SOCJOLOGIA REGIONU EGZAMIN MIAZGAaa, Dokumenty praca mgr


SOCJOLOGIA REGIONU - KONSPEKT WYKŁADU

NAUKOWE ZAINTERESOWANIE REGIONEM

Etymologia słowa region:

- sanskryckie

- indoeuropejskie

- łacińskie

Rozróżnienie pojęć regionu i rejonu:

- francuskie rayon (dział, obwód, promień),

Rejon - obszar wyznaczony do prowadzenia jakiegoś działania i określony

w przestrzeni zasięg administrowania, obsługi, zaspokajania potrzeb itd.

- greckie rhabdos (laska, promień, berło, rózga)

- prawdopodobny wspólny źródłosłów regionu i rejonu

Składniki pierwotnego rozumienia regionu:

Region

od terenów przyległych określonymi cechami naturalnymi

lub nabytymi” (S. Schulz).

geograficznej) posiadających - pod względem podanych kryteriów - możliwie wiele cech

wspólnych i wykazujących możliwie wiele różnic w stosunku

do obszarów otaczających” (K. Kuciński)

odróżnienie od przyległych obszarów” (J.Damrosz)

Warianty rozumienia regionu:

1. jako terytorialna jednostka zarządzania

2. jako przeciwstawienie „centrum”

3. jako podłoże regionalnej polityki kulturalnej

i instytucjonalnych form regionalizmu

4. jako podłoże kształtowania się świadomości lokalno-regionalnej

NAUKOWE ZAINTERESOWANIE REGIONEM (cd)

Fryderyk Le Play (1806-1882)

- decentralizacja i nowy ład społeczny oparty na:

rodzinie, samorządzie terytorialnym i państwie

- budowanie wspólnot na poziomie gmin i prowincji wypełnieniem próżni społecznej między

rodziną a państwem

- metoda monograficzna w badaniach społecznych

Robert E. Park i szkoła chicagowska

- zainteresowanie całością miejskiego „organizmu”

- nawiązywanie do nauk biologicznych

- empiryczne badanie zachowań w ich wymiarze przestrzennym

Walter Christaller - teoria ośrodków centralnych

- odwołanie się do badań empirycznych

- dobra centralne, zasięgi i hierarchia ośrodków

- system krat heksagonalnych

- niezbędność „socjologicznego rozumienia”

NAUKOWE ZAINTERESOWANIE REGIONEM

Układy ośrodków centralnych w teorii Waltera Christallera

Zainteresowanie regionami na ziemiach polskich w XIX wieku

- Oskar Kolberg, Adam Zakrzewski, Wincenty Pol

- uprawianie nauki o kulturze jako czynnik pielęgnowania polskości

Walter Isard i regional science

- jako nowa dyscyplina naukowa

Wyodrębnienie socjologii regionalnej jako szczegółowej dyscypliny

- Kongres ISA w Warnie w 1970 r.

KWESTIE ONTOLOGICZNE

- REGION JAKO BYT OBIEKTYWNY CZY SUBIEKTYWNY

- Kierunki wyjaśniania istoty regionu

(Zob. Zbigniew Rykiel: Krytyka teorii regionu społeczno- ekonomicznego) :

1. nurt klasyczny

2. nurt dogmatyczny

3. nurt pozytywistyczny

4. nurt dialektyczny

5. nurt realistyczny

- Koncepcje regionu (według Jerzego Damrosza):

- Orientacje w socjologii - od skrajnego subiektywizmu do kompleksowego ujmowania regionu i akcentowania obydwu wzajemnie uzupełniających się aspektów (behawioralnego i świadomościowego)

REGION W UJĘCIACH POSZCZEGÓLNYCH DYSCYPLIN NAUKOWYCH

- Zróżnicowanie rozumienia pojęcia regionu a wielodyscyplinarność ujęć

REGION W GEOGRAFII

- obszar, którego poszczególne części posiadają możliwie wiele cech wspólnych i które wykazują możliwie wiele różnic w stosunku do obszarów otaczających

- Odmienność wyodrębniania regionów w geografii: fizycznej, gospodarczej i politycznej

- Regionalizacja oparta na tzw. dziesiętnym systemie indeksacji regionów fizycznogeograficznych i klasyfikacja na:

- Pierwotna rola granic naturalnych

REGION DLA HISTORYKÓW

- wspólnota dziejowa w ramach państwa, terytorium powiązane przeszłymi wydarzeniami i dziejami kształtującymi wspólne obyczaje i wspólny język

