wyklady PS 1, Polityka Społeczna (IPSIR ISNS)


WYKŁADY Z POLITYKI SPOŁECZNEJ (JUŻ ŁADNIEJ SIĘ NIE DA)

„polityka społeczna” - termin użyty po raz pierwszy przez Fouriera - socjalistę utopijnego

• politique social (franc.) - gł. dotyczy pracy

• Politiksozial (niem.) - rola państwa

• social work (ang.) - polepszanie warunków życia najuboższych

• social science - bardzo szerokie pojęcie

• social policy - rzadko używane, częściej public policy - działalność publiczna, centralne poprawy dot. różnych dziedzin

USA - polityka rynku pracy - 1. instytucja PS - biura pracy dbające o warunki pracy, wynagrodzenie

PS - działania praktyczne

rozwój PS związany z II poł. XIX w.

I-sze działania dot. ochrony pracy (ang., niem., franc.) - lata 30 - 50 XIX w.

Państwowe inspekcje pracy - powstają ponieważ przemysł zaczyna zatrudniać kobiety i dzieci ( w kopalniach z niskimi pokładami, bardzo duża wypadkowość, podobnie w fabrykach metalowych, włókienniczych)

Państwo XIX w. Nie ma ludzi potrzebnych w wojsku, bo jest b. dużo inwalidów i slumsów (?), stad ścisła kontrola warunków pracy przez państwo (PIP)

PIP regulowały:

1) minimalny wiek zatrudnionych 8 → 9 → 12 lat

w XX w. - od 15 lat

RP - 16 lat

2) czas pracy 16 → 15 → 14 → 12 h.

Lata 20. XX w. (postulaty od 1880) 8h dzień pracy, wolna niedziela - koniec XIX w. (Leon XII - Rerum Novarum)

„angielska sobota” lata 20. XX w.

3) ograniczenie dowolności warunków zatrudnienia - zwłaszcza dzieci i kobiety w warunkach szkodliwych dla zdrowia, potem wzięto się za polepszanie warunków pracy mężczyzn

4) minimalne wynagrodzenie - określona wysokość płac robotników

  1. regulacja - pocz. XIX w.

Minimalna płaca na podst. wartości chleba (4 000 kalorii)

Z czasem (koniec XIX w.) płaca ma pokrywać koszty związane z jej świadczeniem, utrzymanie + wychowanie swojego „następcy”

Koszty wychowania i kształcenia mojego pracownika ktoś już kiedyś poniósł - płaca ma to gwarantować

Rerum Novarum: płaca ma mieć charakter rodzinny - ma wystarczać na jedzenie, ubranie, mieszkanie, świętowanie (?) całej rodziny

Państwowa ochrona płacy - regulowana, bo jeśli płaca jest za niska, to trzeba robotnikom dopłacić (pomoc społeczna, zasiłki)

(554 zł netto - płaca minimalna)

dowolność umowy pracodawcy i pracownika - gdy nie ma zagrożenia bezrobociem; równowaga popytu i podaży na pracę, w warunkach bezrobocia robotnik godzi się na gorszą pracę

Ubezpieczenia społeczne

Początkowo - ub. robotnicze (robotnicy w strukturze zatrudnienia byli grupa najliczniejszą i najbardziej poszkodowaną)

- tzw. „kwestia robotnicza”

• współczesne ubezpieczenia społeczne

Niemcy - Bismarck - system ubezpieczeń społecznych

1883 - pierwsze ubezpieczenia chorobowe w Niemczech - ubezpieczały wszystkie skutki choroby

ubezpieczono również macierzyństwo

Max Weber - autor systemu ubezpieczeń społeczno - chorobowych w...

zasady konstruowania systemu ubezpieczeń:

problemy

kto ma płacić?

na jakich zasadach maja odbywać się wypłaty?

kto jest dysponentem zgromadzonych środków?

NIEMCY

- płaci ten, kto jest odpowiedzialny za powstanie ryzyka:

chorobowe: pracownik + pracodawca

rentowo - emerytalne: pracownik + państwo

wypadki i choroby zawodowe: pracodawca

- wypłaty na zasadzie wystąpienia ryzyka; jeśli jest ryzyko i spełniono warunki ubezpieczenia (czas opłacenia składki, wiek ubezpieczeniowy) → wypłata

- zasada proporcjonalności

- dysponentem jest samorząd ubezpieczonych („Rada Kasy”) wybierany w tajnych, bezposrednich, demokratycznych wyborach

- XIXwieczna zasada z małymi zmianami działa do dziś

- państwo kontroluje instytucje ubezpieczeniowe poprzez instytucje samorządowe prawa ubezpieczeniowego

ANGLIA

- rozpad rodziny wielopokoleniowej - nie zapewnia już bezpieczeństwa socjalnego; rozpad społeczności lokalnych

- brak zgodności co do 3 gł. problemów (p.w.)

- Both - „Gen. Armii Zbawienia”

nikt nie płaci składek, nikt nie dysponuje środkami, a tygodniowe emerytury będą dostawać wszyscy po 65 r. ż.

