w niezbędne czynniki produkcji. W omawianym przez nas przypadku czynnikami takimi są:
surowce niezbędne do produkcji piwa
maszyny
siła robocza
kapitał finansowy
Druga rola producenta w gospodarce rynkowej to jego rola sprzedającego wytworzone w przedsiębiorstwie dobra. Decyzja producenta uzależniona jest od popytu i podaży na rynki wyprodukowane przez siebie dobro. Ponieważ browar Leżajsk działa na rynku konkurencyjnym musi on przystosować swoje decyzje dotyczące produkcji i sprzedaży piwa do sytuacji rynkowej.
Zmiany w produkcji
Celem działalności każdego przedsiębiorstwa jest największy zysk przy minimalnym zakładzie produkowanym, dlatego też browar Leżajsk dokonał ogromnego postępu technicznego w produkcji piwa uruchamiając w 1993 roku najnowocześniejsze na świecie instalacje do produkcji piwa tj. oddział tankofermetorów z automatyczną stacją CIP oraz tanków pośredniczących z automatyczną stacją CIP, linę do filtracji i stabilizacji piwa, linię do sterylnego i automatycznego napełniania piwa w opakowania typu Kg. w roku 1998 został oddane do eksploatacji nowoczesne stacje propagacji drożdży oraz w pełni zautomatyzowana linia rozlewu piwa w puszki 0,5L.
W skład wyżej wymienionych instalacji podnoszących technologii produkcji piwa w browarze Leżajsk, wchodzą wysokiej klasy urządzenia firm duńskich, niemieckich, angielskich oraz szwajcarskich.
Wysoki poziom techniki i technologii, szczegółowe kontrole higieny produkcji pozwalają produkować piwa o jednolitej wysokiej jakości, przyjemnym smaku i aromacie oraz trwałości handlowej wynoszącej ponad pół roku, dzięki którym piwa produkowane przez browar Leżajsk stają się wysoce atrakcyjnym towarem dla konsumenta.
Kolejnym logicznym krokiem było uruchomienie w browarze linii puszkowania niemieckiej firmy Krones A.G. Do tej pory zakłady musiały korzystać z usług innych zakładów m.in. browaru w Rakszawie. Budynek, w którym obecnie mieści się linia, poprzednio zajmowany był przez linię butelkowania. Nowa linia, według materiałów reklamowych, ma wydajność 24 tysięcy puszek na godzinę. Karol Banaszyk - dyrektor finansowy browaru zapewnił, że linia jest najwyższej jakości, a jej wydajność przekracza zapotrzebowanie zakładu i część mocy będzie wykorzystywana na świadczenie działalności usługowej dla innych firm. Nowa linia pozwoli firmie zwiększyć rentowność, będzie pracowała na 3 zmiany i oznacza to dodatkowe zatrudnienie kilkunastu osób. Dyrektor Banaszyk powiedział, że puszka, której produkcja dotychczas była ograniczana z powodów ekonomicznych stanie się pełnoprawnym partnerem butelki.
Możliwości produkcyjne browaru Leżajsk wynoszą 1 milionów hektolitrów, od czerwca 1992 roku do kwietnia 1997 roku działała przy Browarze Leżajsk wytwórnia Pepsi - Coli o rocznej zdolności produkcyjnej 140 tysięcy hektolitrów.
Browar Leżajsk od samego początku postawił na jakość wyrobu i udało mu się w krótkim czasie wejść do grona najlepszych.
Do produkcji piwa oprócz podstawowego surowca jakim był słód stosowany w latach 80 - tych, stosowano również ryż, kukurydzę oraz jęczmień - jako dodatek surowca niesłodowego (do 100% ogólnego zasobu surowca).
W latach 90 - tych używano już tylko jęczmienia jako surowca niesłodowego,, a od roku 1995 do produkcji piw stosuje się 100% słodu. Stosowany do produkcji piw chmiel kupowany jest wyłącznie w Zakładach Chmielarskich w Lublinie. Aktualnie chmiel stosowany jest w postaci ekstraktu granulatu. Jednocześnie z postępom technicznym i wprowadzeniem fermentacji ciśnieniowej zastąpiła wymiana szczepu drożdży. Kultury drożdży sprowadzane były od roku 1993z firmy belgijskiej, a od roku 1997 szczepy drożdży zakupywane są w instytucie niemieckim.
Od października 1997 roku uruchomiona została przy Browarze Leżajsk produkcja naturalnej wody mineralnej gazowanej i niegazowanej o nazwie Leżajsk Zdrój. Roczna zdolność produkcyjna tej wytwórni sięga 200 tysięcy hektolitrów i jest o 60 tysięcy hektolitrów wyższa niż zdolność produkcyjna rozlewni Pepsi - Coli przy Browarze Leżajsk.
Browar Leżajsk produkuje aktualnie piwa jasne w zakresie ekstraktu brzeczki od 11% do 15,1%. W latach 80 - tych i 90 - tych produkowane były takie piwa o zawartości ekstraktu 9%, 10,5% oraz 16%.
