1) Przedmiot i funkcje socjologii

Socjologia ukształtowała się jako nauka akademicka stosunkowo niedawno, bo dopiero w XIX stuleciu. Przedmiotem socjologii są zjawiska i procesy zacho­dzące w różnych formach zbiorowego życia ludzi. Socjologia bada.: a) instytucje, jak rodzina, wychowanie, prawo, religia, nauka, sztuka, polityka, przemysł itp., b) zbiorowości małe grupy społeczne, grupy zawodowe, tłum, publiczność, zbiorowości terytorialne takie, jak wieś, miasto, naród itp., c) procesy industrializacji, urbanizacji, migracje, ruchliwość społeczną masową komunikację i masową kulturę, demo­kratyzację życia społecznego, procesy dezorganizacji społecznej, jak alkoholizm, rozwody, przestępczość d) stosunki styczności społeczne, działania społeczne, oddziaływania wzajemne (interakcje), więź, konflikty, struktury społeczne e) zjawiska kulturowe normy, wartości, cele kulturowe, kontrolę społeczną. Wyróżnić można następujące ogólne teorie socjologiczne: a) teoria struktur społecznych, określana też jako statyka społeczna ustala zależności funkcjonalne między zjawiskami spo­łecznymi; b) teoria zmiany albo dynamika społeczna formułuje pra­wa zmian kierunkowych i następstwa zdarzeń, c) teoria zachowania się jednostek, która ustala prawa ludzkich reakcji na bodźce z zewnątrz, d) teoria zachowania się zbiorowości badająca reakcje wielkich mas ludzkich, jak tłumy, klasy społeczne, publiczności, na określone zda­rzenia

5) Mechanizmy oddziaływania kultury na życie społeczne

Oddziaływanie kultury na życie społeczne dokonuje się poprzez cztery główne mechanizmy, 1. Kultura w każdym społeczeństwie reguluje sposób zaspokojenia popędów i skłonności, „socjalizuje" człowieka, czyniąc zeń istotę społecz­ną. To w wyniku procesu socjalizacji człowiek poznaje nawyki i wzory zacho­wania się w różnych sytuacjach społecznych 2. Kultura ustanawia systemy wartości i kryteria określające hierar­chie wartości. Istnieją różne hierarchie wartości, jedne zbiorowości bardziej cenią pieniądze bądź sukces osobisty, inne honor czy możliwość samorealizacji. 3 Kultura ustala wzory zachowania się, reagowania w określonych sytuacjach. Każda kultura określa, jakie zachowanie uznane jest za, przy­zwoite, jakie zaś za niedopuszczalne i karane. Wzory te obejmują zachowa­nia w sytuacjach ważnych dla zbiorowości i człowieka: ceremonie, obrzędy religijne. 4. Kultura ustala modele społeczne i ideały. Model jest w tym znacze­niu czymś, co jest naśladowane.

6)Cechy kultury masowej i warunki jej rozwoju

Wpłynęła na powstanie aglomeracji; pojawienie się szukanie czasu, możliwość technicznego przekazu prasa, radio, telewizja. Charakteryzuje się specyficznymi właściwościami; wprowadza standaryzację treści; przekształciła się w działalność biznesową (rywalizacja a popularność między różnymi producentami; element humorystyczny; wątek sensacyjny; seksualno-romansowy; w sentymentalny; personalny

8) Typy osobowości społecznej

Jedną z pierwszych i najbardziej znanych koncepcji typów osobowości jest klasyfikacja Hipokratesa , który wyróżnił cztery typy osobowości : sangwinik - to człowiek łatwo zapalający się , ale szybko gasnący , żywego usposobienia , aktywny ale niewytrwały , rozpraszający się i zmieniający swoje działania , łatwo poddający się silnym uczuciom radości, choleryk: to człowiek równie pobudliwy ale w przeciwieństwie do sagawinika wpływowy w działaniu i uczuciach flegmatyk -człowiek mało pobudliwy , nie ulegający gwałtownym uczuciom i nie podejmujący łatwo nowych działań melancholik - człowiek słabo reagujący uczuciowo i mało aktywny zachowujący sympatie lub urazę

9) Opisowe i wartościujące znaczenie słowa konformizm

Proces włączania się jednostki do życia społecznego, utożsamiania się z innymi ludźmi, który prowadzi do poczucia przynależności do grupy. Konformizm z reguły definiuje się jako zmianę zachowania lub opinii danej osoby w wyniku wpływu jakiejś osoby albo grupy ludzi. Z punktu widzenia jednostki jest to często mechanizm zmu­szający ją do rezygnacji z własnego „ja", z punktu widzenia społeczeństwa jest to mechanizm umożliwiający w miarę bezkonfliktowe życie społeczne. Dzieje się tak, ponieważ zachowanie innych ludzi stanowi jedyną wskazówkę, co do właściwego sposobu działania. Gdy człowiek nie wie, jak postępować w określonej sytuacji, polega przede wszystkim na obserwacji innych ludzi, którzy stanowią w tym przypadku podstawowe źródło informacji. Konformizm wynikający z potrzeby uzyskania informacji jest jednym z podstawowych sposobów zachowywania się podobnie jak inni ludzie. Daje nam możliwość funkcjonowania w społeczeń­stwie, nauczenia się podstawowych wzorów zachowań. Jako istoty społeczne chcemy być lubiani i akceptowani. Możemy dokonać rozróżnienia trzech typów zachowań konformistycznych: ulegania, identyfikacji i internalizacji. Uleganie jest efektem zachowania jednostki motywowanej przez chęć uzyskania nagrody albo uniknięcia kary. Identyfikacja motywem działania w tym przypadku staje się pragnienie jednostki, aby być podobną do osoby, od której pochodzi oddziaływanie. Internalizacja następuje poprzez zaakcepto­wanie poglądów, wzorów zachowań i wartości innych osób i włączenie ich w nasz system wartości, wyobrażeń, ocen i zachowań. Pozytywna funkcja mechanizmów decydujących o konformistycznych zachowaniach ludzi w wyniku procesu socjalizacji polega niewątpliwie na przystosowaniu człowieka do życia w społeczeństwie.. Biorąc pod uwagę mechanizm konformizmu społecz­nego, możemy wyjaśnić przyczyny ulegania modzie, reklamie, środkom masowego przekazu.