- II wojna św. : wracają koloniści z byłych kolonii brytyjskich i im też trzeba płacić; ogromne obciążenia

1942 - „Komitet Lorda Beveridge`a” - wielka reforma angielskiej polityki społecznej

- system Botha przetrwał do lat 60. - trudności z wycofywaniem łatwo wprowadzonych rozwiązań

FRANCJA

- rozwój samorządów terytorialnych; przekazano imliczne kompetencje z zakresu polityki społecznej - stąd francuska PS jest głównie samorządowa (inaczej w Anglii, gdzie przeważaja rozwiazania wolnorynkowe i pomoc społeczna, niemiecka PS oparta na silnym państwie + liczne samorządy)

kształtowanie PS w Europie

regulacje dot. RYNKU PRACY, obok ochrony pracy i ubezpieczeń społecznych

Isze regulacje w USA

Np. praca młodych, niepełnosprawnych, emigrantów

Sytuacja w Polsce

3 różne systemy PS po I wojnie - potrzeba scalenia (zabór przejmuje system danego państwa)

1933 - ustawa scaleniowa; regulacje dot. ubezpieczeń społecznych

1933 - dominuje system niemiecki

po II wojnie (dominuje system ros.) państwo likwiduje instytucje wypracowane w międzywojniu, potem je upaństwawia, obecnie częściowo upaństwowione, częściowo prywatne (dziś wzorowanie się na USA)

podmioty polityki społecznej

organizacje realizujące zadania polityki społecznej

- ZASIĘG DZIAŁANIA:

globalne: ONZ, WLO

regionalne: Rada Europy

krajowe: rząd i instytucje

lokalne: samorządy

-FUNKCJE:

ustawodawcze: WLO, Sejm RP, konwencje, zalecenia

wykonawcze: ZUS

sądownicze: Sąd Pracy

kontroli i nadzoru: NIK, PIP, Państwowa Inspekcja Sanitaryjna, PI Weterynaryjna, PI Ochrony Środowiska (warunki zamieszkania)

- CHARAKTER DZIAŁANIA:

państwowe/niepaństwowe

non-profit/for profit

samorządowe, obywatelskie, fundacje, stowarzyszenia

podmioty globalne wywierają coraz większy wpływ na poszczególne państwa np.

ONZ; zwalczanie ubóstwa, podnoszenie poziomu sanitarnego, polepszanie i kontrola warunków pracy

WLO; nowoczesne wzory rozwiązań dot. prawa pracy, ochrony pracy, zatrudnienia

WHO; upowszechnianie szczepień, np. zwalczanie chorób zakaźnych

UNESCO; zwalczanie analfabetyzmu

Uwarunkowania demograficzne polityki społecznej

Demografia - nauka opisowa zajmująca się stanem i strukturąludności oraz analizą przebiegu podtawowych procesów rozwoju ludnościowego - procesów ruchów naturalnych; urodzenia, zgony, małżeństwa i rozwody - oraz procesów wędrówkowych i próbująca te procesy przewidywać

Podstawowe pojęcia:

Ruch naturalny - procesy ludnościowe stanowiące o rozwoju ludności; urodzenia, zgony, małżeństwa, rozwody

Ruch wędrówkowy (mechaniczny) - migracje; przemieszczenia ludności w przestrzeni

Wewnętrzne - w kraju,

Zewnętrzne - międzynarodowe; emigracja/imigracja

Przyrost naturalny - różnica między liczbą urodzeń i zgonów w danym czasie PN=U-Z (w 2000 I raz w RP ujemny przyrost naturalny)

Współczynnik dzietności - przeciętna liczba dzieci urodzonych przez kobietę w czasie jej całego okresu prokreacyjnego (15 - 49 rok życia)

Stopa zastępowalności pokoleń - wynika z procesu ruchu naturalnego; prosta zastępowalność - U=Z, aby nastąpiła, współczynnik dzietności musi być równy 2,1 - 2,2, jeżeli wsp. dzietności < 2,1 to liczba ludności na danym obszarze maleje (w RP obecnie 1,336, jeden z najniższych)

Współczynnik małżeńskości (?!) - pokazuje jaka część młodych ludzi w wieku małżeńskim nie wchodziw związki małżeńskie (obecnie 34%)

Bilans ludności - (U-Z)-migracje (?) „podniesienie śluzy migracyjnej” pozwala przezwyciężyc ujemny przyrost nat. (zwiększenie możliwości osiedlania)

Struktura demograficzna - skład społeczeństwa ze wzgl. na jego cechy demograficzne; płeć, dochód, m-ce zamieszkania, wykształcenie, wiek, stan cywilny

demos-graphos - opis ludności (Konfucjusz: jaka powinna być liczba ludności w stos. do powierzchni państwa,

Platon: „idealna liczba ludności” w polis 5040 osób (wolni obywatele, z niewolnikami ok. 60 tys.), postulat zwiększania liczby ludności /nagrody, nagany, doradztwo/

Polityka ludnościowa - stosowanie narzędzi ekonomicznych i społecznych do regulowania procesów społecznych

3 modele polityki ludnościowej:

PRONATALISTYCZNA - sprzyjająca zwiększaniu liczby ludności

ANTYNATALISTYCZNA - sprzyjająca zmniejszaniu liczby ludności, np. Chiny

NEUTRALNA

Platon cd. - gdy za duża liczba lidności - kontrola, gdy za mała - kolonizacja

Arystoteles - „państwo powinno być ludne, ale nadmiar ludności sprzyja biedzie”

Imperium Rzymskie - nagradzanie wielodzietności, dyskryminacja bezdzietności

wczesny kapitalizm - duże rodziny, ochrona zdrowia, kontrola migracji

przyrost ludności kontrolowany w związku z przyrostem produkcji rolniczej - „profilaktyka głodu”

1788 - Tomasz Malthus - teoria ogłoszona w „Prawie ludności”; możliwości płodności są większe niż możliwości utrzymania odpowiednio wysokiego przyrostu produkcji gospodarczej - postulat zahamowania nadmiernego poziomu urodzeń w rodzinach ubogich, ludzie maja mieć tyle dzieci, na ile ich stać

Isza teoria ludnościowa starająca się szerzej wyjaśnić procesy ludnościowe, zwana „malthusianizmem”

Przeszkody o charakterze prewencyjnym i represyjnym stosowane w polityce ludnościowej

Neomalthusianizm - ograniczać urodzenia za pomocą regulacji urodzin

Współczesne tłumaczenia rozwoju ludności

  1. Landry (1909) - 3 stadia przemian ludnościowych - charakt. dla społeczeństw tradycyjnych

  2. Teoria przejścia deemograficznego (1947) kształtowała się od Landrego, przez Blaekera, do stanowiska przejścia od wysokiego poziomu urodzeń i wysokiego poziomu zgonów do niskiego poz. tychże.

