Typy błędów:

• Błędy obserwacji - niespostrzeganie cech, niewywoływanie przez diagnostę objawów, spostrzeganie w zmienionej postaci, spostrzeganie objawów nieistniejących

• Błędy rozumowania - niezupełna eliminacja, co może spowodować pominięcie hipotezy właściwej, zbytnia schematyczność diagnozy, powierzchowne i przypadkowe zaklasyfikowanie danego stanu rzeczy, fałszywa przyczyna, pomieszanie walorów objawów - cech stałych i niestałych, pomieszanie cech podstawowych i pochodnych.

• Błędy techniczne - błędy w działaniu aparatury

Błędy w wadliwe nastawienia diagnosty w procesie diagnostycznym :

• Błąd postawy (dominacja i schematyczne działanie)

• Błąd sędziego (postawa etykietowania)

• Błąd skupiania się na negatywnych aspektach

• Błąd skupiania się tylko na skutkach - a nie również na przyczynach

• Błąd redukcji źródeł wiedzy - brak łączenia wiedzy naukowej z własnymi doświadczeniami

Janusz KORCZAK (diagnoza kliniczno - wychowawcza, ojciec diagnozy interdyscyplinarnej)

Cel poznania i zrozumienia dziecka, poznanie siebie (auto-poznanie) wychowawcy, placówka wychowawcza - klinika wychowania.

Metody diagnozowania: obserwacja, analiza genezy zjawiska, typologia zjawisk np. typy wychowawców.

Przykład diagnozy typologicznej Korczaka : brutal, mizantrop, kokietujących dzieci, pozornych wychowawców, dozorców, tyranów, moralistów, apostołów, wychowawców dla idei.

Wzór to wychowawca rozumny, ambitny, badacz-klinicysta, znający metody poznawania dziecka.

Helena RADLIŃSKA - rodowód diagnozy społecznej. „Teoria pomocy zindywidualizowanej” zaakceptowana od Mary Richmond. Diagnoza fragmentaryczna, normy i wzorzec jako zespół norm. Mierniki szansy społecznej zależne od bytu w określonym środowisku. Pomiar różnych środowisk wychowawczych (wskaźnik OWS). Postawa etyczna badacza. Kształtowanie „konstruktywnej wyobraźni społecznej” służącej innowacji.

Metoda: wywiad, diagnoza środowiska społecznego w ujęciu terytorialnym, diagnoza genetyczna, diagnoza znaczenia, diagnoza fazy.

„Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego. Szkice z ped społecznej”

„Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych. Prace z ped społecznej”Natalia HAN-ILGIEWICZ - diagnoza w terapii wychowawczej. Wyróżniła typy plastyczności psychicznej dla dzieci z trudnościami wychowawczymi i dzieci specjalnej troski. Zaproponowała 4 typy plastyczności: nawykowy, wpływowy, wyrachowany, ideowy. 1 i 2 wynika z wpływów zewnętrznych, 3 i 4 z doboru zasad postępowania. Katamneza jako specyficzna procedura diagnostyczna stanowiąca podstawę budowania teorii pedagogicznej (katamneza to kontrola pacjenta po zakończonym leczeniu - metoda kliniczna). Wielokrotnie powtarzana katamneza rodzin jako czynnik kontroli diagnozy, założenia etyczne dla pedagoga leczniczego. Wskaźniki powodzenia procesu wychowawczego:

• Poznanie przeszłości wychowanka, ich rodzin

• Organizacja i klimat szkoły

• Kontakt osobisty wychowanka z wychowawcą

• Realne perspektywy życiowe wychowanków

Metoda: studium indywidualnego przypadku, badania katamnestyczne.

„W naszej szkole”, „Nieznośni chłopcy”.

Aleksander KAMIŃSKI - kontynuacja diagnozy społecznej. Uporządkowanie terminów w zakresie diagnozy społecznej. Elementy diagnozy społecznej: wzór, wzorzec, model.

• Wzór - cechy pożądane jednostki lub danej instytucji

• Wzorzec - zespół norm określony jako standard w danym środowisku np. norma żywienia na danym terytorium

• Model - skrócony obraz danej rzeczywistości empirycznie sprawdzonej czyli ujawnionej w skutek technik badania opinii

Zastosowania elementów procedury diagnostycznej do prac empirycznych i teoretycznych, traktowanie diagnozy jako czynności koniecznej do optymalizacji procesu wychowawczego i efektywności działań społecznych. Metoda: diagnoza społeczna (rozpoznanie przyczyn niezadowalających stanów jednostki ludzkiej w kontekście środowiskowym czyli środowisko wpływa na zaburzenia w zachowaniu, wykolejenia, degradację społeczną...) „Funkcje pedagogiki społecznej”.

Rodzaje diagnozy społecznej wg Kamińskiego (wyodrębnione wg trzech metod pracy społeczno-wychowawczej) :

1. Metoda indywidualnych przypadków (pomiar, wywiad, obserwacje) charakter genetyczny i decyzyjny

2. Diagnoza grupy społecznej (badania socjometryczne) np. aktywność małych grup społecznych. Diagnoza genetyczna i diagnoza znaczenia

3. Diagnoza społeczności lokalnych (lustracja społeczna) ogląd potrzeb i polepszenie stanu aktualnego.

Natalia HAN-ILGIEWICZ - diagnoza w terapii wychowawczej. Wyróżniła typy plastyczności psychicznej dla dzieci z trudnościami wychowawczymi i dzieci specjalnej troski. Zaproponowała 4 typy plastyczności: nawykowy, wpływowy, wyrachowany, ideowy. 1 i 2 wynika z wpływów zewnętrznych, 3 i 4 z doboru zasad postępowania. Katamneza jako specyficzna procedura diagnostyczna stanowiąca podstawę budowania teorii pedagogicznej (katamneza to kontrola pacjenta po zakończonym leczeniu - metoda kliniczna). Wielokrotnie powtarzana katamneza rodzin jako czynnik kontroli diagnozy, założenia etyczne dla pedagoga leczniczego. Wskaźniki powodzenia procesu wychowawczego:

• Poznanie przeszłości wychowanka, ich rodzin

• Organizacja i klimat szkoły

• Kontakt osobisty wychowanka z wychowawcą

• Realne perspektywy życiowe wychowanków

Metoda: studium indywidualnego przypadku, badania katamnestyczne.

„W naszej szkole”, „Nieznośni chłopcy”.

Romana MILLER - diagnoza w pracy wychowawczej. Rola diagnozy prowadzonej na terenie szkoły i w toku kierowania grupą. Pomiar wyników działania wychowawczego w trzech grupach problemowych:

1. Obowiązki szkolne

2. Inicjatywy podejmowane przez ucznia

3. Świat fikcyjny wychowanka jako stosunek osobowości do otoczenia

Metoda: obserwacja porównawcza, diagnoza działalności wychowawczej dokonywana w toku współdziałania z wychowankiem.

