Skrzyp polny - Equisetum arvense

Surowiec zielarski: ziele (Equiseti herba)

Krzemionka (10%), flawonoidy, saponiny, sterole.

Działanie: ma właściwości moczopędne i przeciwzapalne. Krzemionka w nim zawarta zapobiega: tworzeniu się kamieni w układzie moczowym i miażdżycy. Wewnętrznie stosowany przy schorzeniach dróg moczowych, zewnętrznie przy stanach zapalnych.

Jałowiec pospolity - Iuniperus communis

Surowcem leczniczym są szyszkojagody jałowca (Iuniperi fructus).

Surowiec zawiera od 0,5 do 2 % olejku lotnego (w jego skład wchodzą terpeny: pinenem, kamfenem, kadynenem, limonenem) ponadto w surowcu występują: flawonoidy, garbniki , żywice, kwasy organiczne, związek goryczowy.

Zarówno szyszkojagody jak i olejek jałowcowy wykazują działanie moczopędne. Surowiec podawany doustnie zwiększa perystaltykę jelit, wydzielanie soku żołądkowego oraz żółci. Surowiec i jego przetwory wykazują też właściwości bakteriostatyczne. Olejek jałowcowy stosowany jest zewnętrznie w preparatach o działaniu rozgrzewającym, odkażającym skórę.

Miłek wiosenny - Adonis vernalis

Surowcem zielarskim jest ziele miłka wiosennego (Adonidis vernalis herba).

Skład chemiczny: Surowiec zawiera do 0,80% glikozydów nasercowych (kardenolidowych) (adonitoksyna, cymaryna, adonitoksol), glikozydy pochodne strofantydyny, peryplogeniny, adonitoksygeniny, strofantogeniny, strofantydolu, związki flawonoidowe i inne.

Działanie i zastosowanie: Glikozydy nasercowe zawarte w surowcu zwiększają objętość wyrzutową serca i siłę skurczu mięśnia sercowego oraz nieznacznie zwalniają tętno. Miłek wiosenny znajduje zastosowanie w leczeniu niewydolności krążenia, miażdżycy naczyń krwionośnych, nerwicy serca, niewydolności mięśnia sercowego. Substancje zawarte w surowcu wykazują też działanie moczopędne i uspokajające.

Glistnik jaskółcze ziele - Chelidonium maius

Surowcem zielarskim jest ziele (Chelidonii herba).

Alkaloidy (ok. 20, m. in. chelidonina, chelerytryna, homochelidonina, sangwinaryna, berberyna), saponiny, flawonoidy, kwasy org., enzymy proteolityczne. Korzen zawiera więcej (do 3%) alkaloidów niż liść.

Działa rozkurczajaco w chorobach przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i moczowych. Stosowany również zewnętrznie w leczeniu chorób oczu, skóry (egzemy, grzybice).

Rdest ptasi - Polygonum aviculare

Surowiec zielarski : ziele rdestu ptasiego (Polygoni avicularis herba). Zawiera flawonoidy, krzemionkę rozpuszczalną (ok. 0,2%), garbniki (ok. 1,4%), kwasy polifenolowe, cukry (20%), sole mineralne (ok. 8%).

Działanie : wyciąg zwiększa wydalanie moczu, stosowany w kamicy nerkowej, jako środek moczopędny, przy schorzeniach płucnych, zewnętrznie przy krwawiących, źle gojących się ranach.

Rzewień (rabarbar) - Rheum sectio palmata

Surowiec zielarski: Korzeń (Rhei radix) dwu- lub trzyletnich roślin. Zawiera garbniki, wolne i związane antrachinony (ok. 10%).

Działanie: Przy stosowaniu małych dawek (do 0,6 g) działają ściągająco zawarte w korzeniu garbniki, natomiast przy dużych dawkach (1 do 3 g) działają czyszcząco antrachinony. Rzewień stosuje się przy chronicznej obstrukcji, nieżytach żołądka i jelit oraz braku apetytu. Nie wolno go używać przy kamicy nerkowej i piasku w moczu.

Dąb szypułkowy - Quercus robur

Surowiec zielarski : Kora dębowa (Quercus cortex) (również z dębu bezszypułkowego) o grubości do 5 mm. Najwyżej ceniona jest gładka, ze srebrzystym połyskiem tzw. kora lustrzana. Zawiera 9 do 20% garbników, kwasy fenolowe, związki żywicowe oraz terpentyny.

Działanie: Odwar stosuje się do płukanek, okładów i obmywań przy stanach zapalnych skóry, błon śluzowych, odmrożeniach i lekkich oparzeniach. Posiada właściwości ściągające, przeciwzapalne, bakteriobójcze oraz przeciwbiegunkowe. Stosowany również przy nieżytach żołądka i jelit.

Brzoza brodawkowata - Betula pendula

Surowcem zielarskim jest liść (Betulae folium), także pączki brzozowe (Gemmae Betulae), świeży sok brzozowy (Succus Betulae recens), kora(Cortex Betulae), smoła brzozowa (dziegieć) (Pix Betulae)

Skład chem.: Liść: flawonoidy (do ok. 2,5%, m. in. hiperozyd, mirycetyna, luteolina), garbniki katechinowe, związki trójterpenowe (m. in. folientriol, folientetraol), saponiny (w młodych liściach), kwasy organiczne (m. in. askorbowy), sole mineralne. Sok brzozowy: cukier inwertowany, kwasy organiczne, aminokwasy, sole mineralne.Pączki brzozy: do 6% olejku (flawonoidy, sekwiterpeny, gorycze, saponiny).Kora brzozy: betulina (10%), betulozyd, saponiny, garbniki, kwasy żywicowe, olejek (m. in. salicylan metylu)Smoła brzozowa: fenole (do 6%)

Liście brzozowe działają moczopędnie i dezynfekująco na drogi moczowe (wydalane są przy tym jony sodowe, chlorkowe i kwas moczowy); stosowane są w przewlekłych schorzeniach dróg moczowych ze zmniejszonym wydzielaniem moczu, w obrzękach na tle niedomogi sercowo-naczyniowej i zatrzymaniu elektrolitów w organizmie. Wykazują także działanie przeciwreumatyczne oraz nieznaczne napotne. W chorobach skóry stosowane zewnętrznie do obmywań i okładów, w niektórych schorzeniach także wewnętrznie. Sok brzozowy stosowany jest w chorobach nerek i obrzękach na tle niedomagań krążenia.

