6. Działanie układu współczulnego na poszczególne narządy Oko: receptor alfa- rozszerzenie źrenic; receptor beta- rozkurczanie mięśnia rzęskowego

Serce: a- zmniejsza przepływ krwi w naczyniach wieńcowych; B- przyspiesza częstotliwość skurczów, przewodnictwo serca, zwiększa siłę skurczów oraz przepływ krwi w naczyniach wieńcowych Naczynia krwionośne: a- zwęża naczynia skóry, błon śluzowych, mięśni szkieletowych, płuc, narządów jamy brzusznej, nieznacznie zwęża naczynia mózgowia; B- rozszerza naczynia mięśni szkieletowych i narządów jamy brzusznej Oskrzela: B- rozkurcza błonę mięśniową oskrzeli Ślinianki: a-pobudza wydzielanie gęstej śliny

Żołądek: a- zwiększa motorykę i napięcie błony mięśniowej B- zmniejsza motorykę i napięcie błony mięśniowej Jelita: receptor alfa i beta- zmniejsza motorykę i napięcie błony śluzowej Pęcherzyk żółciowy: rec alfa i beta- rozkurcza błonę mięśniową

Bańka wątrobowo-trzustkowa: a- kurczy mięsień zwieracz bańki; B- rozkurcza mięsień zwieracz bańki

Pęcherz moczowy: a- kurczy mięsień wypieracz i mięsień zwieracz wewnętrzny cewki moczowej;

B-rozkurcza mięsień wypieracz

7. Synteza i unieczynnianie amin katecholowych

Rdzeń nadnerczy wydziela aminy katecholowe: adrenalina, noradrenalina i dopamina. Adrenalina i noradrenalina są syntezowane i magazynowane w pęcherzykach komórek rdzenia nadnerczy, gdzie pozostają związane z adenozynotrifosforanami i białkiem- chromograniną. W czasie pobudzenia komórki pęcherzyki, stykając się od wewnątrz z błoną komórkową pękają i ich treść zostaje usunięta na zasadzie egzocytozy. Wydzielanie hormonów do krwi odbywa się pod wpływem imputacji biegnącej przez nerwy trzewne. Pod wpływem acetylocholiny, wydzielonej na zakończeniach włókien typu B, do wnętrza komórek rdzenia nadnerczy wnikają jony wapniowe, powodując wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny. Ośrodki kontrolujące wydzielanie hormonów przez rdzeń nadnerczy znajdują się w rogach bocznych istoty szarej w części piersiowej rdzenia kręgowego, ośrodki nadrzędne są w podwzgórzu. Bodźce zwiększające wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny: *Obniżenie ciśnienia tętniczego krwi na skutek utraty krwi i zmniejszenia całkowitej jej objętości *Zmniejszenie zawartości glukozy we krwi, poprzez działanie egzogennej insuliny *Zmniejszenie prężności tlenu we krwi tętniczej *Obniżenie temperatury ciała *Czynniki emocjonalne

8. Receptory alfa i beta, efekty pobudzenia, aktywatory, blokery Alfa receptory są najbardziej wrażliwe na cząsteczki adrenaliny, Beta receptory najsilniej reagują na izopropylonoradrenaliny. Pod wpływem cząstek noradrenaliny związanych z receptorami dochodzi do aktywacji reakcji pomiędzy enzymem a substratem. Alfa receptor jest kompleksem ATPazy z ATP oraz jonami wapniowymi. Pod wpływem noradrenaliny ATP rozpada się do ADP i P(ortofosforan). Alfa blokery: Fenoksybenzamina, Dibenzamina. Beta receptor stanowi kompleks cyklazy adenylowej z ATP. Aminy katecholowe aktywując reakcję pomiędzy enzymem i ATP, powodują rozpad ATP i powstanie cyklicznego AMP oraz P(pirofosforan)

Beta blokery: Propanolol. Receptory alfa przewodzą działanie zwężające - skurcz naczyń krwionośnych, skurcz jelit, żołądka, hamowanie wydzielania insuliny, zwężenie źrenicy. Receptory beta - przewodzą takie działanie jak wzrost częstości akcji serca i siły skurczu mięśnia sercowego, rozszerzenie naczyń krwionośnych, wydzielanie insuliny.