REGION W ETNOGRAFII I NAUKACH HUMANISTYCZNYCH

- Występowanie grup etnicznych i czynników kulturowych

- Delimitacja, określenie centrum, zasięgi i nasilenie zjawisk kulturowych oraz terytorialna specyfika

REGION W NAUKACH EKONOMICZNYCH

Odkrywanie czynników i mechanizmów rozwoju regionalnego oraz formułowanie koncepcji wyjaśniających

- Teorie rozwoju typu „odgórnego” i typu „oddolnego”

- Teoria biegunów wzrostu

- Teoria oparta na rozróżnieniu centra-peryferie

REGIONY ADMINISTRACYJNE

- Podziały na regiony administracji:

- jednostki terytorialne z określonymi granicami, wprowadzone przez władze centralne dla pełnienia funkcji administracyjnych, odrębne od samorządu terytorialnego, posiadające administrację (Wojewoda) o ściśle określonych kompetencjach i mającą swoje miejsce w systemie terytorialnej organizacji państwa

- jednostki podziału terytorialnego, których władze są niezależne od administracji rządowej, wyposażone w kompetencje do działań związanych z problemami regionalnymi

W Polsce region samorządowy to najwyższy (trzeci) stopień samorządu terytorialnego, wyposażony we władzę uchwałodawczą, wykonawczą, kontrolną i koordynacyjną (marszałek i zarząd województwa powoływani przez sejmik wojewódzki, pochodzący z powszechnych wyborów mieszkańców danego regionu na czteroletnią kadencję)

REGION JAKO PRZEDMIOT DZIAŁANIA ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ

- Polityka regionalna w Polsce a przynależność do Unii Europejskiej i przeciwdziałanie nadmiernym zróżnicowaniom regionalnym

- dylematy dotyczące wyboru różnych opcji

- Planowanie przestrzenne i polityka społeczno-gospodarcza w regionie

- podmiotowość samorządu województwa jako gospodarza terenu

REGION W ASPEKCIE SOCJOLOGICZNYM

- Pojawienie się pojęcia regionu na gruncie socjologii w latach sześćdziesiątych XX wieku

- Wykorzystanie dorobku innych subdyscyplin

- Terminologia i sposoby rozumienia

Region w sensie socjologicznym to zbiorowość terytorialna:

- zamieszkująca wspólny obszar z wyodrębnionym wielkomiejskim centrum oraz wzajemnymi

powiązaniami

- poddana tym samym wpływom i w ich rezultacie wykształcająca wspólne cechy

- ze świadomością przynależności i odrębności

Znaczenie wielkiego miasta i jego wyposażenia w odpowiednie instytucje i środowiska twórcze

Zachowanie skali i międzynarodowych standardów

Region metropolitalny a region naturalny

Czynniki składające się na istotę pojęcia regionu:

1. Zbiorowość zamieszkująca określony obszar

2. Występowanie ośrodka z wielkomiejskim centrum (umożliwiającym zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu)

3. Specyfika i funkcjonalne zintegrowanie regionu jako całości (wynikające z komplementarności współdziałania mniejszych zbiorowości lokalnych)

4. Wspólne dzieje i wspólne wartości (jako podstawa więzi z regionem i współmieszkańcami) oraz poczucie przynależności i odrębności

Perspektywy odczytywania wielowymiarowości tożsamości regionalnej (za M. S. Szczepańskim):

- psychologiczna - identyfikacja z regionem

- socjologiczna - poczucie wspólnoty i odrębności

- geograficzna - przypisanie do przestrzeni

- etnograficzna - świadomość dziedzictwa kulturowego

- historyczna - związek z dziejami i bohaterami;

- ekonomiczna - wspólnota gospodarowania

- urbanistyczno-architektoniczna - układ planistyczny

REGION - POTRZEBA INTERDYSCYPLINARNOŚCI

- Niepowodzenia związane z powołaniem nowej „nauki regionalnej”

- Niedoskonałość ujęć monodyscyplinarnych

- Ścieranie się tendencji do specjalizacji oraz do integracji przedsięwzięć badawczych

- Interdyscyplinarność a multidyscyplinarność

Postulat interdyscyplinarności w badaniu kultury

- propozycje Jerzego Damrosza

- Ujmowanie kultury w jej różnych znaczeniach:

- Rozróżnienie trzech szczebli kultury opartej o:

Kazimierza Dziewońskiego koncepcja rozróżnienia trzech kategorii regionu:

- jako narzędzia badania

od sąsiednich

- jako narzędzia działania

- jako przedmiotu poznania

- region stanowi konkretny obiekt

który ma go raczej odkrywać, aniżeli tworzyć

Przekształcenia regional science

dociekania geograficzne, ekonomiczne i planistyczne w oparciu o analizy ilościowe i koncepcję „homo oeconomicus”

Podejście behawioralne i założenia indywidualizmu w wyjaśnianiu procesów społeczno-przestrzennych

Wzrost znaczenia kontekstu psychospołecznego i kulturowego - nowe podejścia

interdyscyplinarne:

Kwestie powiązań między sferami: teorii i empirii oraz praktyki

KLASYFIKACJE REGIONÓW

Ogólny podział na cztery typy regionów:

- regiony geograficzne

- regiony społeczno-kulturowe

- regiony ekonomiczne

- regiony polityczne

Podtypy regionów (wg Andrzeja Miszczuka):

- w ramach regionów fizjograficznych:

- w ramach regionów społeczno-kulturowych:

- w ramach regionów ekonomicznych:

- w ramach regionów politycznych:

- Przeciwstawianie regionów (np. Janusz Ziółkowski): naturalnych i metropolitalnych

- Liczne typologie na podstawie mierników wielkości potencjału regionalnego

- tzw. regiony problemowe

opóźnione w rozwoju, obszary konfliktów, zagrożeń, niedostatku.

depressed areas, backward, lagging behind, distressed areas

Regiony problemowe jako obszary:

- Koncepcja centrum i peryferii jako teoretyczna podstawa analiz prowadzonych na gruncie geografii ekonomicznej i socjologii regionu

Typy regionów (wg J. Friedmana)

- wyróżnionych ze względu na posiadany potencjał i zdolności innowacyjne bądź stagnację i depresję związane z ich peryferyjnością:

Cztery kategorie regionów wg B.J.L. Berry'ego, E.C. Conklinga, D.M. Raya:

1) regiony upadające (no-growth systems)

2) regiony samopodtrzymujące się (self-maintaining systems)

- otwarte regiony wzrostu (growing open systems)

Cztery typy obszarów wg Leo Klaassena :

- wysoko rozwinięte i dynamicznie rozwijające się (prosperity area)

- słabo rozwinięte, ale dysponujące dużym potencjałem rozwojowym (distressed area In process of development)

- wysoko rozwinięte, ale z tendencją do obniżania tempa rozwoju (declining prosperity area), czyli potencjalne obszary niedostatku (potential distress)

- obszary ubóstwa wymagające wsparcia (distressed area)

Kategorie regionów wg B. i F. Winiarskich:

1) depresji

2) zagrożonych depresją

3) słabo rozwiniętych i zagospodarowanych

4) problemowych

5) o wszechstronnie wykształconych strukturach

Klasyfikacja regionów Antoniego Kuklińskiego:

1) innowacyjne

2) adaptacyjne

3) stagnując

Rozróżnienie dwóch typów regionów (D. Whittleseya):

- regiony jednolite (skalarne, strefowe, powierzchniowe), charakteryzujące się występowaniem określonej cechy

lub zespołu cech odróżniających je od otoczenia

- regiony węzłowe (wektorowe, strukturalne), wyodrębniane ze względu na wewnętrzną strukturę z węzłami

i otaczającym je obszarem powiązanym z nimi liniami krążenia

KONCEPCJE TEORETYCZNE DOTYCZĄCE UKŁADÓW REGIONALNYCH

- Rozróżnienie regionów węzłowych i strefowych a teorie regionalnych układów osadniczych:

- Dociekania na gruncie geografii społecznej

- koncepcja Petera Haggeta jako narzędzie wyjaśniające proces formowania się regionów

Przestrzenna analiza systemów regionalnych i wyróżnienie pięciu faz obejmujących:

- przepływy

- sieci

- węzły

- hierarchię

- powierzchnię

SOCJOLOGICZNE I ETNOGRAFICZNE

TYPOLOGIE REGIONÓW SPOŁECZNO-KULTUROWYCH

Rozróżnienie regionów według Tadeusza Palecznego:

- regiony kulturowo autonomiczne, z trzema podtypami:

- regiony międzykulturowe

- istniejące na styku zbiorowości etnicznych lub narodowych

W wyniku kulturowego ścierania się - dwojakiego rodzaju regionalizmy:

- regiony międzycywilizacyjne.