„Badania wyników nauczania i ich wpływów na intensyfikację pracy wychowawczej”

Usytuowanie diagnozy pedagogicznej w wybranych współczesnych modelach pedagogiki:

1. Koncepcja działów w pedagogice S. Kunowskiego - pedagogika empiryczna (praktyczna), opisowa lub eksperymentalna, normatywna, teoretyczna

2. Koncepcja pedagogiki jako nauki przyrodniczej i humanistycznej

3. Koncepcja pedagogiki w opracowaniu J. Gniteckiego - pedagogika empiryczna (kim jest człowiek), prakseologiczna (kim się staje), hermeneutyczna (kim ma być - sfera wartości)

4. Koncepcja pedagogiki teoretycznie i praktycznie zorientowanej S. Palki.

Diagnozę pedagogiczną współcześnie

• Umiejscawia się nadal pomiędzy teorią a praktyką pedagogiczną „Między teorią i praktyką istnieją bardzo konkretne powiązania wyrażające się przede wszystkim w czynnościach diagnozowania i wyjaśniania faktów w życiu społecznym”

• Wykorzystuje się do budowania w obrębie dziedziny pedagogiki: teorii eksplikacyjnych, opisowych, wyjaśniających oraz do budowania teorii prakseologicznych (intencjonalnego działania)

• Współcześnie diagnozę pedagogiczną zarówno pozytywną jak i negatywną określa się fundamentem badań empirycznych

JANUSZ KORCZAK

Wprowadził do pedagogiki diagnozę w ujęciu klinicznym .Wg niego pedagogika podobnie jak medycyna musi wypracować diagnozę wychowania opartą na rozumieniu objawów. Twierdził on że nie ma objawów bez znaczeni8a , trzeba spostrzec i notować to co się dzieje łączyć to co wspólne ,a odrzucać to co przypadkowe. Diagnoza wg Korczaka ma dwa kierunki działania:

1. poznania i zrozumienia dziecka

2.poznania przez wychowawcę siebie, swoich możliwości jako współtwórcy procesu wychow.

Określił różne typy wychowawców takich jak: brutali, mizantropów(nienawidzą ludzi), wychowawców kokietujących dzieci, pozornych wychowawców , doradców i tyranów.

Propagował model sylwetki wychowawcy rozumnego ,ambitnego badacza , stosującego naukowe metody badania dziecka, a szczególnie cenił sobie metodę obserwacji w poznaniu dziecka. Obserwacja powinna być planowa, powinna uwzględniać : charakt. badanego dziecka, warunki obserwacji notatki formułowane na gorąco wraz z pozostawieniem miejsca na późniejsze uzupełnienie. Podkreślał duże znaczenie diagnozy genetycznej i typologicznej. Korczak szukał odpowiedzi na pytanie jak to się mogło stać (d. genetyczna) .W ujęciu Korczaka diagnoza ta ma dać odpowiedź na pytanie jak dziecko kochać i szanować i pomagać w rozwoju( d. kliniczno- wychowawcza)

ALEKSANDER KAMIŃSKI

Podkreślał duże znaczenie wywiadu środowiskowego jako podstawowego źródła informacji. Diagnoza indywidualnych przypadków ma charakter genetyczny i decyzyjny6. Badacz podejmuje diagnozowanie grupy społecznej i środowiska lokalnego .ma to służyć rozpoznaniu przyczyn kłopotów danej jednostki. Opracował narzędzia diagnozy do badania stowarzyszeń społecznych i młodzieżowych. Wprowadził wzorzec norma grup społecznych polega na rozpoznaniu trudności jakie napotyka badacz podczas badania populacji , zaś diagnoza społeczności lokalnych rozpoznaje podstawowe potrzeby środowiska lokalnego oraz sił społecznych mogących włączyć się do działań naprawczych .Te działania mogą być prowadzone w rodzinach zastępczych, domach pomocy społecznej , przedszkolach i świetlicach.

HELENA RADLIŃSKA

Twórczyni pedagogiki społecznej .Zaproponowała wprowadzeni metody indywidualnych przypadków w pracy grupowej oraz metody organizacji środowiska wychowawczego. Stworzyła wiec organizacje i zasady metod badań środowiskowych, gdzie określiła metody ,stworzyła organizację i narzędzia badawcze. Wprowadziła pojęcie normy i wzorca. Norma jest wielkością pozwalającą uznać badany wynik za optymalnie korzystny dla wychowanka , a wzorzec określa dystans jaki panuje między istniejącym stanem rzeczy a stanem pożądanym ,idealnym i pomaga zaprojektować przemiany kompensacyjne. Wprowadziła ogólny wskaźnik środowiska , który stał się podstawa różnych środowisk wychowawczych. Diagnoza społeczna skierowana była na pomoc jednostce i jej rodzinie , badała niepowodzenia dziecka i przyczyny tych niepowodzeń . uzasadniła potrzeby stosowania w diagnozie społecznej wywiadu środowiskowego , który ma ogromne znaczenie dla prowadzenia całej diagnozy. Diagnoza funkcjonalna to diagnoza która polega na określeniu znaczenia zaburzenia oraz wyznacza inne obszary funkcjonowania zaburzenia. Diagnoza fazy pozwala określić etap zaawansowania danego zaburzenia i jest to ważne ze względna podejmowane działania profilaktyczne bądź resocjalizacyjne. Podkreśliła w sposób znaczący diagnozę prognostyczno- profilaktyczną czyli tego co może stać się w przyszłości jeśli teraz niedostaną podjęte działania. Zwracała uwagę na postawy etyczne badacza podkreślając poczucie prawa wolności i poszanowania własności ludzkiej.

NATALIA HAN -IRGIEWICZ

Jej ujęcie diagnozy cechuje dynamiczność co oznacza taki typ rozpoznania badanego , które obejmuje bieżące sytuacje oraz wymaga podjęcia natychmiastowej decyzji w trakcie terapii. Wszystkie fazy pośredniego postępowania takie jak ocena , decyzje pośrednie są pominięte, gdyż sytuacja w takim przypadku wymaga szybkiej diagnozy. Stosowana w ratownictwie medycznym odnosi się ją do stadiów indywidualnych przypadków.

Wg Han Irgiewicz to integralny element pracy pedagoga bez niczego specjalnego. Umożliwia ona globalne ujęcie zadania oraz chroni przed fragmentarycznymi posunięciami .metoda ta skłania badacza do samokrytycyzmu i skłania do uzupełnień podczas badania. Proponuje ją stosować do rodzin jako czynnik kontroli diagnozy i stosowania środków terapeutycznych w ujęciu szkoły specjalnej. Wg niej diagnoza dynamiczna powinna opierać się na uwzględnieniu podstawowych wskaźników takich jak : przeszłość wychowanków, ich zaplecze lokalne i stosunek środowiska do szkoły, organizacja i klimat szkoły specjalnej , relacje między wychowankiem a wychowawca , zestaw sytuacji w których wychowanek odniósł świadome zwycięstwo nad sobą. Właściwy dobór personelu w placówce specjalnej ,realne perspektywy życiowe wychowanków ,indywidualny wzrost i rozwój psychiczny , harmonijne współdziałanie wychowanka i wychowawcy z innymi uczestnikami procesu wychowawczego . podkreśla etyczne uwarunkowania tego procesu

PYTANIA KONTROLNE

1. Kto był twórcą diagnozy kliniczno-wychowawczej i czym się ona charakteryzowała? Twórcą był J. Korczak. Celem jest poznanie i zrozumienia dziecka, poznanie siebie (auto-poznanie) wychowawcy, placówka wychowawcza - klinika wychowania. Metody diagnozowania: obserwacja, analiza genezy zjawiska, typologia zjawisk. Korczak zapisywał o dziecku wszystkie informacje, np. co je, kiedy jest chore, z kim się bawi - dokładna obserwacja i prowadzenie dzienników.