10) Anomia i mechanizmy przystosowania się jednostki do sytuacji anomii

Jeśli ludzie przychodzą z środowiska o sztywnej kontroli, zapewniającej jednak orientację w świecie dobra i zła, do środowiska, które oferowało znacznie większy zakres swobody z niejasnymi jednak granicami, w którym łatwo się moralnie zagubić to procesom takim towarzyszą rozmaite wykolejenia, jak alkoholizm, prostytucja. Dewiacje jako odchylenia od obowiązujących norm w skali masowej są nieuniknionym kosztem szybkich przemian społecznych. Przez anomię rozumiemy taką sytuację społeczną, w której jednostki w masowej skali zatracają zdolność odróżnienia dobra od zła, co jest świadectwem głębokie­go kryzysu społecznego. Obok przemian społecznych przyczy­ną anomii może być także rewolucja, wojna domowa, kryzys gospodarczy Anomia, co warto zaznaczyć, jest cechą struktury społecznej, która mani­festuje się w zachowaniu jednostki, nie zaś cechą jednostki, która łamie normy (dewiacja). Anomia jest stanem względnego zaniku norm w społeczeństwie bądź rozpowszechnienia się licznych norm, wskutek czego postępuje ona tak, jak gdyby żadne nakazy nie obowiązywały. Współcześnie anomię rozpatruje się raczej z perspektywy psychologicznej jako zagubie­nie i wykorzenienie jednostki wywołane przez społeczeństwo.

11) Co to jest grupa społeczna ? 14) Składniki grupy społecznej

W potocznym myśleniu grupą czy zbiorowością określa się jakikolwiek zbiór ludzi. Natomiast socjolog uzna za grupę społeczną tylko taki zbiór ludzi, który spełnia następujące kryteria: 1. Między członkami zbioru występują interakcje, które przebiegają wedle ustalonych wzorów. Osoby będące członkami grupy pozostają ze sobą w „ustalonych stosunkach społecznych" - kryterium obiektywne. 2. Osoby podejmujące ze sobą interakcje same określają się jako członko­wie grupy, „uważają się za grupę" - kryterium subiektywne. 3. Jednostki pozostające w interakcjach określane są przez innych jako „członkowie grupy" - kryterium subiektywne. Granice grupy nie są ustalone raz na zawsze. O tym, że mamy do czynienia z grupą społeczną świadczy: • komunikacja członków grupy ze sobą; • uporządkowanie interakcji, nadanie im odpowiedniej struktury, co wyraża się zróżnicowaniem statusów i ról ludzi tworzących grupę; • podzielanie przez nich pewnych norm, celów i wartości, « poczucie przynależności do grupy i odczuwanie tożsamości. Socjolog mianem grupy społecznej określa więc taki zbiór ludzi, mię­dzy którymi zaistniała chociaż na krótko więź społeczna.

12) Proces socjalizacji i jego znaczenie

Człowiek jest istotą społeczną, ukształtowaną przez kulturę w procesie socjalizacji. Efektem procesu socjalizacji są określone cechy osobowości, postawy, poglądy, respekt dla norm i wartości powszechnie akceptowanych. Człowiek rodzi się w rodzinie jako istota biologiczna, dopiero pod wpły­wem kultury danego społeczeństwa staje się istotą społeczną. Od pierwszej chwili po narodzeniu jednostka znajduje się pod silnym wpływem istniejących przedmiotów, poglądów, wierzeń, ustalonych sposobów zachowania, ideałów. Proces, który wprowadza jednostkę w życie społeczne, uczy ją zachowa­nia i porozumiewania się według ustalonych wzorów, zwie się procesem socjalizacji. W procesie socjalizacji człowiek uczy się panowania nad popędami i potrzebami, a także zaspokajania ich w sposób przyjęty w danym społe­czeństwie. Internalizacja stanowi podstawowy mechanizm przejmowania w procesie socjalizacji wzorów zachowań, norm i wartości. Socjalizacja ma również ogromne znaczenie w kształtowaniu systemu wartości i hierarchii potrzeb, które wyznaczają aspiracje człowieka. W procesie socjalizacji jednostka uczy się również odgrywania ról spo­łecznych. Oznacza to, że zdobywa umiejętność spełniania oczekiwań innych oraz przystosowywania swojego zachowania do postępowania innych ludzi. Dzięki socjalizacji człowiek zdobywa zatem podstawowe umiejętności potrzebne mu do funkcjonowania w danej społeczności, czego rezulta­tem staje się sprawność podejmowania przez jednostkę różnego rodzaju działań społecznych. W procesie socjalizacji uczy się człowieka umiejętności porozumiewa­nia z innymi ludźmi za pomocą symboli i języka, co odróżnia go od świata zwierzęcego. Umiejętność komunikacji stanowi istotny warunek kształtowania człowieka jako istoty społecznej. W przedstawionej powyżej koncepcji socjalizacja rozumiana jest jako proces, który kształtuje osobowość człowieka i przystosowuje go do życia w zbiorowości. W procesie tym ogromną rolę odgrywa mechanizm konformizmu społecznego (internalizacji), który powoduje, iż pewne zacho­wania, wartości, potrzeby, sposoby porozumiewania czy umiejętności skłonni jesteśmy traktować jako własne, jako coś naturalnego

13) Socjalizacja pierwotna i socjalizacja wtórna

Socjalizacja pierwotna obejmuje kilka okresów rozwojowych człowieka, które różnią się od siebie przede wszystkim stopniem uzależnienia jego zachowań od innych oraz czynnikami pobudzającymi jego rozwój. Jak wskazują niektórzy badacze, w pierwszym okresie rozwoju dziecko pobudzane jest nie przez słowa, ale przez oddziałujące na nie przedmioty. W tym okresie rozpoczyna się już proces utrwala­nia zachowań społecznych poprzez czynne eksperymentowanie dziecka oraz proste operacje myślowe. Następny etap w życiu człowieka stanowi okres systematycznego opanowywania wiedzy i umiejętności społecznych. Uczenie się, jako praca umysłowa, rozwija poziom intelektualny, rozbudowuje strukturę wiedzy człowieka, doskonali umiejętności podejmowania działań społecznych. W tym okresie następuje formowanie się systemu wartości, potrzeb i celów jednostki. Ważnym okresem w życiu każdego człowieka jest jego wejście w świat instytucji. Jest to taki etap w procesie socjalizacji, w którym człowiek uświadamia sobie swą pozycję społeczną oraz swą odrębność (tożsamość osobis­tą), w których dokonuje się wtórna socjalizacja jednostki. Ludzie wchodzą codziennie w kontakty z wieloma instytucjami i organizacjami, które wymaga­ją od nich odpowiednich zachowań i cech.