9. Czynność rdzenia nadnerczy Rdzeń nadnerczy wydziela aminy katecholowe, ok. 80% adrenaliny i 20% noradrenaliny i dopaminę. W komórk chromochłonnych rdzenia nadnerczy jest również syntetyzowany polipeptyd pre-pro-enkefalina, z którego powstaje enkefalina metioninowa i enkefalina leucynowa. Prawdopodobnie działają one modulująco na drogi oraz ośrodki przewodzące i odbierające czucie bólu. Rdzeń nadnerczy jest unerwiony przez przedzwojowe neurony współczulne o zakończeniach cholinergicznych. Pod wpływem Ach do wnętrza komórek rdzenia nadnerczy wnikają jony Ca2+, które wywołują egzocytozę pęcherzyków i wydzielanie A i NA. Czynniki zwiększające wydzielanie hormonów przez rdzeń nadnerczy: *obniżenie ciśnienia tętniczego krwi *zmniejszenie zawartości glukozy we krwi *zmniejszenie prężności tlenu we krwi tętniczej *Obniżenie temperatury ciała *Czynniki emocjonalne Hormony rdzenia nadnerczy wywierają wpływ na inne tkanki przez alfa i beta- receptory adrenergiczne.

Adrenalina wywołuje: rozszerzenie naczyń w mięśnich, zwężenie naczyń w skórze i błonach śluzowych *przyspieszenie częstości skurczów serca, zwiększenie pojemności wyrzutowej serca i podwyższenie skurczowego ciśnienia tętniczego *rozkurcz mięśni gładkich przewodu pokarmowego, oskrzeli i pęcherza moczowego *zwiększenie stężenia glukozy we krwi *przyspieszenie rozpadu triacylogliceroli w tkance tłuszczo *pobudzanie OUN

10. Działanie układu przywspółczulnego na poszczególne narządy Oko: zwęża źrenice, kurczy mięsień rzęskowy Serce: zwalnia częstość skurczów i przewodnictwo, zmniejsza siłę skurczów i przepływ krwi w naczyniach wieńcowych Naczynia krwionośne: rozszerza naczynia mięśni szkieletowych Oskrzela: kurczy błonę mięśniową oskrzeli Ślinianki: pobudzenie wydzielania wodnistej śliny Żołądek: wzmaga motorykę i napięcie błony mięśniowej, pobudza wydzielanie soku Jelita: wzmaga motorykę i napięcie błony mięśniowej, pobudza wydzielanie soku Trzustka: pobudza wydzielanie soku Pęcherzyk żółciowy: kurczy błonę mięśniową Bańka wątrobowo-trzustkowa: kurczy mięsień zwieracz bańki Pęcherz moczowy: kurczy mięsień wypieracz, rozkurcza mięsień zwieracz wewnętrzny cewki moczowej

11. Receptory cholinergiczne, ich aktywatory i blokery W błonie komórkowej postsynaptycznej występują 2 rodzaje receptorów, z którymi wiążą się cząsteczki acetylocholiny- receptory nikotynowe (N) i muskarynowe (M). Receptory nikotynowe pobudzane są swoiście przez nikotynę. Białko stanowiące receptor składa się z 5 podjednostek, każda przechodzi przez całą grubość błony komórkowej, tworząc kanał. Związanie się Ach z 2 takimi samymi podjednostkami powoduje poszerzenie się kanału. Po związaniu się mediatora z receptorem nikotynowym, następuje w błonie postsynaptycznej szybko narastający i szybko ustępujący potencjał pobudzający. Receptor N w komórkach zwojowych autonomicznych jest blokowany przez heksametonium. Receptor muskarynowy wykazuje swoiste powinowactwo do muskaryny (alkaloid). Wyróżnia się 5 typów receptorów muskarynowych: M₁- M₅. Związanie mediatora z M₁, M₄, M₅ powoduje uwalnianie z wewnętrznej powierzchni błony komórkowej do cytoplazmy inozytolotrifosforanu (IP₃) i diacyloglicerolu (DAG). Związanie mediatora z M₂, M₃ następuje inaktywacja cyklazy adenylanowej w błonie komórkowej i zmniejsza się stężenie cAMP w komórkach. Następuje zamykanie kanałów dokomórkowego prądu jonów wapniowych. Po związaniu się cząsteczek Ach z receptorem M pojawia się w błonie postsynaptycznej wolno narastający, ale długo utrzymujący się postsynaptyczny potencjał pobudzający. Receptory M blokowane są przez atropinę. Związanie mediatora z receptorem M powoduje aktywacje po stronie wewnętrznej postsynaptycznej błony komórkowej enzymu guanozynocyklazy i wzrost zawartości w komórce cyklicznego guanozynomonofosforanu, tworzącego się z guanozynotrójfosforanów.

12. Prawo odnerwienia struktur unerwionych wegetatywnie Obłuszczenie przydanki tętnic doprowadzających krew do danego narządu, w ten sposób usuwa się włókna aferentne biegnące wraz z nerwami układu autonomicznego wzdłuż tętnic

*przecięcie nerwów należących do układu autonomicznego *przecięcie korzeni grzbietowych przez które przebiegają włókna aferentne od interoreceptorów *Przecięcie drogi rdzeniowo-wzgórzowej bocznej, czyli chordotomia.