3fazowy model przejścia demograficznego:

1. faza wysokiego poz. urodzeń (ok. 6 dzieci na kobietę) oraz wysokiego ale „falującego” poziomu

zgonów

2. „faza właściwa” zmniejsza się poziom umieralności, urodzenia wysokie

3. poziom kontrolowanego wzrostu liczby ludności

  1. Teoria „drugiego przejścia demograficznego” (lata 50 - 60.) - dalszy spadek dzietności i

umieralności wynikający z dążenia ludzi do samorealizacji, wzrostu ekonomicznego (Blaeker)

4 fazy:

  1. opóźnienie wieku zawierania małżeństw, zmniejszenie ich liczby, wzrost roli kohabitacji (czyli życia na kocią łapę ), częste rozwody, mała dzietność

przejście od naturalnej prokreacji (wysokiej) - w społ. o niskim poziomie życia gospodarczego, przeciętna życia ok. 45 lat.

  1. zmniejszenie dzietności, późny wiek urodzenia 1szego dziecka, wzrost ciąż pozamałżeńskich (oj, to straszne! - zresztą polemizowałabym z tymi ciążami )

spada pomału dzietność, wzrost umieralności

  1. upowszechnienie dostępu do antykoncepcji, zmiana stylu życia

oba poziomy zmniejszają się, długość życia plus minus 65 lat

  1. umieralność zbliżona do dzietności

przeciętna życia pow. 65 lat

  1. tzw. „piąta fala” (lata 80 - 90) - długie przeciętne życie, stale zmniejszająca się l. ludności, niski

niski poziom urodzeń, względnie wysoki poziom zgonów

→ żadna z teorii nie dostarcza wyczerpujących wyjaśnień dot. rozwoju ludności i jego przebiegu

3 procesy ważne dla rozwoju ludności

„wskaźnik syntetyczny” - wskaźnik wysokiego/niskiego poziomu życia, warunki pracy

w krajach rozwiniętych różnica 3,4 lat w długości życia

PS. Obliczenia w demografii podawane w promilach.

Opis jakościowy demografii (demografia historyczna)

- dane dot. liczby ludności - początkowo spisów ludności dokonywano dla celów podatkowych, także w celach obronnych

rozwój ludności - także badany w XVIII w., 233 lata oczekiwano na podwojenie liczby ludności, w XX w. 35 lat. Od 1980 spadło tempo przyrostu ludności.

Sytuacja w Polsce.

1000 r. - 1.250 000 ludzi

1900 r. - 19.200 000

2000 r. - 38.600 000

1938-46 - najwyższy spadek liczby ludności (o 11 mln) →ogromne znaczenie dla obecnego stanu i struktury ludności. podczas I wojny - „tylko” 6 mln

prognozy demograficzne - przewidywany stan i struktura ludności

1798 „Prawo ludności” Malthusa:

PODSTAWY WIEDZY DEMOGRAFICZNEJ

I. SPISY LUDNOŚCI - powszechne, przez indywidualne pozyskanie informacji

Już w IV w. W Egipcie, cele podatkowe

Rzym - regularne spisy (cele podatkowe + militarne)

Od XVIII w. regularne spisy w Europie; 1749 Szwecja, 1790 USA, 1879 Rosja, koniec XVIII w. Polska (pierwszy pełny spis 1921 - Krzywicki, potem 1931, 46 /niepełny - migracje/, 50, 60, 70, 78, 88, 2002)

Przedmiot spisu

(zalecenia Komisji Ludnościowej ONZ)

cechy osobiste: wiek, płeć, stan cywilny, narodowość, ew. wyznanie

cechy ekonomiczne: zawód, źródło utrzymania, gałąź gospodarki, stanowisko społeczne, stosunek i miejsce pracy, poziom i rodzaj wykształcenia

• więcej zamężnych kobiet niż żonatych mężczyzn (ok. 2-3%) (rachmistrz nie weryfikuje informacji)

• więcej osób z wyższym wykształceniem niż wydanych dyplomów

• „3 płeć” - brak danych

cechy geograficzne: miejsce pobytu, stałe zamieszkanie, charakter miejsca zamieszkania

gospodarstwa domowe: wielkość gospodarstwa dom., rodzaj (rodzinne lub nierodzinne), stosunek do głowy gospodarstwa dom. (...?...)

dane rodzinne: liczba dzieci, długość trwania małżeństwa, które to małżeństwo, daty urodzenia dzieci

rodzina - więzy krwi bądź powinowactwa

gospodarstwo domowe - grupa osób która wspólnie mieszka, łączy dochody i wydatki

rodzina może ale nie musi tworzyć gospodarstwa domowego

typy rodzin: pełna /niepełna, jest lub nie ma

stan małżeński: stan formalny, konkubinat, małż. separowane

inf. dot. miejsca urodzenia

wcześniej także inf. dot. klasy w szkole i analfabetyzmu

niepełnosprawność

wybrane zagadnienia

spis jest obowiązkowy

II. BIEŻĄCA REJESTRACJA FAKTÓW DEMOGRAFICZNYCH

Urodzenia (najwięcej w III, IV), zgony (najwięcej w XI, XII, I), małżeństwa, rozwody