- na styku grup rasowych, religijnych, językowych, gdzie krzyżują się wpływy cywilizacyjne Hieronima Kubiaka propozycja typologii regionów syntetyzująca elementy społeczne, kulturowe i polityczne

Cechy, których kombinacja jest podstawą wyodrębniania regionów:

- miejsce społeczności terytorialnej na continuum procesu narodotwórczego

- stan świadomości zbiorowej

- charakter więzi społecznej

- rodzaj dążeń

- stopień kompletności strukturalnej i instytucjonalnej

- poziom samowystarczalności kulturowej

- zakres ekskluzywności religijnej

- historia gospodarcza

- dzieje polityczne

- stosunek do hierarchicznie nadrzędnych struktur państwowych

Typy regionów wyróżnione przez Hieronima Kubiaka:

1. etnokultury rozlane o nieustabilizowanych procesach narodowotwórczych

2. etnokultury wyspowe występujące na terytoriach uformowanych narodów-państw

3. wspólnoty kulturowe aspirujące do niepodległości państwowej

4. wspólnoty pogranicza, poddawane zmiennym wpływom politycznym, gospodarczym, religijnym itp.

5. neoregiony powstające w wyniku masowych przesiedleń ludności

6. regiony wtórnie wyodrębniające się w ramach wspólnoty narodowej

7. euroregiony powstające w wyniku procesów integracji transgranicznej

Ad 1. Etnokultury rozlane

- brak kontrolowanej przez siebie organizacji państwowej

- odrębne cechy kulturowe (strój, obrzędy, zwyczaje) i lingua vernacula, ale kontrowersje wokół kwestii przynależności narodowej

Ad. 2. Etnokultury wyspowe w trojakiego rodzaju postaci:

Ad. 3. Wspólnoty kulturowe aspirujące do niepodległości państwowej - zbiorowości uznające się za naród i dążące do uzyskania suwerenności

Ad. 4. Wspólnoty pogranicza - zbiorowości o tzw. „świadomości kresowej” czyli odrębności wobec rywalizujących ze sobą odmiennych systemów wartości i wzorów kulturowych

Ad. 5. Neoregiony - powstałe w wyniku wysiedlenia jednych zbiorowości i zasiedlenia przez inne

Ad. 6. Regiony wtórnie wyodrębniające się w ramach jednej wspólnoty narodowej (w wyniku reakcji np. na skrajnie scentralizowane państwo i poczucie krzywdy pojawiają się dążenia odnowienia dawnych podziałów na krainy historyczne)

Ad. 7. Euroregiony - tworzone wraz z procesami integracyjnymi od połowy XX wieku na podstawie porozumień transgranicznych zawieranych pomiędzy samorządowymi jednostkami administracyjnymi.

Główne spoiwo - współpraca gospodarcza, wykorzystanie potencjału, wspólne

inwestycje, wymiana itp.

Badania porównawcze Erika Allardta nad związkami pomiędzy życiem gospodarczym, terytorium i tożsamością (economy, territory, identity)

Efektem badań - wyodrębnienie typów mniejszości terytorialno-językowych na podstawie krzyżowania ze sobą dwóch kategorii: „mobilizacja etnicznej” oraz „zasobów” (na poziomach - wysokim, średnim i słabym).

Klasyfikacja regionów:

- o wysokiej mobilizacji etnicznej i małych zasobach

- o wysokiej mobilizacji etnicznej i średnich zasobach

- o wysokiej mobilizacji etnicznej i dużych zasobach

- o średniej mobilizacji etnicznej i małych zasobach

- o średniej mobilności etnicznej i średnich zasobach

- o średniej mobilności etnicznej i dużych zasobach

- o słabej mobilności etnicznej i małych zasobach

- o słabej mobilności etnicznej i średnich zasobach

- o słabej mobilności etnicznej i dużych zasobach

„Region pogranicza kulturowego” (borderlands) i sposoby jego rozumienia (według Grzegorza Babińskiego):

- jako „końca świata kulturowego”

- jako tworu „niedokończonego”

- jako zjawiska przejściowego we wzajemnym przenikaniu się i kształtowaniu się nowej tożsamości

- jako struktury pluralistycznej

- jako obszaru tolerancji i akceptowania odmienności

- jako unikatowej konfiguracji kultur

Pogranicze jako strefa „wyłączona” i świętość „punktu centralnego” - w rozważaniach Stefana Czarnowskiego

Teoretyczne modele a wyniki badań empirycznych nad regionami pogranicza kulturowego w Polsce Podział Polski na regiony etnograficzne

- maksymalny stopień podobieństwa wewnątrz, a maksymalny stopień zróżnicowania pomiędzy grupami

Klasyfikacja regionów Polski oparta na analizie „gałęzi sztuki ludowej”

- J. Grabowskiego:

- grupa kielecko-sandomierska

- grupa krakowska

- grupa centralna

- grupa kujawsko-wielkopolska

- Śląsk

- regiony górskie

- Rzeszowszczyzna

- Lubelszczyzna

- Białostocczyzna

- Mazowsze

- Warmia i Mazury

- Kaszuby i Pomorze Gdańskie

KSZTAŁTOWANIE SIĘ ZRÓŻNICOWANIA POLSKIEJ PRZESTRZENI

- Czynniki regionotwórcze w rozwoju historycznym

- W odniesieniu do Polski piastowskiej wyróżnienie pięciu tzw. krain szczepowych

(przez Jana Natansona-Leskiego):

- punkt wyjścia do tworzenia się zróżnicowania regionalno-kulturowego

- Tworzenie wspólnoty narodowej

- chrześcijaństwo, jeden władca, wspólnota językowa

- Splatanie się chrześcijaństwa, kultury oraz tożsamości narodowej i państwowej

- Procesy gospodarcze, rozwój ośrodków miejskich i czynniki przełamywania izolacji

- Stolica państwa - zmiany i ich konsekwencje

- Podział dzielnicowy - trwale kształtujący terytorialny układ przestrzenny Polski XVI wiek - szczytowy rozwój państwa polsko-litewskiego

- Wielkie prowincje:

Wielkopolska i Małopolska tworzące Koronę,

Wielkie Księstwo Litewskie oraz Inflanty wraz z lennymi księstwami

- Podział Korony na 22 województwa i Litwy na 8 województw

- Społeczno-polityczna integracja w warunkach wieloetniczności i wieloreligijności Pozbawienie samodzielnej państwowości

od końca XVIII wieku do końca pierwszej wojny światowej

- Planowe działania ukierunkowane na rozkład polskiej wspólnoty narodowej - pod zaborami rosyjskim i pruskim

- Kwestia kultywowania polskości

Niepodległość i ukształtowanie granic II Rzeczypospolitej

- Procesy scaleniowe odrodzonego państwa i ujednolicanie obszaru

- Zróżnicowanie etniczne

Okres PRL

- Konsekwencje demograficzno-przestrzenne II wojny światowej

- Jednorodność etniczna

- Kwestia tzw. Ziem Odzyskanych

ZRÓŻNICOWANIE POLSKIEJ PRZESTRZENI A PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY

- Widoczność granic obszarów historycznych w aktualnej sieci osadniczej, strukturach społeczno-gospodarczych i zachowaniach politycznych

- Układ sieci miast, proces jej kształtowania i główne uwarunkowania

- Kontrowersje wokół kwestii dziedzictwa przeszłości

REGIONY ADMINISTRACYJNE

- Jednostka administracyjna a region w sensie socjologicznym

- Podział administracyjny jako czynnik stymulowania i ograniczania rozwoju regionalnego

- Region jako zbiorowość mieszkańców i wspólnota gmin

Podziały administracyjne Polski po II wojnie światowej

- trójstopniowy podział na gminy (wcześniej gromady), powiaty oraz 17 województw - do lat siedemdziesiątych

- w 1975 r. likwidacja powiatów i dwustopniowy podział na 49 województwami z gminami - rozproszenie władz partyjno-rządowych

- przywrócenie podziału trójstopniowego z 16 województwami - w 1999 roku w niepodległej Polsce

Warunki sprawności organizacyjnej regionu:

- silny ośrodek wielkomiejski oferujący wszechstronną obsługę

- optymalna liczba jednostek administracyjnych pod względem organizacyjnym (nadzoru, wspomagania, kontroli itp.) oraz nieprzekraczanie dopuszczalnego rzędu wielkości pod względem liczby mieszkańców, a z drugiej strony - optymalne wykorzystanie regionalnego potencjału instytucjonalnego

- Odpowiednia wielkość regionu pod względem powierzchni -determinująca m.in. czas dostępności komunikacyjnej

- Odpowiednie proporcje liczby mieszkańców regionu i jego stolicy - i nieprzekraczalnie jednej trzeciej ogółu ludności, co groziłoby zdominowaniem elektoratu wyborczego

ZBIOROWOŚĆ REGIONALNA JAKO PRZEDMIOT ZAINTERESOWANIA SOCJOLOGII

Region w sensie socjologicznym (wg S. Ossowskiego) „jest korelatem regionalnej zbiorowości”

Pojęcia proponowane przez S. Ossowskiego:

Region - zbiorowość terytorialna, która charakteryzuje się więzią opartą o emocjonalny stosunek do zamieszkiwanego terytorium oraz poczuciem odrębności (Andrzej Kwilecki)