Dziurawiec zwyczajny - Hypericum perforatum

W celach leczniczych wykorzystywane jest całe ziele dziurawca (Hyperici herba).

Surowiec zawiera do 12% garbników, do 4% flawonoli pochodnych kwercetyny, barwnik hyperycynę oraz do 1% olejku. Ponadto witaminy C i K, kwas nikotynowy i wiele innych związków.

Dziurawiec zwyczajny należy do ziół wszechstronnie działających. Przede wszystkim stosowany jest jako lek rozkurczający w chorobach wątroby i dróg żółciowych, w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, w zaburzeniach czynności przewodu pokarmowego i gruczołów wewnętrznego wydzielania. Ponadto w depresji, wyczerpaniu nerwowym itp. Wykazano także pobudzające działanie dziurawca na pracę serca.

Zewnętrznie stosuje się dziurawiec jako środek ściągający, przyśpieszający regenerację tkanek i gojenie się ran.

Mącznica lekarska - Arctostaphylus uva-ursi

Surowiec zielarski: Liść mącznicy - Uvae ursi folium. Zawierają do 20% garbników, glikozydy (arbutynę i metyloarbutynę), flawonid - izokwertycynę, wolny hydrochinon, kwasy organiczne (elagowy, galusowy i chinowy) oraz śluzy.

Działanie: moczopędnie, ściągająco i antyseptycznie. Odwary stosuje się przy łagodnych zakażeniach dróg moczowych, a także przy kamicy nerkowej, przeroście gruczołu krokowego, moczeniu się nocnym, ropomoczu, białkomoczu i bezmoczu. Często stosowana jest do tego celu w mieszance ze skrzypem polnym. Do skutecznego działania niezbędny jest alkaliczny odczyn moczu, który uzyskuje się pijąc podczas kuracji wodę mineralną lub roztwór sody. Ze względu na różne przeciwwskazania i możliwe skutki uboczne kurację można przeprowadzać tylko pod kontrolą lekarza[2].

Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea

Surowcem zielarskim jest liść (Vitis idaeae folium).

Glikozydy fenolowe (do 7%, głównie arbutyna i metyloarbutyna), garbniki katechinowe (do 10%), flawonoidy (glikozydy kwercetyny i mirycetyny), kwasy organiczne, sole mineralne z dużą zawartością magnezu.

Liście zwiększają nieznacznie ilość wydalanego moczu oraz jonów sodowych i chlorkowych, działają bakteriobójczo w drogach moczowych. Wyciągi stosowane są pomocniczo w stanach zapalnych przewodów moczowych, nerek, schorzeniach pęcherza, dnie moczanowej, kamicy nerkowej, reumatyzmie oraz dysfunkcjach przewodu pokarmowego (nieżyty, biegunki). Wyizolowane z liści garbniki służą do produkcji tabletek przeciwbiegunkowych.

Fiołek trójbarwny - Viola tricolor

Surowcem zielarskim jest ziele (Violae tricoloris herba)

Flawonoidy (m. in. rutyna, kwercytyna, luteolina), karotenoidy (m. in. wiolaksantyna, beta-karoten), antocyjany (m. in. wiolanina, 3 - glukozyd delfinidyny i peonidyny), saponiny, śluzy, garbniki.

Ziele zwiększa objętość wydalanego moczu (równocześnie zwiększając ilość wydalanych szkodliwych produktów przemiany materii); stosowany jako środek moczopędny i ogólnie odtruwający. Odwary i napary stosowane są w schorzeniach górnych dróg oddechowych oraz w chorobach skóry (ze względu na zawartość rutyny zmniejszającej przepuszczalność naczyń włosowatych oraz ze względu na działanie odtruwające).

Topola czarna - Populus nigra

Surowiec zielarski - liście (Populi folium). Zawierają glikozydy fenolowe ( m. in. salicyna, populina), olejki eteryczne, garbniki, żywice, sole mineralne, flawonoidy.

Działanie: moczopędne, słabo napotne, przeciwgorączkowe. Obniża poziom mocznika i innych szkodliwych metabolitów w organizmie. Podobne działanie mają również pączki topoli białej, balsamicznej i osiki[3].

Wierzba biała, wierzba purpurowa - Salix alba

Surowiec zielarski: kora (Salicis cortex) zawiera flawonoidy, kwasy organiczne oraz glikozydy. Najważniejszym z nich jest glikozyd fenolowy - salicyna. Korę zbiera się z 2 - 3 letnich gałęzi wczesną wiosną, gdy ruszają soki i łatwo jest ją oddzielić od drewna. Korę suszyć można zarówno w ciemnych, jak i jasnych pomieszczeniach. Do celów leczniczych wykorzystywana może być również kora wierzby kruchej, wierzby purpurowej, wierzby pięciopręcikowej i wierzby wiciowej.

Działanie: salicyna ma silne działanie przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i ściągające. Wykorzystywana jest przy takich dolegliwościach i chorobach, jak: ból głowy, przeziębienie przebiegające z gorączką, różne choroby reumatyczne, miażdżyca. Obecnie już nie pozyskuje się do celów leczniczych kory wierzby, gdyż jest zastępowana syntetycznie produkowanym kwasem acetylosalicylowym (nazwa handlowa „Aspiryna”, „Polopiryna”). W medycynie ludowej wykorzystywano korę wierzby również do leczenia nerwobólów i jako środka ułatwiającego zasypianie i uspokajającego.

Lipa drobnolistna, szorstkolistne - Tilia cordata

Surowcem jest kwiatostan (Tiliae inflorescentia) z podsadką. Stosowane jest także drewno lipy (Lignum Tiliae).