Na 1 tys. dzieci - 517 chłopców, ok. 30 r. życia różnica wyrównuje się, potem przeważają kobiety

- specjalne badania ankietowe, np. w 1935 r. badania dot. planów prokreacyjnych kobiet „ankieta rodzinna”

- źródła wtórne - badania socjologiczne, statystyczne, dokumenty - dodatkowe źródła informacji demograficznej

podmiot gromadzący inf. demograficzne: GUS (biuletyn statystyczny co miesiąc, rocznik demograficzny),

Rządowa Rada Ludnościowa - coroczne raporty, organ doradczy ministra ds. ludnościowych, przedstawianie rekomendacji do poszczególnych ministerstw, proponowane kierunki polityki ludnościowej, np. stan zdrowia

III. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA POLSKI NA TLE SYTUACJI EUROPY I ŚWIATA

ZWIĄZKI POLITYKI LUDNOŚCIOWEJ Z POLITYKĄ SPOŁECZNĄ

Polityka ludnościowa - system świadomych przedsięwzięć podejmowanych przez państwo i zmierzających do wywołania pożądanych zmian w kształtowaniu się procesów demograficznych, a w rezultacie ukształtowania pożądanej liczby, struktury i rozmieszczenia ludności.

p. ludnościowa - domena działalności państwa, jej celem są pewne pożądane zmiany demograficzne w zakresie liczby, struktury i rozmieszczenia ludności.

Prawny, ekonomiczny i społeczny charakter tych działań.

Polityka ludnościowa na świecie.

Komisja Ludnościowa ONZ (sesje co 4 lata) - propozycje rozważenia przyjęcia polityki ludnościowej dla krajów, które jej dotąd nie realizowały. Propozycja ONZ uwzględnia prawa człowieka, zgodność z systemem wartości danego kraju, narodowe preferencje celów.

Niski współczynnik urodzeń i zgonów przy tendencji do obniżenia liczby ludności (niech mi ktoś wytłumaczy, co to ma do rzeczy )

Podwyższenie liczby ludności poprzez przede wszystkim ograniczenie śmiertelności, a jeśli to konieczne - politykę pronatalistyczną i imigrację.

Zakres działań - podnoszenie poziomu życia: polityka konsumpcji i polityka inwestycji

Polityka rodzinna:

Europejska Komisja Ludnościowa - przy Radzie Europy, posiedzenia w Strasburgu.

Średnioroczne tempo przyrostu ludności (w %)

Ujemny (kraje postkomunistyczne) - Białoruś, Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Rosja, Rumunia, Ukraina, Słowacja, Węgry, z czego Estonia, Ukraina i Węgry maja najszybszy spadek liczby ludności

Dobry przyrost - Belgia, Norwegia, Szwajcaria, Irlandia

Zjawiska przyrostu naturalnego.

Deformacja struktury ludności; piramida ludności - wiek przedprodukcyjny, produkcyjny, poprodukcyjny

Prognozy na 2030 r. - 25 % w wieku poprodukcyjnym

27, Irlandia 28, Holandia 28,5. W krajach postkomunistycznych - 23-24 rok życia.

- wzrost wieku, w którym rodzi się 1-sze dziecko: Wielka Brytania <29, Szwecja 28, Szwajcaria 28,5, Norwegia Jeśli dzieci rodzą się później, to automatycznie rodzi się ich mniej

Modele dzietności w Polsce - późny wiek urodzin 1go dziecka (26, 27 lat) - gł. rodzice z wyższym wykształceniem, przeciętny wiek to 21-24 rok życia

Koncentracja urodzeń jedynych - pierwsze dziecko jest tez jedynym (40%), dzieci 4-te i 5-te - 8 %

Szybkie wyrównywanie się różnic miasto - wieś

Urodzenia pozamałżeńskie - Islandia 70 %, Szwecja ok. 50 %, Niemcy 18 %, Francja 35 %, Polska w 2000 r., 12,1 % (z czego 1/3 między 15-18 rokiem życia, a 1/3 - kobiety powyżej 30 roku życia), Hiszpania, Włochy Grecja ok. 10 %.

Porzucanie dzieci - w Polsce można bezkarnie porzucić dziecko w szpitalu, otwarta droga do adopcji.

„zdrowie” urodzeń - noworodki wg ciężaru ciała: 2500 g. - norma - 95 %

małżeństwa - wzrost przeciętnego wieku, w którym zawierane są małżeństwa; kobiety 24 lata, mężczyźni 26 lat - wcześniej niż w Europie (dla kobiet: Austria>27, Belgia>26, Francja 28, Irlandia 28, Norwegia>28) jak i innych krajach postkomunistycznych.

Modele małżeństw w Polsce: kobiety z wyższym wykształceniem 26 rok życia, niżej wykształcone 21-22 lata.