2. Na czym polegała wprowadzona przez N. Han-Ilgiewicz procedura diagnostyczna zwana katamnezą? Katamneza to kontrola, dalsza obserwacja pacjenta po zakończonym leczeniu

3. Czy diagnoza pedagogiczna to szczegółowa metodologia badań pedagogicznych? Uzasadnić odpowiedź. NIE, metodologia to dział pedagogiki, to cała procedura badawcza. Diagnoza nie jest działem pedagogiki, to objawy, przyczyny i prognozy. Metodologia zbudowana jest z diagnoz.

Środowisko wychowawcze - całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych, kulturalno - oświatowych i instytucjonalnych w ich wzajemnych związkach i zależnościach. W tym rozumieniu środowisko jest przestrzenią, w której społeczeństwo realizuje różne formy działalności, tworząc w ten sposób warunki własnego życia oraz zaspokajania materialnych i duchowych potrzeb.

Typowe środowiska wychowawcze:

• rodzina

• szkoła

• grupa rówieśnicza

RODZINA:

Rodzina - stanowi integralną część każdego społeczeństwa; stanowi jego najmniejszą, a zarazem podstawowa komórkę. Jest środowiskiem życiowym niemal każdego człowieka.

System - złożony jest z elementów, które są ściśle ze sobą powiązane, wzajemnie na siebie oddziałują i pozostają w dynamicznej równowadze (jakakolwiek zmiana w obrębie systemu wpływa na pozostałe jego części i zachodzące pomiędzy nimi relacje).

Elementy systemu rodzinnego - jest to grupa współzależnych od siebie osobników związanych ze sobą przez historię, więzi emocjonalne i określone strategie działania, które służą zarówno zaspokajaniu potrzeb rodziny, jak i ich samych. Elementy te to:

• reguły jakie panują w rodzinie

• role

• stopień otwartości systemu

Zadania rodziny:

• przygotowywanie dzieci do wejścia w życie społeczne, wychowanie i pielęgnowanie oraz zapewnienie im odpowiedniego startu życiowego

• prowadzenie gospodarstwa domowego zaspokajającego potrzeby członków rodziny

• sprawowanie pieczy nad życiem członków rodziny, ich zachowaniem, kulturą, zdrowiem i trudnościami życiowymi

• utrzymanie granic -psychologicznych jednostki, jak i całego systemu

• utrzymanie fizycznego otoczenia - wszystkie funkcje ekonomiczne

• budowanie, kierowanie klimatem emocjonalnym - rodzaj relacji, więzi, sposoby wyrażania emocji

Funkcje rodziny:

1. Biopsychiczna

• prokreacyjna

• seksualna

1. Ekonomiczna

• materialno - ekonomiczna

• opiekuńczo - zabezpieczająca

1. Społeczno - wyznaczająca

• stratyfikacyjna

• legalizacyjno - kontrolna

1. Socjopsychologiczna

• socjalizacyjno - wychowawcza

• kulturalna

• religijna

• rekreacyjno - towarzyska

• emocjonalno - ekspresywna

Postawa rodzicielska - jest tendencja do zachowania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka, sytuacji czy problemu, na który jest skierowana. Każda postawa rodzicielska zawiera trzy składniki: myślowy, uczuciowy i działania.

Do pozytywnych postaw rodzicielskich należą:

• Akceptacja - czyli przyjęcie dziecka takim, jakie ono jest, z jego cechami fizycznymi, usposobienie, z jego umysłowymi możliwościami. Akceptujący rodzice rzeczywiście lubią swoje dziecko i nie ukrywają przed nim tego uczucia. Kontakt z nim jest dla nich przyjemnością i daje im zadowolenie. Kiedy dziecko jest niegrzeczne lub coś przeskrobie dają mu do zrozumienia, że naganny jest właśnie izolowany fragment jego zachowania, a nie jego osobowość. Akceptując dziecko, dają mu poczucie bezpieczeństwa i zadowolenia z własnego myślenia.

• Współdziałanie - z dzieckiem, świadczy o pozytywnym zaangażowaniu i zainteresowaniu rodziców zabawą i praca dziecka, a także wciąganie i angażowanie dziecka w zajęcia i sprawy rodziców i domu - odpowiednio do jego możliwości rozwojowych. Nawiązanie wzajemnych kontaktów. Wspólne wykonywanie czynności, wzajemna wymiana uwag, obserwacji, zadań.

• Dawanie dziecku właściwej dla jego wieku rozumnej swobody - w miarę dorastania rodzice dają dziecku coraz szerszy zakres swobody i pozwalają na prace lub zabawę z dala od nich. Potrafią jednak utrzymać autorytet i kierować dzieckiem w takim zakresie, w jakim jest to pożądane.

• Uznanie praw dziecka - w rodzinie jako równych, bez przeceniania i niedoceniania jego roli. Rodzice ustosunkowują się do przejawów aktywności dziecka w sposób swobodny, nie formalny i nie wścibski czy dyktatorski, dostosowując się przy tym do poziomu fazy rozwojowej w jakiej się znajduje. Kierują dzieckiem przez podsuwanie mu sugestii. Stosują także wyjaśnianie i tłumaczenie, a nie narzucanie czy wymuszanie.

Do negatywnych postaw rodzicielskich należą:

• Unikająca - postawę tę charakteryzuje ubogi stosunek uczuciowy między rodzicami a dzieckiem lub wręcz obojętność uczuciowa rodziców. Obcowanie z dzieckiem nie sprawia im przyjemności. Kontakt z dzieckiem jest luźny albo pozornie dobry i maskowany obdarzaniem prezentami, nadmierna swobodą. Postawy rodziców to: ukryta lub jawna beztroska o dobro dziecka aż do braku odpowiedzialności, ignorowanie dziecka, bierność,unikanie i ograniczanie kontaktu z nim do minimum, zbywanie prób w nawiązywaniu kontaktu przez dziecko, zaniedbywanie dziecka, nieangażowanie się w sprawy dziecka.

• Odtrącająca - mamy do czynienia przy nadmiernym dystansie uczuciowym i dominacji rodziców. Dziecko jest odczuwane jako ciężar i nierzadko rodzice poszukują zakładu, który by przejął ich obowiązki i uwolnił od tej niewygody, ograniczającej np. Ich swobodę lub możność robienia szybkiej kariery. Nie lubią dziecka i nie życzą go sobie, żywią wobec niego uczucia rozczarowania, zawodu i urazy. Postawy te to: nieokazywanie uczuć pozytywnych, a nawet demonstrowanie negatywnych, otwarta krytyka dziecka, podejście dyktatorskie, kierowanie dzieckiem przy pomocy rozkazów, surowe kary, zastraszanie, brutalne postępowanie z dzieckiem.

• Nadmiernie wymagająca - nadmierne skoncentrowanie się na dziecku oraz dominacja w postępowaniu. Dziecko jest zwykle naginane do wytworzonego przez rodziców wzoru dziecka, jakie chcieliby posiadać, bez liczenia się z jego indywidualnymi cechami. Postawy cząstkowe to: stawianie wygórowanych wymagań, narzucanie autorytetu i rządzenie dzieckiem, nieprzyznawanie prawa do samodzielności, niepozwalanie dziecku na postępowanie na własną odpowiedzialność, ograniczanie swobody i zakresu aktywności przez narzucanie i zmuszanie, naginanie, nagany, stosowanie sztywnych reguł. Dziecko traktowane jest z pozycji autorytetu bez uznania jego praw jako równych w rodzinie i poszanowania jego indywidualności.