Nazwy handlowe piw Leżajskich zmieniały się dosyć często. Produkowane były piwa jasne o nazwach Kristall, Gold, Resowia, Małopolskie, Hasyd, Staromiejskie, Rzeszowskie, San Beer, Podkarpackie, Sambor, Ali, Atu, As, Złoty A, oraz Leżajsk „Czerwony”, Leżajsk „Niebieski”, Leżajsk „Biały” oraz ciemne piwa Karmelowe.
W chwili obecnej (od roku 1997) produkowane jest piwo 11% e.w. - Pils, 12% e.w. - Full, 12% e.w. Dortmunder, 15,1% e.w. Mocne i 15,1 e.w. Strong. Dortmunder oraz napój słodowy bezalkoholowy Trunk o zawartości ekstraktu 10,5% produkowany na bazie słodów kolorowych.
Asortyment tych piw to: butelki 0,5, puszki 0,5 i 5l, beczki typu kg 30l i 50l.
Pozycje firmy i jej umiejętność dostosowania się do wymagań rynkowych potwierdzają liczne nagrody i wyróżnienia, oto niektóre z nich:
Kristall Beer 12% e.w. - targi w Lizbonie 1985 r.
Złoty Medal
Kristall Beer 12% e.w. - targi w Lipsku 1986 r.
Złoty Medal
3. Kristall Beer 12% e.w. - Chmielaki 1992 r.
Srebrny Medal
4. Leżajsk Beer 11% e.w. - Chmielaki 1993 r.
Złoty Medal
5. Złoty As 12,9% e.w. - Polagra 1994 r.
Złoty Medal
6. Leżajsk Beer 11% e.w. - Eurobeer 1995 r.
Srebrny Medal
7. Leżajsk Beer 12,9% e.w. - FPP Łódź 1995 r.
Srebrny Medal
8. Leżajsk Beer 11% e.w. - FPP Łódź 1995 r.
Brązowy Medal
9. Leżajsk Beer 11% e.w. - Chicago 1995 r.
Srebrny Medal
10. Leżajsk Beer 11% e.w. - Polagra 1995 r.
OKJP - Złoty Medal
11. Leżajsk Beer 12,9% e.w. - Polagra 1995 r.
OKJP - Brązowy Medal
12. Leżajsk Beer 11% e.w. - Chicago 1996 r.
Srebrny Medal
13. Leżajsk Beer 11% e.w. - Polagra1996 r.
OKJP - Złoty Medal
14. Leżajsk Full 12% e.w. - FPP Łódź 1997 r.
Brązowy Medal
15. Leżajsk Full 12% e.w. - Tychy 1997 r.
Jesienne Spotkania Browarników
- Złoty Medal
16. Leżajsk Full 12% e.w. - Polagra 1997 r.
Złoty Medal za wyrób roku na
MTP
Uhonorowaniem pozycji ZP S.A. w Leżajsku było zdobycie w 1993 r. Srebrnego i Złotego Asa Polish Promotion Corporation Ltd. przyznawane najlepszym polskim firmom, które nie tylko produkują doskonałe wyroby, ale także wyróżniają się sprawnością, solidnością oraz dodatkowo prowadzą działalność charytatywną.
Charakterystyka polskiego rynku piwa
Branża piwowarska należy do najszybciej rozwijających się gałęzi polskiej gospodarki. Systematycznie wzrasta spożycie piwa, bardzo szybko następują procesy konsolidacyjne. Obecnie około 60 procent rynku kontroluje pięć największych przedsiębiorstw, dodatkowo w najbliższych miesiącach spodziewane są procesy konsolidacyjne wewnątrz "wielkiej piątki" (mowa o odbytej fuzji Żywca i Elbrewery). Polski przemysł piwny przygotowuje się do planowanego zniesienia ceł ochronnych i związanego z tym faktem mocnego wejścia na polski rynek zagranicznych browarów, przede wszystkim czeskich,
słowackich i niemieckich.
POLSKI RYNEK PIWA
Branża piwowarska w Polsce dzieli się na trzy segmenty: dużych producentów (tzw. wielka piątka), średnich browarów i małych producentów o zasięgu lokalnym.
SEGMENT DUŻYCH PRODUCENTÓW
Należy tu pięć dużych przedsiębiorstw, które kontrolują w sumie ponad 60 procent krajowego rynku piwa. Tak znaczny odsetek oznacza, że rynek jest mocno skonsolidowany - przy czym proces ten bynajmniej się nie zakończył. Ostatnio pojawiła się informacja o planach połączenia dwóch największych przedsiębiorstw - Żywca i Elbrewery - pod auspicjami holenderskiego Heinekena. Grupa ta kontrolowałaby w sumie ponad 38 procent rynku piwa (wliczając w to browary Leżajsk i Warka). Silną pozycję posiada też polsko-południowoafrykańska Kompania Piwna, kontrolująca Browary Tyskie oraz Lecha (w sumie ponad 21 proc. rynku). Samotny pozostaje jedynie Okocim, który jednak pozyskał silnego strategicznego inwestora, duńskiego Carlsberga.