Małżeństwa liczone w promilach w grupach „aktywności małżeńskiej” (...?!...)

podstawowym celem polityki ludnościowej jest obniżenie śmiertelności

spadek zgonów z powodu chorób układu krążenia - profilaktyka i leczenie

nadumieralność mężczyzn w młodszych i środkowych grupach wiekowych

światowe działania w zakresie polityki ludnościowej

kierunki transformacji demograficznej

- spadek umieralności w najstarszych grupach wiekowych

korzystna struktura demograficzna w Polsce - młode społeczeństwo - liczne są młodsze grupy wiekowe

wiek produkcyjny to dla kobiet 18 - 59 lat, dla mężczyzn 18 - 64 lata

polityka ludnościowa a polityka społeczna

Ekonomiczne uwarunkowania polityki społecznej

Ustawa budżetowa - plan dochodów i wydatków państwa

Jedynym podmiotem ustawodawczym w odniesieniu do ustawy budżetowej jest RZĄD

Dochody - 145.101 632 mld

Wydatki - 185.101 632 mld

Deficyt - 40 mld zł

Źródła dochodu:

Podatki 131,7 mld

dochody niepodatkowe 13,3 mld

deficyt

w budżecie 1/3 PKB

2/3 w dyspozycji gospodarstwa domowego (badania budżetów domowych pierwsze w XIX w. we Francji)

duża przewidywalność wydatków

reguła Engla - im wyższe są dochody gospodarstwa domowego tym niższe są nakłady na żywność (im niższe są dochody, tym większe są wydatki na żywność)

wydatki sztywne - stałe, ponoszone regularnie

jeśli jest duży deficyt i państwo nie zaspokaja potrzeb społecznych, wtedy obywatele musza sami z własnej kieszeni ponosić te koszty

źródła dochodu gospodarstwa domowego:

praca, gosp. Rolne, przedsiębiorczość, działalność gospodarcza → powstają dodatkowe wartości, „coś jest wytwarzane”

świadczenia społeczne (renty, emerytury, stypendia, zasiłki) - odjęte z grupy powyżej i przeznaczone do podziału

inne - darowizny, hazard, kradzież

ekonomiczne uwarunkowania realizacji polityki społecznej

budżet: część → dział → rozdział → pozycja

13 mln 440 tys. gospodarstw domowych

kształtowanie wydatków gospodarstw domowych - wpływanie na zachowania konsumpcyjne np. przez wysokość podatku

podatek od osób fizycznych - 19-40 % - ulgi i zwolnienia od podatku lub od podstawy opodatkowania - korzystniejsze

prorodzinny system podatkowy - wysokość podatku zależy od kondycji ekonomicznej gospodarstwa domowego

np. 1+1+2 - podatek ekwiwalentny

1+0,75+2*0,5 - prorodzinna skala podatkowa, uwzględniająca liczbę osób, na które przypada dochód, np. Francja (uwzględniane są obowiązki alimentacyjne podatnika)

podatek negatywny - gdy podatek jest mniejszy niż przysługująca ulga podatkowa państwo wypłaca dodatek, np. Niemcy

podatki neutralne - jedna osoba płaci podatek jak za jedną osobę, nie uwzględnia się liczby członków rodziny, etc., nierówności wyrównywane są przez zasiłki - transfery pieniężne państwo - pomoc społ. - adresaci

pomoc selektywna, adresowana, np. w Polsce

argumenty za pierwsza koncepcją - rodzina jest samodzielna ekonomicznie, nie musi się ubiegać o dodatkowe zasiłki

źródła dochodu gospodarstwa domowego

badanie gospodarstw domowych

wydatki gospodarstw domowych

- żywność - ponoszone regularnie

zasoby gospodarstw domowych

oszczędności - ok. 80 % gospodarstw w Polsce nie posiada oszczędności - wydatki na bieżącą konsumpcję

warunki mieszkaniowe - wielkość, wyposażenie - podstawowe urządzenia i instalacje, liczba m2 na osobę

ochrona zdrowia

wydatki zw. z kształceniem dzieci - zajęcia nadobowiązkowe

wydatki na kulturę i wypoczynek - (na dobra i usługi) nie są klasyfikowane jako wydatki pierwszej potrzeby

• można szczegółowo ustalić strukturę dóbr i usług, na które najwięcej wydajemy

badanie budżetu gospodarstwa domowego

GUS; najpierw we Francji, potem gł. w Niemczech (prawo Engla)

zakłada istnienie regularnych dochodów i wydatków

UBÓSTWO

Stan niezaspokojenia potrzeb, „ujemny, niefunkcjonalny” dochód

Podejście subiektywne - gosp. Domowe samo ocenia swoje położenie „czy dochody wystarczają na zaspokojenie podstawowych potrzeb?”

34-35 % gosp. dom. ocenia swoja kondycje materialną jako niedobrą

podejście obiektywne - np. wg poziomu minimum socjalnego (w Polsce 55 % nie osiąga tego poziomu)

do konstrukcji pułapu minimum socjalnego uwzględnia się dochód i spożycie (dóbr i usług)

minimum socjalne - 1-szy badacz - A. Tymowski

wystarcza na utrzymanie się na poziomie społecznie akceptowanym, wychodzi od potrzeb społecznych - tzw. Metoda koszykowa

Instytut Pracy i Praw Społecznych - obowiązek badania i wyznaczania minimum socjalnego

( to nie to samo co dochód gwarantowany)

mała wartość operacyjna, duża wartość poznawcza - gdzie interweniować, które potrzeby dofinansowywać

minimum egzystencji - wartość koszyka odzieży, żywności, podstawowej opieki zdrowotnej, minimalnej (możliwie niskiej) opłaty za mieszkanie

ponad 8 % ludności w Polsce osiąga dochody na tym poziomie, ale nie ma w tym osób w ogóle pozbawionych dochodów

ustawowa (urzędowa) granica ubóstwa

miesięczny dochód netto uprawniający do ubiegania się o świadczenia z pomocy społecznej

o ok. 10 % niższa niż najniższa emerytura (380 zł)

pomoc społeczna jest uznaniowa, a kryterium dochodowe nie jest jedynym kryterium przyznania zasiłku

2000 r. - 14 % ludności Polski poniżej tej granicy - granica wprowadzona w 97 r.

granica relatywna - połowa średnich dochodów gospodarstwa domowego przeliczonych na tzw. Jednostke ekwiwalentną

(tzw. „względna linia/granica ubóstwa”)

np. dochód 1000 zł, połowa dochodu to 500 zł, rodzina 5-cio os.