15) Rodzaje grup społecznych

We współczesnych społeczeństwach odnajdujemy ogromną różno­rodność grup społecznych. Różne też kryteria wykorzystuje się do klasyfiko­wania grup — liczebność zbioru, struktura grupy, typ więzi społecznej, stopień formalizacji stosunków grupowych, stopień trudności wejścia do grupy, trwałość grupy. Najbardziej oczywisty podział, biorący za podstawę liczebność zbioru tworzącego grupę to podział na grupy małe i duże. Rodzaj więzi społecznej pozwala na wydzielenie grup pierwotnych i wtórnych. Grupa pierwotna (rodzina, grupa sąsiedzka). Wszystkie te grupy są małe, związki między ich członkami polegają na kontaktach face to face, na stycznościach bezpośrednich, osobistych. Wywierają one szczególną rolę w proce­sie socjalizacji poprzez uczestnictwo w grupach pierwotnych człowiek uczy się wzorów funkcjonowania w grupie, współdziałania z innymi członkami grupy. Pojęcie grupy wtórnej, w której występuje izolacja członków i anonimowość, przewaga styczności pośrednich, rzeczowych, stajemy się ich członkami później niż członkami grup pierwotnych. Stosunki w grupie społecznej mogą mieć charakter spontaniczny — nieformalny, bądź ściśle określony. Z punktu widzenia trwałości grupy wyróżnia się grupy krótkotrwałe, np. grupa towarzyska i grupy trwałe, np. rodzina, grupy rodowe. Typologią o istotnym znaczeniu teoretycznym jest podział na wspól­notę i zrzeszenie Wspólnota stanowi wcześniejszą postać grupy, spo­łecznej, zrzeszenie powstaje na jej podłożu. Wspólnota jest bądź grupą naturalną, bądź dąży do odtwarzania swego składu w sposób natural­ny. Zakres jej życia grupowego jest szeroki bez ścisłych ograniczeń. Zrzeszenia są grupami wyspecjalizowanymi, koncentrują się na określonej dziedzinie działalności ludzkiej — nauce, religii, gospodarce, polityce.

16) Rodzina i jej funkcje

Rodzina jest podstawową mikrostrukturą społeczną. Zawsze realizowała podobne cele wydawanie na świat dzieci i socjalizacja nowych pokoleń, które tylko poprzez wychowanie w rodzinie mogły rozwinąć się w wartościowe osobowości społeczne. Rodzina: 1. obejmuje uznany społecznie typ trwałego obcowania płciowego, 2. obejmuje określoną instytucjonalną formę małżeństwa, 3. zawiera pewien system nomenklatury wyrażającej stosunki pokre­wieństwa i dziedziczenia, 4. jest jednostką gospodarującą, zapewniającą swym członkom utrzymanie i opiekę. 5. zaspokaja potrzeby materialne i przygotowuje swych członków do samodzielnego życia, 6. jest grupą mieszkającą wspólnie, tworzącą jedno gospodarstwo domowe, która może obejmować dwa a nawet trzy pokolenia. FUNKCJE RODZINY Rodzina jest także podstawową instytucją społeczną, poprzez którą dokonuje się regulacja współżycia seksualnego, prokreacja, wyznacza­ne są systemy pokrewieństwa, zasady dziedziczenia majątku, współpra­ca i współdziałanie w ramach gospodarstwa domowego. Istnieją przy­najmniej trzy funkcje, które może realizować tylko rodzina. Są one niezbędne dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania społeczeństwa prokreacja, socjalizacja i funkcja miłości. Funkcje instytucjonalne to 1) funkcja prokreacyjna lub biologiczna, podtrzymująca ciągłość społeczeństwa. 2) funkcja ekonomiczna, polegająca na dostarczaniu dóbr material­nych rodzinie, 3) funkcja opiekuńcza, zabezpieczanie członków rodziny w określo­nych sytuacjach życiowych, gdy sami nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb - opieka nad małymi dziećmi, ludźmi starymi, chorymi, inwa­lidami, 4) funkcja socjalizacyjna wprowadzanie członków rodziny w życie społeczne i przekazywanie im wartości kulturowych, 5) funkcja stratyfikacyjna sytuowanie członków rodziny w struk­turze społecznej, w określonych klasach i warstwach społecznych, 6) funkcja integracyjna społeczna kontrola zachowań poszczegól­nych członków rodziny. Jako funkcje osobowe: 1) funkcję małżeńską zaspokajanie potrzeb życia intymnego mał­żonków 2) funkcję rodzicielską zaspokajanie potrzeb uczuciowych rodzi­ców i dzieci, 3) funkcję braterską zaspokajanie potrzeb uczuciowych rodzeń­stwa.