Segmentem dużych producentów piwa w Polsce zainteresowały się największe koncerny browarnicze świata - Heineken, Carlsberg, South African Breweries. Z konkurencji odpadły w ostatnim czasie mniejsze firmy, m.in. niemiecki Brau und Brunnen (Okocim) oraz Grolsch (Elbrewery, Hevelius).
TABELA. NAJWIĘKSZE BROWARY NA POLSKIM RYNKU
porównanie I kwartału i pięciu m-cy 1998 roku
browar |
I kw. 1997 |
I kw. 1998 |
Elbrewery |
15.3% |
18.1% |
Żywiec |
11.2% |
12.2% |
Browary Tyskie |
11.1% |
10.6% |
Lech BW |
10.2% |
10.0% |
Okocim |
9.1% |
9.7% |
RAZEM |
56.9% |
60.6% |
SEGMENT PRODUCENTÓW ŚREDNIEJ WIELKOŚCI
Należą tu browary o mniejszym udziale w krajowym rynku, posiadające niejednokrotnie spory, nie zawsze wykorzystany potencjał. Jako kryterium przyjęłyśmy tu 2-procentowy udział w krajowym rynku piwa, na tej podstawie wyselekcjonowałyśmy dziewięć kolejnych przedsiębiorstw. Należy zwrócić uwagę na fakt, że grupa średnich browarów stanowi doskonały cel do przejęć - zarówno dla inwestorów zagranicznych, jak i przedsiębiorstw, zaliczanych do tzw. wielkiej piątki. Pierwsze tego typu procesy już się dokonały - browar w Leżajsku przejął Elbrewery, obecnie dąży do przejęcia kontroli nad browarem Warka. Strategicznego partnera pozyskał np. dynamicznie rozwijający się browar Dojlidy - 49 proc. kapitału spółki objął niemiecki koncern Binding Brauerei.
MAŁE BROWARY
Do grupy małych browarów zaliczyłyśmy pozostałe przedsiębiorstwa, kontrolujące mniej niż 2 proc. krajowego rynku. Ich łączny udział w rynku wyniósł po trzech miesiącach roku 1998 13.5 procent, a po pięciu miesiącach 13.7 procent. Szansą dla przedsiębiorstw z tej grupy jest umacnianie pozycji na rynkach lokalnych - poprzez systematyczne kreowanie wizerunku wśród miejscowej społeczności oraz stałe podnoszenie jakości piwa. Przykładem małego browaru może być chociażby notowany na giełdzie Strzelec, osiągający dość dobre wyniki w Małopolsce (charakter browaru zawarto już w nazwie: "Małopolski Browar Strzelec"). Małe browary mogą jednak natrafić na bariery kapitałowe - tak jak to ma miejsce w przypadku Browarów Karkonoskich z Lwówka Śląskiego, które od dłuższego czasu borykają się z poważnymi problemami finansowymi. Przedsiębiorstwo to zostało zakwalifikowane do programu NFI, strategiczny pakiet jego akcji pozostaje jak na razie w rękach VII NFI.
OGÓLNA CHATAKTERYSTYKA RYNKU
Spożycie piwa w Polsce systematycznie rośnie - podczas gdy w 1990 statystyczny Polak wypijał 30.2 litra rocznie, w 1995 roku już 40.5 litra, a w 1997 roku aż 49 litrów. Według prognoz, do roku 2001 produkcja piwa w Polsce wzrośnie o 20.7 procent, wobec średniej dla Europy +2.2 proc. i dla świata 8.2 procent. Najszybciej w tym czasie ma rosnąć rynek chiński (+24.8 proc.), natomiast w krajach Europy Zachodniej produkcja będzie spadała (przykładowo, w Niemczech o około 2.2 procent do 2001 roku).
Spadek spożycia piwa u naszych zachodnich sąsiadów oznacza powiększenie i tak już sporej nadwyżki produkcji. Nie w pełni wykorzystane są również moce browarów czeskich i słowackich - wszystko to sprawia, że zagraniczni producenci spoglądają na polski rynek z dużym zainteresowaniem. Za dwa lata zostaną zlikwidowane bariery celne, należy się wówczas spodziewać próby przejęcia części rynku przez zagraniczną konkurencję.
Tymczasem polskie browary przygotowują się do odparcia ataku, prowadząc intensywne inwestycje oraz szeroko zakrojone kampanie marketingowe. Branża systematycznie konsoliduje się, pozyskując dzięki strategicznym partnerom niezbędne know-how oraz środki na inwestycje i rozwój.
Problemem numer jeden jest w tej chwili podatek akcyzowy, który sprawia, że cena piwa w Polsce jest nadmiernie wyśrubowana w stosunku do cen alkoholi wysokoprocentowych. Całkowicie zmieniła się natomiast kultura picia - dawne budki z piwem zastąpiły puby, zyskujące coraz większe uznanie wśród młodzieży i innych grup społecznych.