• Nadmiernie chroniąca - rodzice są nadmiernie skoncentrowani na dziecku, ale posiadają cechy uległości. Podejście do dziecka jest bezkrytyczne, a ono samo uważane za wzór doskonałości. Postawy cząstkowe to: traktowanie dziecka jako dzidziusia, przesadnie opiekuńcze i nadmiernie pobłażliwe, niedocenianie możliwości dziecka szczególnie praktycznych, rozwiązywanie za niego trudności, niedopuszczanie do samodzielności, postępowanie uzależniające od matki (czy ojca) i ograniczające jego swobodę (nie pozwalanie dziecku na robienie czegoś samemu, gdy chce i może zrobić to samo), także wścibstwo, izolowanie społeczne dziecka, lęk o zdrowie i ochranianie od zarazków, ograniczanie ruchu dziecka. Równocześnie matka ulega dziecku, toleruje zachcianki i niewłaściwe wyczyny, zaspokaja każdy kaprys.

SZKOŁA:

obiekt określonej liczby uczniów i nauczycieli realizujących ustalone cele przez przyswajanie swoistego zasobu treści programowych, podanych uczniom i nauczycielom według ustalonych progra

Zadania szkoły:

• kształcenie i nauczanie, ychowywanie i opieka, funkcje dydaktyczne, przekazywanie wiedzy, tworzenie warunków, aby nauczać i kształcić, przygotowanie do życia w grupie, przygotowanie do funkcji społecznych i adaptacyjnych, uczenie samodzielności, wpływanie na rozwój i kształtowanie człowieka (funkcja rozwojowa), wykrywanie talentów, wspomaganie rozwoju (funkcja poznawcza), przygotowanie do zawodu (funkcja dydaktyczna), kształtowanie idei (np. patriotycznych), opieka nad dziećmi i młodzieżą oraz dbanie o ich bezpieczeństwo (funkcja opiekuńcza), diagnozowanie sytuacji dziecka w środowisku (funkcja opiekuńczo - wychowawcza), dbałość i opieka o zdrowie dzieci i młodzieży (funkcja profilaktyczna)

Funkcje szkoły (mające zamierzony cel do realizacji):

• Kulturalna - organizowanie teatrzyków, przedstawień, itp., Edukacyjna - przekazywanie wiedzy, Socjalizacyjna - współżycie w zespole, Rozwojowa - kształtowanie postaw, światopoglądu, Opiekuńczo - wychowawcza -opiekowanie się dzieckiem znając jego sytuację rodzinną

Cele szkoły:

• wszechstronny rozwój każdego ucznia, a więc pełny rozwój jego umysłu, woli, uczuć i charakteru

• obywatelskiej świadomości

• umiejętność działania w zespole i dla zespołu

• poczucia odpowiedzialności za słowa i krzywdy

GRUPA RÓWIEŚNICZA:

Grupa rówieśnicza - to wspólnota, która powstała w sposób naturalny, bez integracji człowieka w wyniku przyrodniczej istoty ludzkich potrzeb i dążeń; zrodził ją spontaniczny rozwój stosunków interpersonalnych.

Grupa rówieśnicza:

• członkostwo jest spontaniczne, nacechowane poczuciem uczestnictwa

• dominują więzi osobowe i powszechna identyfikacja wzajemna, osobista

• określa niewielki rozmiar

• członkowie mają poczucie przynależności oraz odrębności wobec otocznia

• grupa ustala świat wartości i wzorców dla członków i organizacji grupy

• istnieje umowny system kontroli, doraźnie określone sankcje

• grupę cechuje zmienność i okazjonalność celów, labilność struktury i wewnętrznej hierarchii

• przywództwo wynika z cech osobowych, aprobaty grupy
  
  Zbigniew Zaborowski wyróżnił następujące formy relacji między nauczycielami a uczniami:
  - relacje o charakterze stymulatywnym- nauczyciel traktuje uczniów jako współpartnerów, darzy ich życzliwością i zaufaniem; akceptuje uczniów, stosuje częściej nagrody niż kary, nawiązuje przyjazne i bliskie, aczkolwiek nie nazbyt poufałe, stosunki z wychowankami; stara się podwyższyć samoocenę i wiarę w siebie uczniów sprawiających trudności wychowawcze;
  - relacje rzeczowe- nauczyciel wykonuje poprawnie swoje obowiązki dydaktyczne i wychowawcze; sprawiedliwie ocenia uczniów według przyjętych z góry racjonalnych kryteriów; jego stosunki z uczniami są „oficjalne”: nie wnika w ich osobiste problemy i trudności, nie nawiązuje z nimi bliższych kontaktów;
  - relacje obojętne- nauczyciel nie interesuje się ani wynikami pracy uczniów, ani ich indywidualnymi problemami; nie troszczy się o ich rozwój umysłowy czy społeczny; jego ingerencja w życie klasy ogranicza się do spraw wyjątkowych;
  - relacje konfliktowe- między nauczycielem a uczniami trwa ustawiczna walka; nauczyciel narzuca decyzje i poglądy, stosuje surowe sankcje; przewaga kar nad nagrodami jest wyraźna; uczniowie czują się stale zagrożeni.

Szkoła jako środowisko wychowawcze.
Szkoła w odróżnieniu od rodziny funkcjonuje w warunkach wyraźnie zinstytucjolizowanych, tj. bywa powołana i poddawana kontroli przez odnośne władze państwowe, a przynajmniej w ścisłym z nimi porozumieniu i za ich zgodą.

Szkoła jako instytucja kształcenia i wychowania.
Szkoła jest podstawową instytucją oświatowo- wychowawczą w systemie edukacji. Zajmuje się „kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych, stosownie do przyjętych w danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo- wychowawczych i programów”. Odpowiedzialnymi za realizację programów szkolnych i w ogóle za poprawne jej funkcjonowanie jako instytucji kształcenia i wychowania są: dyrektor szkoły wraz ze swymi zastępcami i radą pedagogiczną, a ostatnio w coraz większym stopniu rodzice i opiekunowie dzieci.

Dyrektorzy i nauczyciele szkoły, w trosce o należyte spełnienie przez nią swych obowiązków, kierują się najczęściej przepisami i zarządzeniami Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, jak i dyrektywami podległych Ministerstwu władz kuratoryjnych oraz wydziału oświaty i wychowania, funkcjonujących w danym województwie.

Funkcje pełnione przez szkołę.
Obecnie obowiązek uczęszczania do szkoły spoczywa na każdym dziecku w wieku od siódmego do szesnastego roku życia. W tym czasie szkoła pełni wobec tych dzieci funkcję dydaktyczną (kształcącą), wychowawczą i opiekuńczą. Przekazuje im wiedzę z różnych dziedzin nauki, techniki, literatury, sztuki(funkcja dydaktyczna). Kształtuje ich postawy wobec rzeczy, ludzi, norm, wartości (funkcja wychowawcza). Zaspokaja podstawowe potrzeby, niezbędne dla prawidłowego rozwoju fizycznego i psychospołecznego uczniów (funkcja opiekuńcza).

