Materiały do zajęć z Botaniki Leśnej

Wybrane informacje na temat budowy roślin drzewiastych

Korzeń - organ roślin naczyniowych (paprotników i nasiennych) pełniący dwie główne funkcje: stabilizacji rośliny w podłożu i pobierania przez nią wody z solami mineralnymi; w odróżnieniu od pędu nie wykształca typowych pąków i nie ma wyraźnych śladów granic przyrostu na długość. Niektóre drzewa i krzewy wykazują zdolność wytwarzania pąków przybyszowych na korzeniach, z których w warunkach naturalnych powstają naziemne odrosty korzeniowe. Korzenie przybyszowe mogą powstawać wtórnie na organach pędowych - łodygach lub liściach. Miejscami na łodydze, w jakich najczęściej dochodzi do wytworzenia korzeni przybyszowych są węzły i przetchlinki. U krzewów półpasożytniczych (np. u jemioły) korzenie zarodkowe przekształcone są w ssawki (haustoria), które wnikają w łodygę żywicieli drzewiastych. U bluszczu występują przybyszowe korzenie czepne mocujące łodygę na podporze. Boczne odgałęzienia korzeni poziomych wyrastających pionowo ponad powierzchnię podłoża u cypryśnika noszą nazwę korzeni oddechowych.

Pęd - część rośliny składająca się z łodygi oraz liści. Pędy roczne u roślin drzewiastych rozwijają się z pąków zimowych, wytworzonych w poprzednim roku. Wśród drzew i krzewów wyróżnia się dwa podstawowe typy rozgałęzień (wzrostu) pędu: monopodialne (jednoosiowe) i sympodialne (wieloosiowe).

Rozgałęzienie monopodialne (typowe dla nagozalążkowych i niektórych okrytozalążkowych) występuje wtedy, gdy z pąka wierzchołkowego wyrasta nowy pęd wzdłuż tej samej osi.

Rozgałęzienie sympodialne (charakterystyczne dla większości okrytozalążkowych) powstaje w przypadku, jeśli na szczycie pędu nie ma pąka wierzchołkowego lub jego rozwój ulega zahamowaniu, a nowy przyrost dokonuje się z pąka bocznego. Rozgałęzienie pseudodychotomiczne, czyli pozornie widlaste (odmiana ulistnienia monopodialnego) wykształca się u gatunków o ulistnieniu naprzeciwległym, w sytuacji, gdy pąk szczytowy zanika albo jeśli pęd zakończony jest kwiatostanem lub cierniem. Rozgałęzienie dychotomiczne pędu mają widłaki.

Przekształcone pędy rosnące poziomo lub ukośnie przy ziemi lub pod ziemią, o silnie wydłużonych międzywęźlach i zredukowanych liściach, łatwo wytwarzające korzenie przybyszowe nazywamy rozłogami (stolonami). Nie należy ich mylić z typowymi pędami, które przy zetknięciu z ziemią ulegają ukorzenieniu. Są to tzw. naturalne odkłady. U niektórych przedstawicieli roślin drzewiastych, obok pędów trwałych wytwarzane są także pędy zielne (bez pąków), opadające jesienią wraz z liśćmi, np. u cypryśnika i borówki czarnej.

U większości drzew i krzewów okrytozalążkowych (wyjątek stanowią np. wierzby) pędy zróżnicowane są na długopędy i krótkopędy. Konsekwencją tego zróżnicowania są często różnice w kształcie i wielkości liści, co należy brać pod uwagę przy oznaczaniu niektórych gatunków.

Długopędy (pędy wydłużone) mają wyraźnie zaznaczone, długie międzywęźla, charakterystyczne dla danego gatunku. Tworzą one zasadniczy szkielet architektury drzewa lub krzewu i są zazwyczaj sterylne (bez kwiatów).

Krótkopędy (pędy skrócone), w porównaniu z długopędami, charakteryzują się znacznie krótszymi, niekiedy trudno zauważalnymi, międzywęźlami, co powoduje, że pąki lub liście skupione są bardzo blisko siebie, czasami w tzw. pozornych okółkach. Typowe krótkopędy wytwarzają tylko pąki szczytowe, a u niektórych gatunków (głównie u drzew owocowych) na krótkopędach tworzą się kwiaty i później owoce. Pędy te żyją najczęściej od kilku do kilkunastu lat. Charakterystyczną cechą sosen, w odróżnieniu od większości roślin iglastych, jest występowanie igieł na krótkopędach.