13. Część dośrodkowa układu autonomicznego, czucie trzewne, zjawisko bólu rzutowanego

Czucie trzewne-Odbierane jest przez interoreceptory w narządach wewnętrznych, pobudzane bodźcami: *Mechanicznymi- rozciągnięcie tkanek, w których znajdują się np. presoreceptory, baroreceptory w ścianach tętnic, mechanoreceptory w tkance płucnej *Chemicznymi- np. prężność tlenu we krwi-chemoreceptory kłębuszka szyjnego i kłębka aortowego, związki wytwarzane w niedokrwionych narządach

Impulsacja odbierana jest przez wypustki neuronów czuciowych (n. I) w zwojach rdzeniowych-włókna aferentne typu C, biegnące od receptorów z nerwami somatycznymi i autonomicznymi. Impulsacja jest przewodzona do mózgowia po stronie przeciwnej rdzenia kręgowego w sznurach tylnych, bocznych i przednich. Neurony jąder brzusznych wzgórza tylno-bocznego i tylno-przyśrodkowego przekazują impulsację do zakrętu zarodkowego kory mózgu. Impulsacja z interoreceptorów nakłada się w obrębie kory z impulsacją z ekstero- i proprioreceptorów. W warunkach prawidłowych impulsacja pozostaje poniżej progu świadomości, stale przewodzona jest przez trzewne łuki odruchowe, uczestnicząc w regulacji czynności układów sercowo-naczyniowego, oddechowego, trawiennego, moczowo-płciowego.

Bol trzewny - do rdzenia kręgowego impulsacja przez korzenie grzbietowe - tam wchodzą także włokna aferentne z trzewi, mięśni i skóry - w obrębie rogu tylnego wszystkie te włókna przełączają się na II neuron w drodze rdzeniowo - wzgorzowej bocznej - biegną dalej do wzgorza i do kory czuciowej (pola 1-3), czyli tam, gdzie odbierane jest czucie eksteroceptywne

-zbieżność tych włokien w rogu tylnym jest podstawą do wytłumaczenia tzw. „bólu rzutowanego”--podrażnienie trzewi często powoduje ból odczuwalny w strukturach somatycznych, które znajdują się nieraz w znacznej odległości. Taki ból nazywa się bólem rzutowanym do struktur somatycznych. Najbardziej znanym przykładem jest przenoszenie bólu sercowego na przyśrodkówą część lewej ręki.

14. Odruchy: autonomiczno-somatyczne, somatyczno-autonomiczne, autonomiczno-autonomiczne Odruchy trzewno-trzewne: Receptory to wisceroreceptory narządów wewnętrznych *Droga dośrodkowa przez włókna trzewno-czuciowe *Droga odśrodkowa przez neurony rdzenia kręgowego w obrębie kilku segmentów przez projekcje wewnątrzrdzeniowe. W odruchach nadrdzeniowych impulsacja przebiega przez RVLM oraz wyższe struktury mózgu: pień mózgu, podwzgórze: Droga odśrodkowa to włókna układu autonomicznego (współczulne) *Efektorem jest zazwyczaj układ krążenia i ukł. pokarmowy. Przykłady odruchów: nerkowo-nerkowy, wątrobowo-nerkowy, żołądkowo-nerkowy, wątrobowo-jelitowy. Odruchy trzewno-somatyczne: Od wisceroreceptorów do neuronów odśrodkowych, a następnie przekazanie impulsów do eferentnych neuronów somatycznych. Przykłady: obrona mięśniowa - wzmożone napięcie mięśni szkieletowych brzucha pod wpływem pobudzenia nocyceptorów otrzewnej, Zjawisko bólu odniesionego - pobudzenie nocyreceptorów narządów wewnętrznych przekazywane do rdzenia kręgowego, tam przez interneurony dociera do neuronów rdzeniowych somatycznej drogi wstępującej czucia bólu powierzchownego. Drogą tą impulsy docierają do wzgórza i zakrętu zaśrodkowego kory i są odbierane jako ból z powierzchni ciała i kończyn, np.: ból wieńcowy wywołujący ból lewej ręki. Odruchy somatyczno-trzewne: Jest to odpowiedź ze strony układu autonomicznego, która towarzyszy odpowiedzi ruchowej na bodźce działające na somatyczne eksteroreceptory czy narządy zmysłów. Typowym rodzajem odruchów są odruchy somatyczno-współczulne - wywołuje je pobudzenie ze skóry lub mięśni szkieletowych. Jest to zwykle wzrost aktywności współczulnej i reakcja presyjna. W odruchach tego typu wyróżnia się 3 fazy: A. odpowiedź wczesna - odruch rdzeniowy B. odpowiedź późna - odruch nadrdzeniowy poprzez obszar RVLM C. odpowiedź bardzo późna - wielosynaptyczna z udziałem podwzgórza ! Drażnienie włókien czuciowych somatycznych bodźcami o wolnej częstotliwości może wywołać hamowanie aktywności współczulnej i spadek ciśnienia tętniczego. Przykład: przyspieszenie rytmu serca i wzrost ciśnienia tętniczego po podrażnieniu nocyceptorów skórnych *Presyjne odruchy z ergoreceptorów lub metaboreceptorów mięśni szkieletowych pobudzanych podczas wysiłku. ! Systematyczny wysiłek fizyczny wykonywany przez pacjentów z nadciśnieniem tętniczym prowadzi do zahamowania aktywności współczulnej i spadku ciśnienia tętniczego. Dzieje się tak, ponieważ długotrwałe i systematycznie powtarzane drażnienie ergoreceptorów (metaboreceptorów) pracujących mięśni szkieletowych powoduje wzrost zawartości endorfin w OUN. To endorfiny wywierają efekt hamujący na układ współczulny.