Szkoła w systemie edukacji.
W polskim systemie szkolnym, obowiązującym od 1 września 1999 roku, wprowadzono następującą jego strukturę organizacyjną:
Placówki wychowania przedszkolnego dla dzieci w wieku 3-6 lat, w tym roczne przygotowanie do szkoły dzieci 6-letnich, które, poczynając od roku szkolnego 2004/2005, będzie nie tylko prawem, lecz także obowiązkiem każdego z nich;
Sześcioletnie szkoły podstawowe z podziałem na dwa cykle dydaktyczne: nauczanie w pełni zintegrowane w klasach I-III, tj. bez wyodrębniania tam poszczególnych przedmiotów nauczania- za wyjątkiem lekcji religii/etyki- oraz nauczanie blokowe w klasach IV-VI, tzn. z uwzględnieniem różnego rodzaju przedmiotów nauczania, jak język polski, matematyka, wychowanie fizyczne itp.;
Trzyletnie gimnazja, które- podobnie jak szkoły podstawowe- są obowiązkowe dla wszystkich uczniów ( uczniów ten sposób zobowiązani są oni do uczęszczania do szkoły przez 9 lat, a nie jak dawniej przez 8 lat);
Trzyletnie licea ogólnokształcące i trzyletnie licea profilowane oraz czteroletnie technika i dwu- lub trzyletnie zasadnicze szkoły zawodowe;
Szkoły policealne (w tym również m.in. dla absolwentów techników) techników uzupełniające licea ogólnokształcące, a także uzupełniające technika po ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej.

Dezorganizacja w funkcjonowaniu szkoły.
Szkoła jako instytucja kształcenia i wychowania- także w obecnym systemie edukacji- nie zawsze funkcjonuje bez zakłóceń.
W obecnym szkolnictwie jest wiele do naprawiania. Głównymi przyczynami w złym funkcjonowaniu wielu szkół są m.in. preferowanie funkcji kształcącej kosztem niedoceniania funkcji wychowawczej, przeładowane programy nauczania, stosowanie w nadmiarze tradycyjnych metod nauczania, przestarzała organizacja procesu nauczania i braki w należytym przygotowaniu kadry nauczycielskiej.

Podstawowe przyczyny niepowodzeń w szkołach:
Przeładowane programy nauczania:
Przeładowane programy nauczania są nadal prawdziwą zmorą zarówno dla uczniów , jak i nauczycieli. Przede wszystkim obfitują one niekiedy zbyt trudne w treści, zwłaszcza dla uczniów przeciętnych i mniej zdolnych. Zdarza się, iż nie radzą sobie z nimi nawet uczniowie najzdolniejsi. Najczęściej zaś stanowią rodzaj wiedzy słownikowej bądź encyklopedycznej.
Nadmiar tradycyjnych metod nauczania.
Stosowanie w nadmiarze tradycyjnych metod nauczania jest niemal regułą w niektórych szkołach. Metody te polegają zazwyczaj na przesadnym werbalizmie nauczyciel, jak i nieliczeniu się z zainteresowaniami i zdolnościami ucznia. Nauczyciele skłonni są do podawania uczniom gotowych wiadomości oraz domagają się jedynie ich wysłuchania, zapamiętania i odtwarzania. Nowsze metody nauczania stosuje się bardzo rzadko.
Przestarzała organizacja procesu nauczania.
Przestarzała organizacja procesu nauczania oparta jest przeważnie na nauczaniu skoncentrowanym głównie na podręczniku i nauczycielu. Nie stwarza okazji do współdziałania i współpracy uczniów na lekcjach, niedocenia pracę zespołową. Wyklucza również zindywidualizowaną pracę zwłaszcza uczniów wybitnie zdolnych oraz uczniów przejawiających trudności w nauce i zachowaniu.
Preferowanie przez szkołę funkcji kształcącej.
Preferowanie przez szkolę funkcji kształcącej jest równoznaczne z jednostronnym oddziaływaniem na uczniów, tj. nade wszystko na sferę ich intelektu, a więc z wyraźnym pominięciem sfery emocjonalnej i dążeniowej. Nauczyciel postępujący w ten sposób nie może bliżej poznać zainteresowań i potrzeb swych uczniów ani też nawiązać z nimi bardziej osobistej więzi emocjonalnej. Wskutek tego jest pozbawiony wywierania większego wpływu na rozwój osobowości swych podopiecznych.

Metody naprawy szkolnictwa.
Unowocześnienie metod nauczania i wychowania.
Możliwe jest unowocześnienie metod nauczania i wychowania w codziennej praktyce pedagogicznej. W tym celu ważną rzeczą jest upowszechnienie wśród nauczycieli najnowszych zdobyczy takich dyscyplin naukowych, jak pedagogika, psychologia, teoria organizacji i kierowania, a także udoskonalenie systemu kształcenia nauczycieli. Okazuje się, że już obecnie niektórych studentów wyższych szkół pedagogicznych, zaczyna się przywiązywać coraz to większe znaczenie do rozwijania takich zdolności psychopedagogicznych, jak umiejętność samokontroli, samooceny, akceptacji, empatii, a także nawiązywania z dzieckiem kontaktu emocjonalnego. Zapoznaje się ich także z dynamiką grupową klasy i praktycznym wykorzystaniem jej w procesie wychowania i nauczania.
Jeszcze jedną z dróg naprawy szkolnictwa jest świadome i celowe odwoływanie się do doświadczeń niektórych szkół zorganizowanych według odmiennych projektów edukacyjnych.

Rola wychowawcy.
Ogromną rolę w procesie wychowania odgrywa człowiek specjalnie powołany do realizowania celów wychowawczych, to nauczyciel - wychowawca.
Specyfika tego zawodu polega na tym, że nie da się określić konkretnych kompetencji wychowawczych czy zamkniętego systemu zasad, technik i metod działania. One istnieją i są potrzebne, ale aby wychowawca-nauczyciel mógł z nich korzystać musi dokonać ich samodzielnego zastosowania w określonej sytuacji.
Zanim dziecko rozpoczyna naukę w szkole jest już w jakiś sposób kształtowany przez środowisko swego życia. Aby szkoła mogła osiągnąć zamierzone rezultaty powinna uwzględniać całokształt wpływów oddziaływujących na wychowanie. Nie można ograniczać się tylko do organizowania i realizowania procesów dydaktyczno- wychowawczych na terenie szkoły, trzeba kierować całym życiem dziecka, a więc również jego życiem w środowisku pozaszkolnym.

Poznanie i badanie środowiska wychowawczego.
Pierwsze badania prowadzone były przez przyrodników (np. Darwin). Szukano powiązań między środowiskiem a zachowaniem ludzi np.

miejscem zamieszkania a częstotliwością występowania chorób.

Pierwsze badania środowiska społecznego miały charakter praktyczny.

Orientacje badawcze w pedagogice społecznej

W pedagogice społecznej są dwie orientacje badawcze:

1 Orientacja ilościowa (pozytywistyczna)

2 Orientacja jakościowa (fenomenologiczna)

ORIENTACJA ILOŚCIOWA

Osoba stawia problemy badawcze, stawia hipotezy - musi się przygotować, oczytać. Osoba

badana nie uczestniczy bezpośrednio w badaniach.