Pędy odroślowe (odrośla) powstają z pąków przybyszowych gałęzi, pni lub szyi korzeniowej, często pod wpływem ich mechanicznego uszkodzenia. Mogą też rozwijać się z tzw. pąków śpiących.

Pędy świętojańskie powstają latem z pąków całkowicie wykształconych wcześniej, w trakcie rozwoju wiosenno-letniego. Dają w ten sposób drugi przyrost roczny, często spotykany u dębów, buków i jesionów.

Pędy wijące się charakteryzują się długimi międzywęźlami i intensywnym wzrostem dookoła podpór po linii zbliżonej do spirali. Mogą być prawoskrętne lub lewoskrętne. Wyróżnia się pnącza czepiające się podpór za pomocą ogonków liściowych (np. powojniki) lub za pomocą wąsów (np. winobluszcz). Inna grupę stanowią pnącza korzenioczepne (np. bluszcz).

Łodyga - jest organem osiowym pędu, na którym osadzone są liście i pędy boczne. Pień to silnie zdrewniała łodyga główna drzew, która na pewnej wysokości nad ziemią rozgałęzia się tworząc koronę. Spełnia funkcje fizjologiczne (przewodzenie wody z solami mineralnymi przez drewno oraz dwukierunkowy transport związków organicznych przez łyko, a także gromadzenie materiałów zapasowych) i mechaniczne (skuteczne wytrzymywanie obciążeń statycznych i dynamicznych).

Pierwotna budowa łodygi - powstaje w wyniku działania merystemu (tkanki twórczej) wierzchołkowego; zasadnicze elementy pierwotne - skórka, kora pierwotna, walec osiowy.

Skórka (epiderma) - zewnętrzna, najczęściej jednowarstwowa tkanka okrywająca występująca na młodych łodygach (także na liściach oraz młodych korzeniach - epiblema).

Kora pierwotna - tkanki położone między skórką a walcem osiowym w młodych częściach łodyg i korzeni, głównie miękisz zasadniczy na zewnątrz wzmocniony kolenchymą lub sklerenchymą.

Walec osiowy - zespół tkanek przewodzących znajdujących się wewnątrz łodygi lub korzenia, który wraz z towarzyszącymi im tkankami miękiszowymi i wzmacniającymi wyodrębnia się jako strukturalna całość należącą do budowy pierwotnej.

Okolnica (perycykl) - zewnętrzna część walca osiowego zbudowana z miękiszu lub włókien sklerenchymatycznych.

Wtórna budowa łodygi - powstaje w wyniku działalności mersystemów bocznych: kambium i fellogenu; zasadnicze elementy wtórne - korkowica (peryderma), łyko wtórne, drewno wtórne.

Korkowica (peryderma) - tkanki okrywające zastępujące skórkę w starszych częściach wieloletnich łodyg; składa się z felogenu (miazgi korkotwórczej), felemu (korka, produkowanego na zewnątrz) oraz felodermy (wąskiego cylindra miękiszu produkowanego do wewnątrz). U niektórych drzew, np. u buka, pierwszy felogen funkcjonuje przez wiele lat, co jakiś czas powiększając swój obwód przez antytklinalny (prostopadły do powierzchni organu) podział komórek, w związku z czym warstwa korkowa pozostaje stosunkowo cienka i gładka. U wielu innych drzew pierwszy felogen działa tylko czasowo, po czym wszystkie jego komórki korkowacieją i zamierają. W głębszych warstwach kory pierwotnej lub w łyku powstaje wówczas nowy felogen, często w postaci oddzielnych pasm łukowato zachodzących na siebie, również zamierający w trakcie przyrostu łodygi. Kolejne partie felogenu powstają w łyku wtórnym.

Martwica korkowa (korowina) - wszystkie tkanki położone na zewnątrz od ostatniego cylindra felogenu odcięte od dopływu wody i pokarmów wskutek powstawania kolejnych warstw korka. Początkowo są to oprócz korka zewnętrzne części kory pierwotnej. W starych pniach w skład martwicy korkowej wchodzą warstwy korka wraz z odciętymi warstwami łyka wtórnego.