Skład chemiczny: Flawonoidy (pochodne kwercytyny, kemferolu i akacetyny), związki olejkowe w ilości ok. 0,05% (m.in. farnezol, geraniol, eugenol), związki śluzowe, garbniki (do 1,3%), kwasy organiczne (głownie kw. kawowy), fitosterol, triterpeny, sole manganu i inne sole mineralne.

Działanie i zastosowanie: Używany jako środek napotny w przeziębieniu i innych chorobach przebiegających z podwyższoną temperaturą ciała (zwiększa wrażliwość gruczołów potowych na bodźce przesyłane przez nerwy współczulne). Lipa stosowana jest także jako środek uspokajający i łagodny środek moczopędny (drewno lipy). Wykazuje także łagodne działanie przeciwzapalne.

Prawoślaz lekarski - Althaea officinalis

Surowiec zielarski: korzeń i liście (Althae radix, Althae folium). W korzeniu występuje śluz, pektyny, skrobia, sacharoza, olej tłusty, związki białkowe i inne. W liściu - śluz, olejek lotny, kwasy organiczne i inne.

Działanie: surowiec działa przeciwkaszlowo i wykrztuśnie. Pomaga w stanach zapalnych przewodu pokarmowego - podrażnienia, uszkodzenia nabłonka, wrzód żołądka, nadkwaśność, zaparcia, w schorzeniach górnych dróg oddechowych, jak nieżyt oskrzeli i gardła z kaszlem. Zewnętrznie w postaci kataplazmów na trudno gojące się rany, wrzody, czyraki, w ropnym zapaleniu powiek. Także do lewatyw w przewlekłych zaparciach.

Ślaz dziki, zaniedbany - Malva sylvestris, Malva neglecta

Surowcem zielarskim jest kwiat (Malvae silvestris flos) i liść (Malvae folium). Kwiat zawiera znaczne ilości śluzu, kwasów organicznych i niewielkie ilości olejku eterycznego. Liście zawierają: śluzy, garbniki, fitosterole, cukry, kwasy organiczne, pektyny, witaminę C, witaminę B-kompleks, karetonoidy i dużą ilość soli mineralnych. Kwiat i liście ślazu stosowane są w lecznictwie przy nieżytach górnych dróg oddechowych, zwykle w mieszankach z innymi ziołami, nieżytach żołądka i jelit oraz dróg moczowych. Zewnętrznie w postaci okładów na rany, wrzody, egzemy itp., do płukania jamy ustnej i gardła, do irygacji przy upławach i nadżerkach oraz do kąpieli w schorzeniach skórnych.

Działanie - Ułatwiające wypróżnianie, przeciwkrwotoczne, przeciwwrzodowe , osłaniające przewód pokarmowy, przeciwzapalnie i dezynfekujące skórę i błony śluzowe, posiada właściwości absorpcyjne. Stosuje się wewnętrznie lub zewnętrznie w postaci maceratów, naparów, odwarów przy zaparciach, biegunkach, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, zaburzeniach trawienia, przeziębieniach, stanach zapalnych układu rozrodczego, oczu, gardła.

Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica

Surowiec zielarski: liść - Urticae folium, ziele - Herba Utricae dioicae (H. U. majoris), korzeń - Radix Utricae dioicae (R. U. majoris), nasiona pokrzywy - Semen Utricae dioicae.

Skład: bogaty w witaminę C, K, B i kwas pantotenowy, flawonoidy, olejek eteryczny, histaminę, acetylocholinę, kwas krzemowy i mrówkowy, fitoncydy oraz składniki mineralne (żelazo, magnez, wapń, mangan, krzem).

Działanie: Jest stosowana w stanach zapalnych dróg moczowych. Zawarte w korzeniu sitosterole wykorzystywane są w leczeniu łagodnego przerostu prostaty, w początkowym stadium choroby. Nie likwidują choroby, ale spowalniają jej rozwój. Jest środkiem pomocniczym w leczeniu cukrzycy. Wpływa dodatnio na procesy przemiany materii, pobudza działalność gruczołów wydzielania wewnętrznego i zwiększa ilość krwinek czerwonych, poprawia perystaltykę jelit. Pokrzywa pomaga też w pielęgnowaniu urody. Liść pokrzywy stosowany jest do pielęgnacji skóry i włosów skłonnych do przetłuszczania się i zawarty jest w licznych kosmetykach. Szczególnie polecana jest na wiosenne osłabienie.

Chmiel zwyczajny - Humulus lupulus

Surowiec: Lupuli strobilus

Zawiera aromatyczną żywicę (lupulinę), olejek lotny, gorycze i inne substancje o właściwościach uspokajających, bakteriostatycznych i moczopędnych. Napar z chmielu działa skutecznie przy zasypianiu, łagodzi nadpobudliwość, ma zastosowanie w leczeniu gruczołu krokowego, usprawnia trawienie.

Głóg jednoszyjkowy, dwuszyjkowy - Crataegus monogyna, Crataegus laevigata

Surowiec zielarski: kwiatostany, owoce (Crataegi inflorescentia, Crataegi fructus).

Owoce też mają działanie lecznicze, ale dwukrotnie słabsze. Głóg zawiera: saponiny, flawonoidy, związki purynowe (adenina, guanina), nukleozydy (adenozyna, guanozyna), garbniki, witaminy, związki kumarynowe (eskulina, fitosterole).

Działanie: rozkurczające naczynia wieńcowe serca i uspokajające. W postaci naparu lub nalewki spirytusowej stosuje się przy nadciśnieniu, przy nerwicach, bezsenności, dolegliwościach wieku starczego oraz w leczeniu po zawale mięśnia sercowego. Wykazuje działanie podobne do substancji czynnych naparstnicy purpurowej, ale w odróżnieniu od niej działa łagodnie i nie wykazuje oddziaływań ubocznych. Wskazane jest używanie obu tych ziół równocześnie, ze względu na ich korzystny synergizm.

Pięciornik kurze ziele - Potentilla erecta

Surowiec zielarski: kłącze (Tormentillae rhizoma).

Działanie: ma właściwości ściągające, bakteriobójcze, przeciwbiegunkowe. Wewnętrznie, w postaci odwarów lub nalewek stosuje się do leczenia biegunek, stanów zapalnych przewodu pokarmowego, zatruć. Zewnętrznie używa się do leczenia stanów zapalnych gardła, pochwy, odbytu, sromu, świądu, czyraków, oparzeń skóry (w postaci maści, odwarów, lewatyw).