SPOŻYCIE PIWA W POLSCE
W tej chwili do picia piwa przyznaje się 63 procent dorosłych Polaków - wynika z raportu Pentora, z czego dwie trzecie stanowią mężczyźni. Najczęściej pijemy piwo w domu (72 procent), pubach i restauracjach (21 proc.), a zaledwie 6 procent respondentów przyznaje się do konsumpcji w plenerze. Należy się spodziewać, że te proporcje wkrótce ulegną dalszym zmianom: dzisiejsze nastolatki wypijają prawie połowę piwa w popularnych pubach.
98 procent konsumentów wybiera piwo polskie, ale tylko 55 procent sądzi, że jest ono lepsze od niemieckiego, czeskiego czy holenderskiego. Przy wyborze decyduje więc nie tylko przekonanie o dobrym smaku i gatunku piwa, ale przede wszystkim jego cena - obecnie znacznie wyższa w przypadku piw importowanych. Można się spodziewać, że po zniesieniu barier celnych wzrośnie spożycie piw zagranicznych - obecnie 18 procent respondentów Pentora wybrało piwo niemieckie, 15 procent czeskie, a 4 procent holenderskie. Dlatego właśnie polskie browary powinny dołożyć wszelkich starań, by zapewnić wysoką jakość oferowanego napoju, intensyfikując jednocześnie kampanie promocyjne, organizowane w celu umocnienia świadomości marki wśród polskich konsumentów.
Polacy najchętniej piją piwo jasne pełne, zdecydowanie najmniej amatorów mają ciemne portery. W ankietach, dotyczących oceny polskiego piwa i browarów nadal prowadzi Żywiec, wyprzedzając Okocim, Elbrewery i Lecha.
TABELA. PRODUKCJA I SPOŻYCIE PIWA W POLSCE
rok |
Produkcja |
spożycie |
|
1980 |
10.6 |
30.7 |
|
1985 |
10.1 |
26.5 |
|
1990 |
11.3 |
30.2 |
|
1995 |
15.2 |
40.5 |
|
1996 |
16.7 |
43.7 |
|
1997 |
18.8 |
49.0 |
|
Źródło: GUS, Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny |
|||
Model konsumpcji piwa w Polsce uległ w ostatnim czasie znacznym przeobrażeniom. Jeszcze w latach 80-tych dominował podgląd, że piwo jest napojem mało eleganckim, którego nie wypada serwować na uroczystych przyjęciach czy imprezach towarzyskich.
Piwo kojarzyło się dawniej z charakterystycznymi budkami i obskurnymi barami, w których spożywano ciepły, szarożółty napój - taki obraz widać było zarówno na ulicach, jak i w filmach z tamtego okresu. Wypijane w krzakach czy w rowach piwo było traktowane jako uzupełnienie napojów wysokoprocentowych. Obraz niedomytego osobnika z równie obskurną butelką wrył się głęboko w świadomość społeczeństwa.
Wraz z nastaniem gospodarki wolnorynkowej browary ruszyły do kontrofensywy. Na licznych billboardach pojawiły się reklamy uśmiechniętych, młodych ludzi, którzy spędzają wolny czas przy piwie. Lansowano model picia w nowo otwieranych pubach lub na imprezach towarzyskich. Powoli piwo wychodziło z cienia, pojawiało się w świadomości Polaków jako alternatywa dla dotychczas chętniej spożywanych napojów wysokoprocentowych.
Gdyby w ślad za tą akcją uświadamiającą poszła polityka fiskalna państwa, obraz rynku byłby zdecydowanie lepszy. Tymczasem wysoka akcyza sprawia, że ceny piwa są zbyt wysokie w stosunku do wódek i innych wysokoprocentowych alkoholi. Polska akcyza za hektolitr piwa wynosi 18 dolarów, podczas gdy w Niemczech zaledwie 1 USD, a w Czechach i na Słowacji 10 dolarów.
TABELA. PODATEK AKCYZOWY W CENIE PIWA
rok |
akcyza w USD |
różnica w stosunku |
|
Niemcy |
1 |
-94.4% |
|
Czechy |
10 |
-44.4% |
|
Słowacja |
10 |
-44.4% |
|
Węgry |
18 |
0.0% |
|
POLSKA |
18 |
- |
|
Włochy |
20 |
+11.1% |
|
Austria |
25 |
+38.9% |
|
Holandia |
30 |
+66.7% |
|
Źródło: Polska Agencja Prasowa |
|||
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROCESU PRZEKSZTAŁCEŃ WŁASNOŚCIOWYCH W POLSCE
Prywatyzacja jest zwykle rozumiana wąsko, jako własnościowe przekształcenie przedsiębiorstw państwowych. Prywatyzacja oznacza przejście od gospodarki mniej prywatnej do bardziej prywatnej, mierzone zmianami udziału sektora prywatnego. Prywatyzacja gospodarki może być wynikiem różnych procesów, a ich układ zależy od warunków gospodarczych istniejących w punkcie wyjścia. Różne procesy prywatyzacyjne wynikają z rozmaitych rodzajów polityki gospodarczej.