Promienie rdzeniowe - pasma tkanki miękiszowej przebiegające w łodydze i korzeniu między tkankami przewodzącymi w kierunku promienistym; wtórne promienie rdzeniowe produkowane są przez kambium; w łyku wtórnym występują promienie łykowe, a w drewnie wtórnym - promienie drzewne.

Drewno drzew nagozalążkowych - składa się z cewek (funkcje przewodzące i mechaniczne), miękiszu promieni drzewnych, miękiszu wydzielniczego przewodów żywicznych oraz, u niektórych gatunków, także z miękiszu drzewnego.

Drewno drzew okrytozalążkowych - składa się z naczyń, cewek naczyniowych (funkcje przewodzące), włókien drzewnych albo cewek włóknistych (funkcje mechaniczne), miękiszu drzewnego (gromadzącego skrobię) oraz miękiszu promieni drzewnych.

Drewno pierścieniowonaczyniowe - drewno o wyraźnie zróżnicowanych przyrostach rocznych na wcześniej powstającą warstwę z dużymi naczyniami (drewno wczesne) i późniejszą - z naczyniami o małych światłach, wypełnioną głównie przez włókna drzewne.

Drewno rozpierzchłonaczyniowe - drewno o naczyniach tej samej wielkości rozmieszczonych równomiernie w całym przyroście rocznym.

Miejsca osadzenia liści (pąków) na łodydze nazywa się węzłami, a odcinki między nimi - międzywęźlami. Ulistnienie (filotaksja) to rozmieszczenie liści (pąków) na łodydze. Ulistnienie skrętoległe charakteryzuje się występowaniem jednego liścia (pąka) w węźle, naprzeciwległe - dwóch, a okółkowe - trzech i więcej liści (pąków). Ponadto wyróżnia się ulistnienie naprzemianległe - pąki lub liście ustawione skrętolegle, przy czym co drugi położony jest na tej samej linii, każdy w jednej z dwóch linii (tzw. prostnic).

Rdzeń zajmuje środkową część łodygi i może być pełny, blaszkowaty, np. u orzechów, albo ulegać zanikowi już w pierwszym roku, np. u suchodrzewów. Na przekroju poprzecznym zwykle jest okrągły, niekiedy trójkątny, np. u olsz, pięciokątny, np. u topól, lub nieregularny, np. u platana.

Pędy mogą być bezbronne lub uzbrojone wskutek występowania cierni, kolców albo szczecinek.

Ciernie są przekształconymi, zdrewniałymi częściami roślin zawierającymi, w odróżnieniu od kolców, wiązki przewodzące. Mogą być pochodzenia pędowego (np. krótkopędowe u głogów, cierniste krótkopędy u tarniny, wierzchołkowe ciernie u szakłaka), liściowego (np. u berberysu), przylistkowego (np. u robinii).

Kolce są wytworami skórki oraz leżących tuż pod nią tkanek i nie zawierają wiązek przewodzących (np. u róż).

Szczecinki również powstają ze skórki i mają postać sztywnych włosków, często występujących razem z kolcami.

Wyróżniamy następujące kształty pędów jednorocznych: obłe (na przekroju poprzecznym okrągłe), obłe spłaszczone w węzłach (np. u jesionu), dwubocznie spłaszczone (np. u olszy zielonej), na przekroju poprzecznym - trójkątne (np. u olszy zielonej), czworokątne (np. u trzmieliny pospolitej), pięciokątne (np. u topól kanadyjskich). U niektórych gatunków łodygi mogą być pokryte warstewkami lub listewkami korkowymi (np. u niektórych trzmielin lub u wiązu polnego, albo klonu polnego).

Blizny liściowe - ślady, jakie pozostają pod pąkiem po opadnięciu ogonka liściowego. W wielu przypadkach stanowią ważną cechę diagnostyczną przy oznaczaniu gatunków drzew i krzewów. Mogą być zagłębione, płaskie lub wypukłe oraz mieć kształt kolisty, półkolisty, eliptyczny, tarczowaty, podkowiasty, trójkątny, albo trójdzielny. Charakterystyczne dla gatunków są ślady po wiązkach przewodzących. Występują pojedynczo lub w grupach. Niekiedy obok blizny liściowej występują małe ślady po przylistkach. Są one rozmieszczone symetrycznie po obydwu stronach pąka.