Jeżyna fałdowana- Rubus plicatus

Surowiec zielarski: Na potrzeby zielarskie zbiera się wiosną i na początku lata wyrośnięte liście i suszy w cieniu i przewiewie. Surowcem leczniczym jest liść jeżyny - Rubi fruticosi folium. Jest to termin tradycyjny, utrzymujący się od wielu dziesiątków lat w lecznictwie. Rubus fruticosus L. jest bowiem zarzuconą już dawno nazwą botaniczną gatunku zbiorowego, obejmującego jeżynę fałdowaną.

Skład chemiczny: liście jeżyny zawierają garbniki, flawonoidy, kwasy organiczne, inozyt, witaminę C i sole mineralne. W owocach występują cukry, kwasy organiczne, barwniki antocyjanowe, witamina C, pektyny, sole mineralne.

Działanie lecznicze: liście jeżyny wykazują działanie przeciwbiegunkowe, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne na przewód pokarmowy, również u małych dzieci. Zwiększają poza tym nieznacznie ilość wydalanego moczu i działają lekko napotnie. Łagodnie regulują przemianę materii i ułatwiają usuwanie z moczem toksycznych metabolitów. Sok ze świeżych owoców jeżyny, podobnie jak z malin, jest masowo wykorzystywany jako środek dietetyczny. Działa lekko przeciwgorączkowo i napotnie.

Wiesiołek dwuletni - Oenethera biennis

Oenotherae oleum viriginum Roślina lecznicza. Ziele Herba Oenotherae biennis zawiera kauczuk, kwasy organiczne, garbniki i flawonoidy[2]. W lecznictwie obecnie wykorzystuje się wyłącznie preparaty z nasion wiesiołka. Używane są do leczenia atopowego zapalenia skóry, a także miażdżycy i chorób serca, cukrzycy, reumatoidalnego zapalenia stawów, chorób nerwowych[4].

Nostrzyk żółty - Melilotus officinalis

Surowiec zielarski: ziele (Meliloti herba) zawiera kumarynę, melilotynę, garbniki, flawonoidy.

Działanie: przeciwzapalne, rozkurczające naczynia krwionośne. Stosowany jest głównie zewnętrznie przy ropniach skóry, obrzękach, stanach zapalnych skóry.

Fasola zwyczajna

Phaseoli pericarpium (owocnia) Odwar (1 łyżkę stołową rozdrobnionego suszu zalać 1 szklanką wrzątku i gotować pod przykryciem 5 - 7 minut, przecedzić, pić 3 razy dziennie po 1 szklance) ze strąków działa moczopędnie, a ponadto w sposób zauważalny obniża poziom cukru we krwi. Jego stosowanie zaleca się w cukrzycy, chorobach nerek i pęcherza moczowego, nadciśnieniu tętniczym, wreszcie przy osłabieniu mięśnia sercowego.

Ususzone i zmielone na mąkę nasiona fasoli znajdują zastosowanie przy leczeniu egzemy, ran, oparzeń i odmrożeń.

Len zwyczajny

Lini Semen ma ochronne działanie powlekające śluzówki układu pokarmowego. Jest stosowany wewnętrznie przy nieżytach żołądka i jelit, a także przy nieżytach pęcherza moczowego i dróg moczowych. Zewnętrznie używa się go przy stanach zapalnych skóry, owrzodzeniach, wypryskach.[2]

Kruszyna pospolita

Surowiec zielarski : kora (Frangulae cortex) zawiera glikozydy antrachinowe (m. in. frangulinę), flawonoidy, garbniki, saponiny. Wchodzi w skład wielu mieszanek ziołowych, sporządza się z niej odwary.

Działanie : przeczyszczające i pobudzające perystaltykę jelit. Stosowana przy przewlekłych zaparciach.

Biedrzeniec anyż

Owoce anyżu (Anisi fructus) zawierające olejek eteryczny 1,5-3% zawierający 28% tłuszczu, a także białka i cukry. Wytwarza się z niego olejek anyżowy (Oleum Anisi), którego głównym składnikiem (90%) jest anetol i syrop anyżowy (anyżkowy, Sirupus Anisi).

Działanie: Owoce działają wykrztuśnie (składnik syropów), rozkurczowo, moczo- i wiatropędnie, także pobudzają laktację. Działają także w niewielkim stopniu przeciwbakteryjne. Olejek anyżowy działa: zewnętrznie odkażająco na skórę, toksycznie na pasożyty; wewnętrznie wykrztuśnie i rozkurczająco - do inhalacji, w pediatrii jako środek wiatropędny.

Arcydzięgiel litwor

Surowiec zielarski: korzeń arcydzięgla - Archangelicae radix, barwy czerwono-brunatnej, silnym zapachu. Przetwór: olejek arcydzięglowy - Oleum Archangelicae.

Skład chemiczny: olejek eteryczny do 1,5% (felandren, terpeny, pinen), kwas walerianowy, kwas angelikowy, kwas metyloetylooctowy i kwas oksypentadecylowy, seskwiterpeny, kumaryny, flawonoidy, garbniki.

Działanie: pobudza czynności wydzielnicze, działa rozkurczowo, wiatropędnie, antyseptycznie, uspokajająco.Delikatny środek napotny i wykrztuśny. Olejek stosuje się do nacieranie przy nerwobólach i bólach reumatycznych.

Kminek zwyczajny

Surowiec zielarski : owoc (Carvi fructus), w którego skład wchodzą: 2-7% olejku eterycznego (Oleum carvi). Głównymi składnikami olejku są: karwon (ok. 60%) oraz limonen (terpen)), flawonoidy, kwasy organiczne, związki białkowe i cukrowe 20%, olej tłusty. Zawiera również aldehyd kuminowy.

Olejek kminkowy destylowany z owoców to przezroczysta, żółtawa ciecz o przyjemnym zapachu i lekko piekącym smaku.