Istnieją trzy główne typy procesów prywatyzacyjnych w spontaniczny wzrost sektora prywatnego, prywatyzację przez przesunięcie aktywów oraz prywatyzację transformacyjną.
Na koniec przejdźmy do gospodarki europejskich krajów post - socjalistycznych, która jest tu głównym przedmiotem naszego zainteresowania. Podobnie jak w przypadku azjatyckich krajów post - komunistycznych. W Polsce polityka liberalizacji była niezmiennie istotna dla prywatyzacji w postsocjalistycznej Europie, gdyż torowała drogę do spontanicznego rozwoju legalnego sektora prywatnego, który w momencie zapoczątkowania przemian prawie zupełnie nie istniał. Gospodarka startowała z niezmiernie wysokim udziałem sektora państwowego. Sektor ten wykazywał wyraźne różnice strukturalne: znacznie niższy udział łatwo poddającego się prywatyzacji rolnictwa i znacznie wyższy udział przemysłu przetwórczego w sektorze w sektorze państwowym Polski, czyniły jego prywatyzację znacznie bardziej złożonym problemem technicznym. Infrastruktura prawna i aparat egzekwowania prawa, istniejące w chwili podjęcia przemian gospodarczych, związane były ze zdominowanym przez państwo prawem własności, a więc nie były przystosowane do potrzeb rozwijającej się gospodarki prywatnej. Tymczasem tempo wzrostu sektora prywatnego w pierwszym okresie po przełomowej liberalizacji jest szybsze niż tempo budowy aparatu prawnego dostosowanego do prywatnej własności.
W Polsce sytuację dodatkowo utrudniały sprzeczne żądania wynikające z reprywatyzacji. Polska rozpoczynała swą prywatyzację z bardzo poważną nierównowagą makroekonomiczną.
Odziedziczone warunki uczyniły więc prywatyzację gospodarki niepowtarzalnym wyzwaniem. Zamknięty system przedsiębiorczości i związany z nim brak legalnego sektora prywatnego były częścią dziedzictwa. Konieczne było przejście do otwartego reżimu przedsiębiorczości w celu wyzwolenia spontanicznego wzrostu sektora prywatnego.
Obciążenie gospodarki niezmiernie wysokim udziałem sektora państwowego zdominowanego przez przemysł przetwórczy, w którym z kolei przeważały wielkie przedsiębiorstwa państwowe, było znacznie trudniejszą częścią post socjalistycznej spuścizny. W Polsce istniały ważne różnice dotyczące prywatyzacji, bowiem ogromną siłę posiadali pracobiorcy przedsiębiorstw państwowych, ponieważ poprzednie socjalistyczne reformy gospodarcze opierały się na samorządzie pracowniczym. Dodatkowym czynnikiem w Polsce była silna pozycja związków zawodowych w całym systemie społeczno - politycznym. Silna pozycja pracobiorców w przedsiębiorstwach państwowych wykluczała odgórne podejście do prywatyzacji.
Inna różnica polegała na wielkości odziedziczonego sektora nominalnie prywatnego. Ale w Polsce władze socjalistyczne zezwoliły na pewną swobodę działania i rozwój prywatnych przedsiębiorstw, zwłaszcza w drugiej połowie lat osiemdziesiątych. Zakres tej swobody był jednak nadal niewielki, a działanie nominalnie prywatnego sektora było zakłócane i wypaczane, co wynikało z warunków gospodarki socjalistycznej, w których musiał on funkcjonować. Tak więc ten nominalnie prywatny sektor był w istocie sektorem pseudo - lub quasi - prywatnym. Szeroka liberalizacja gospodarki Polski we wczesnych fazach przemian gospodarczych otwierała przedsiębiorstwom w tym sektorze szansę działania jako firmom naprawdę prywatnym. Tylko niektóre z nich były jednak w stanie stawić czoło pojawiającej się konkurencji.
Upadek realnego socjalizmu w Europie Środkowo - Wschodniej w latach 1989 - 1991 postawił przed państwami postkomunistycznymi nowe wyzwania ekonomiczne, a tym samym i Polską.
Najgorszy dla Polski był 1991 r., dla pozostałych - lata 1991 i 1992.
Kraj taki jak Polska o zaawansowanych reformach ekonomicznych, zaczął w 1992 r. nieznacznie odrabiać straty; ekonomiści rokowali im wejście na drogę wzrostu gospodarczego.
Spadek produktu krajowego brutto w latach 1990 - 1992 (w %; rok poprzedni = 100%).
|
1990 r. |
1991 r. |
1992 r. |
Polska |
12 |
8 |
1 |
Wskaźnik jej w 1991 r. szacowano rocznie w Polsce do 70%. We wrześniu 1989 r. opublikowany został program rządowy, od nazwiska jego twórcy Leszka Balcerowicza - wicepremiera i ministra finansów w rządzie Tadeusza Mazowieckiego - zwany „planem Balcerowicza”.
GENEZA POWSTANIA FIRMY
W latach 70 - tych popyt na piwo zwiększył się. Zmiana to stała się bodźcem do podjęcia decyzji rządowej o budowie browarów w Polsce.