Pąk - zawiązek pędu zawierający merystem wierzchołkowy oraz zawiązki liści, pędów bocznych lub (i) kwiatów. Kształt pąków może być kulisty, stożkowaty, jajowaty lub wrzecionowaty. Pąki okryte są zawiązkami liści, które u większości drzew i krzewów przekształcone są w łuski. Liczba, kształt i barwa łusek mogą być charakterystyczne dla gatunku, np. jedna łuska pąków wierzb, łuski długokończyste i na brzegach owłosione u buka, łuski dwubarwne u brekinii i wiązu szypułkowego albo jednolicie czarne u jesionu wyniosłego. Pąki bez łusek (nazywane nagimi), np. u skrzydłorzecha, okryte są tylko specyficznymi zawiązkami liści, które często opadają w czasie rozwoju pędu. Nie okryte łuskami pąki kwiatostanów męskich występują u brzóz, a męskich i żeńskich - u większości olsz. Wyróżniamy pąki liściowe, kwiatowe i mieszane. Niektóre drzewa mają pąki ukryte w bliznach liściowych (np. robinia, iglicznia), albo w nasadach ogonków liściowych (np. platan). Pąki osadzone bezpośrednio na pędzie to pąki siedzące (u większości gatunków), natomiast wyniesione ponad jego powierzchnię - pąki na trzoneczkach (np. u olsz). Pąki wierzchołkowe występują u gatunków o monopodialnym rozgałęzieniu pędów i zwykle są większe od bocznych. Pąki boczne osadzone są najczęściej nad blizną liściową, pojedynczo, rzadziej po kilka (tzw. pąki skupione). Pąki nadległe osadzone są jeden nad drugim (np. u suchodrzewów), a pąki obokległe - obok siebie (np. u śnieguliczki).

Pąki śpiące (spoczynkowe) nie przejawiają normalnej aktywności sezonowej i mają charakter pąków rezerwowych zdolnych do rozwoju przez wiele okresów wegetacyjnych. Rozwijają się zwykle w sytuacjach krytycznych dla roślin, np. po uszkodzeniach mrozowych, owadzich lub sprowokowanych przez człowieka przez cięcie pędów celem formowania żywopłotów lub odmładzania drzew i krzewów.

Liście - organy spełniające trzy zasadnicze funkcje: fotosyntezy, wymiany gazów i transpiracji. Powstają z tkanki twórczej wierzchołka wzrostu łodygi. Wyróżnia się następujące rodzaje liści w zależności od kolejności ich pojawiania się na pędzie: liścienie (liście zarodkowe) - pierwsze liście siewek, liście młodociane - rozwijają się na siewkach jako następne po liścieniach, liście właściwe - typowe dla form dojrzałych oraz liście przykwiatowe: przysadki - osadzone u nasady szypułek kwiatowych, podsadki - usytuowane pod kwiatostanem i podkwiatki - wyrastające na szypułkach kwiatowych.

Części składowe liści - blaszka liściowa, ogonek i przylistki (niewielkie, łuskowate lub listkowate przyrośnięte do nasady ogonka albo do pędu).

Podział liści ze względu na liczbę blaszek liściowych

Liście pojedyncze - jedna blaszka liściowa osadzona na ogonku liściowym lub bezpośrednio przylegająca do pędu (liście siedzące).

Liście złożone - blaszek liściowych więcej osadzonych na wspólnej osi (osadce). Do tej grupy zalicza się liście trójlistkowe - trzy listki na wierzchołku osi liścia, liście dłoniaste (dłoniasto złożone, palczaste) - więcej niż trzy listki na wierzchołku osi liścia, liście pierzaste - listki osadzone z dwóch stron osi liścia; dzielą się na parzysto pierzaste, nieparzysto pierzaste i podwójnie pierzaste z osia główną rozgałęzioną na osie boczne.