1+0,75+3*0,5=500+375+750=1725

10 % poniżej tej granicy

dochód (jak i poziom ubóstwa) mierzy się zawsze w wartościach NETTO, czyli tzw. dochód rozporządzalny

polityka rodzinna

nieodłącznie zw. z polityką ludnościową, adresatem są jednostki i grupy jednostek,

ma na celu wzmocnić podmiotowość rodzin - zaspokoić potrzeby rodzin

zasadniczym adresatem jest rodzina, chodzi o stworzenie odpowiednich warunków życia dla rodziny

• XIX/XX w. - 1-sze działania w tym zakresie; Szwecja i Francja

• po II wojnie „baby boom” - państwa nie musza się martwić o wzrost liczby ludnośći, stąd polityka nastawiona na zwalczanie ubóstwa

redystrybucja pionowa - od bogatych do biednych

pozioma - od par nie posiadających dzieci do małżeństw dzietnych

• połowa lat 70.

zmiany modelu formowania i rozwiązywania rodziny (1. i 2. model przejścia demograficznego)

• od lat 80. - zwalczanie problemu zmniejszającej się dzietności; w Europie - przyrost prawie wyłącznie ujemny, generalnie - nie przekracza 2,1

postulat ograniczenia wydatków socjalnych kierowanych do grup społecznych i kształtowania stosownych modeli rodziny

podziały polityki rodzinnej - wg podziału Espinga - Andersena

modele liberalny/konserwatywny/socjaldemokratyczny

• liberalny: państwo nie ingeruje w życie rodziny, w toku rozwoju społecznego rodzina sama przystosowuje się do warunków i nie ma dla niej zewnętrznych zagrożeń. Bardzo małe transfery pieniężne dla rodzin najuboższych - doraźne, aby nie uzależniać rodziny od państwa

np. kraje anglosaskie

• konserwatywny: rodziny nie zdołały przystosować się do zmieniających się warunków rozwoju społecznego, pomoc w uzasadnionych przypadkach, pierwszymi podmiotami pomocy maja być instytucje najbliższe rodzinie - sąsiedzi, gmina (zasada subsydiarności)

decentralizacja, uspołecznienie - dużo zadań w gestii org. pozarządowych

np. Niemcy, Francja

• socjaldemokratyczny wyrównywanie szans w społeczeństwie (poziom życia i statusy, pozycje wewnątrz rodziny - między małżonkami), równość szans, wyrównywanie praw dziecka, „polityka dzieciocentryczna”, skierowana do poszczególnych jednostek w rodzinie bardziej niż do rodziny jako całości

np. kraje skandynawskie (gł. Szwecja, Dania)

polityka rodzinna:

pośrednia - skutki programów (nie kierowanych wprost do rodzin) wpływają na warunki życia rodzin, np. odpowiednia politykę mieszkaniową, politykę zatrudnienia, np. kraje anglosaskie

(brak odnośnych instytucji i zapisów prawa)

bezpośrednia - programy adresowane wprost do rodzin (np. system zasiłków, usług opiekuńczych i wychowawczych, odpowiedni system podatkowy, odrębny urząd, np. Pełnomocnik ds. Rodziny), symboliczne wyróżnienie rodziny, np. w Konstytucji

np. Luksemburg, Belgia, Francja, Niemcy

zakres przedmiotowy polityki rodzinnej;

powszechna - wszystkie rodziny są beneficjentami programów polityki rodzinnej, np. kraje Europy kontynentalnej, odchodzące powoli od ok. 70 r. od tego modelu

selektywna (adresowana) - wybrana kat. rodzin, np. niepełne, wielodzietne, ubogie), np. kraje anglosaskie, wiele innych krajów zbliża się do tego modelu

podmioty polityki rodzinnej;

• państwo - np. ochronne ustawodawstwo dla dzieci i kobiet w XIX w.

podmiot główny, ale nie jedyny

• samorządy - wzrastająca rola, gdy polityka społeczna ulega decentralizacji, czyli w większości krajów europejskich, gł. zadania zw. z usługami społecznymi; edukacyjnymi, opiekuńczymi, wychowawczymi, mieszkaniowymi, czasem kwestie ochrony zdrowia - potrzeby jednostki maja być zaspokajane jak najbliżej rodziny, tworzenia „środowiska przyjaznego rodzinie”

• organizacje pozarządowe - różna rola w zależności od typu prowadzonej polityki rodzinnej:

• pracodawcy - zwłaszcza w Polsce realnego socjalizmu (paczki dla dzieci, wczasy, bary); to pracodawcy uwzględniali potrzeby rodziny w wynagrodzeniu, zanim wkroczyło państwo (np. wykup usług medycznych, dodatki finansowe)

XIX/XX w. - koncepcja personelu dobrobytu

Pogodzenie rodziny i pracy jako potrzeba pracownika - niezbędne, aby pracownik pracował efektywnie. „elastyczne formy pracy”; pół etatu, chałupnictwo, telepraca

• rodziny - nie chodzi o dostarczenie usługi, ale o odpowiednie standardy tych usług, możliwe w krajach o dobrym zabezpieczeniu społecznym, gdzie już są usługi i świadczenia, których jakość można podwyższać

• służby społeczne i sądy (rosnąca rola w krajach anglosaskich), np. sądy i administracja, w sytuacji gdy ustawy nie nadążają za zmianami społecznymi np. legalizacja małżeństw homoseksualnych, prawa spadkowe konkubentów, powinowactwa dzieci z 1-go małżeństwa

Children Act - promował prawa rozwodzących się rodziców do dzieci (odebrano kompetencje sądom co do rozstrzygania takich kwestii i powierzono służbom administracyjnym)

Ale wobec natłoku spraw służby adm. Działają mechanicznie i bardziej ściśle wg litery prawa niż sądy, które były skłonne tę literę interpretować

Polityka rodzinna w Polsce - lata 90.