15 Różnice w funkcji układu somaty i autonomicz

16 Ośrodki podwzgórza i ich powiązania czynnościowe. Podwzgórze jest miejscem, gdzie znajduje się ośrodek pokarmowy. W części bocznej podwzgórza znajduje się ośrodek głodu, a w jądrze brzuszno- przyśrodkowym - ośrodek sytości. W ich skład wchodzą neurony wrażliwe na zawartość glukozy we krwi, pełnią funkcję detektorów. Ośrodki pokarmowe kierują zachowaniem organizmu, tak by były zaspokojone jego zapotrzebowanie na energię i inne związki niezbędne do życia. W części środkowej skupione są neurony ośrodka pragnienia wyzwalające szukanie i picie wody. Ośrodek ten jest ściśle związany z ośrodkiem termoregulacji w przedniej części podwzgórza i z neuronami jądra nadwzrokowego. Wzrost temperatury krwi lub ciśnienia prowadzi do wzmożonego pragnienia i picia wody. Ponadto w podwzgórzu znajdują się ośrodki agresji ( związany z mechanizmem konsumowania) i ośrodek ucieczki (mechanizm unikania). Neurony te nie mają ścisłej lokalizacji i rozsiane są po całym podwzgórzu i sąsiadujących z nimi okolicach śródmózgowia i wzgórza. Ośrodek rozrodczy kieruje aktywnością somatyczną organizmu związanego z przedłużeniem gatunku. Czynność tego ośrodka jest odmienna u obu płci. Pod wpływem krążących we krwi androgenów wykształca się męski ośrodek rozrodczy. Ośrodek męski po osiągnięciu dojrzałości płciowej wyzwala pod wpływem hormonów popęd płciowy w stronę płci żeńskiej i powoduje stałe, niecykliczne wytwarzanie podwzgórzowego hormonu uwalniającego z części gruczołowej przysadki hormony gonadotropowe LH-RH. Ośrodek żeński wyzwala popęd płciowy w kierunku płci męskiej i jednocześnie kontroluje cykliczne wydzielanie podwórzowego hormonu uwalniającego hormony gonadotropowe z przysadki mózgowej (LH-RH)

17. Regulacja pobierania pokarmu (rola podwzgórza i układu limbicznego) Przyjmowanie pokarmów i zasoby energetyczne organizmu pozostają pod ciągłą kontrolą autonomicznego układu nerwowego, szczególnie dwóch antagonistycznych ośrodków podwzgórza-ośrodka sytości w jądrze brzuszno-przyśrodkowym i ośrodka głodu w bocznych częściach podwzgórza. Drażnienie ośrodka głodu wyzwala poszukiwanie pokarmu i zwiększenie masy ciała, a jego trwałe uszkodzenie prowadzi do jadłowstrętu i wychudzenia. Drażnienie ośrodka sytości prowadzi do utraty łaknienia i unikania pokarmów, a jego uszkodzenie do wzmożonego przyjmowania pokarmów i otyłości. Ośrodek głodu pozostaje w stanie stałego pobudzenia, a jego aktywność zmienia się zależnie od zużycia glukozy. Przy zwiększonym jej zużyciu przez jego neurony zmniejsza się aktywność, a przy zmniejszonym- zwiększa się aktywność tego ośrodka,w czym istotną rolę odgrywają neurony adrenergiczne. Gdy zużycie glukozy przez ośrodek spada, np. w cukrzycy, pomimo jej wysokiego stężenia w płynie wewnątrzkomórkowym, ośrodek utrzymuje się w stanie pobudzenia i warunkuje typowe dla tej choroby uczucie głodu (hiperfagia). Cholecystokinina CCK, działając na receptory obwodowe CCK_A w zakończeniach aferentnych nerwów błędnych i receptory ośrodkowe w podwzgórzu CCK_B oraz niektóre peptydy hormonalne, np. peptyd uwalniający gastrynę GPR i kalcytonina, zmniejszają łaknienie i przyjmowanie pokarmów. Przeciwne efekty wywołuje insulina. W samym podwzgórzu wpływ na ośrodki pokarmowe wywierają takie neuromediatory jak: serotonina, katecholaminy, neuropeptyd Y, substancje opiatowe, kwas GABA.