Liście roślin nagozalążkowych:

- igły (szpilki) - trwałe (żyjące zwykle kilka, niekiedy kilkanaście lat), rzadziej sezonowe liście o budowie kseromorficznej, mocno wydłużone, o wielokrotnie większej długości od szerokości, przeważnie równowąskie, z wyjątkiem nasady i wierzchołka. Wierzchołek może być ostry, tępy lub zaokrąglony, albo z małym wcięciem, np. u niektórych jodeł. Brzegi igieł są zwykle gładkie, czasami drobno piłkowane, np. u większości sosen.

- łuski (liście łuskowate) - są zredukowanymi liśćmi właściwymi, gęsto pokrywającymi pędy, występującymi u przedstawicieli rodziny cyprysowatych.

- liście miłorzębu, podobne do liści roślin okrytozalążkowych, mają blaszkę o kształcie wachlarzowatym.

Kształty blaszki liściowej roślin okrytozalążkowych:

- równowąski - brzegi blaszki na przeważającej długości równoległe,

- lancetowaty - blaszka wydłużona, najszersza poniżej połowy jej długości i zwężająca się ku szczytowi,

- łopatkowaty - blaszka rozszerzona w górnej części, a w dolnej przechodząca stopniowo w ogonek,

- jajowaty - blaszka rozszerzona w dolnej części,

- odwrotnie jajowaty - blaszka rozszerzona powyżej połowy jej długości,

- eliptyczny - blaszka najszersza w połowie długości i jednakowo zwężająca się ku szczytowi i nasadzie,

- okrągły - blaszka o szerokości równej lub prawie równej długości,

- nerkowaty - blaszka zbliżona do okrągłej lecz z dużą nasadą sercowatą,

- sercowaty - blaszka zbliżona do jajowatej lecz z dużą nasadą sercowatą,

- trójkątny - blaszka o zarysie trójkąta,

- romboidalny - blaszka o zarysie rombu.

Typy liści ze względu na wycięcia blaszki:

- liście całkowite - bez wycięć,

- liście podzielone

- wrębne - wycięcia (zatoki) płytkie, sięgają do 1/4 szerokości blaszki,

- klapowane - wycięcia (zatoki) średnio głębokie sięgają od 1/4 do 1/3 szerokości blaszki,

- dzielne (dłoniastodzielne lub pierzastodzielne) - wycięcia (zatoki) głębokie, sięgają do 2/3 szerokości blaszki,

- sieczne (pierzastosieczne lub dłoniastosieczne) - jeśli wycięcia blaszki dochodzą do nerwu głównego.

Wierzchołek blaszki:

- zaostrzony

- tępy

- zaokrąglony

- ucięty

- wycięty (wykrojony)

Nasada blaszki:

- zaokrąglona

- sercowata

- klinowata

- prosta

Brzeg blaszki:

- cały - równy na całej długości,

- falisty - nieznacznie i łagodnie nierówny,

- orzęsiony - z szeregiem sztywnych włosków,

- piłkowany - wycięcia i ząbki ostre,

- ząbkowany - wycięcia zaokrąglone, ząbki ostre,

- karbowany - wycięcia ostre, ząbki zaokrąglone.

Rodzaje unerwienia blaszki:

- równoległe - nerwy o przebiegu mniej więcej równoległym,

- pierzaste - jeśli na przedłużeniu ogonka znajduje się jeden nerw główny rozgałęziający się na boki (pierzasto),

- dłoniaste (palczaste) - jeśli od nasady ogonka odchodzą trzy nerwy lub więcej.

Blaszki liściowe mogą być nagie, gładkie lub pomarszczone, sztywne i błyszczące albo pokryte gruczołkami, kolcami lub włoskami. Włoski (utwory skórki) bywają pojedyncze bądź rozwidlone, proste lub wełniste, odstające albo przylegające, cienkie lub szczeciniaste. Gęste owłosienie nazywamy kutnerem.