Podstawowe zagadnienia socjologii regionalnej (wg M. Ciechocińskiej):

- czynniki kształtujące współczesne społeczności regionalne

- więzi z regionem

- świadomość regionalną

- instytucje regionalne

Jan Szczepański - zbiorowość

- „dowolne skupienie ludzi, w którym wytworzyła się i utrzymuje chociażby przez krótki czas pewna więź społeczna”. W przypadku zbiorowości regionalnej jej źródłem jest stosunek mieszkańców do wspólnej wartości - zamieszkiwanego terytorium

S. Ossowski - „regionalna zbiorowość to zbiorowość terytorialna, która ma w większym lub mniejszym stopniu poczucie odrębności, ale nie uważa się za naród; inaczej mówiąc, członkowie jej nie próbują przypisać swej zbiorowości atrybutów narodu. Zazwyczaj taka zbiorowość stanowi składnik jakiejś zbiorowości narodowej”.

A. Kwilecki - „W sensie socjologicznym region jest synonimem regionalnej zbiorowości, czyli

społeczności ludzkiej stanowiącej jeden z typów społeczności terytorialnej. Istotą tej

społeczności jest złączenie jej mniej czy więcej rozwiniętym poczuciem odrębności i więzią

opartą o emocjonalny stosunek do zamieszkiwanego terytorium”.

Rozróżnienie aspektów: obiektywnego i subiektywnego

- nawiązanie do koncepcji S. Ossowskiego

Pojęcia poczucia tożsamości, identyfikacji, świadomości odrębności

i przynależności do wspólnoty regionalnej oraz do narodu

Typologia zbiorowości regionalnych z punktu widzenia ich stosunku do narodu S. Ossowskiego:

- stanowiące integralny składnik zbiorowości narodowej

- nie mające wykrystalizowanej świadomości narodowej

- odznaczające się silnym poczuciem odrębności, antagonizmem wobec państwa, w którego granicach się znajdują, ujawniające tendencje separatystyczne

Typy (jako szczeble lub piętra) wspólnot terytorialnych wg F. Grossa:

- lokalna

- regionalna

- narodowa

- ponadnarodowa

Zagadnienie tzw. więzi średniego zasięgu i struktur pośrednich (według M. Wieruszowskiej)

Ścieranie się tendencji do kulturowego ujednolicania oraz do zachowania bogactwa różnorodności

„Zakorzenienie w dziedzictwie swych przodków” jako podstawa podmiotowości człowieka (H. Skorowski)

„Holistyczna” koncepcja interdyscyplinarnego ujmowaniu zróżnicowania regionalnego (J. Damrosz)

Uściślenie pojęć Jerzego Damrosza:

- „grupa etniczna” (o najsilniejszych cechach odrębności językowych i kulturowych)

„grupa etnograficzna” (wchodzącej w skład większego etnicznego układu oraz opartej na samookreślaniu się jej członków)

„Pojęciem grupy etnograficznej obejmujemy zespół ludzi zamieszkujących określone terytorium geograficzne, wyróżniających się od sąsiadów pewnymi cechami kulturowymi i posiadającymi poczucie swej przynależności grupowej oparte na świadomości własnych odrębności kulturowych” (za R. Reinfussem)

„Grupa regionalna” jako główny przedmiot rozważań Jerzego Damrosza

- Zaspokojenie potrzeb motorem działania społecznego

- Niezbędność kontaktów i form zinstytucjonalizowanych

- Znaczenie ośrodka ciążenia jako centrum administracyjnego oraz wymiany dóbr, usług i informacji

Fazy rozwojowe grupy regionalnej:

- Posiadanie przez region nazwy (lub etnonimu) oraz jakiejś specyfiki

Grupa regionalna to zbiorowość terytorialna, której członkowie posiadający podobne potrzeby zaspokajają je podobnymi środkami we wspólnych ośrodkach zaspokajania tych potrzeb, tj. w ośrodkach ciążenia - definicja Jerzego Damrosza

Próby socjologicznej operacjonalizacji pojęcia regionu i odwoływanie się do rozróżnienia Pawła Rybickiego trzech warstw rzeczywistości (H.Kubiak, W.Gomuła):

- substrat materialny

- sfera wspólności kulturowej

- sfera aktywności społecznej

Substrat materialny

- Terytorium i jego granice

- Prawo do terytorium

- Tzw. „punkty ogniskowe” determinujące układ komunikacyjny, rynek i świadczenie usług