Stosując analizę ilościową zakłada się, że człowiek jest istotą zdeterminowaną społecznie, jest

wypadkową rządzących nią praw. Zadaniem badacza jest więc odkrywanie reguł rządzących

zachowaniem człowieka. Można ustalić pewne prawidłowości. Badani nie uczestniczą w procesie

przygotowania koncepcji. Badania powinny być tak przeprowadzone, aby mogły być powtórzone.

Wymagają postawienia problemów badawczych, hipotez, zmiennych.

Metody badawcze stosowane w orientacji ilo ś ciowej to:

1 Metoda indywidualnych przypadków

2 Sondaż diagnostyczny, opisy badania

3 Eksperyment pedagogiczny

4 Monografia pedagogiczna: badanie charakterystyki stosując różne narzędzia, metody.

ORIENTACJA JAKOŚCIOWA

Człowiek jest świadomym, autonomicznym przedmiotem działań, badań. Badacz ma

świadomość rzeczywistości tu i teraz. Badacz jest obserwatorem i współuczestnikiem. Pracujemy z

kilkoma osobami, z konkretnym człowiekiem

Metody stosowane w orientacji jako ś ciowej:

1 Metoda obserwacji uczestniczacej

2 Jakościowa analiza tekstu

3 Wywiad

4 Metoda biograficzna

Do najczęściej stosowanych technik w środowiskowych badaniach pedagogicznych należą:

• obserwacja,

• ankieta,

• wywiad,

• badanie dokumentów.

Obserwacja to technika poznawania sytuacji i procesów wychowawczych polegająca na celowym gromadzeniu spostrzeżeń w toku zorganizowanych czynności. Jej celem nie jest kierowanie określonymi zjawiskami lecz ich obserwacja.

Wyróżniamy 2 rodzaje obserwacji:

• planowa, posługuje się ona różnymi narzędziami dla rejestracji zaobserwowanych faktów,

• swobodna, stanowiąca ogólne poznawanie środowiska. Jest to tzw. obserwacja wstępna, po której następuje obserwacja systematyczna oparta na przygotowanym planie gromadzenia spostrzeżeń.

Ankieta to sposób zbierania informacji oparty na kwestionariuszu. Wypowiedzi zawarte w kwestionariuszu są subiektywnym punktem widzenia badanych osób. Jest to najstarsza technika badania środowiska. Jednocześnie ankieta jest nadal najczęściej stosowanym narzędziem badawczym.

Wywiad to rodzaj rozbudowanej i szczegółowej obserwacji. Wyróżniamy dwa rodzaje wywiadu: ukryty i jawny. Wywiad ukryty charakteryzuje się tym, że badający nie wyjawia celu rozmowy licząc na bezpośredniość i spontaniczność wypowiedzi. W wywiadzie jawnym rozmówca zna cel rozmowy i nierzadko wie gdzie trafią uzyskane od niego informacje. Wywiad zawsze opiera się na kwestionariuszu. To właśnie on kreśli ramy badania. Ważne jest aby pytania w nim zawarte były łatwe do zrozumienia dla rozmówcy i jednocześnie precyzyjne.

Badanie dokumentów jest zazwyczaj dopełnieniem wywiadu i obserwacji. Do najczęściej spotykanych dokumentów należą dokumenty statystyczne. Ilustrują one badane zjawisko od strony ilościowej. Obok nich wykorzystać można również takie dokumenty jak sprawozdania z urzędów czy instytucji, miejscową prasę, kroniki itp.

Wpływ środowiska na jednostkę może mieć różne nasilenie. Aby sprawdzić siłę tego oddziaływania należy dokonać pomiaru czynników środowiskowych. Pomiar środowiska może obejmować je jako całość, lub też dotyczyć jego pewnych, wybranych elementów.

W badaniach jednak przeważnie rozkłada się środowisko na szereg elementów, dla których ustala się wskaźniki. Określeniem wskaźników zajęła się H. Radlińska, ona też wprowadziła pojęcia takie jak : średnia, norma, wzorzec, miernik.

Średnia jest to stan w danych warunkach. Stwierdza on obecny, aktualny układ rzeczy i stosunków. Średnia nie dokonuje analizy ani oceny. Odpowiada na pytanie JAK JEST, przedstawia pewien obraz. Jest ona punktem wyjścia do badań.

Norma to wielkość, którą można określić na podstawie wszechstronnej obserwacji zjawisk zachodzących w sprzyjających warunkach. Jest ona wynikiem pomyślnego przebiegu badanego zjawiska. Norma więc określa stan prawidłowy. Odpowiada na pytanie JAK BYĆ POWINNO.

Wzorzec to pojecie szersze niż norma. Jest to „zestawienie norm, równoznaczne niemal z ideałem warunków”.

Miernik natomiast określa stosunek osiągnięć planowanych działań wychowawczych do norm wzorca. Jest próba pomiaru osiągnięć wychowawczych. Ustalenie miernika jest trudne. Zakłada on, ze porównywane wielkości są jednorodne jednak w praktyce tak zdarza się bardzo rzadko.

METODA INDYWIDUALNEGO PRZPADKU
Metoda wywodzi się z metod pracy socjalnej. Metoda indywidualnych przypadków wzbogacona o założenia metody grupowej i środowiskowej jest podstawą metodologiczną metod badań pedagogicznych nazywaną metodą indywidualnych przypadków. Metoda ta sprowadza się do biografii ludzkich.
Metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem do opracowania diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.

ozmowa i wywiad

Wywiad diagnostyczny to rozmowa badającego z respondentem według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Służy do gromadzenia informacji empirycznych przeważnie o charakterze jakościowym, takich jak: fakty, wydarzenia, sądy, opinie, postawy, wyobrażenia, uczucia, deklarowane zachowania, wiedza o rzeczywistości.

Rozmowa to także bezpośredni kontakt z osobą w celu gromadzenia danych. Różnicą polega na tym, iż podczas rozmowy podmiotem, od którego pozyskiwane są informacje jest osoba badana, natomiast w wywiadzie respondentami są osoby postronne.

Typy wywiadu:
1. Skategoryzowany - rozmowa, w której sekwencja pytań jest stała, przeważają pytania zamknięte
2. Swobodny - rozmowa, w której sekwencja pytań jest zmienna, przeważają pytania otwarte
3. Jawny - respondent jest świadomy swojej roli w badaniu, zna jego cel
4. Ukryty - respondent nie wie, że jest przedmiotem badania
5. Nieformalny - respondent wyraża zgodę na wywiad, ale nie zna jego celu
6. Formalny - respondent zaznajomiony został z celem wywiadu
7. Indywidualny - przeprowadzany z jedną osobą
8. Zbiorowy - przeprowadzany wśród wieszaj grupy ludzi
9. Psychologiczny - wiąże się z badaniem cech jednostki, podstaw jej zachowania lub zaburzeń funkcjonowania
10. Środowiskowy - służy poznaniu zależności między indywidualnym funkcjonowanie jednostki a wpływem środowiska