Kwiat - skrócony i przekształcony pęd, którego poszczególne części związane są w różnym stopniu z rozmnażaniem płciowym. Kwiaty u roślin nagozalążkowych mają prostszą budowę niż u okrytozalążkowych. Nie ma u nich okwiatu, owocolistki są wolne (niezrośnięte), a zalążki odkryte (nagie). Zawsze są wiatropylne i rozdzielnopłciowe. Gatunki jednopienne wytwarzają kwiaty męskie i żeńskie na tym samym osobniku, natomiast dwupienne - na oddzielnych. Pojedyncze kwiaty żeńskie mają tylko cisy (z jednym zalążkiem) i miłorząb (z dwoma zalążkami). U jodeł, świerków, modrzewi, sosen, daglezji i choiny kwiaty te w postaci łuskowatych owocolistków, każdy z dwoma zalążkami, skupione są w kwiatostanach zwanych strobilostanami.

Kwiaty roślin okrytozalążkowych o budowie całkowitej składają się z okwiatu (działek kielicha i płatków korony) oraz słupkowia i pręcikowia, które osadzone są na dnie kwiatowym stanowiącym zakończenie szypułki kwiatowej. Kwiaty bez okwiatu mają między innymi wierzby, orzechowate, grab i leszczyna. Okwiat pojedynczy to taki, który nie jest zróżnicowany na kielich i koronę. Płatki korony mogą być wolne lub zrośnięte. Zalążnia, czyli dolna część słupka, zawiera jeden lub więcej zalążków. Może być wolna lub zrośnięta z dnem kwiatowym. Jeśli słupek występuje na szczycie dna wypukłego dna kwiatowego, mówimy o słupku górnym i kwiecie dolnym, gdy jest wolny i usytuowany jest na dnie wklęsłym - o słupku górnym i kwiecie kołozalążniowym, a jak otaczające dno wklęsłe jest z nim zrośnięte - o słupku dolnym i kwiecie górnym.

Typy kwiatostanów (skupień kwiatów):

Kwiatostany groniaste (rozgałęziające się jednoosiowo; kwiaty najstarsze u podstawy osi głównej, a najmłodsze w części szczytowej)

• grono - składa się z jednej osi głównej, na której osadzone są kwiaty na szypułkach jednakowej długości,

• baldachogrono - składa się z jednej osi głównej, na której osadzone są kwiaty na szypułkach najdłuższych w dolnej części, a najkrótsze - w górnej, w taki sposób, że wszystkie ułożone są mniej więcej w jednej płaszczyźnie,

• kłos - kwiatostan podobny do grona, lecz z kwiatami siedzącymi (bez szypułek),

• kotka - kwiatostan podobny do kłosa, lecz z osią wiotką, często zwisającą,

• wiecha - kwiatostan rozgałęziony; na osi głównej osadzone są osie boczne drugiego i dalszych rzędów,

• baldach - z silnie skróconej osi głównej (pozornie z jednego miejsca) odchodzą szypułki o jednakowych długościach, a kwiaty ułożone są mniej więcej w jednej płaszczyźnie (najmłodsze w środku).

Kwiatostany wierzchotkowate - rozgałęziają się wieloosiowo, przy czym pierwotna oś główna wcześnie kończy się wytworzeniem kwiatu, który zakwita jako pierwszy.

Utwory zawierające nasiona u roślin nagozalążkowych. U tej grupy drzew i krzewów nie ma słupka (owocolistki pozostają niezrośnięte), w związku z czym nie wykształcają one owoców. Z kwiatów żeńskich tworzą się szyszki, szyszkojagody, albo pojedyncze nasiona w osnówkach.

Szyszka - powstaje z kwiatów żeńskich u większości roślin iglastych (z wyjątkiem cisów, głowocisów i torei) i składa się ze zdrewniałych łusek nasiennych osadzonych skrętolegle na wspólnej osi.

Szyszkojagoda - powstaje tylko u jałowców przez wtórne zrośniecie się i zmięśnienie owocolistków. Wyglądem przypomina jagodę, jednak jest utworem homologicznym do szyszki.

Osnówka - mięsista osłona obrastająca nasienie częściowo, np. u cisa, albo całkowicie, np. u miłorzębu.