Działanie: przeciwskurczowo w obrębie przewodu pokarmowego, poprawia trawienie, wiatropędnie, sokopędnie, mlekopędnie, bakteriobójczo.

Kolendra siewna

Surowiec zielarski: z owoców kolendry (Coriandri Fructus) otrzymuje się w procesie destylacji olejek eteryczny (Oleum Coriandri), którego głównym składnikiem jest fitoncyd linalol.

Główne właściwości: rozkurczowe; wiatropędne; pobudza wydzielanie soku żołądkowego; wzmaga łaknienie; rozpuszcza cholesterol.

Fenkuł włoski

Foeniculi fructus, Foeniculi aetheroleum Surowiec zielarski: owoce. Zawierają 6% olejków, flawonoidy, związki białkowe, olej tłusty.

Działanie: wiatropędnie, przeciwkaszlowo, przeciwskurczowo, pobudza wydzielanie żółci i soku żołądkowego.

Lubczyk ogrodowy

Surowiec zielarski: korzeń (Levistici radix) zawiera przede wszystkim olejek lotny (terpeinol, estry, kwas octowy, kwas walerianowy), skrobię w dużych ilościach, cukry, żywice, kumarynę, kwasy organiczne, związki ftalidowe (pochodne kwasu ftalowego - butyloftalidy), kumaryny i furanokumaryny (m.in. bergapten i psolaren), kwasy polifenolowe (m.in. kwas kawowy i chlorogenowy), fitosterole. Odwar korzenia lubczyku wykorzystywany jest w przypadku nieżytów dróg moczowych i niewydolności nerek. Przetwory z lubczyku łagodzą też bóle menstruacyjne i działają moczopędnie.

Działanie: moczopędne, wiatropędne i wykrztuśne. Polecany w chorobach dróg moczowych oraz schorzeniach przebiegających ze zmniejszeniem wydalania moczu. W medycynie ludowej stosowany w nieżytach górnych dróg oddechowych jako środek wykrztuśny, jako lek pobudzający krwawienie miesiączkowe, a także zwiększający pobudliwość seksualną.

Dziki bez czarny

Surowcem zielarskim są kwiaty (Sambuci flos) i dojrzałe (czarne) owoce (Fructus sambuci), rzadko liście i kora. Wszystkie części rośliny zawierają toksyczny składnik zwany sambunigryną. Składnik ten po spożyciu jest rozkładany do cyjanowodoru, co powoduje poczucie słabości, niekiedy wymioty. Jednak podczas przetwarzania (suszenie, gotowanie itp.) sambunigryna ulega rozkładowi, co pozwala na stosowanie.

Zawiera: kwiaty dzikiego bzu zawierają olejki eteryczne, śluzy, związki wapnia, potasu, sodu, glinu i żelaza, glikozydy cyjanogenne, saponiny triterpenowe, flawonoidy (rutyna, kwercetyna, estragalina), garbniki. Owoce zawierają witaminy (A, B1, B2, C i J), antocyjany, olejki eteryczne, garbniki, glikozydy cyjanogenne (sambunigryna), pektyny, kwasy organiczne (octowy, jabłkowy, walerianowy, winowy i benzoesowy).

Działanie: kwiaty działają moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, wzmacniająco na naczynia krwionośne (zmniejsza kruchość naczyń włosowatych). Zewnętrznie ma zastosowanie do przemywań w stanach zapalnych oczu i gardła. Owoce działają łagodnie przeczyszczająco, moczopędnie, napotnie, przeciwbólowo, odtruwająco. W medycynie ludowej stosowany jako środek przeciw przeziębieniom, np. w postaci soku z owoców lub nalewki.

Kozłek lekarski

Surowiec zielarski : korzenie Valerianae radix. Zawierają liczne biologicznie czynne substancje: estry kwasu izowalerianowego, kwas walerenowy, waleranon, walerenal i inne.

Działanie: Kłącze i korzeń kozłka lekarskiego są stosowane w ziołolecznictwie w leczeniu zaburzeń neurowegetatywnych, jako łagodny środek uspokajający oraz ułatwiający zasypianie. Gotowe preparaty farmaceutyczne mają postać kropli zawierające alkoholowy wyciąg z kłącza (krople walerianowe), tabletek, kapsułek. Preparaty te zwyczajowo nazywa się walerianą. Wchodzi także w skład mikstur o działaniu uspokajającym.

Bobrek trójlistkowy

Surowcem lekarskim bobrka są liście Menyanthidis folium (zawartość: gorycze, glikozydy, garbniki oraz składniki mineralne, głównie jod, żelazo i mangan).

Działanie: liść bobrka ma właściwości przeciwszkorbutowe, przeciwmigrenowe i przeciwczerwiowe. Działa oczyszczająco, pobudza przywspółczulny układ nerwowy, spowalnia współczulny układ nerwowy. Ma właściwości przeczyszczające, sprzyja menstruacji, wzmacnia organizm, pobudza wydzielanie soku żołądkowego i kwasu solnego, poprawia samopoczucie psychiczne, działa przeciwzapalnie, żółciopędnie. Wzmacnia działanie gruczołów wydzielania wewnętrznego. Przeciwdziała zaparciom, wzdęciom, zapobiega niedomogom wątroby. Napary, leki itp. z bobrka trójlistkowego zalecane są przy: anemii, braku apetytu, dermatozie, gorączce naprzemiennej, niestrawności, krzywicy, szkorbucie, reumatyzmie, migrenach po posiłkach, nieregularnej menstruacji, pasożytach jelitowych, osłabieniu ogólnym.

Krwawnik pospolity

Surowiec zielarski: kwiaty (Millefolii flos), ziele (Millefolii herba). Ziele ma przyjemny, aromatyczny zapach i gorzki smak. Olejek eteryczny (Millefolii oleum) zawiera związki azulenowe, ponadto roślina zawiera cholinę, flawonoidy, garbniki, kwasy: mrówkowy, octowy, izowalerianowy, gorzki glikozyd achilleinę oraz sole mineralne (zwłaszcza sole cynku i magnezu).

