STARZENIE SIĘ SPOŁECZEŃSTW (UE I POLSKA).
ZMIANY W ORGANIZMIE LUDZKIM WYWOŁANE PROCESEM STARZENIA SIĘ
STARZENIE SIĘ CZŁOWIEKA
proces patofizjologiczny, który związany jest ze zmianami strukturalnymi i czynnościowymi komórek i tkanek, prowadzącymi do osłabienia zdolności adaptacyjnych organizmu. Jak dotąd nie wyjaśniono ostatecznie jego przyczyn.
NIEKTÓRE TEORIE STARZENIA
teoria katastrofy błędów (Orgel 1963)
teoria wiązań krzyżowych
teoria „zegara biologicznego” ( Hayflick 1968)
teoria skracania telomerów (Allsopp 1992?)
teoria wolnych rodników (Harman 1956)
teoria mitochondrialna
teoria genów starości
rola melatoniny w procesie starzenia się (Reiter)
teoria sirtuin
SCENARIUSZ EUROSTATU DLA UE25 (wariant podstawowy) |
2005-2050 |
2005-2010 |
2010-2030 |
2030-2050 |
Całkowita liczba ludności |
-2,1% (-9642) |
+1,2% |
+1,1% |
-4,3% |
Dzieci (0-14) |
-19,4% (-14415) |
-3,2% (-2391) |
-8,9% (-6411) |
-8,6% (-5612) |
Młodzież (15-24) |
-25,0% (-14441) |
-4,3% (-2488) |
-12,3% (-6815) |
-10,6% (-5139) |
Młodzież dorosła (25-39) |
-25,8% (-25683) |
-4,1% (-4037) |
-16,0% (-15271) |
-8,0% (-6375) |
Dorośli (40-54) |
-19,5% (-19125) |
+4,2% (+4170) |
-10,0% (-10267) |
-14,1% (-13027) |
Pracownicy starsi (55-64) |
+8,7% (+4538) |
+9,6% (+5024) |
+15,5% (+8832) |
-14,1% (-9318) |
„Seniorzy” (65-79) |
+44,1% (+25458) |
+3,4% (+1938) |
+37,4% (+22301) |
+1,5% (+1219) |
Osoby w podeszłym wieku (80+) |
+180,5% (+34026) |
+17,1% (+3229) |
+57,1% (+12610) |
+52,4% (18187) |
Od kilku lat zmniejsza się liczba mieszkańców Polski, przede wszystkim z powodu malejącej liczby urodzeń. Równocześnie zwiększa się średnia długość życia Polaków.
Eksperci GUS przewidują gwałtowne starzenie się społeczeństwa - do 2030 r. ludność Polski zmniejszy się o 2,5 mln, a średni wiek mieszkańców wzrośnie z 37 do ponad 45 lat.
Obserwowana w latach 90-tych depresja urodzeniowa w dalszym ciągu utrzymuje się. Od 1989 r. poziom reprodukcji nie gwarantuje prostej zastępowalności pokoleń.
W 2003 r. współczynnik dzietności wynosił 1,22 i był najniższy od ponad 50 lat (najbardziej korzystną sytuację demograficzną określa współczynnik kształtujący się na poziomie 2,1-2,15, tj. kiedy w danym roku na jedną kobietę w wieku 15-49 lat przypada średnio 2 dzieci).
gwałtownym starzeniem się ludności. Znaczny Okres po 2020 roku będzie charakteryzował się przyrost nastąpi w najstarszych grupach wieku. Liczba osób w wieku 85 lat i więcej wzrośnie do 2010 r. o 50 % i osiągnie pół miliona, a w 2030 r. do prawie 800 tys. (obecnie liczba osób w tym wieku wynosi niespełna 320 tys.).
Zmniejszeniu liczby urodzeń towarzyszy spadek liczby zgonów (od 1991 r.) i wydłużanie się życia. Dla 2003 r. średnia oczekiwana długość życia mężczyzn wynosiła 70,5 roku, kobiet zaś 78,9 roku.
W stosunku do 1990 r. trwanie życia mężczyzn wydłużyło się o 4 lata, zaś kobiet o 3,4 roku.