17) Rodzaje więzi społecznej

1. Liczba partnerów w małżeństwie: - małżeństwo monogamiczne - dwoje partnerów, - małżeństwo poligamiczne więcej niż dwoje partnerów występu­je w dwóch wersjach: poligynia związek jednego mężczyzny z wieloma kobieta, poliandria związek jednej kobiety z wieloma mężczyznami. 2. Zakres wyboru małżonka: - endogamia wybór współmałżonka w ramach własnej zbiorowości etnicznej, religijnej, klasowej, terytorialnej, - egzogamia wybór małżonka poza własną zbiorowością. 3. Typ władzy wewnątrzrodzinnej: - rodzina matriarchalna władza należy głównie do matki i żony, - rodzina patriarchalna władza i prestiż należą głównie do ojca i męża, - rodzina partnerska model jaki ukształtował się współcześnie, wówczas, gdy kobieta i mężczyzna dzielą prawa i obowiązki wyni­kające z uczestnictwa w życiu rodzinnym. 4. Wzory dziedziczenia nazwiska, prestiżu i majątku: - małżeństwo matrylinearne dziedziczenie w linii matki, - małżeństwo patrylinearne dziedziczenie w linii ojca. 5. Miejsce zamieszkania po ślubie: - małżeństwo matrylokalne młodzi zamieszkują w domu rodzinnym żony, - małżeństwo patrylokalne młodzi zamieszkują w domu rodzinnym męża, małżeństwo neolokalne występuje najczęściej w nowoczesnych społeczeństwach, młodzi zamieszkują osobno, we własnym domu

18) Pojęcie struktury społecznej

Osoby interesujące się problemami społecznymi mają z pewnością jakieś wyobrażenie o społeczeństwie, w którym żyją, o tym z jakich grup się składa, która z tych grup jest ważniejsza, np. z punktu widzenia znaczenia politycz­nego czy ekonomicznego. Współczesna nauka dostarcza wielu informacji o społeczeństwie i jego strukturze. Wszelkie rozważania na temat zróżnico­wania społeczeństwa pod względem majątkowym czy zawodowym, zależnoś­ci między poszczególnymi grupami społecznymi, dystansów społecznych i procesów zbliżenia między zbiorowościami mieszczą się w problematyce struktury społecznej. Jak pisze Stanisław Ossowski „system stosunków, który stanowi stru­kturę społeczną, daje się sprowadzić do trzech kategorii stosunków: zależności wzajemnych wynikających z podziału pracy, tzn. z podziału funkcji, stosunków zależności jednostronnych i wreszcie stosunków dystansu, więzi i antagonizmów społecznych".

19) Modele struktury społecznej

W sposobie funkcjonowania życia społecznego warto uwzględniać takie elementy struktury społecznej, które są wyodrębnione i przeciwstawione innym grupom i zbiorowością w związku z podziałem dóbr. Pozwala to na wprowadzenie do rozważań i analiz struktury np. społecznej kategorii „interesów" grupowych. Inny aspekt analizy struktury społeczeństwa to ujęcie funkcjonalistyczne, gdzie podstawowym założeniem jest to, że dominującą więzią jest więź organizacyjna. W tej koncepcji widzimy społeczeństwo podzielo­ne na pewną liczbę warstw różniących się funkcjami, jakie pełnią w ży­ciu społecznym. Innym wariantem analizy struktury społeczeństwa są teorie elit władzy, gdzie cechą różnicującą jest władza. Większość teoretyków zajmujących się elitami władzy łączy przekonanie, że w każdym społeczeństwie i państwie istnieje wyodrębniona grupa rządzą­ca, piastująca najwyższe stanowiska, podejmująca najważniejsze decyzje, kierująca masami, znajdującymi się poniżej tej grupy w hierarchii społecznej. Ta grupa to właśnie elita władzy. grupa intere­su- walka o władzę w społe­czeństwie demokratycznym dokonuje się poprzez wpływ grup interesów na opinię publiczną oraz określoną prawnie procedurę wyborczą, a na­stępnie poprzez wpływ na kręgi rządowe. Jedną z zasadniczych różnic między teorią grup interesu a innymi ujęciami struktury społeczeństwa jest to, że dominującą cechą tamtych podejść jest hierarchiczna koncepcja społeczeństwa, zaś w przypadku teorii grup interesu to, że mają one horyzontalne usytuowanie w struk­turze społecznej. Zhierarchizowane społeczeństwo klasowe to społe­czeństwo relacji nadrzędności i podrzędności, podczas gdy społeczeń­stwo grup interesu jest nacechowane relacjami konkurencji pomiędzy grupami o zbliżonym miejscu w systemie pozycji społecznych.

20) Postrzeganie struktury społecznej

Marks posługiwał się pojęciem klasy opartym na kryteriach ekonomicznych, wprowadzając również kryteria „psycho­logiczne", jak świadomość wspólnych interesów i więź psychiczna wynikająca ze wspólnego upośledzenia. Wykazanie związku między podziałem społeczeństwa na klasy a historycznie określonym sposo­bem produkcji stanowi podstawowy element marksistowskiej koncepcji klas i walki klasowej. Klasę społeczną w ujęciu Marksa kształtuje stosunek dużej grupy ludzi do środków produkcji, wspólnota źródeł dochodów oraz wynikająca stąd wspólnota interesów. M. Weber w swoich rozważaniach o strukturze społecznej wprowadza rozróżnienie między klasą w znaczeniu ekonomicznym a stanem w zna­czeniu prestiżowym. W tym sensie klasa społeczna sprowadza się do grupy określonej przez zróżnicowanie ekonomiczne, tj. zawód, wysokość dochodów lub wielkość bogactwa, zaś warstwa społeczna to grupa wyzna­czona przez prestiż lub takie czynniki, jak władza, styl życia, ekskluzywność, dystans społeczny, prestiż, wykształcenie i zawód, traktowane jako współzależne.

21) Zjawisko deprywacji

Jest to pojęcie, które współcześni socjologowie i psychologowie wykorzystują wyjaśniając przyczyny i przebieg konfliktów w różnych typach społeczeństw. Społeczną deprywację rozumie się najczęściej jako rozbieżność mię­dzy aktualnym dostępem ludzi do pożądanych dóbr, a przekonaniem, że dostęp ten jest niesłusznie ograniczony. Taki stan świadomości prowadzi do frustracji, a ta z kolei jest źródłem agresji i konfliktów. Spotyka się dwa ujęcia derywacji: strukturalne i progresywistyczne. W pierwszym ujęciu przez derywację rozumie się „zespół ograniczeń i utrudnień, na które napotyka określona grupa osób w dążeniu do osiągnięcia pożądanych dóbr, do których mają ułatwiony dostęp inne, uprzywilejowane grupy społeczne. Taka derywacja jest rezultatem zróżnicowań społecznych, na przykład klasowych czy stratyfikacyjnych i dotyczy osób, które w zhierarchizowanych strukturach zajmują niższe pozycje, wskutek czego w niewystarczającym stopniu partycypują w konsumpcji dóbr. Progresywistyczne ujęcie deprawacji podkreśla, że powstaje ona jako efekt zmian społecznych z jednej strony i trudności adaptacyjnych instytucji i jednostek ludzkich do tych zmian z drugiej strony