Działanie: przeciwzapalne, przeciwkrwotoczne, bakteriostatyczne i nieznaczne przeciwskurczowe. Ziele pobudza również czynności wydzielnicze przewodu pokarmowego, wzmaga wydzielanie soków trawiennych i żółci. Dawniej sporządzano napar na krwotoki wewnętrzne. Dziś ziele krwawnika stosuje się wewnętrznie głównie w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych objawiających się brakiem apetytu, wzdęciami, kurczami jelit, niestrawnością oraz, ze względu na działanie przeciwzapalne, w chorobie wrzodowej. Krwawnik można też stosować zewnętrznie w celu łagodzenia stanów zapalnych skóry i błon śluzowych oraz na rany, aby przyspieszyć gojenie.

Arnika górska

Surowiec zielarski: koszyczki arniki (Arnicae anthodium), susz używany w medycynie, kłącza (Rhizoma Arnicae).

Skład chemiczny: flawonoidy, laktony seskwiterpenowe (helenalina, dwuhydrohelenalina), trójterpeny, olejek eteryczny, irydoid, fenolokwasy wolne i związane, aminy, fitosterole.

Działanie: zewnętrznie na krwiaki, stłuczenia, obrzęki pourazowe, oparzenia.

Bylica piołun

Surowiec zielarski: ziele piołunu (Absinthii herba), liść piołunu (Folium Absinthii). Piołun zawiera olejek lotny składający się głównie z tujonu i tujolu oraz azulenu, ponadto związki goryczkowe, flawonoidy i garbniki.

Działanie: pobudza funkcje wydzielnicze przewodu pokarmowego, zwiększa apetyt, działa żółciopędnie i odkażająco oraz jest środkiem przeciwrobaczym. Odwar z ziela można także stosować zewnętrznie przy zwalczaniu pasożytów skóry (wszy, świerzbowce), gdyż działa na nie toksycznie. Stosowany jako lewatywa zwalcza owsicę. Ma silne działanie.

Nagietek lekarski

Calendulae anthodium Surowiec zielarski: Kwiaty brzeżne (języczkowe) nagietka (bez dna kwiatostanowego) - Flos Calendule (Flos sine calicis)

Skład: olejek eteryczny do 0,02%, flawonoidy, kartenoidy, związki trójterpenowe (saponzydy): arnidiol i faradiol, śluzy, związki żywicowe, gorycze, kwas jabłkowy i inne.

Działanie: Zewnętrznie stosuje się zwykle alkoholowe i olejowe wyciągi z kwiatów nagietka, ponieważ podstawowe związki czynne nie rozpuszczają się w wodzie. Podaje się je w różnych uszkodzeniach skóry, jak kontuzje, rany, wrzody, stłuczenia i obtarcia naskórka, a także w owrzodzeniach żylakowych, zapaleniu skóry, żylakach odbytu, oparzeniach, ranach pooperacyjnych, odmrożeniach, wysypkach skórnych i innych. Przetwory z nagietka stosuje się do celów kosmetycznych w postaci maseczek, mleczka, kremu, pasty, szamponu i olejku na cerę suchą, łuszczącą się i skłonną do infekcji, zaczerwienienia i pękania. Stosuje się również na błony śluzowe jako środek przeciwzapalny i bakteriobójczy, przeciw rzęsistkom (irygacje i tampony), a nawet we wczesnych stanach nowotworowych w porozumieniu z onkologiem.

Rumianek pospolity

Surowiec zielarski: koszyczek rumianku - Chamomillae anthodium (syn. Flos Chamomillae). Zawiera olejek eteryczny (od 0,3 do 1,2%), w którego skład wchodzi chamazulen, α-bisabolol, spiroeter. Surowiec zawiera także flawonoidy, związki kumarynowe, śluz, cholinę, sole mineralne.

Przetwór: olejek rumiankowy - Oleum Chamomillae, w handlu jako Azulan.

Działanie: w medycynie i kosmetyce używa się olejku. Najczęściej jest stosowany doustnie jako środek przeciwzapalny i przeciwskurczowy układu pokarmowego, ma też działanie przeciwalergiczne. Użyty zewnętrznie przeciwdziała stanom zapalnym skóry. Stosowany wewnętrznie w nieżycie jelit i żołądka, zewnętrznie na owrzodzenia skóry, hemoroidy, rumień, oparzenia słoneczne i termiczne I i II stopnia.

Cykoria podróżnik

Surowiec zielarski: całe ziele, same płatki lub korzeń (Cichorii radix). Zawierają glikozyd intubinę, dużo inuliny (ok. 40%), laktucynę, pektynę, cholinę, taraxasterol, sole mineralne i śladowe ilości olejków eterycznych.

Działanie: korzeń łagodnie pobudza wytwarzanie soku żołądkowego, żółci oraz ma działanie moczopędne. Jest to stosowny w wielu mieszankach ziołowych do leczenia zaburzeń trawienia i przy ogólnym osłabieniu.

Kocanki piaskowe

Surowiec zielarski: Kwiaty Helichrysi inflorescentia. Zawierają glukozydy, karotenoidy, fitosterole, kwasy organiczne, garbniki i olejek eteryczny.

Działanie: Odwar z kocanek działa z powodzeniem w schorzeniach wątroby, szczególnie powstałych na tle niedostatecznego wytwarzania żółci, w stanach zapalnych i skurczowych dróg żółciowych. Kocanki stosowano także w niedokwaśności soku żołądkowego, a tym samym w zaburzeniach trawienia. Helichryzyna pobudza apetyt. Stosowana jest również przy reumatyzmie, podagrze. Działają żółciopędne, moczopędnie, przeczyszczająco i pobudzająco na czynności żółciowe.

Nawłoć pospolita

Virgaureae herba Surowiec zielarski zawiera garbniki, kwasy organiczne, saponiny, olejki eteryczne oraz flawonoidy, wśród których najważniejsze to: rutyna i kwercetyna.

Działanie : moczopędne, ściągające, przeciwzapalne. Wewnętrznie jest stosowana przy stanach zapalnych dróg moczowych, kamicy nerkowej, skazie moczanowej, pomocniczo w chorobach reumatycznych, nadciśnieniu. Zewnętrznie przy trudno gojących się ranach i owrzodzeniach skóry, stanach zapalnych jamy ustnej i gardła.