Liczba emerytów na 100 osób w wieku produkcyjnym
2000 rok 2030 rok
Irlandia 17 26
Słowacja 17 30
Polska 18 33
Czechy 20 38
Holandia 20 40
Luksemburg 21 31
Dania 22 40
Austria 23 46
Norwegia 23 39
Szwajcaria 23 53
Bułgaria 24 33
Niemcy 24 46
Belgia 25 43
Hiszpania 25 42
Grecja 26 43
Włochy 27 47
ZMIANY W POSZCZEGÓLNYCH UKŁADACH ZWIĄZANE Z PROCESEM STARZENIA SIĘ
Układ sercowo-naczyniowy
Zwiększenie usztywnienia ścian tętnic Usztywnienie aorty (jednocześnie aorta poszerza się i wydłuża) co prowadzi do zwiększenia szybkości fali tętna
Mięsień sercowy w niewielkim stopniu może ulegać zmianie lub też nawet może wystąpić przerost
Pogrubienie ścian lewej komory serca (typowe u os. z normalnym ciśnieniem) spowodowane wzrostem wielkości miocytów
Zwiększa się rozmiar lewego przedsionka; w nieznacznym stopniu powiększa się sylwetka serca w obrazie RTG
Zawartość włóknistej tkanki łącznej rośnie
U 50% pacjentów powyżej 70 r.ż. wykrywa się obecność amyloidu
zmiany czynnościowe
Stopniowe zmniejszanie się siły skurczu mięśnia sercowego
Wzrost oporów napełniania i wyrzutu
Stan się określa mianem „serca starczego” i charakteryzuje się jako ograniczoną tolerancję wysiłku i skłonność do ujawniania się niewydolnością krążeniową
Wzrost szybkości fali tętna
Zwiększenie ciśnienia skurczowego na skutek usztywnienia tętnic i szybkości fali tętna
Niecałkowite opróżnianie lewej komory , ze zmniejszeniem frakcji wyrzutowej
Wzrost spoczynkowej objętości końcowo-rozkurczowej (u mężczyzn)
Częstość rytmu serca w pozycji siedzącej nieznacznie spada, a w pozycji leżącej bz.
Maksymalna pojemność minutowa serca ulega obniżeniu w wyniku:
spadku maksymalnej częstości skurczów serca - 6-10 bpm na dekadę
spadku maksymalnej objętości wyrzutowej.
Obniżanie się maksymalnej różnicy tętniczo-żylnej wysycenia krwi tlenem (AVd).
Starzenie się a funkcja układu sercowo - naczyniowego
¯ objętość krążącej krwi ( osocze i krwinki czerwone )
¯ podatność lewej komory ® ¯ faza wczesnego napełniania komór w spoczynku i w czasie wysiłku ® ważniejsza rola fazy późnego napełniania komór (skurczu przedsionków)
Wzrost ciśnienia późnorozkurczowego - u osób starszych
objętości wyrzutowej zależy w większym stopniu od mechanizmu Franka-Starlinga
W czasie maksymalnego wysiłku - mniejsza siła skurczu, wyższe ciśnienie tętnicze i zwiększony opór naczyniowy
VO2max (maksymalna pojemność tlenowa) to maksymalne zużycie tlenu przez wyczerpany organizm (zdolność do wysiłków długotrwałych)
Ulega obniżaniu się ok. 10 % na dekadę od 25 r. życia.
Przyczyna - spadek maksymalnej pojemności minutowej serca i obniżanie się maksymalnej różnicy tętniczo-żylnej wysycenia krwi tlenem (AVd).
układ oddechowy
Usztywnienie ścian klatki piersiowej
Spadek siły mięśni oddechowych od 55r.ż.
Utrata sprężystości płuc
Zmniejszenie przekroju dróg oddechowych
Niewielki wzrost całkowitej pojemności płuc
Wzrost czynnościowej pojemności zalegającej i objętości zalegającej
Zwiększenie fizjologicznej przestrzeni martwej
Spadek ciśnienia parcjalnego tlenu we krwi tętniczej
Spadek całkowitej pojemności dyfuzyjnej płuc
Zmniejsza się reakcja u.o. na hipoksje (o51% na przestrzeni 30 lat) i hiperkapnię (o41%).
układ ruchu
Osteoporoza; cechuje się stopniowym obniżaniem masy kostnej przy prawidłowej mineralizacji kości. Konsekwencja - zmniejszona gęstość kości, co zwiększa ryzyko złamań nawet przy błahych upadkach.