22) Konflikt społeczny

Konflikt społeczny jest ważnym elementem życia społecznego, znanym od zarania społeczeństwa. Istnienie konfliktów jest oznaką nieprawidło­wego funkcjonowania systemów społecznych.. W literaturze poświęconej konfliktom społecznym spotykamy się z dwoma rozumieniami tego pojęcia: szersze ujęcie konfliktu proponują np. Dahrendorf i Deutsch. Pierwszy przez konflikt rozumie zarówno kon­testację, konkurencję, spór, napięcie, jak i otwarte starcia między siłami społecznymi. Drugi uważa, że konflikt występuje wszędzie tam, gdzie poja­wiają się sprzeczne dążenia lub czynności.. W węż­szym znaczeniu konflikt traktowany jest jako określony rodzaj walki, będącej skutkiem sprzeczności i napięć psychospołecznych. Najbliższe temu rozumieniu jest określenie Cosera, który uważa, że konflikt społeczny, to walka ludzi reprezentujących odmienne wartości lub walka o dostęp do statusu, władzy lub ograniczonych dóbr, w której to walce celem pozostających w konflikcie stron jest nie tylko osiągnięcie pożą­danych wartości, lecz także zneutralizowanie, ograniczenie lub wyelimi­nowanie przeciwników. Definicja Cosera ukazuje konflikt jako określony rodzaj ludzkich zachowań, jako określoną formę międzyludzkich stosunków.

23) Typologie Konfilktów

Podział konfliktów społecznuch na dwie grupy: interpersonalne i grupowe. Wśród tych ostatnich wymienia m. in. konflikty między rodzinami, kastami, klasami, rasami, państwami, narodami. dzieli konflikty społeczne na trzy grupy:• konflikty zachodzące w małych grupach (interpersonalne) konflikty między małymi grupami (mikrokonflikty)• konflikty między dużymi grupami (makrokonflikty). W klasyfikacji konfliktów społecznych stosowane są również kryteria przedmiotowe, dzielące je ze względu na ich treść i formę. Biorąc pod uwagę treść, wyróżnia się najczęściej konflikty ekonomiczne, polityczne, ideologiczne, religijne itp. Możliwy jest też inny podział, np. na konflikty eks­presyjne, organizacyjno-adaptacyjne i konflikty interesów. Z punktu widzenia formy, w jakiej przejawiają się konflikty, wyróżnia się najczęściej konflikty racjonalne i irracjonalne, jawne i ukryte, zorganizo­wane i niezorganizowane. Przedstawione wyżej klasyfikacje konfliktów są typologiami prostymi. Stosowane są też typologie bardziej zło­żone, a przykładem ich jest podział konfliktów dokonany przez R. Dahren-dorfa, który za podstawę klasyfikacji przyjął z jednej strony podmioty konflik­togenne, z drugiej zaś - występujące między nimi stosunki zależności.

24) Przyczyny konfliktów społecznych

W socjologii konfliktu wymienia się trzy przyczyny tego zjawiska:1. Procedury związane z rozszerzeniem konfliktów są tak skonstruowane, że rzadko prowadzą do rozstrzygnięcia wszystkich problemów spornych. Rozwiązuje się przede wszystkim sprawy zasadnicze. W nowych warunkach te drugorzędne przyczyny konfliktów mogą urosnąć do rangi bardzo ważnych, powodując zaognienie sytuacji. 2. Przyczynami napięć, jakie utrzymują się po zakończeniu konfliktów, są postawy, nawyki i wzory postępowania, ukształtowane w czasie konfliktu. Jak wskazują badania psychologiczne, łatwiej jest przejść od współpracy do konfliktu niż od konfliktu do współpracy. Takie postawy jak agresja, nienawiść, podejrzliwość, uprzedzenie, nieufność wywierają istotny, negatywny wpływ na pokonfliktowa normalizację stosunków między niedawnymi przeciwnikami. 3. Trzecim źródłem pokonfliktowych napięć jest zerwana albo poważnie ograniczona sieć obiegu informacji. Szczególnie ważne jest odbudowanie zinstytucjonalizowanych form obiegu informacji, albowiem w czasie konfliktu ulegają one zablokowaniu

25)Najważniejsze teorie konfliktu

W socjologii konfliktu występuje kilka stanowisk w kwestii przyczyn konflik­tu. Są to stanowiska wyjaśniające przyczyny konfliktów w zasadniczo od­mienny sposób. Na szczególną uwagę zasługują następujące wyjaśnienia źródeł konfliktów: 1) uwarunkowania pozaspołeczne, głównie biologiczne, 2) uwarunkowania psychologiczne (naturalistyczne koncepcje w psycholo­gii), poszukujące przyczyn konfliktów w instynktach ludzkich; 3) uwarunkowania odwołujące się do psychologii społecznej (zwolennicy tzw. psychologii tłumów); 4) uwarunkowania związane z trudnościami adaptacyjnymi jednostek i grup do zmieniających się warunków; 5) uwarunkowania społeczne: za źródło konfliktów uważa się wewnętrzne mechanizmy funkcjonowania społeczeństwa, a za czynniki konfliktotwórcze -nierówności i dystanse społeczne, władzę i panowanie, systemy wartości, a także wszelkiego rodzaju zmiany społeczne (demograficzne, technologicz­ne itp.). Do najważniejszych XIX-wiecznych teorii konfliktu można zaliczyć darwinizm społeczny, ewolucjonizm oraz marksizm. Darwinizm społeczny zakłada, że rozwój dokonuje się dzięki ciągłej walce o byt, w której przetrwają najsilniejsi.