Mniszek pospolity

Surowiec zielarski: ziele - Taraxaci herba, korzeń -Taraxaci radix. Korzeń mniszka do celów leczniczych należy zbierać jesienią.

Skład: sok mleczny znajdujący się we wszystkich częściach mniszka zawiera inulinę, kwas krzemowy i lakton (laktukopikryna) , witaminy z grup A, B, C, D.

Działanie: kwiat działa moczopędnie. Jego korzeń zawiera sporo soli mineralnych, zwłaszcza potasu, kwasy organiczne, sterole, różne związki cukrowe, na przykład inulinę, substancje goryczowe (taraksacyna), cholinę. Odwar z korzeni lub nalewka pomagają w schorzeniach dróg żółciowych i kamicy żółciowej oraz przy wszystkich problemach wątrobowych. Pomaga przy kłopotach trawiennych. Dzięki interferonowi podnosi odporność organizmu, powinni więc go spożywać anemicy. Obniża poziom cholesterolu, pomaga w leczeniu miażdżycy, początków cukrzycy, otyłości, reumatyzmu i gośćca. Zalecany jest również przy chorobach skóry. Podnosi sprawność seksualną kobiet i mężczyzn.

Pokrzyk wilcza jagoda

Belladonnae folium Surowiec zielarski : Roślina, a w szczególności jagody, zawiera alkaloid atropinę oraz hyoscyaminę, i skopolaminę, poza tym flawonoidy kwercetynę, kemferol, garbniki, kwasy organiczne.

Działanie : Produkowane z pokrzyku preparaty zmniejszają napięcie mięśni gładkich, działają hamująco na układ nerwowy przywspółczulny, rozszerzają źrenicę oka, zmniejszają wydzielanie wszystkich gruczołów. Znajdują zastosowanie w okulistyce podczas badania oka (atropina), a także do leczenia kaszlu, kolki nerkowej i żółciowej, astmy i schorzeń żołądkowo-jelitowych

Babka lancetowata

Surowiec zielarski: stanowią liście - Folium Plantaginis (Plantaginis lanceolatae folium) lub cała roślina (Herba Plantaginis). Rzadziej stosuje się korzeń lub nasiona.

Działanie: sok z babki jest lekiem śluzowym i powlekającym. Również napary i odwary działają przeciwzapalnie w jamie ustnej, gardle i przewodzie pokarmowym. Działanie przeciwzapalne i niszczące bakterie zawdzięczamy irydoidom a osłonowe związkom śluzowym. Wyciągi z babki mają również nieznaczne właściwości wykrztuśne i regenerujące nabłonek. Lekko rozkurczają mięśnie gładkie dróg oddechowych. Stosowane są przeciwko kaszlowi (także u palaczy), chrypce, w stanach zapalnych z utrudnionym odkrztuszaniem i zalegającą wydzieliną. Odwar lub sok stosuje się również zewnętrznie. Działa on antyseptycznie, przyspiesza gojenie się ran i regenerację naskórka. Istotne są tu takie składniki jak związki krzemu, garbniki, sole potasu, magnezu i cynku. Rozcieńczony sok lub odwar stosuje się do okładów, przemywań i irygacji.

Lawenda wąskolistna

Surowiec zielarski: Kwiat lawendy - Lavandulae flos, Przetwór: olejek lawendowy - Oleum Lavandulae.

Skład chemiczny: Kwiaty zawierają przede wszystkim olejek eteryczny (w jego skład wchodzą: linanol, gerianiol, furfurol, pinen, cyneol, borneol) oraz barwniki (antocyjany), garbniki, cukry, związki mineralne.

Działanie: Zarówno surowiec jak i olejek mają działanie przeciwskurczowe, uspokojające i antyseptyczne. Jako środek żołądkowy działa wiatropędnie i uspokakająco, jednocześnie poprawiający trawienie.

Majeranek ogrodowy

Surowiec zielarski : Ziele majeranku - Majoranae herba

Produkt : Olejek majerankowy - Oleum Majoranae. Roślina zawiera od 0,7 do 3,5% tego olejku eterycznego, którego głównymi składnikami są terpinen, terpinenol, terpineol i borneol. Ziele zawiera także alkohole, seskwiterpeny i związki garbnikowe. Młode, świeże pędy zawierają sporo rutyny (witamina P)- do 128 mg% i kwas askorbinowy do 44 mg%.

Działanie : reguluje trawienie, pomaga w nieżycie żołądka i chorobach układu pokarmowego. Ze względu na dużą zawartość garbników (do 1% w suchym zielu) zalecany przy biegunkach. Herbatka z ziela ma właściwości uspokajające. Olejek bywa używany do inhalacji przy nieżytach górnych dróg oddechowych.

Melisa lekarska

Surowiec zielarski: liść melisy -Melissae folium

Przetwór: olejek melisowy - Oleum Melisse

Działanie:

ma działanie uspokajające, stosowana też w bezsenności, depresji oraz nerwicy

pomaga w bólach głowy, bólach menstruacyjnych i zespole przewlekłego zmęczenia

zmniejsza wzdęcia i gazy, pomaga przy rozstrojach żołądka i przewodu pokarmowego

zmniejsza napięcie jelita grubego, rozkurcza mięśnie gładkie jelit, działa przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo

pomaga w wywołaniu menstruacji

podczas gorączki schładza organizm

pobudza trawienie, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego

zwalnia napięcie obwodowych naczyń krwionośnych, odpręża i regeneruje system nerwowy

maść z melisy łagodzi zranienia i ukąszenia przez owady

kompresy likwidują bolesne obrzęki

inhalacje pomagają przy atakach alergii i kaszlu

stosuje się ją również do płukania jasnych włosów przy wypadaniu i łupieżu

Mięta pieprzowa

Surowiec zielarski : Liść mięty pieprzowej (Menthae piperitae folium), którego głównymi składnikami są: olejek miętowy, kwas askorbinowy (25 mg%), karoten (do 40 mg%), rutyna (14 mg%), apigenina, betaina, kwas oleanowy i ursulowy.