Choroba zwyrodnieniowa stawów; dotyczy ona pierwotnie chrząstki szklistej i warstwy podchrzęstnej kości, wtórnie mogą być zajęte inne elementy wewnątrzstawowe i okołostawowe, co ostatecznie prowadzi do zniszczenia chrząstki i przebudowy stawu
Sarcopenia - spadek masy mięśniowej wraz z wiekiem
Sp. kreatyniny w moczu o 50% między 20 a 90 r. życia
Sp. obwodu mięśni, wz. zawartości tkanki tłuszczowej
Przyczyny:
Wz. ilości włókien
Sp. % zawartości włókien typu II z ok. 60 % u osób młodych do ok. 30 % w wieku lat 80.
Proces starzenia się związany jest z szeregiem zmian strukturalnych i czynnościowych:
a) spadek beztłuszczowej masy ciała (15% między 3 i 8 dekadą życia)
b) spadek masy mięśni szkieletowych (sarkopenia)
c) wzrost % zawartości tkanki tłuszczowej
d) spadek podstawowej przemiany materii (BMR) i całkowitego wydatku energetycznego
e) spadek siły i mocy mięśni
f) ჟ elastyczności mięśni, ścięgien i wiązadeł
Spadek masy, siły i mocy mięśni szkieletowych jest częstą przyczyną niepełnosprawności i braku stabilności posturalnej.
W jakim stopniu zmiany związane z wiekiem są nieuchronną konsekwencją starzenia się?
Starzenie się:
a) genetycznie uwarunkowany proces starzenia się
b) współistnienie szeregu chorób ograniczających sprawność fizyczną
c) siedzący tryb życia
d) niedożywienie
Przyczyny spadku masy mięśniowej:
- zmiany hormonalne [siarczan dehydroepiandrosteronu (dehydroepiandrosterone sulphate - DHEAS), insulinopodobny czynnik wzrostu I (insulin-like growth factor I - IGF-I) i testosteron]
- choroby przewlekłe
- spadek aktywności ruchowej
Utrata masy mięśniowej wraz z wiekiem jest jednym z najważniejszych czynników powodujących obniżanie się VO2max
Framingham study:
40 % kobiet w wieku 55-64
45 % kobiet w wieku 65-74 nie jest w stanie
65 % kobiet w wieku 75-84 podnieść 4,5 kg.
Spadek siły mięśniowej o 30 % między 50 a 70 r.ż.
Spadek siły mięśniowej o 30 % między 70 a 80 r.ż.
Spadek siły mięśniowej jest wynikiem zmniejszania się masy mięśniowej, w mniejszym stopniu funkcji.
Stabilność posturalna - termin wskazujący na niewielkie prawdopodobieństwo utraty równowagi podczas stania lub poruszania się.
Stabilność posturalna obniża się wraz z wiekiem wzrasta prawdopodobieństwo upadku i powikłań z tym związanych.
Przyczyny:
- zanik masy mięśniowej i sprawność układu ruchu
- leki ( głównie uspokajające )
- hipotonia ortostatyczna
- funkcja OUN oraz wzroku
Gibkość - termin określający zakres ruchu w obrębie jednego lub kilku stawów
¯ gibkość w wyniku:
- zmiany struktury tkanki łącznej wraz z wiekiem
( głównie spadek elastyczności kolagenu )
- bólu związanego ze współistniejącymi zmianami chorobowymi
- niedostatecznej siły mięśniowej
Większość badań wskazuje na poprawę gibkości różnych stawów w wyniku ćwiczeń fizycznych
Układ pokarmowy - zmiany związane z procesem starzenia no ogół nie ograniczają prowadzenia normalnego trybu życia
Zmiany inwolucyjne:
Upośledzenie wydzielania soków trawiennych
Zaburzenia struktury i czynności ruchowej mięśni gładkich
Niedostateczne trawienie laktozy
następstwa miażdżycy
Zespoły niedokrwienne
Powikłania zakrzepowo-zatorowe
Tętniaki
Nowotwory
Zaburzenia czynnościowe
Dyspepsja (przewlekły lub nawracający ból zlokalizowany w nadbrzuszu, który trwa co najmniej przez 4 tygodnie. Dyspepsja jest też zbiorczym terminem używanym dla określenia wielu przykrych objawów, które powstają w chorobach i zaburzeniach pracy górnej części przewodu pokarmowego)
Zaparcia
Wzdęcia
UKŁAD IMMUNOLOGICZNY
Naturalne zmiany odporności organizmu związane z wiekiem zwiększają nie tylko podatność na zakażenia, ale również osłabiają odpowiedź immunologiczną w walce z patogenami. Skutkiem obniżonej aktywności limfocytów T jest upośledzenie odpowiedzi immunologicznej typu komórkowego i humoralnego oraz obniżenie tolerancji immunologicznej na własne antygeny. Zmiany w poszczególnych narządach w przebiegu starzenia się dodatkowo predysponują do zwiększonego ryzyka infekcji, które u osób starszych często cechują się dłuższym i cięższym przebiegiem.