27) Metody rozwiązywania konfliktów

Konflikt daje impuls do walki, która toczy się tak długo za jedna ze stron nie osiągnie owego dobra a rezultatem tej walki są szkoły i zniszczenia.Ludzie starają się unikać tego typu konfliktu i ich konsekwencji, poszukują innych sposobów rozwiązywania konfliktów: na drodze kompromisu, ustępstw jednej ze stron, wspólnego dążenia do pomnożenia brakujących dóbr

28) Dynamika konfliktów

Ujmując konflikt jako dynamiczne zjawisko społeczne należy analizować czynniki, które powodują wybuch konfliktu i wpływają na jego przebieg, a także te, które prowadzą do jego wygaśnięcia. Jeśli rozumie się konflikt szeroko, to jego przebieg obejmuje wszystkie przedstawione tu fazy 1) Pojawienie się w stosunkach międzyludzkich sprzecznych celów, interesów, dążeń, ideałów, postaw itp. 2) Powstanie napięcia społecznego w wyniku zaistniałych sprzeczności. Występuje ono jako masowa frustracja, poczucie zagrożenia itp. Powoduje to określone efekty w sferze psychologicznej: powstaje coraz więcej barier dzielących ludzi, współdziałanie zastępują stosunki nacechowane postawami konfliktowymi. 3) Sprzeczności i napięcia prowadzą do ostrych podziałów, które na tym etapie uniemożliwiają współpracę. Dominującymi uczuciami są uprzedze­nie, niechęć, wrogość, nienawiść 4) Jedna ze stron podejmuje walkę, aby rozwiązać powstałe sprzeczności i nieporozumienia. Walka ta może przybrać postać ukrytej lub jawnej agresji albo przejawiać się w takich działaniach, jak zagrożenie bojkotem, strajkiem, ograniczaniem lub zaniechaniem współpracy, utworzeniem wrogiej koalicji. 5) Pojawienie się dążenia do zakończenia konfliktu i normalizacji sytu­acji. To ciążenie może być uwarunkowane wieloma przyczynami: a) całkowitym zwycięstwem jednej ze stron, b) wyczerpaniem wszystkich uczestników konfliktu, c) może być wynikiem negocjacji i kompromisów. 6) W świadomości uczestników konfliktu utrzymują się jeszcze przez jakiś czas uprzedzenia i urazy z poprzedniego okresu. Prowadzi to do ujawnienia nowych problemów spornych i owocuje postawami pełnymi agresji. Drugim miernikiem sytuacji konfliktowej jest intensywność konfliktu, inten­sywność konfliktu zależy od następujących czynników: a) znaczenia, jakie przypisują pozostające w konflikcie strony problemom stanowiącym przedmiot konfliktu, b) zakresu problemów objętych konfliktem, c) stopnia emocjonalnego zaangażowania walczących stron, d) ideologicznej podbudowy racji, o które toczy się walka, e) wpływu psychologicznych mechanizmów walki.

29) Warstwa ,klasa, stan, kasta

Warstwa społeczna, termin różnie definiowany we współczesnej socjologii, używany głównie przy opisie struktury społecznej i zróżnicowania społecznego. Najczęściej za warstwę społeczną uważa się grupę osób odróżniającą się od innych grup stanem posiadania, wspólnotą warunków środowiskowych, stylem życia, obyczajów, wzorów kulturowych itp. kryteriów zarówno istniejących obiektywnie, jak i urojonych. W tym ujęciu wyróżnia się np. warstwę chłopską, warstwę drobnomieszczańską itp. Warstwa społeczna jest ujmowana również - szczególnie na gruncie socjologii marksistowskiej - jako podgrupa lub odłam w ramach danej klasy społecznej, mająca zarówno cechy wspólne z daną klasą, jak i cechy swoiste, np. wielka, średnia, drobna burżuazja. klasa kategoria ludzi, organizmów, przedmiotów lub zjawisk wykazująca określoną grupę elementów wspólnych. k. społeczna - warstwa społeczeństwa o określonej pozycji społecznej, stosunku do ośrodków produkcji, wysokości dochodu itp. Stan, zamknięta grupa społeczeństwa feudalnego o wyodrębnionej pozycji społeczno-prawnej. Najbardziej uprzywilejowane stany to feudałowie świeccy i duchowieństwo. Osobny stan tworzyło mieszczaństwo, w niektórych krajach (np. we Francji, tzw. trzeci stan) wspólnie z chłopami, których jednak najczęściej zaliczano do odrębnego stanu (np. w Polsce, w Niemczech) lub jako grupę nieuprzywilejowaną pozostawiano poza stanem. Kasty (z portugalskiego casta - gatunek, rasa, ród, z łaciny castus - czysty), zamknięte grupy społeczne, oparte na dziedzicznej przynależności członków, zajmujące ściśle określoną, religijnie i prawnie usankcjonowaną, pozycję w hierarchicznym układzie społecznym Elita grupa ludzi, która z racji posiadanych dóbr, pełnionych funkcji lub pewnych cech zajmuje uprzywilejowaną pozycję w stosunku do reszty społeczeństwa. W socjologii - każda, najwyżej umiejscowiona grupa w jakiejś społeczności, którą wyróżnia m.in. wielkość wpływów oraz zakres władzy politycznej i społecznej.

31) Pojęcie i rodzaje ruchliwości społecznej

Ruch społeczny jest działaniem zbiorowym uwikłanym w realia konkretnego społeczeństwa jako całości lub jego struktur. Analiza ruchów społecznych wymaga charakterystyki aktorów działań zbiorowych, ich zachowań, pozycji w syste­mie, a także charakterystyki ich przeciwników, którzy należą do tego samego społeczeństwa, zwłaszcza, że walka dotyczy na ogół władzy, wpływów, kon­troli, wartości. Ruchy społeczne przeciwstawiają się dosyć często jedynie lekceważeniu interesów pewnych grup społecznych, pewnych wartości, nie dążąc do zmia­ny totalnej: systemu, wartości, instytucji, stosunków społecznych i ekonomi­cznych. Pojęcie „ruch społeczny" traktowane jest na ogół jako odnoszące się do działań zbiorowych mających na celu wywołanie jakichś zmian spo­łecznych lub przejawiających się w przeżywaniu, demonstrowaniu alter­natywnych wartości. Działania zbiorowe mogą mieć różny charakter. Mogą być skierowane na zmianę lub utrzymanie własnej pozycji społecznej lub ekonomicznej, obronę idei, kultury, mogą wynikać z żywiołowej, oddolnej inicjatywy lub być orga­nizowane przez elity. Uczestnicy działań zbiorowych mogą się charakte­ryzować różnym stopniem zaangażowania w cele: od pełnej identyfikacji i gotowości ponoszenia wszelkich kosztów, do biernego, krótkotrwałego uczestnictwa w ruchu.