Kwestie rodzinne zaczynają być włączane do programów politycznych

Polityka społeczna wobec rodziny - pojęcie częstsze niż polityka rodzinna, tradycyjne w polskiej polityce rodzinnej, pojęcia kojarzone z paternalizmem i brakiem partnerstwa

Polityka prorodzinna - w samorządach wojewódzkich, powiatowych i gminnych

Tendencje w polskiej polityce rodzinnej:

programy polityki rodzinnej - 97 r. - SLD-UP, 99 r. - AWS-UW

żadnego nie zrealizowano, najpierw dlatego że władze przejęła prawica, a potem przez blokady opozycji

potrzeba polityki prorodzinnej państwa

SYSTEM ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

System świadczeń i uprawnień, którego celem jest likwidacja negatywnych skutków ryzyk socjalnych

(zdarzenia losowe - występujące niezależnie od naszej woli)

przekonanie (wartość, zasada polityki społ.), że w razie wystąpienia ryzyka społecznego można na zasadzie wzajemności społecznej i solidaryzmu oczekiwać wsparcia

podsystemy w systemie zabezpieczenia społ.

ubezpieczenia społeczne - system świadczeń, uprawnień, op. na pracy

obowiązkowe, powszechne, publiczne, roszczeniowe, gwarantowane

I-sze obowiązkowe - Niemcy - chorobowe

Powszechne - aby rozłożyć ciężar ryzyk socjalnych i świadczeń na jak największą grupę osób

Publiczne - nie mogą działać dla zysku

Gwarantowane - przez państwo w ustawach; firmy nie mogą zbankrutować

Roszczeniowe - przy spełnieniu warunków (kontrola sądów powszechnych)

Ale - postulat powszechności nie jest spełniony w 100%, wtedy wkracza pomoc społeczna, która uzupełnia luki po ubezpieczeniach, cechuje ją uznaniowość, decyzje jednostkowe - świadczenia nie są ani gwarantowane, ani roszczeniowe

Ochrona zdrowia

pomoc rodzinie - w wypełnianiu jej funkcji gwarantowanie bezpieczeństwa socjalnego

ryzyka socjalne - choroba, wypadek, śmierć żywiciela, starość, macierzyństwo, bezrobocie, szczególne syt. rodzinne, inwalidztwo, choroba zawodowa - to wszystko jest przedmiotowym zakresem ubezpieczeń społ.

systemy finansowania ubezpieczeń społ.

ustawowa regulacja uprawnień do świadczeń w systemie zabezpieczenia społ.

b. trudno jest coś zmienić w systemie zabezpieczenia społ. (obie zasady złamane w 1998) - konieczność planowania długofalowego

brak ekwiwalentności składki i świadczenia:

HISTORIA UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

Rodzina, sąsiedzi parafia, pan feudalny - oderwanie od tych instytucji oraz b. duża koncentracja robotników zrodziła nowe potrzeby

Kasy związkowe - niewydolne

1884 - wypadki przy pracy i choroby zawodowe, składki płaci wyłącznie pracodawca (0,5 - 8 %), rozległe skutki tego ryzyka

1886-88 - emerytalno-rentowe, ubezpieczały 3 ryzyka: inwalidztwo, śmierć żywiciela, starość

składka po 1/3 pracownicy, pracodawcy i państwo

połączone w 1 ubezpieczenie bo trudno jest przewidzieć pierwsze dwa ryzyka a trzecie jest prawdopodobne dla wszystkich (?)

początek lat 90tych - ub. od bezrobocia

1995 - dla osób niesamodzielnych zab. pielęgnacyjne

dla każdego ubezp. odrębne instytucje (dla umysłowych - 1 instytucja, dla robotników - liczne kasy)

ds. bezrobocia - Krajowy Urząd Pracy

Beveridge - powszechne renty starcze

• państwo często dopłaca do emerytur, bo starsze osoby mają prawo do aktualnego bogactwa, które jest jakimś udziałem pokolenia, które już nie pracuje

starsze osoby jako konsumenci określonej kategorii dóbr i usług musza mieć środki na zakup tych dóbr

koszt 1 miejsca w domu pomocy społ. jest wyższy niż zasiłek pielęgnacyjny

w Polsce jest9,5 mln emerytów

100/63 - osoby płacące składkę/osoby dla których wystarczy świadczeń - wskaźnik obciążenia ludności świadczeniami emerytalno-rentowymi

konstrukcja prawna systemu ubezpieczeń społ.