Uwalnianie hormonów zachodzi w wyniku aktywacji chemo- i mechanoreceptorów przez produkty trawienia i zmiany ich pH. Kontrola łaknienia może być: Krótkoterminowa: jedzenie → wzrost glukozy we krwi → różnica tętniczo-żylna → pobudzenie ośr. Sytości, hamowanie ośr. Głodu

obniżenie poziomu glukozy → hamowanie ośr. Sytości, pobudzenie ośr. Głodu Długoterminowa:

a) bezpośrednia: insulina (→ zwiększenie wydzielania leptyny), glikokortykoidy b) pośrednia: leptyna - hormon białkowy wydzielany przez k. tłuszczowe → metabolizm tłuszczu; cukry, aminokwasy i kwasy tłuszczowe pobudzają adipocyty do wydzielania leptyny

18. Udział podwzgórza w regulacji temperatury Wytwarzanie ciepła w organizmie zależy od: Przemiany materii związanej ze spoczynkową czynnością wszystkich komórek i narządów niezbędną do utrzymania organizmu przy życiu *Pracy mięśni szkieletowych w czasie poruszania się *Czynności przewodu pokarmowego związanej z trawieniem i wchłanianiem pokarmów. Temperatura wewnętrzna - taka jak w przednim podwzgórzu Zewnętrzna: jama ustna-37, moszna-32 Najbardziej stała - w prawej komorze serca. Ośrodek termoregulacji: znajduje się w przedniej części podwzgórza *działa on na zasadzie termostatu, kontrolując inne ośrodki *Zapewnia stałocieplność - dostosowanie ilości ciepła wydzielanego do produkowanego. Podwzgórze reaguje na impulsy z receptorów zewnętrznych i wewnętrznych oraz na temperaturę krwi, wpływa na ośrodki termoregulacji. Obniżenie temperatury krwi przepływającej przez podwzgórze hamuje termostaty- zwiększenie wytwarzania ciepła lub zmniejszenie utraty za pośrednictwem: Ośrodka wyzwalającego drżenie mięśni- przestaje on być hamowany przez podwzgórze, pojawiają się dreszcze i wytwarzanie ciepła w mięśniach szkieletowych (termogeneza drżeniowa) *Ośrodków kontrolujących układ współczulny- pobudzenie układu współczulnego powoduje wydzielanie się z zakończeń neuronów zwojowych noradrenaliny, co powoduje przyspieszenie metabolizmu komórek mięśni szkieletowych i tkanki tłuszczowej- ośrodków kontrolujących wydzielanie gruczołów dokrewnych- z rdzenia nadnerczy adrenalina, przyspieszająca metabolizm glukozy w wątrobie i mięśniach szkieletowych oraz metabolizm tkanki tłuszczowej *Hormonów gruczołu tarczowego- podwzgórzowy hormon uwalniający hormon tyreotropowy, hormon tryteotropowy z części gruczołowej przysadki i hormony gruczołu tarczowego *Ośrodka naczyniowego- naczynia skórne zwężają się i rozszerzają. Stosunek jonów Ca²⁺ do jonów Na⁺ w podwzgórzu warunkuje wrażliwość termodetektorów na zmiany temperatury krwi dopływającej do mózgowia: Przesunięcie się stosunku jonów na korzyść Ca²⁺ powoduje przestawienie się termostatu biologicznego na niższą temperaturę- obniżenie temperatury o ułamek stopnia *Zwiększenie koncentracji jonów Na⁺ w podwzgórzu- reakcja przeciwna. Wytwarzanie ciepła: Zmiany autonomiczne: - skurcz naczyń skórnych

- wydzielenie adrenaliny i NA, wzrost poziomu glukozy we krwi *Reakcje biochemiczne: - wzrost pracy mięśni szkieletowych, metabolizmu wątroby, produkcji hormonów tarczycy - metabolizm tkanki tłuszczowej, zmiany w innych tkankach *Zmiana zachowania:

- pobudzenie ośr. Głodu, przyjmowanie pokarmów

- przyjmowanie odpowiedniej postawy - drżenie mięśniowe, dreszcze, wysiłek fizyczny. Gorączka: termodetektory w podwzgórzu pod wpływem wytwarzanych miejscowo prostaglandyn stają się mniej wrażliwe na podwyższającą się temperaturę krwi.