33) Źródła zmian społecznych

U podstaw istotnych zmian społecznych leżą rozmaite procesy pole­gające na tworzeniu nowych struktur i systemów, pewne zdarzenia wraz ze społecznymi reakcjami na nie, zachowania utrwalające lub niszczące istniejące stosunki, instytucje, organizacje, normy, wartości, postawy. Większość socjologicznych wyjaśnień zmiany da się uporządkować przy pomocy kryterium sposobu postrzegania źródła zmiany; zmiana spowodo­wana wewnętrzną dynamiką struktur, organizacji społeczeństwa czy zmia­na jako rezultat bodźców zewnętrznych. Jest to kryterium, które teorie socjologiczne pozwala podzielić na wyjaśniające zmianę przyczynami endo­gennymi i egzogennymi.Inny podział teorii zmian można przedstawić opierając się na kryterium wyjaśnień jednoprzyczynowych, przypisujących jednemu czynnikowi wywoływanie znaczących zmian społecznych i wieloprzyczynowych, wskazujących na wiele czynników zmian.

37) Pojęcie i typy ruchów społecznych

W związku z tym, że ruchy społeczne zorientowane są na różne cele, interesy, wartości, że ich aktywność charakteryzują rozmaite formy organiza­cyjne, że podejmują je i popierają różne grupy społeczne, Do najczęściej stosowanych w literaturze kryteriów podziału ruchów spo­łecznych należą: cele, formy organizacyjne, baza społeczna ruchu i metody jego działania. W oparciu o te kryteria wyróżnia się między innymi następujące typy ruchów: - ruchy rewolucyjne, reformatorskie, kontestacyjne, - ruchy ekonomiczne, polityczne, narodowo-wyzwoleńcze, religijne, - ruchy klasowe: chłopskie, robotnicze, burżuazyjne, - ruchy obywatelskie: konsumenckie, młodzieżowe, zawodowe, lokalne. W odniesieniu do wielu współczesnych społeczeństw zastosowanie mają także bardziej szczegółowe podziały, np.: ruchy pacyfistyczne, ekologicz­ne, feministyczne, ruchy lokalne, kulturalne.

podział współczesnych ruchów społecznych: 1) rewolucyjne 2) walczące o prawa człowieka: socjalne, polityczne i ekonomiczne (o równość, sprawiedliwość, o likwidację nieuzasadnionych przywilejów, o gwarancje ekonomiczne, polityczne i kulturalne dla mniejszości, np. etnicz­nych, o lepsze warunki pracy i płacy, życia); 3) ruchy walczące przeciwko ryzyku, kwestionujące prawo do narażania społeczeństwa na zagrożenia podstawowych wartości, takich jak życie, zdro­wie, bezpieczeństwo, domagające się prawa do kontroli technologii, które ryzyko wywołują.

39) Pojęcie i zakres transformacji systemowej

w krajach postsocjalistycznych oznacza nie tylko przejscie z gospodarki nakazowo-rozdzielczej do gospopdarki rynkowej , ale także przejscie od totalitaryzmu do demokracji , zmianę stosunków własnościowych oraz konieczności znalezienia włąściciela dla przedsiębiorstw państwowych

44) Typy sankcji

Społeczeństwo dysponuje zestawem sankcji stosowanych w wypadku osób uchylających się od norm (dewiantów), jak i w wypadku przykładnych i gorliwych wyznawców jego zasad (konformistów). Znaczenie systemu san­kcji (nagród i kar) jest jednak często, zwłaszcza w przypadku nagród, prze­sadzane; w społeczeństwie, wiele rzeczy dzieje się nie wskutek gratyfikacji czy przymusu, lecz wskutek rutyny i naśladownictwa. Nagrody i kary stają się niezbędne, gdy tradycja nie może sprostać zadaniu. Repertuar kar i nagród stosowanych w systemach społecznych i normatywnych jest rozległy: napiętnowanie, klątwa, banicja, odmowa szacunku, obojętność, oziębłość, wyśmianie, strach, tortury, więzienie itp. i z drugiej strony pochwała, pochlebstwo, aprobata, nobili­tacja, awans, zysk, premia, order itp. Ich znaczenie, bez względu na rozmaitość, polega na stymulowaniu za­chowań prospołecznych i wymuszaniu respektowania obowiązujących norm. TYPY SANKCJI: -formalne (związane z prawem) -nieformalne(działania natury ośmieszającej) -prawne(system kar i nagród) -etyczno-moralne(chwalenia. Nagrody) satyryczne(ośmieszanie ludzi) -religijne (społełniają szczególną rolę wpływają na nasze postępowania pojęcie i zakres transformacji systemowej

45) Dewiacje społeczne i ich typy

Indywidualne odchylenia od normy, czyli dewiacje, są w ogólności zjawis­kiem nierzadkim. Można zaryzykować opinię, iż częstość zjawisk dewiacyj­nych zwiększa się proporcjonalnie do stopnia sztywności kontroli społecznej. Im więcej indywidual­nych zachowań jest regulowanych przez zbiorowość, tym więcej dewiantów. Znaczny margines pozostawiony własnemu wyborowi jednostki powoduje, że ma ona znacznie mniej okazji do łamania norm. Warto odnotować, że niezależnie od dewiacji i ich społecznych korzeni, jednostka ludzka ma swego rodzaju naturalną skłonność do łamania norm, zwłaszcza w sytuacji nadmiernego ograniczenia swobody własnego wyboru przez społeczeństwo; wówczas złamanie narzu­conego wzoru przeżywane jest subiektywnie jako wyzwolenie spod presji społecznej. Normalny człowiek (tzn. człowiek uformowany w zgodzie z nor­mą) odczuwa dodatkową satysfakcję w doświadczeniach erotycznych, gdy w ich toku łamane jest jakieś społeczne tabu czy norma (seksuolodzy już dawno spostrzegli taką prawidłowość). W sytuacji, gdy zakazana jest jakakol­wiek niekoncesjonowana przez władze działalność (jak w ustrojach totalitar­nych), wszelkie akty jednostek podpadające pod zakaz budzą dodatkowy dreszcz emocji.