13 X 98 - ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych

93, 94 - ustawy o systemie zaopatrzenia społecznego (wojsko, policja)

97 - ustawa o ustroju sądów

98 - ustawa o prokuraturze

20 XII 90 - ustawa o systemie ubezieczenia społ rolników

pracownicze ubezpieczenia społ. - ZUS

system zaopatrzeniowy - MON, MSWiA, Min. Sprawiedliwości

ubezpieczenia rolnicze - KRUS

17 XII 98 - ust. o emeryturach i rentach z FUS

VIII 97 - ustawy o OFE i ppe

30 X 2002 - ust. o ubezpieczeniach wypadkowych i chorobach zawodowych

25 VIII 95 - ust. o zasadach udzielania świadczeń w razie choroby i macierzyństwa

27 VIII 97 - ust. o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych

PFRON - Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

MPiPS - tu; pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych (nadzór)

Samorządy powiatowe (PCPR) - realizacja (choć wszystkie środki w gestii PFRON)

60% środków z PFRON wydawanych jest centralnie

źródła pomocy osobom niepełnosprawnym:

(z tytułu niezdolności do pracy) - 3 st. niezdolności: znaczny, częściowy, lekki

świadczenia wypłacane przez OPS - Ośrodki Pomocy Społecznej

orzekanie o stopniu niezdolności do pracy

powiatowy zespół ds. orzekania o niepełnosprawności - dla osób nie należących do systemu ubezpieczeń społecznych - gdzie są instytucje orzekające o niezdolności do pracy

niepełnosprawność nie równa się niezdolności do pracy

obowiązek prowadzenia rehabilitacji w stos. do osób zagrożonych niezdolnością do pracy (w Polsce gł. rehabilitacja medyczna, w Niemczech, także rehabilitacja społeczna i zawodowa)

rehabilitacja finansowana z ubezpieczeń, społ., PFRON, kasy systemu ochrony zdrowia

rehabilitacja zawodowa - b. ważna, terapeutyczne funkcje pracy (w gestii PFRON i PCPR)

5,5 mln niepełnosprawnych

Konstytucja art.. 67 - zabezpieczenie społ. dla osób bez pracy nie z własnej woli - mają prawo do zabezpieczenia społecznego

14 XII 94 - ust. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu - świadczenia z PUP (Powiatowego Urzędu Pracy), środki na świadczenia z funduszu pracy (w 70-75% ze składek pracodawców, 2,45% wynagrodzenia każdego pracownika idzie do Funduszy Pracy) zarządza tym MPiPS

(1919 II konwencja ILO o ubezpieczaniu bezrobocia)

pomoc bezrobotnym:

I-sze regulacje prawne dot. bezrobotnych 89 r. - liberalne podejście, łatwy dostęp do świadczeń dla bezrobotnych

85% wydatków funduszu pracy idzie na wypłatę zasiłków dla bezrobotnych, tylko 10% na aktywne zwalczanie form bezrobocia

zasiłek przysługuje 6-12 m-cy w zależności od stopy bezrobocia na danym terenie

świadczenia przedemerytalne

dla kobiet: 55-60 lat + staż pracy 35 lat, dla mężczyzn 58-63 lata + staż pracy 40 lat

lub zwolnieni przez bankruta, bądź ze zrestrukturyzowanego zakładu

środki na fundusz pracy - w ¾ składki pracownicze, w ¼ budżet państwa

świadczenia są raczej uznaniowe niż roszczeniowe - pomoc społ.

ale składki są el. systemu ubezpieczeń

na świecie generalnie zabezpieczenie od bezrobocia ma charakter ubezpieczeniowy

świadczenia rodzinne (tendencje by wycofywać je z systemu ubezpieczeń - obciąża pracodawców); zwykle i w systemie ubezpieczeń społ, w systemie podatkowym i odrębny system rodzinny (mieszanka)

konwencja 102 ILO z 52 r. o minimalnych normach zabezpieczenia społecznego, określa zakres podmiotowy i przedmiotowy zabezpieczenia społecznego - min. zabezpieczenia społ. ma wystarczyć na utrzymanie typowego ubezpieczonego

Europejski Kodeks Zabezpieczenia Społecznego - Rada Europy, 64 r., bardziej szczegółowy

W Polsce - 93 r. - wyodrębnione finanse z budżetu państwa niezwiązane z zatrudnieniem, podstawowym ryzykiem jest ryzyko niewystarczających dochodów

Gospodarstwa domowe (poniżej 50% średniej płacy w roku poprzedzającym wypłatę) świadczenia maja wspierać funkcje rodziny

1 XII 94 - ust o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych (z budżetu państwa)

waloryzacja świadczeń - cenowa (wzrost o współczynnik cen dóbr i usług)

świadczenie rodzinne nie jest ani ubezpieczeniem ani świadczeniem socjalnym, jest św. oywatelskim

zasiłki pielęgnacyjne ze wzgl. na niepełnosprawność, niezależnie od dochodu

10% przeciętnej płący od 3-72 m-cy

świadczenia rodzinne są gwarantowane i roszczeniowe

ubezpieczenia choroby - utrata dochodów (rekompensowana w ramach ubezpieczeń społecznych)

potrzeba ochrony zdrowia

6 II 97 - ust, o ubezpieczeniu zdrowotnym, powołanie kas chorych (istnieją od 1 II 99) ← art. 68 Konst.

Obowiązek składkowy dla wszystkich uzyskujących dochody - 7,75% wynagrodzenia

25% środków bezpośrednio z budżetu

badania naukowe, kształcenie i doszkalanie lekarzy, specjalistyczne procedury medyczne, budowa i wyposażenie szpitali

Narodowy Program Zdrowia `95 - realizuje zadania dla podniesienia zdrowotności społeczeństwa

Gł. cele:

nakłady na ochronę zdrowia badane przez

% PKB (obecnie ok. 3,85%, spadek z 4,6%)

% wydatków publicznych

kwota na jednego potencjalnego użytkownika

0x01 graphic

1


Wyszukiwarka