- Wielopoziomowość i ruchy migracyjne

- Styczności i stosunki społeczne oraz poczucie identyfikacji

- Elementy zbiorowości

- obiektywne (sposoby zaspokajania potrzeb i wymiana) oraz subiektywne (świadomość wspólnoty ze sferami emocji i ideologii)

Wspólność kulturowa

- odrębny język, pamięć zbiorowa, etos pracy, strój, architektura, obrzędy i zwyczaje,

odrębność wyznaniowa, symbole grupowe

Działania zbiorowe

- układy instytucjonalne, ruchy społeczne, partie regionalne, elity intelektualne

Czynniki regionotwórcze oraz tendencje do samorządności i autonomii

Rozróżnienie „zbiorowości regionalnej” i „wspólnoty regionalnej” - Wiesława Gomuły

- W „zbiorowości regionalnej” źródłem więzi podobny stosunek mieszkańców do ziemi jako wspólnej wartości, a styczności przestrzenne sprzyjają jej kształtowaniu się

- „Wspólnota regionalna” - szczególny rodzaj zbiorowości

„o zaawansowanych procesach integracji kulturowej i społecznej”

Oprócz subiektywnych aspektów więzi i poczucia odrębności - niezbędność uwzględniania obiektywnych wyznaczników wspólnoty regionalnej w trzech sferach:

- integracji kulturowej

- spójności utrzymywanej dzięki instytucjom

- konfliktów interesów

Kluczowe kwestie do badań przez socjologię regionu:

- postrzeganie obszaru przez pryzmat uczestnictwa w zbiorowości regionalnej

- przeświadczenie o członkostwie w zbiorowości regionalnej

- zbieżność postrzegania regionu przez poszczególnych mieszkańców

Propozycja badania grup odniesienia (których członkiem jednostka chciałaby się stać lub których członkostwo chciałaby utrzymać i które kształtują subiektywne poczucie pozycji jednostki, będąc czynnikiem podporządkowania bądź odrzucenia określonych wzorów zachowania i wartości)

REGION W KONTEKŚCIE GLOBALIZACJI

Niejednoznaczność pojęcia globalizacji

Pojęcie świadomości globalnej - wg Tadeusza Walecznego:

Uniwersalizacja gospodarki (G. Gorzelak)

Nowe zjawiska i procesy związane z globalizacją (G. Gorzelak):

- metropolizacja

- zmiana relacji pomiędzy metropolią i regionem

- polaryzacja przestrzenna

- wzmacnianie korporacji ponadnarodowych

- zmiana funkcji władz publicznych - sprzyjanie innowacyjności

- decentralizacja

Globalny porządek świata a układy regionalne i lokalne

Koncepcja lokalizacji

REGIONALIZACJA

- RÓŻNE ZNACZENIA I KONTROWERSJE WOKÓŁ POJĘCIA

Regionalizacja (w sensie historycznym) - proces integracji terytorialnej grup plemiennych, klanowych, kastowych i łączenia się ich w szersze zbiorowości, upodabniające się do siebie pod względem kulturowym

Charakter endogenny i egzogenny procesu regionalizacji

Znaczenia pojęcia regionalizacji w odniesieniu do różnych zjawisk:

- więzi terytorialnej

- uniwersalizowania się tożsamości kulturowej

- homogenizowania się zbiorowości regionalnej

- pogłębiania autonomii politycznej, standaryzacji gospodarczej, rozwoju samorządności terytorialnej

- utrwalania integracji i solidarności opartej na wspólnych doświadczeniach historycznych i wartościach

POJĘCIE REGIONALIZACJI

Pojęcie regionalizacji jako wyodrębniania regionów w oparciu o jakieś metody postępowania (wg Zbyszka Chojnickiego i Teresy Czyż)

Regionalizacja jako:

- działanie zmierzające do ustalenia określonego podziału

- dokonany już podział na regiony

Rozróżnienie regionalizacji:

- analityczno-poznawczej (z wyodrębnianiem regionów ex post)

- strukturalnej (z przyjmowaniem ex ante, że dany obszar jest regionem)

- praktycznej (wymogi, funkcje i następstwa podziału terytorialnego)

- Region jako jednostka podziału administracyjnego

- Region w świetle prawa administracyjnego

- Cechy charakterystyczne regionu administracyjnego - wg Pawła Śliwy:

REGIONALIZMY JAKO NOŚNIKI WARTOŚCI I ŹRÓDŁA

POTENCJALNYCH ZAGROŻEŃ

Aspekty regionalizmu:

Stan świadomości regionalnej (Wg Z.Chojnickiego i T.Czyż) jako zbiór przekonań dotyczących:

Znaczenia pojęcia „regionalizmu” (według A. Kwileckiego) jako:

Węższe i szersze rozumienie pojęcia regionalizmu (wg Pawła Śliwy) jako:

Wymiary regionalizmu w szerszym znaczeniu:

- Rozróżnienie regionalizmu (wg Hieronima Kubiaka) jako:

1. ruchu społecznego

2. ideologii

3. działania o charakterze politycznym

- Cztery odmiany ruchów regionalnych:

- Ideologie regionalne - o dążeniach:

- Regionalizm jako działania o charakterze politycznym

- Regionalizm a podłoże historyczne

Idea regionalizmu w Europie - Francja jako kolebka regionalizmu

XIX-wieczne zainteresowanie regionami na obszarach Polski (Wincenty Pol, Oskar Kolberg, Adam Zakrzewski)

- Podtrzymywanie odrębności językowej i pielęgnowanie kultury ludowej jako przejawy patriotyzmu

- Procesy scaleniowe w niepodległym Państwie Polskim po 1918 roku

ROZWÓJ REGIONALNY ORAZ JEGO PLANOWANIE I WSPIERANIE

Dwutorowość polityki regionalnej w Polsce

- przez administrację rządową

- przez samorząd danego województwa

Współczesna polityka regionalna państwa jako wspieranie rozwoju poszczególnych obszarów kraju

Spójność i przeciwdziałanie nadmiernym zróżnicowaniom regionalnym - jako jeden z priorytetów Unii Europejskiej

Statystyczna Nomenklatura Jednostek Terytorialnych NUTS (Nomenclature des Unites Territoriales Statistiques)obowiązująca w Unii Europejskiej

Progi wielkości populacji dla jednostek poszczególnych poziomów:

NUTS 1: 3 do 7 mln

NUTS 2: od 800 tys. do 3 mln

NUTS 3: od 150 do 800 tys.

NUTS w Polsce

Jednostki statystyczne pierwszego rzędu, makroregiony (regiony) NUTS 1 w liczbie 6:

- region centralny - tj. województwa: łódzkie i mazowieckie

- region południowy- tj. województwa: małopolskie i śląskie

- region wschodni - tj. województwa: lubelskie, podkarpackie, świętokrzyskie i podlaskie

- region północno-zachodni - tj. województwa: wielkopolskie, zachodniopomorskie i lubuskie

- region południowo-zachodni - tj. województwa: dolnośląskie i opolskie

- region północny - tj. województwa: kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie i pomorskie

NUTS 2 regiony - województwa - w liczbie 16

NUTS 3 subregiony - w liczbie 44

NUTS 4 powiaty - w liczbie 373

NUTS 5 gminy - w liczbie 2489

Polityka regionalna samorządu wojewódzkiego - sprzyjanie realizacji takich zadań jak:

POLITYKA REGIONALNA PAŃSTWA I UNII EUROPEJSKIEJ ORAZ JEJ ZASADY

- Polityka regionalna

- cele, zasady, instrumenty realizacji

- Podstawy programowania

polityki regionalnej państwa:

Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 wymienia siedem zasad:

- Zasada subsydiarności rozwoju regionalnego

- Zasada równych szans

- Zasada wspierania rozwoju endogenicznego województw

- Zasada inicjowania długofalowego rozwoju regionalnego

- Zasada koordynacji instrumentów polityki regionalnej i innych publicznych polityk rozwojowych

- Zasada koncentracji na priorytetowych problemach rozwoju regionalnego

- Zasada zapewnienia efektywności i najwyższej jakości polityki regionalnej

-Zasady polityki regionalnej państwa

W Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia 2007-2013 wymienia się 12 zasad

prowadzenia działań politycznych:

- Subsydiarność

- Dodatkowość

- Równość szans

- Trwały i zrównoważony rozwój

- Koordynacja

- Komplementarność i spójność z innymi politykami wspólnotowymi

- Koncentracja

- Ocena

- Programowanie

- Poprawa rządzenia (good governance)

- Partnerstwo

- Społeczeństwo obywatelskie

Pojęcie zrównoważonego rozwoju (sustainable development)

Rozwój zrównoważony lub ekorozwój we współczesnym rozumieniu (w Polsce - zgodnie z ustawą z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska)

- „taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych

społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”

Proekologiczny kierunek działań wyznaczony w art. 5 Konstytucji, według którego

Rzeczpospolita Polska „(...) zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą

zrównoważonego rozwoju”


Wyszukiwarka