Przetwór : olejek miętowy (Oleum Menthae piperitae), w skład którego wchodzą: mentol (monoterpen), który oddziaływuje na receptory zimna, wywołując uczucie chłodu; mentofuran, menton, octan mentolu, walerianian mentolu, felandren, pinen, cyneol, piperyton, jasmon, garbniki (6-12%), flawonoidy.

Działanie : Liście zwiększają wydzielanie soku żołądkowego, pobudzają wytwarzanie żółci, usprawniają pracę jelit. Stosowane są jako środek wiatropędny, przy zaburzeniach trawienia, w schorzeniach wątroby i dróg żółciowych. Mają także właściwości przeciwbakteryjne i nieznacznie uspokajające. Olejek miętowy ma podobne, ale silniejsze działanie, szczególnie jako środek odkażający i uspokajający. Stosowany zewnętrznie w nieżycie nosa, do inhalacji przy nieżytach gardła i oskrzeli. Stanowi także składnik preparatów do użytku wewnętrznego przy zapaleniu dróg żółciowych i w schorzeniach wątroby lub jelit.

Szałwia lekarska

Surowiec zielarski : Liście (Salviae folium) szałwii zawierają od 2,5 do 3% olejku lotnego, który zawiera m.in. tujon, cyneol, kamforę i pinen. Ponadto szałwia zawiera garbniki, flawonoidy, kwasy organiczne, gorycze, duże ilości witaminy B1 (ok. 850 mg%), witaminy PP oraz karoteny (witaminy A) i duże ilości witaminy C.

Działanie : Poprawia pracę układu trawiennego, obniża poziom cukru we krwi, a napary z szałwii łagodzą zapalenia gardła i skóry. Ponadto działa kojąco na depresję, zmęczenie, wyczerpania. Napar z szałwii stosuje się przy nadmiernym poceniu nocnym, zwłaszcza u gruźlików i neurotyków. Dzięki bakteriobójczym właściwościom stosuje się szałwię także zewnętrznie do płukania jamy ustnej, gardła, przy ropnym zapaleniu dziąseł, pleśniawce i przy anginie. Napar szałwii stosuje się także do okładów na trudno gojące się rany, owrzodzenia żylakowate nóg a także jako dolewkę do kąpieli w chorobach reumatycznych, wysypkach i innych schorzeniach skórnych.

Tymianek zwyczajny

Thymi herba Ziele tymianku zawiera od 0,75 do 3,5% olejku, którego głównym składnikiem jest tymol i karwol.

Ma działanie bakterio- i grzybobójcze oraz wykrztuśne.

Konwalia majowa

Kwiatostan wraz z liśćmi - Inflorescentia Convallariae i samo ziele zbierane przed kwitnieniem - Convallariae herba (Herba Liliorum convallium). Niektóre farmakopee uznają też za surowiec suszone lub świeże kwiaty i kłącza. Surowca używa się w stanie świeżym lub po wysuszeniu do produkcji nalewek. Nalewka z ziela konwalii Tinctura Convallariae titrata (w Polsce produkowana przez Herbapol) wchodzi w skład kropli nasercowych Cardiol, Cardiol C, Kelicardina, Neocardina, Guttae cardiaceae (Lab. Gal. Cefarm). Z ziela wytwarzane są także preparaty Convalatoxinum, Cardiosan i drażetki Convafort[46].

Działanie Nasercowe, ale i silnie (śmiertelnie) trujące przy przedawkowaniu. Konwalatoksyna wykazuje najsilniejsze działanie na mięsień sercowy spośród wszystkich znanych glikozydów, działa 10-krotnie silniej od digitoksyny pozyskiwanej z naparstnicy[47]. Wzmacnia siłę skurczy serca (efekt inotropowy dodatni), zmniejszając równocześnie częstość skurczów mięśnia sercowego (efekt chronotropowy ujemny) i zwalniając tętno oraz zwiększa pobudliwość mięśni komór serca (efekt batmotropowy dodatni)[48]. Stosowana jest w początkowych stadiach niewydolności krążenia[15]. Preparaty konwalii podawane są w celu wzmocnienia pracy serca u osób w podeszłym wieku oraz lekkich zaburzeniach pracy serca na tle nerwicowym u kobiet w okresie menopauzalnym, a także u osób cechujących się nadwrażliwością na inne preparaty nasercowe. Działa szybko, lecz krótko i nie kumuluje się (glikozydy konwalii praktycznie nie wiążą się z białkami osocza i szybko ulegają wydaleniu z organizmu, w przeciwieństwie do innych glikozydów nasercowych). Konwalia ma również właściwości moczopędne i słabe uspokajające[46]. Saponina konwalaryna działa łagodnie przeczyszczająco, drażniąc jednak śluzówkę żołądka[17]. Esencja ze świeżego, kwitnącego ziela wykorzystywana jest w homeopatii[13]. Konwalia stosowana jest również w leczeniu niewydolności krążenia w weterynarii[18] w postaci leków homeopatycznych[16].

Perz właściwy

Surowiec zielarski : kłącze (Graminis rhizoma) zawiera takie składniki, jak: inulina, saponiny, olejki eteryczne, kwasy organiczne, śluzy, cukry, krzemionkę, duże ilości węglowodanów, sole mineralne (zwłaszcza potas i żelazo), witaminę C).

Działanie : moczopędne, przeciwbakteryjne, przeciwgorączkowe, żółciopędne. Największe zastosowanie znajduje w leczeniu chorób przemiany materii, jako tzw. ziółko czyszczące krew - w leczeniu choroby reumatycznej, dny moczanowej, trądziku i w początkowych stadiach cukrzycy. Używa się go po zatruciach, gdy trzeba z organizmu jak najszybciej usunąć trucizny, jak również po przebytych zakażeniach. Wchodzi w skład wielu mieszanek ziołowych. Stosowany jest także w leczeniu nieżytów górnych dróg oddechowych, przy obrzękach wątroby, zmniejszonym wydzielaniu żółci, kamicy żółciowej, hemoroidach. Najczęściej stosowany jest w postaci odwaru.

---