[Pirogeny zewnętrzne (białka, toksyny, bakterie, wirusy) → wpływ na krwinki białe → cytokiny (interleukina), prostaglandyny → wpływ na neurony podwzgórza → gorączka}

19. Rola podwzgórza w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej W podwzgórzu w jądrze 3-komorowym i w jądrze nadwzrokowym są syntetyzowane 2 pre-pro-hormony: *pre-pro-wazopresyno-neurofizyna druga *pre-pro-oksytocyno-neurofizyna pierwsza. Cząsteczki te upakowane w perykarionie do pęcherzyków neurosekrecyjnych, przesuwane są wewnątrz aksonów do tylnego płata przysadki. Uwalnianie wazopresyny i oksytocyny z części nerwowej przysadki do krwi polega na egzocytozie pęcherzyków neurosekrecyjnych z zakończeń aksonów podczas depolaryzacji ich błony. W procesie tym współdziałają jony wapniowe. Za regulowanie gospodarki wodno-elektrolitowej odpowiadają ośrodki podwzgórza: ośrodek pragnienia i oś gaszenia pragnienia. Ośrodek pragnienia może być drażniony elektrycznie, termicznie, chemicznie. Podrażnienie wyzwala impulsację układu limbicznego, co wpływa na zachowanie i picie wody. Czynnikiem, który bezpośrednio działa na ośrodek pragnienia jest wzrost stężenia jonów Na⁺ we krwi obwodowej oraz wzrost jej osmolalności, co powoduje zmniejszenie się objętości krwi, co pobudza nerki do uwalniania reniny, która pobudza przemianę angiotensynogenu do angiotensyny I i II. Ta ostatnia przez wrotny układ podwzgórzowo-przysadkowy dostaje się do podwzgórza, pobudzając centralne osmodetektory, które sterują przyjmowaniem płynów. Angiotensyna działając na podwzgórze, wpływa na wydzielanie hormonu antydiuretycznego-wazopresyny, która uwalniana jest z płata tylnego przysadki do krwi. Powoduje ona resorbcję wody w kanalikach nerkowych. Hamowanie ośrodka pragnienia istnieje w wyniku pobudzenia receptorów śródbłonka naczyń, które reagują wyzwoleniem impulsacji w związku ze zwiększeniem się objętości krwi. Ośrodek pragnienia ma połączenie z ośrodkiem termoregulacji. Podwzgórze jest również odpowiedzialne za regulację osmolalności płynów wewnątrz ustroju. Zmiany stężenia jonów i elektrolitów są wychwytywane przez osmoreceptory obwodowe oraz osmodetektory centralne. Ich podrażnienie powoduje przesłanie impulsacji do podwzgórza, które kieruje mechanizmami zapobiegającymi ucieczce jonów, gdy jest ich mało oraz ułatwiającym ucieczkę wody, gdy jest ich dużo, np. proces resorpcji zwrotnej jonów w dystalnym kanaliku krętym nefronu.

20. Regulacja czynności seksualnych i rozrodczych (udział podwzgórza i układu limbicznego) Ośrodek rozrodczy kieruje aktywnością somatyczną organizmu, związaną z zachwaniem gatunku. Czynność ośrodka jest odmienna dla płci męskiej i żeńskiej, różnicowanie ośrodków zachodzi już u płodów. Ośrodek męski po osiągnięciu dojrzałości płciowej, wyzwala pod wpływem hormonów płciowych męski popęd płciowy kierunku płci żeńskiej i powoduje stałe, niecykliczne wytwarzanie podwzgórzowego hormonu uwalniającego, który stymuluje przysadkę do wydzielania hormonu gonadoliberyny Gn-RH. Pod jego wpływem przysadka wydziela folikulotropinę FSH, działającą na spermatogenezę, oraz luteinę LH, wpływającą na czynność wydzielniczą jądra- testosteron- wpływa na czynności seksualne oraz determinuje drugorzędowe cechy płciowe. Ośrodek żeński pod wpływem hormonów płciowych żeńskich wyzwala popęd płciowy w kierunku płci męskiej i jednocześnie kontroluje cykliczne wydzielanie podwzgórzowego Gn-RH. Liberyny podwzgórzowe wpływają na wytwarzanie przez przysadkę FSH, który hamuje podwzgórze i wzmacnia owulację. LH wpływa na wytwarzanie estrogenów, hamujących przysadkę i pobudzających podwzgórze. Regulacja zachodzi dzięki połączeniu podwzgórza z przysadką- zachodzi na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Podwzgórze w procesie laktacji: impulsacja z brodawki sutkowej przez pień mózgu biegnie do podwzgórza, które symuluje przysadkę do wydzielania oksytocyny, która wpływa w trakcie ssania na wydzielanie mleka przez gruczoł sutkowy. Oksytocyna ma również wpływ na rozciągnięcie szyjki macicy podczas porodu.Prolaktyna - odpowiada za zachowania macierzyńskie i laktację.