O lokalizacji browaru w Leżajsku zadecydowały oprócz tradycji browarniczej sięgającej 1525 r., pokłady wody głębinowej doskonałej do produkcji piwa. oficjalnie Browar Leżajsk został przekazany do eksploatacji 1.I.1978 r.
Od tego czasu Browar zaczął zdobywać klientów w kraju i zagranicą. Od samego początku swego funkcjonowania na rynku postawił na jakość wyrobu i udało mu się w krótkim czasie wejść do grona najlepszych browarów w Polsce.
DYSTRYBUCJA I REKLAMA
O stanie i finansach Browaru najwidoczniej świadczy kampania reklamowa w prasie i telewizji. Reklamy piwa z Leżajska (oczywiście bezalkoholowego) emitowane są w najlepszych porach antenowych. Przypominają one w charakterze reklamy niemieckie, kreują wizerunek piwa jako napoju elit, dojrzałych, dobrze ubranych ludzi sukcesu. W ten sposób powstała elitarna wspólnota piwoszy, dla których to co dobre kojarzone jest z Leżajskiem. Dużym sukcesem stała się impreza 8.IV.1998 promująca piwo z Browaru Leżajsk. Głównymi punktami dystrybującymi są miasta położone w południowo - wschodniej części Polski np. Rzeszów, Krosno, Przemyśl, Lublin, Kraków, Zamość, Przeworsk i inne. Dystrybucja prowadzona przez Browar charakteryzuje się dobrą organizacją oraz znajomością potrzeb i wymogów konsumentów.
Świadczy o tym fakt iż Browar przykłada ogromną wagę co do jakości towaru znajdującego się na naszych półkach sklepowych. Można śmiało uznać, że Browar wykreował w swoich reklamach piwa swój prawdziwy wizerunek. Wyroby Zakładów Piwowarskich S.A. w Leżajsku znane są także poza granicami kraju. Aktualnie piwo Pils eksportowane jest do Stanów Zjednoczonych.
ANALIZA PROCESU PRYWATYZACJI BROWARU LEŻAJKK.
Zakład Produkcyjny Leżajsk został przekształcony w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa 1.II.1991 r..
W tych latach kondycja browaru była bardzo ciężka. Były minister przekształceń własnościowych Wiesław Kaczmarek pisał na łamach Rzeczpospolitej, że rok 1995 Browar Leżajsk zakończył stratą finansową w wysokości 4,48 mln. zł., a po rewizji strata ta urosła do kwoty 10 mln. zł. Podobnie źle zapowiadały się wyniki działalności firmy z 1996 r. Leżajsk tracił płynność finansową, słabła dramatycznie jego pozycja na rynku. Kondycję spółki pogarszało przede wszystkim zadłużenie z lat poprzednich oraz wysoki koszt produkcji przy utrzymaniu stałego poziomu zatrudnienia i jednoczesnym drastycznym zmniejszeniu się poziomu sprzedaży. W tym samym czasie inni konkurenci coraz śmielej zajmowali miejsce leżajskiego browaru. Ogólnopolskie piwo Leżajsk z powodu braku pieniędzy na reklamę i marketing stawało się marką coraz mniej znaną. Ostatecznie Browar Leżajsk został sprywatyzowany w I.1997 r. Pierwszymi właścicielami zostali: Towarzystwo Akcyjne, „Browary Polskie” oraz Grupa Biznesmenów Polskich.
Browar Leżajsk został sprywatyzowany w atmosferze skandalu. Na łamach prasy rozgorzała dyskusja i pojawiła się seria artykułów. Na szczęście firma miała się coraz lepiej, a nowy zarząd postawił sobie ambitne zadanie sprzedaży 1 mln. hektolitrów piwa w 1998 r. Zadanie to zostało zrealizowane i Browar Leżajsk zajmuje obecnie pierwsze miejsce wśród browarów pod względem dynamiki sprzedaży. Najlepszym potwierdzeniem sukcesu zakładu było odkupienie udziałów od Browarów Polskich przez Brewpole, firmę kojarzoną przede wszystkim z EB.
ZMIANY W STRUKTURZE ZATRUDNIENIA
W Browarze Leżajsk pracują stali pracownicy. W latach 1991 - 1997 nie dokonywano zwolnień grupowych pracowników, dlatego m.in. sytuacja firmy była bardzo ciężka w latach 1991 - 1996. W Browarze dokonuje się zatrudnień sezonowych wynoszących na około 150 osób. Zatrudnienia sezonowe są to zatrudnienia na okres zamknięty trwający od kwietnia do października. Po przeprowadzonej przez firmę modernizacji procesu produkcji piwa pracownicy odbywali kursy szkoleniowe uprawniające ich do obsługi nowo zakupionych maszyn i urządzeń produkcyjnych. Pracownicy Browaru Leżajsk nie posiadają dywident. Obecny stan zatrudnienia w Browarze wynosi ok. 500 osób.