Prekursorami komórek układu immunologicznego są tzw. komórki macierzyste szpiku CD34+. Uważa się, że zdolność krwiotwórcza szpiku wraz z wiekiem nie obniża się istotnie, natomiast maleje jego zdolność do regeneracji po uszkodzeniu
całkowita liczba limfocytów T obniża się nieznacznie; upośledzenie funkcjonowania limfocytów T; wzrasta odsetek niedojrzałych limfocytów
Inwolucja grasicy - przeroście tego narządu tkanką tłuszczową ->zmniejszona liczba limfocytów T dziewiczych inaczej naiwnych ->obniżenie wydzielania IL-2
maleje liczba ośrodków namnażania się limfocytów w węzłach chłonnych oraz rośnie liczba komórek plazmatycznych i limfocytów w szpiku kostnym
SKUTKIEM WW. ZMIAN JEST OBNIŻENIE ODPOWIEDZI TYPU KOMÓRKOWEGO
Zmiany w zakresie odpowiedzi typu humoralnego są prawdopodobnie wtórne. Przypuszcza się, że wynikają z upośledzenia funkcji limfocytów T. Nasilona produkcja cytokin o profilu Th2 sprzyja zwiększonej aktywności limfocytów B i zwiększonej produkcji niektórych klas i typów przeciwciał (Ig)
Całkowita ilość immunoglobulin raczej nie zmienia się. Natomiast obserwuje się istotne zmiany ilościowe w poszczególnych klasach przeciwciał: maleje liczba IgM i IgD, natomiast wzrasta ilość IgG i IgA w surowicy, oraz wzrasta ilość IgA w ślinie
wzrost odsetka limfocytów B z antygenem powierzchniowym CD5+ -> nasilona odpowiedź na autoantygeny i zwiększona produkcję autoprzeciwciał
odpowiedź nieswoista
maleje zdolność makrofagów i neutrofili do wytwarzania czynnych biologicznie związków tlenowych, zdolność do fagocytozy, właściwości chemotaktyczne oraz maleje podatność na działanie lipopolisacharydów
rośnie całkowita liczba NK (natural killers)
upośledzenie wytwarzania cytokin związanych z typem odpowiedzi komórkowej -> do przewagi dochodzą cytokiny produkowane przez limfocyty typu Th2 -> zwiększenie wytwarzanie autoprzeciwciał
uk. nerwowy
Stopniowemu zmniejszeniu ulega liczba komórek nerwowych oraz maleje liczba neurocytów
Zanik komórek istoty czarneji zmniejszenie ilości dopaminy -> rozwój parkinsonizmu
Zanik kory mózgowej -> pogorszenie zapamiętywania i koncentracji
pośledzeniu ulega podzielność uwagi, zm. się spostrzegawczośc, wydłuża czas reakcji, pogorszenie funkcji przystosowawczych,
Zmiany osobowości: egocenrtyzm, obojętność albo przesadna uczuciwoaść
Reprezentatywna próba starszych Polaków:
Nadwaga (BMI>25) - 66% (71% kobiet,
58% mężczyzn)
Nadciśnienie tętnicze (JNC VI) - 74%
U hospitalizowanych pacjentów w wieku 65-75 lat u 47,7% kobiet i 49,8% mężczyzn rozpoznano chorobę niedokrwienną serca
Losowo dobrana grupa mieszkańców Łodzi
w wieku 65-79 lat
Kobiety Mężczyźni
(n=177) (n=123)
Wiek 70.0 (4.1) 70.2 (4.2)
BMI 29.2 (4.9) 27.0 (3.9)
% tkanki tłuszczowej 39.3 (5.9) 30.8 (4.6)
WHR 0.84 (0.06) 0.94 (0.06)
Obwód łydki 37.1 (4.9) 37.4 (3.8)
MNA 24.8 (3.0) 24.4 (2.6)
U 42% respondentów stwierdzono nadwagę (BMI: 25-30)
a u 33,3% otyłość (BMI>30)
Kobiety Mężczyźni
(n=177) (n=123)
Cukrzyca (%) 17.5 17.9
Nadciśnienie tętnicze (%) 68.4 65.9
Ch.n.s. (%) 37.3 37.3
Dolegliwości ze strony
układu ruchu (%) 37.9 22.8
Stan odżywienia osób starszych:
nadwaga i otyłość
- niedożywienie białkowo-energetyczne
EPIDEMIOLOGIA NIEDOŻYWIENIA
* W środowisku domowym:
- niewystarczająca podaż pokarmowa: 20 %
- niedożywienie: 4 % (Euronut Seneca).