21. Podwzgórzowa regulacja czynności hormonalnej

Wpływ podwzgórza na przysadkę mózgową: *steruje częścią gruczołową przysadki *czynnik uwalniający Rh i hamujący I4 *h. uwalniający kortykotropinę (ACTH) *GH (somatoliberyna) - uwalnia hormon wzrostu *GHIH - hamuje uwalnianie hormonu wzrostu *GnRh - uwalnia gonadotropiny (Lh i Fsh) *h. pobudzający prolaktynę *h. uwalniający dopaminę

22. Rola podwzgórza i układu limbicznego w reakcjach emocjonalnych Układ limbiczny: Hipokamp

*Ciało migdałowate *Przegroda przeźroczysta *Sklepienie *Krążek krańcowy *Zakręt obręczy *Sąsiadujące ze sobą pola wyspy *Płat skroniowy po stronie przyśrodkowej *Zakręty oczodołowe. Funkcją tego układu jest kontrola ośrodków podwzgórza, związana z aktywnością somatyczną, autonomiczną, wewnątrzwydzielniczą. Struktury układu limbicznego mają połączenie z korą mózgu: *Jądra ciała migdałowatego łączą się bezpośrednio z polami swoistymi dla różnych rodzajów czucia oraz z polami kojarzeniowymi *Hipokamp ma pośrednie połączenie z korą przedniej części płata skroniowego, z korą okołowęchową i korą zakrętu parahipokampa. Dzięki tym połączenio z korą oraz jądrami ciał suteczkowatych i przedniego wzgórza układ uczestniczy w procesach uczenia się i zapamiętywania. Drażnienie wyzwala reakcje somatyczne, związane z przyjmowaniem pokarmu oraz reakcje wegetatywne i zwiększone wydzielanie niektórych hormonów podwzgórza-impulsy wysyłane przez neurony ciała migdałowatego zwiększają wydzielanie wazopresyny i hormonu wzrostu, hamują wydzielanie gonadotropin. Jądra przyśrodkowe ciała migdałowatego, wywołują odmienny wpływ na podwzgórze, niż jądro boczne- hamują ośrodek głodu a pobudzają ośrodek sytości.

Obustronne zniszczenie ciał migdałowatych znosi reakcje agresji i wydzielanie hormonów płciowych.

Hipokamp: Oddziałuje na popęd płciowy i wydzielanie hormonów płciowych *Wpływa na proces uczenia się i zapamiętywania-potencjalizacja długoterminowa *Uszkodzenie- brak świadomości

23. Układy motywacyjne mózgu. Krąg limbiczno-śródmózgowy, zwany kręgiem Nauty, jest to krąg Papeza powiększony o niektóre struktury mózgu. Ośrodki motywacyjne układu nerwowego: pokarmowy (głodu, sytości), pragnienia, agresji i ucieczki, termoregulacji oraz rozrodczy. Układ motywacji, nadający napęd do działania, związany jest z podsystemem dopaminergicznym. Szlak 1: między istotą czarną a zwojami podstawy i korą ruchową- napęd fizyczny Szlak 2: między jądrem ogoniastym a wzrokową korą przedczołową i korą przedruchową- wzbudza chęć działania Szlak 3: między brzusznym jądrem pokrywy a zwojami podstawy i opuszką węchową- wzbudza poczucie zadowolenia, energii psychicznej i napędu. Uk. Motywacyjne mózgu: Są to dwa podstawowe mechanizmy nerwowe kierujące zachowaniem człowieka. Mechanizm unikania - zabezpiecza organizm przed działaniem czynników lub bodźców szkodliwych. Mechanizm konsumowania-tak kieruje zachowaniem, aby potrzeby organizmu zostały zaspokojone. Do ośrodków wyzwalających aktywność somatyczną zalicza się ośrodki: głodu, pragnienia, agresji, ucieczki i ośrodek rozrodczy. Ośrodki kierujące zachowaniem znajdują się w międzymózgowiu. Neurony należące do jednego ośrodka są skupione lub rozsiane na większych obszarach, sąsiadujących z neuronami innych ośrodków.