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GOSPODARKI RYNKOWEJ
Gospodarka jest pewną częścią całości systemu gospodarczego. System ten składa się z różnych podsystemów, między którymi zachodzą określone relacje. Cały system gospodarczy jest bardzo złożony składa się bowiem z różnych instytucji, organizacji i jednostek. Podstawowymi środkami wiążącymi ze sobą podmioty gospodarcze są informacje i produkty przepływające przez rynek. System gospodarczy będący zespołem różnych podmiotów gospodarczych charakteryzuje się podejmowaniem decyzji ekonomicznych. Forma realizacji tych decyzji jest formą funkcjonowania całego systemu gospodarczego. Systemu gospodarcze możemy podzielić na 3 grupy:
Gospodarka wolnorynkowa
Gospodarka rynkowa
Gospodarka naturalna
Gospodarka rynkowa mieszana
Gospodarka centralnie kierowana
gospodarka nakazowo - rozdzielcza
Gospodarka rynkowa związana jest przede wszystkim ze społecznym podziałem pracy, wzrostem wartości na rynku własności prywatnej oraz specjalizacją producentów polegających na skupianiu produkcji na danym typie dóbr. Pomiędzy uczestnikami procesu gospodarczego zachodzą zależności (relacje) w postaci wymiany informacji oraz dóbr. Społeczeństwo w gospodarce rynkowej jest podzielone na grupy i podgrupy społeczno - zawodowe oraz warstwy. Podział ten zależy od tego jakimi podmiotami gospodarczymi są jednostki gospodarcze tzn. jakimi zajmują się zajęciami. Przykładem grupy w społeczeństwie może być np. pisarz, który w gospodarce rynkowej funkcjonuje pisząc książki. Zalicza się on do grupy intelektualistów, a nie robotników ponieważ wykonuje pracę umysłową a nie fizyczną. Nie mniej jednak uważamy, że podział społeczeństwa jest uzależniony od samej jednostki. Człowiek sam może wybrać grupę społeczną do której chce należeć, czynnikiem umożliwiającym „przejście” z jednej do drugiej grupy społecznej jest edukacja. Dominującą formą gospodarowania jest gospodarka towarowo - pieniężna tzn. że przedmiotem wymiany jest albo towar albo pieniądz.
W Polsce oraz w licznych krajach Europy Środkowo - Wschodniej zakres gospodarki rynkowej regularnie zwiększa się. Przyrost gospodarczy Polski wynosi obecnie 5,5%. Podstawowym elementem gospodarki rynkowej jest rynek. Rynek może być definiowany różnie. Głównie przeważ pojęcie, że rynek jest to miejsce wymiany dóbr, usług oraz papierów wartościowych takich jak akcje i obligacje. Innymi równie istotnymi elementami każdej gospodarki rynkowej jest popyt i podaż. Popyt oznacza zapotrzebowanie na rynku na dane dobra, które chcą kupić konsumenci po określonej cenie i w określonych warunkach.
Podaż natomiast oznacza ilość zaoferowanego dobra na rynku przez producentów, w określonym czasie i po określonej cenie. W każdej gospodarce rynkowej działają trzy główne podmioty gospodarcze:
gospodarstwa domowe
przedsiębiorstwa (np. Browar Leżajsk)
państwo
Podstawową zasadą funkcjonowanie podmiotów gospodarczych jest własność prywatna, kapitał, ziemia, własność czynników produkcji. Każdy podmiot gospodarczy motywuje swą działalność na potrzebach gospodarstw domowych i dzięki którym każdy producent wie co produkować. Dodatkowym czynnikiem determinującym działalność produkcyjną podmiotów gospodarczych jest cena danego dobra. Cena mówi każdemu producentowi jaki jest popyt na rynku na dane dobro. Im większy popyt tym mniejsza cena, a im większa cena tym większa podaż. Każde przedsiębiorstwo działające na rynku spełnia określone funkcje, które zależą od ustroju gospodarczego raz od systemu funkcjonowania gospodarki. W warunkach gospodarki rynkowej zakres swobody działania przedsiębiorstw jest inny ponieważ gospodarka rynkowa opiera swe działanie na polityce neoliberalnej, a więc państwo zapewnia jedynie warunki bezpieczeństwa i porządku działania przedsiębiorstw. Podsumowując gospodarka rynkowa to rodzaj systemu gospodarczego bardzo złożonego, ale dzięki temu sprawnie działającego. Dzięki dobrej organizacji podmiotów gospodarczych ich działanie staje się bardziej efektywne i produktywne. Uważamy, że gospodarka rynkowa pozwala (w ramach konkurencji doskonałej) wejść na rynek i wykazać się każdemu podmiotowi gospodarczemu, pod warunkiem, że działa on wg. określonych przez ustawodawstwo gospodarcze praw i obowiązków podmiotów gospodarczych. Dzięki tym założeniom przedsiębiorstwa takie jak np. Browar Leżajsk może wyjść z trudnej sytuacji ekonomicznej, „stanąć na nogi” i efektywnie produkować.