Prawidłowe, skuteczne i dające miarodajne wyniki przeprowadzenia wywiadu uzależnione są od przestrzegania następujących reguł:
1. Sposób budowania pytań i ich komponowania w całość, tworzenia ich sekwencji i całości ich przebiegu. Pytania pełnią w wywiadzie funkcję informacyjną, ale także motywującą. Dlatego też muszą być sformułowane jasno, zrozumiale, konkretnie, nie mogą wprowadzać nowego tematu w sposób nieoczekiwany. Pytania należy ujmować w zróżnicowany sposób, stosując pytania zarówno proste jak i złożone, otwarte i zamknięte, pytania wprost oraz nie wprost, pytania sugerujące, naprowadzające, odroczone lub przejściowe. Jeśli wywiad czy rozmowa poruszać będzie więcej niż jeden wątek, należy pogrupować pytania według odrębnych sfer, a także uszeregować według jednej z wybranych reguł: konstrukcji lejkowej, konstrukcji odwróconego lejka lub progresji.
2. Język, którym posługuje się diagnosta. Optymalną sytuacją jest indywidualne dostosowanie języka wywiadu do możliwości intelektualnych osoby badanej.
3. Sposób prowadzenia i przebieg. W rozmowie wstępnej diagnosta przedstawia siebie, instytucję, którą reprezentuje, cel, buduje atmosferę poufałości i życzliwości, obniża stres badanego, zapewnia o dyskrecji, motywuje do szczerych odpowiedzi. Część zasadnicza to zadawanie pytań związanych z problemem. Na początku powinny wystąpić pytania neutralne i łatwe emocjonalnie, następnie trudniejsze, a na końcu zagrażające. Wywiad finalizują pytania rozładowujące emocje respondenta i podziękowanie ze strony diagnosty.
4. Rejestracja pozyskiwanych danych. Forma i kontekst wypowiedzi, a także pozawerbalne zachowanie badanego mogą być cennymi wskaźnikami warunkującymi trafność diagnozy. Wśród dostępnych możliwości występuje zapis magnetofonowy, sporządzenie notatek odręcznych lub protokołu badań.
5. Sposób sporządzenia protokołu oraz jego zawartość.
6. Respektowanie warunków poprawności. Główną zasadą jest zapewnienie spokoju i dyskrecji, wykluczenia sytuacji zakłócających oraz dobór odpowiedniego miejsca i pory przeprowadzenia wywiadu. Badacz powinien zaprezentować cel i charakter badań, odpowiednio pokierować rozmową, pobudzać do odpowiedzi, a zarazem powstrzymać się od ich sugerowania. Niedozwolone jest ujawnianie przez diagnostę własnych opinii i stosunku emocjonalnego wobec badanych zagadnień.

III. Ankieta

Jest techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera. Pytania ankiety są zawsze konkretne, ścisłe i jednoproblemowe. Ankieta jest niezastąpiona w badaniach pedagogicznych, gdzie pytamy o cechy zbiorowości, fakty, opinie o zdarzeniach, dane liczbowe. Cechą odróżniającą ją od wywiadu jest to, że nie wymaga bezpośredniego kontaktu z badającym, respondent sam odpowiada na pytania.

Ankiety klasyfikujemy poprzez podział ze względu na dwa kryteria: sposób ich rozprowadzania (środowiskowa, pocztowa i prasowa) i sposób motywowania respondentów (jawna i anonimowa).
1. Środowiskowa (audytoryjna) - stosuje się ją wśród respondentów skupionych w jednym miejscu np. w klasie.
2. Prasowa - zamieszczona na łamach gazet, ma na celu zbadania pewnego faktu wśród osób ankietowanych rozproszonych np. po całym kraju.
3. Pocztowa - rozprowadzana przez pocztę, Internet lub pocztę e-mailową.
4. Jawna - skierowana do respondenta określonego imiennie lub gdy możliwe jest jego wskazanie na podstawie przypisanych mu cech.
5. Anonimowa - nie jest podpisywana imiennie, pytania skonstruowane są tak, aby respondent nie mógł zostać zidentyfikowany.

Tak jak w przypadku wywiadu, także ankieta musi spełniać wyznaczone i rygorystyczne zasady, wśród których należy wymienić:
1. Umiejętne zmotywowanie respondentów do udzielenia szczerych odpowiedzi.
2. Precyzyjne i poprawnie sformułowane pytania.
3. Troska o wygląd zewnętrzny ankiety.
4. Trójdzielna konstrukcja: instrukcja, część zasadnicza oraz metryczka.
5. Przed przystąpieniem do badań ankietowych wśród liczniejszej grupy, ankieta powinna zostać sprawdzona wśród małego grona w tzw. badaniach pilotażowych.

Wadą ankiety jest niemożność zweryfikowania prawdomówności, stopnia zrozumienia pytań i konsultacji ewentualnych wątpliwości. Należy ona także do technik zamkniętych, ponieważ wiąże się z uzyskiwaniem takich informacji, jakie ankieter może przewidzieć.

IV. Obserwacja

Obserwacja jest najbardziej wszechstronną techniką gromadzenia materiałów. To czynność badawcza, polegająca na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń. Obserwacją można nazwać prostą nieplanowaną rejestrację zdarzeń i faktów, ale także proces kontrolowanej obserwacji systematycznej z użyciem technik pomocniczych (kamery, magnetofonu i arkuszy obserwacyjnych włącznie).

Typy obserwacji:
1. Swobodna - stosuje ją w praktyce każdy nauczyciel i organizator. Daje ona sumę ogólnej wiedzy o przedmiocie zainteresowań lub pracy, pozwalając na sprawniejsze działanie w określonej dziedzinie, posiada y niskie walory diagnostyczne.
2. Systematyczna obserwacja bezpośrednia lub pośrednia - polega na planowym gromadzeniu spostrzeżeń przez określony czas w celu poznania lub wykrycia istniejących zależności między zjawiskami, rodzajami i kierunkami procesów zachodzących w zbiorowościach społecznych lub instytucjach.
3. Uczestnicząca występuje wtedy, gdy badacz staje się uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany. Może mieć dwie postacie jawną lub ukrytą. Jawna ma miejsce, gdy grupa badana jest poinformowana o roli badającego, ukryta - występuje wtedy, gdy badana grupa nie jest świadoma roli, jaką spełnia nowy członek jej grupy.

Innego podziału technik obserwacyjnych dokonuje się ze względu na charakter zadania poznawczego i swoiste cechy zaplanowanej obserwacji:
1. Ciągła - prowadzi się ją przez dłuższy okres czasu, z dnia na dzień notowane są nowe, kolejne zmiany badanego zjawiska.
2. Fotograficzna - to zaplanowane, szczegółowe i ciągłe obserwowanie zjawiska w krótszym wymiarze np. okres trwania lekcji i w określonym czasie. Zachowanie rejestrowane jest jednocześnie w kontekście obserwacji oraz w ich naturalnym środowisku.
3. Próbki zdarzeń - obserwator skupia się na wybranych zdarzeniach lub sytuacjach, w których mają miejsce interesujące go zachowania. Badacz obserwuje dzieci i oczekuje na wystąpienie zdarzenia, które zostaje opisane w chwili pojawienia się.
4. Próbki czasowe - obserwator koncentruje swoją uwagę na wybranych aspektach zachowań pojawiających się w jednolitych, krótkich odstępach czasu. Długość i liczba tych odcinków powinna dostarczyć reprezentatywnych próbek czasowych badanego zjawiska. Technika ta nie uwzględnia kontekstu zjawiska, jest ona natomiast ekonomiczna ze względu na czas badania.