* W szpitalu lub DPS:
- niewystarczająca podaż pokarmowa:
30-40% osób starszych
- niedożywienie: 20-60% wg różnych kryteriów
Zbyt niska podaż białka jako przyczyna sarkopenii.
Dzienne zapotrzebowanie wg WHO:
0.91 ± 0.043 g × kg-1 × d-1
Zalecane dzienne spożycie (RDA) w USA:
0,8 g × kg-1 × d-1
U osób starszych dzienna dobowa podaż białka powinna wynosić 1.25g× kg-1 × d-1
(1.0 - 1.5 g × kg-1 × d -1)
Ok. 50% osób > 60 r. życia spożywało mniej (USA)
Ok. 25 % mężczyzn i kobiet spożywało
mniej niż 0.86 i 0.81 g × kg-1 - d-1
Niska podaż kalorii: 1400 kcal w wieku 65 lat
Przyczyny niedożywienia
Zmiany pato-fizjologiczne związane z wiekiem:
+ zmiany składu ciała,
+ zmniejszenie stężenia GH-IGF1, DHEAS, testosteronu,
+ zmniejszenie wydatku energetycznego
Anoreksja osób starszych:
- aktywność ruchowa,
- szybko osiągane uczucie sytości (CCK)
- stany chorobowe (cytokiny),
- depresja,
- leki,
- nadmierna dieta.
Niedostateczna podaż:
- niepełnosprawność
braki w uzębieniu, suchość jamy ustnej
utrudnienie połykania
Nadmierny katabolizm:
- przewlekłe choroby zapalne
nadczynność tarczycy
nowotwory
- infekcje
Niepełnosprawność osób starszych
Prewencja (zapobieganie) ?
czy
Leczenie (rehabilitacja) ?
Prewencja chorób:
redukowanie częstości występowania czynników ryzyka
nasilenie występowania czynników, które zmniejszają podatność na chorobę
zapobieganie występowania następstw chorób
Rehabilitacja to przywracanie maksymalnie możliwego samodzielnego życia w rodzinie i społeczności, zdolności do pracy zawodowej, aktywności społecznej i twórczej.
Rehabilitacja medyczna, ukierunkowana na przywrócenie sprawności chorych, stanowi fundamentalną część szerokiego procesu rehabilitacji
U osób młodych dąży się przeważnie do pełnego przywrócenia utraconych w następstwie choroby lub wypadku sprawności, umiejętności i statusu społecznego.
Ze względu na nieostrą granicę między stanem zdrowia a stanem chorobowym u osób starszych prewencja jest w znacznym stopniu zintegrowana z rehabilitacją
promocja zdrowia prewencja rehabilitacja
„zdrowy” podopieczny w starszym wieku
udar mózgu, zawał mięśnia sercowego, zapalenie płuc, złamanie szyjki kości udowej, choroba nowotworowa, choroba Alzheimera, Parkinsonizm...
Rehabilitacja medyczna wykorzystuje środki terapeutyczne fizjoterapii (kinezyterapię, fizykoterapię i masaż), terapię zajęciową, farmakoterapię, psychoterapię i poradnictwo psychologiczne oraz zaopatrzenie ortopedyczne.
Razem z rehabilitacją społeczną i czasami zawodową stanowi integralny model postępowania rehabilitacyjnego z pacjentem w podeszłym wieku
Kinezyterapia, czyli leczenie ruchem, jest najważniejszą metodą oddziaływania w rehabilitacji (prewencji, promocji zdrowia) osób starszych.
Obejmuje ćwiczenia lecznicze oraz metody kinezyterapeutyczne.
Aktywność fizyczna osób starszych
- wydolność aerobowa
- siła mięśni
- gibkość, równowaga i koordynacja
Cel:
Utrzymanie sprawności funkcjonalnej
Activities of Daily Living (ADL)
Instrumental Activities of Daily Living (IADL)