Owoc - organ charakterystyczny dla roślin okrytozalążkowych, w którym zawarte są nasiona (owoce bez nasion są wyjatkiem). Typowy owoc powstaje z zalążni słupka, w której zamknięte są zalążki rozwijające się w nasiona w wyniku procesu zapłodnienia (u okrytozalążkowych jest to podwójne zapłodnienie, z udziałem dwóch gamet męskich - jedna łączy się z komórka jajową, w efekcie czego powstaje zygota, rozwijająca się później w zarodek, druga natomiast wnika do komórki centralnej woreczka zalążkowego, czego rezultatem jest powstanie triploidalnego jądra bielmowego i bielma, czyli tkanki odżywczej zarodka). Ściana zalążni tworzy owocnię, która składa się z trzech warstw: zewnętrznego egzokarpu (zwykle skórka), środkowego mezokarpu (zwykle cienkiego, ale niekiedy w postaci mięsistej) i wewnętrznego endokarpu (ten może ulec zdrewnieniu i wytworzyć pestkę z nasieniem).

Typy owoców

Owoce pojedyncze (powstają z jednej zalążni)

● Owoce pojedyncze suche pękające

• mieszek - powstaje z zalążni jednoowocolistkowej i otwiera się wzdłuż jednej linii tzw. szwu brzusznego (miejsca zrośnięcia się owocolistka), np. u grujecznika,

• strąk - powstaje z zalążni jednoowocolistkowej i otwiera się wzdłuż dwóch linii - szwu brzusznego oraz głównego nerwu owocolistka, np. u robinii,

• torebka - powstaje z zalążni zrośniętej z dwóch lub kilku owocolistków i pęka w różny sposób, np. u wierzb - dwoma klapami.

● Owoce pojedyncze suche niepękające

• niełupka - powstaje z jednego owocolistka i ma owocnię skórzastą, która nie zrasta się z pojedynczym nasieniem, np. u powojnika,

• orzech - powstaje z kilku owocolistków; owocnia zdrewniała, zawierająca jedno nasienie, które nie jest zrośnięte z owocnią, np. u leszczyny lub lipy; drobne orzechy nazywamy orzeszkami, np. u brzozy i olszy,

• rozłupnia - owoc wielonasienny rozpadający się na rozłupki odpowiadające poszczególnym owocolistkom z pojedynczymi nasionami, np. u klonu.

● Owoce pojedyncze mięsiste

• jagoda - powstaje z różnej liczby owocolistków i zawiera zwykle kilka lub więcej nasion,

• pestkowiec - powstaje z jednego owocolistka i zawiera zwykle jedno nasienie, np. u śliwy, kaliny oraz derenia

Owoce zbiorowe - powstają z wielu zalążni jednego kwiatu przy udziale dna kwiatowego, które rozrasta się i utrzymuje razem poszczególne owoce, np. mieszki u magnolii, czy pestkowców u maliny.

Owoce pozorne

• owoc jabłkowaty - powstaje z kwiatu o zalążni dolnej obrośniętej całkowicie przez zmięśniałe dno kwiatowe; cienkie i skórzaste owocolistki wyściełają komory nasienne,

• owoc głogowaty - powstaje w podobny sposób, ale każdy owocolistek drewnieje i okrywa jednonasienne orzeszki, np. u głogów i irg,

• owoc różowaty - powstaje z zalążni półdolnej; na dnie kubkowatego dna kwiatowego, z którego tworzy się nibyowocnia, osadzone są liczne orzeszki, z których każdy powstał z jednego ze słupków; owoc typowy dla róż.

• nibypestkowiec - owoc podobny do pestkowca, lecz utworzony z udziałem okwiatu, przysadki, np. u orzecha.

Owocostany - powstają z przeobrażenia całych kwiatostanów przy udziale dna kwiatowego, okwiatu i liści przykwiatowych; po dojrzeniu odpadają w całości, np. owocostany orzeszkowe u morwy, albo pestkowcowe u figowca.

Nasienie - przetrwalnikowa forma roślin kwiatowych służąca do rozsiewania i rozprzestrzeniania się gatunku. Dojrzałe nasiona składają się z zarodka, tkanki odżywczej (u nagozalążkowych haploidalne bielmo pierwotne, a u okrytozalążkowych najczęściej triploidalne bielmo) oraz łupiny nasiennej. U niektórych roślin bielmo jest zużywane w trakcie rozwoju nasion na wytworzenie dużego zarodka, mającego zwykle bardzo duże liścienie, w których zmagazynowane są substancje pokarmowe, np. u orzecha, dębu, buka i kasztanowca (nasiona bezbielmowe).

1

---