Narzędziem obserwacji jest np. arkusz obserwacyjny. Jest to inaczej kwestionariusz z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami, które objąć ma obserwacja. W określonych rubrykach pod określonym zagadnieniem rejestrowane są wszystkie spostrzeżone fakty, zdarzenia i okoliczności mające związek z danym zagadnieniem. Wcześniejsza typologia zagadnień nie pozwala na przeoczenie któregoś z nich oraz nadaje określony kierunek badaniom. Materiał badawczy można również gromadzić za pomocą notatek, opisów, dzienniczków obserwacyjnych, rejestracji dźwiękowej lub fotograficznej.

Dobrze przeprowadzoną obserwacje warunkują następujące wyznaczniki:
1. Premedytacja - przeprowadzenie informacji w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania poznawczego.
2. Planowość - przeprowadzenie obserwacji według planu.
3. Celowość - obserwator skupia się wyłącznie na zjawiskach związanych z badaniem.
4. Aktywność - spostrzeżenia selekcjonowane są ze względu na przedmiot i cel poznania.
5. Systematyczność -obserwacja powinna trwać ciągle i być przeprowadzane według określonego systemu.

Łobocki, Pilch, Bauman, Sztumski: Analiza dokumentów i wytworów jako technika badawcza polega na opisie, interpretacji i wnioskowaniu o faktach, wydarzeniach, zjawiskach, o własnościach czy cechach ludzi, grup czy układów społecznych przez ustalenie i opisywanie cech (formalnych, treściowych, wew. i zewn.) tychże dokumentów lub wytworów, rozumianych szeroko.

Przedmiotem analizy w tej technice pozostaje dokument, za który przyjmuje się wszelki materialny wytwór działania, materialny przedmiot, zawierający w sposób bezpośredni lub pośredni interesujące diagnostę dane.

Sytuacja społeczna w grupie wychowawczej lub w klasie może być rozpoznawana za pomocą różnych metod. Jeżeli zależy nam na stosunkowo szybkim i dość precyzyjnym poznaniu układu stosunków społecznych w grupie - najlepsze będzie zastosowanie socjometrii. Technika ta została stworzona w latach 30tych przez J. L. Moreno. Najogólniej - socjometria zajmuje się wzajemnymi oddziaływaniami między ludźmi, jakie zachodzą w jakichkolwiek grupach. Zdaniem niektórych jest nie tyle techniką gromadzenia danych, co sposobem patrzenia na przedmiot badań czy też pewnym rodzajem zainteresowania nim. Badania socjometryczne polegają na ilościowym traktowaniu stosunków międzyludzkich, są ich pomiarem. S. polega na podawaniu wszystkim członkom badanej grupy jednego bądź kilku specjalnie skonstruowanych pytań badających różne rodzaje stosunków społecznych takich jak: wzajemna sympatia, popularność, zaufanie, przywództwo, itp., w stosunku do których badani dokonują wyboru osób z grupy, które ich zdaniem spełniają warunki określone w pytaniu. Techniki socjometryczne pozwalają:

- rozpoznać układ stosunków społecznych pod różnymi względami;

- uzyskać w miarę przejrzysty obraz więzi nieformalnych łączących poszczególnych członków;

- identyfikować osoby szczególnie popularne, jak i te odrzucane przez grupę;

- porównywać pozycje społeczne członków grupy;

- identyfikować podgrupy (jeśli są);

- sprawdzić stopień integracji grupy;

- śledzić rozwój stosunków między chłopcami a dziewczynkami;

- określać ekspansywność grupy i jednostek;

- śledzić proces adaptacji społecznej nowych jednostek.

Kryterium socjometrycznym jest określona w pytaniu sytuacja społeczna. Sytuacja może być nierealna (np. z kim poleciałbyś w kosmos?) albo realna (np. z kim chciałbyś pełnić dyżur w klasie?). preferencje zostaną podane szczerze wtedy, gdy badani sądzą, że ich odpowiedzi mogą decydować o społecznym stanie rzeczy (np. gdy pary uczniów dyżurujących zostaną ustalone w oparciu o badanie).

Inne kategorie kryterium socjometrycznego mogą być silne (sytuacje ważne dla badanych) bądź słabe (sytuacje mało ważne, sporadyczne). Może być bardziej ogółowi bądź szczegółowy. Podstawą dokonywania wyboru osób z grupy są kryteria pozytywne; negatywne są podstawą odrzucenia osób.

Ilość kryteriów to ilość aspektów ze względu na które prowadzimy badania i zależy ona od badacza i celów jego badań. Zasadą jest, że nie powinno się stosować więcej niż 5 pytań w teście socjometrycznym (klasycznym).

 

Klasyczna technika Moreno

Wszystkim członkom badanej grupy zadaje się jednakowe pytanie/a, na podstawie których dokonują oni wyboru i (lub) odrzucenia osób z grupy, które spełniają warunki podane w pytaniu. Badani wskazują tych członków grupy, z którymi chcieliby wejść w określoną interakcję lub nie. Technika ta pozwala na uzyskiwanie bardzo szerokiej gamy informacji, zaczynając od identyfikacji pozycji i roli wszystkich członków grupy, kończąc na informacjach o podgrupach, o ekspansywności grupy i jednostek, itp. Przykładowe pytanie może brzmieć „z kim chciałbyś najbardziej wspólnie odrabiać lekcje?” lub „z kim najmniej chętnie chciałbyś siedzieć w jednej ławce?”. Technika ta z określonymi zastrzeżeniami i w formie badań indywidualnych może być stosowana nawet wobec dzieci przedszkolnych.

 

Technika „Zgadnij kto”

Badanym zadaje się (najczęściej pisemnie) serię pytań o określone cechy lub zachowania, na podstawie których wskazują oni tych członków grupy, którzy ich zdaniem najbardziej odpowiadają przedstawionemu kryterium. Przykładowe pytania: „To jest ktoś, kto zawsze pomaga innym...”, „Często dokucza innym...”, „Jest bardzo samolubnym uczniem...”, itd. Technika ta pozwala poznać percepcję członków grupy - jak badani postrzegają innych członków grupy, jakie przypisują im cechy i zachowania lub nawet pozycje społeczne. Jest ona odpowiednia nawet dla dzieci w młodszym wieku szkolnym.
 

Technika szeregowania rangowego

Badanym przedstawia się określone kryterium - określoną cechę, np. koleżeńskość, pomaganie innym, usłużność, atrakcyjność i prosi się o uporządkowanie wszystkich członków grupy pod tym względem, zaczynając od osoby, która spełnia to kryterium w stopniu najsilniejszym do osoby, która najsłabiej bądź wcale nie spełnia danego kryterium. Badani ustalają hierarchię członków grupy pod danym względem. Technika ta nie nadaje się do badania dzieci młodszych.

„Plebiscyt życzliwości i niechęci”

Może występować w dwóch wariantach:

- każdy badany ocenia w kategoriach sympatii i antypatii wszystkich pozostałych członków grupy na skali kilkustopniowej (trzy lub pięciostopniowej) - przez przypisanie osobom określonych symboli: od ++ („bardzo lubię”), przez 0 („jest mi obojętny”) do - („bardzo nie lubię”)

- osoba wybrana z grupy jest oceniana przez wszystkich pozostałych członków w podobnym systemie ocen.

Technika ta pozwala na uzyskanie informacji o stosunku całej grupy do określonych jednostek, jak tez o stosunku jednostek do całej grupy. Można też zorientować się w ogólnym klimacie emocjonalnym, jaki panuje w danej grupie. Technika możliwa do stosowania w grupie przedszkolnej.

---