46)Socjologiczna koncepcja narodu

Naód to grupa ludzi historycznie uformowanych na określonym etapie rozwoju elementów etnicznych , posiadająca zwarte terytorium , złączone możliwością wspólnego porozumiewania się , wytwarzająca na gruncie historycznie utrwalonej więzi ekonomicznej swoistą kulturę , gospodarke i organizacje polityczną .Naród jest zbiorowością stanowiącą zamknięcie łańcucha rozwojowego od rodziny poprzez ród klan plemię i lud .

48) Pojęcie i modele ładu społecznego

Ład społeczny, porządek wynikający z organizacji życia społecznego, oparty na pewnych zasadach, normach i wartościach. Sposób zachowania poszczególnych jednostek i zbiorowości wobec siebie wyznaczony przez prawo, moralność, obyczaje, tradycje, systemy światopoglądowe, ideologiczne, uznawane wartości. Jeżeli podstawą ładu społecznego jest współpraca, umiejętność uzgadniania rozbieżnych interesów, consensus, akceptowanie przez członków zbiorowości wspólnej hierarchii wartości, wówczas następuje rozwój i postęp; w przeciwnym wypadku dochodzi do działań destrukcyjnych, konfliktowych, które powodują dezorganizację zagrażającą rozpadem określonej zbiorowości. MODELLE ŁADU SPOŁ.- poglądy na temat pożądanych form łady sopł-ekon można opisać za pomocą dwóch prostopadłych osi. Pierwsza dotyczy ustroju ekon . Na jednym jej biegunie lokuja się pzrekonania , ze prawo własnosci jest nienaruszalne , obrona wolnego rynku nażlezy do podstawowych obowiązków państwa a nierónowści ekon to stan naturalny . Na drugim biegunie znajduja sę przekonania ze państwo kosztem ograniczenia tak pwawa własności jak i wolności ekon. Druga os dotyczy stosunku do wartości związanych z zasadami więzi miedzyludzkich , które według jednych powinny opierać się na obywatelskim prawie i wolnościach oraz ponadnarodowych więziach ogólnoludzkich .

49) Ład policentryczny

W odróżnieniu od ładu monocentrycznego ład pluralistyczny charaktery­zuje się następującymi cechami: a) wielością ośrodków władzy, b) większą symetrycznością struktury społecznej, c) istnieniem i funkcjonowaniem licz­nych grup interesu, d) oparciem stosunków między grupami i ośrodkami władzy, władzą i społeczeństwem raczej na porozumieniach, przetargach, kompromisie niż na przymusie i sankcjach. Desygnatami pluralizmu są: a) decentralizacja) dekoncentracja władzy b) przeciwstawianie się uniformizm mówi, c) różnorodność grup, interesów i potrzeb oraz sposobów ich artykulacji.

50) Typy rządzenia cechy ustroju demokratycznego

Demokracja jest to „układ instytucjonalny, w ramach którego podejmowane są decyzje polityczne. Demokracja umożliwia konkurencję i zapewnia. Niezwykle ważną cechą demokracji jest reguła większości. Istnieje szereg zasad i procedur, niezbędnych dla trwałości demokracj, • urzędy obieralne są obsadzane w ramach regularnych, uczciwie przeprc wadzonych i nie odwołujących się do przymusu wyborów, • w wyborach mogą praktycznie brać udział wszyscy dorośli obywatele, • wszystkim obywatelom przysługuje też prawo kandydowania na obieraln urzędy, • obywatele mają prawo wypowiadania się w szeroko rozumianych kwe; tiach politycznych, • obywatele mają prawo szukania dodatkowych, alternatywnych źródeł infor­macji (które są chronione przez prawo), • obywatele mają prawo tworzenia względnie niezależnych stowarzyszeń czy organizacji, • urzędnicy wybierani w wyborach powszechnych nie natrafiają na zdecydo­waną opozycję ze strony urzędników mianowanych i dzięki temu mogą sprawować swoją konstytucyjną władzę, • decyzje polityczne muszą zapadać samorządnie można spotkać wiele podziałów i klasyfikacji systemów demokratycznych. Na szczególną uwagę zasługuje podział odróżniający systemy przeciwwagi sił politycznych od sys­temów partycypacyjno-konsensualnych. Systemy przeciwwagi sił politycznych pojawiają się najczęściej w społe­czeństwach zdominowanych przez wartości indywidualistyczne- konkurencyj­ne. Parlamenty dysponują tam dużymi uprawnieniami i sprawują zwierzchnictwo nad władzami wykonawczymi. Obowiązuje podział władz (ustawodawcze, wykonawcze i niezależne sądy), a funkcje władz politycznych - czyli stano­wienie praw przez parlamenty i ich realizowanie przez organy wykonawcze rządów - są poddane kontroli opozycji. W tym typie rządów przedstawiciel­skich władzę sprawuje jedna lub więcej partii. Ich wpływy są równoważone przez partię lub partie opozycji. Opozycja stanowi dla rządzących przeciwwa­gę, gdyż zapobiega nadużyciom władzy i stara się doskonalić jej wykorzysta­nie. Zmierza też do jej uzyskania i do zmiany układu sił politycznych w kolej­nych wyborach. W systemach partycypacyjno-konsensualnych, zarówno podejmowanie decyzji, jak i ponoszenie za nie odpowiedzialności, ma charakter kolegialny. W decydowaniu uczestniczą przedstawiciele różnych sektorów społeczeń­stwa. Obywatele wypowiadają się też bezpośrednio, poprzez referenda o róż­nym zakresie. Czasem dotyczy to wyboru prezydenta, konkretnych zapisów konstytucji, a czasem spraw drobniejszych. Wówczas jednak referenda służą raczej zebraniu opinii niż ostatecznemu rozstrzygnięciu.

8

---