Pragniemy przybliżyć w jaki sposób Browar Leżajsk stał się cenionym i uznanym producentem piwa, pomimo iż jego poprzednia sytuacja była bardzo trudna ekonomicznie. Browar Leżajsk jest przykładem na to w jaki sposób posługując się rachunkiem ekonomicznym i innymi prawami rządzącymi rynkiem dokonywać trafnych decyzji gospodarczych prowadzących do świetności browaru nieznanego i nie cenionego nigdy dotąd tak bardzo.
OCENA MODELU GOSPODARKI RYNKOWEJ POLSKI
Gospodarka Polski jest przykładem gospodarki rynkowej mieszanej wynika to z uwarunkowań historycznych Polski, czyli pozostałości po gospodarce centralnie kierowanej. Charakterystyczne cechy gospodarki rynkowej mieszanej to dominująca własność prywatna i rynkowa alokacja zasobów modyfikowane przez fakt, iż część zasobów znajduje się w posiadaniu państwa i samorządów lokalnych. Dzięki temu państwo może ingerować w sprawy gospodarcze Polski, działa korygująco tzn. koryguje błędy w gospodarowaniu oraz uzupełnia mechanizm rynkowy. Charakter działania gospodarki rynkowej mieszanej uzależniony jest od relacji jaka zachodzi między ingerencją państwa w sprawy gospodarcze, a mechanizmem rynkowym uwarunkowanym przez popyt i podaż. Gospodarka mieszana jest typem gospodarki, w której oprócz podstawowego mechanizmu napędowego (rozwojowego) istnieje bardzo ważny mechanizm wspomagający pastwa. Polska jest obecnie uważana za tygrysa gospodarczego Europy Środkowo - Wschodniej, ponieważ jej przyrost gospodarczy na rok 1998 wyniósł 5,5%. Co prawda gospodarki Polski nie można porównać do rozwoju Japonii w latach 80 - tych, gdzie przyrost gospodarczy wynosił 19% rocznie, ale w takich warunkach społeczno - gospodarczych Europy Polska gospodarka prezentuje się najlepiej. Dlatego można śmiało powiedzieć, że Polska gospodarka rozwija się naprawdę dynamicznie i efektywnie. Uważamy, że obecnie w Polsce są warunki do efektywnej działalności podmiotów gospodarczych takich jak przedsiębiorstwa duże, średnie i małe. Polityka antymonopolowa państwa polskiego prowadzona przez Urząd Antymonopolowy pomaga w funkcjonowaniu małych i średnich firm, promuje je jako podmioty gospodarcze konkurencyjne do monopolu oraz pragnie zwiększyć efektywność ich gospodarowania. Dzięki takiej polityce Browar Leżajsk stał się konkurencyjny wobec monopolu browarniczego o nazwie „Browary Polskie”.
Model gospodarki rynkowej Polski jest więc typem gospodarki podatnym na innowacje (pod warunkiem, że są one dokonywane w ramach praworządności gospodarczej). Oceniając gospodarkę polską należy wziąć pod uwagę uwarunkowania historyczne tzn. pozostałości po gospodarce centralnie kierowanej, po której to „przyszło” Polsce budować gospodarkę rynkową. Państwo pełniąc funkcję regulatora mechanizmu rynkowego Polski, stoi na straży poprawnego gospodarowania. Funkcja regulacyjna państwa jest bardzo ważna ponieważ gospodarką rynkową Polski jest jeszcze nie ukształtowana dostatnio aby mogła sama być swoim regulatorem, dlatego potrzebuje silnego wsparcia pozwalającego efektywnie rozwijać się. Kondycję gospodarczą Browaru Leżajsk można porównać do kondycji gospodarczej Polski. Browar dzięki odpowiedniej polityce zarządu stawiającej na dynamiczny rozwój przy użyciu zachodniego kapitału Brewpole, dokonał imponującego rozwoju. Podsumowując; gospodarka Polski jest bardzo korzystnym podłożem dla rozwoju małych i średnich firm takich jak Browar Leżajsk, dzięki czemu my - konsumenci możemy wybierać najbardziej odpowiadające nam dobro z całej gamy innych dóbr do wyboru. Gospodarka polska zachowuje odpowiednie proporcje pomiędzy podmiotami gospodarczymi, dzięki czemu każdy podmiot ma taką samą szansę w drodze do sukcesu gospodarczego.
Gospodarka rynkowa naszego kraju promuje najlepszych i najlepiej gospodarujących, dlatego dobra wyprodukowane przez podmioty mogą być tylko najwyższej jakości.
BIBLIOGRAFIA:
Jan Szpak - „Historia Gospodarcza Powszechna”
PWE Warszawa 1997
David Laidler - „Wstęp do mikroekonomii”
Saul Estrin Gebethner i s-ka
W-wa 1991
Leszek Balcerowicz - „Socjalizm, kapitalizm, transformacja. Szkice z
przełomu epok”
Wydawnictwo Naukowe PWN W-wa 1997
„Mikroekonomia” - pod redakcją Zofii Dach AE w Krakowie
Kraków 1997
5. Materiały internetowe