24. Neuromediatory i substancje chemiczne wpływające na zachowania instynktowne i emocjonalne Serotonina: zwęża naczynia krwionośne i powoduje skurcz mięśni gładkich macicy oraz przewod pokarmowego *działanie w UN: przeciwdepresyjne i regulujące dobowy rytm organizmu (snu i czuwania) *stężenie serotoniny może kształtować nastrój człowieka *zbyt mała ilość: depresje, migreny, zaburzenia snu *produkowana przez szyszynkę *w nocy przekształcana w melatoninę Dopamina: *neuroprzekaźnik *odpowiedzialna za napęd ruchowy, koordynację, napięcie mięśni *ważna rola w procesach emocjonalnych i uczenia się *związek z ośrodkiem nagradzania w mózgu, odpowiedzialnym za uczucie przyjemności *niedobór: jedna z przyczyn choroby Parkinsona; nadmiar: choroby psychiczne, schizofrenia

25. Reakcja alarmowa (stresowa) Trzy stadia stresu: *Reakcja alarmowa. Kiedy organizm wykazuje zmiany charakterystyczne dla początkowego momentu oddziaływania stresora. Odporność w tym czasie jest zmniejszona i jeśli stresor jest silny może nastąpić śmierć. *Stadium odporności. Następuje opór organizmu, jeśli ciągłe wystawianie na działanie stresora daje się pogodzić z przystosowaniem. Odporność wzrasta powyżej poziomu normalnego. *Stadium wyczerpania. W następstwie długotrwałego oddziaływania tego samego stresora, do którego organiz się przystosował, energia przystosowania wyczerpuje się. Pojawiają się powtórne oznaki reakcji alarmowej - tym razem osobnik ginie. Reakcja alarmowa, składa się ze zmian fizjologicznych, które są pierwszą odpowiedzią organizmu na zadziałanie czynnika wywołującego stres- stresora. Stresorem jest każdy czynnik szkodliwy dla organizmu: fizyczny (np. nieodpowiednie jedzenie, brak snu), psychologiczny (np. utrata miłości, poczucia bezpieczeństwa). Reakcja alarmowa składa się z różnych skomplikowanych zmian biochemicznych zachodzących w organizmie, które zwykle mają te same ogólne właściwości. Bez względu na typ stresowa obserwowano niemal taki sam ogólny wzorzec zmian fizjologicznych. Wyniki te wyjaśniają podobieństwo ogólnych objawów choroby u ludzi na różne schorzenia-wszyscy oni zdają się skarżyć na takie dolegliwości, jak ból głowy, gorączka, zmęczenie, ból mięśni, złe samopoczucie.

1)Budowa i ośrodki układu współczulnego

Część współczulną określają skupiska komórek nerwowych tworzących: a)jądro pośrednio-boczne w rogach bocznych rdzenia kręgowego, b)zwoje pnia współczulnego i nerwy odchodzące od tych zwojów.

Jądro pośrednio-boczne- jego wypustki- włókna przedzwojowe (gałęzie łączące białe), dochodzą drogą korzeni brzusznych do zwojów pnia współczulnego, tam następuje styk neuronu 1 z 2, którego wypustki- włókna zazwojowe (gałęzie łączące szare), biegną w nerwach obwodowych. Następnie włókna zazwojowe opuszczają nerwy i dochodzą do efektorów. Czasem 1 włókno współczulne przedzwojowe zespala się z kilkoma zwojami.

Istnieje także druga droga, przewodząca impulsy na obwód, oprócz zwojów pnia współczulnego występują drobne zwoje na zewnątrz lub wewnątrz korzeni brzusznych, tzw. zwoje pośrednie. W tych zwojach może nastąpić styk włókien przedzwojowych z zazwojowymi, które mogą przenikać do nerwu rdzeniowego bez pośrednictwa gałęzi łączącej białej-tłumaczy to niecałkowite porażenie unerwienia naczyń krwionośnych części ciała po przecięciu włókien przedzwojowych.

Jądro pośrednio-boczne nie występuje w części szyjnej rdzenia kręgowego- korzenie brzuszne szyjne nie zawierają włókien współczulnych. Narządy szyi i głowy otrzymują unerwienie współczulne z 1 i 2 odcinka piersiowego rdzenia kręgowego za pośrednictwem zwojów szyjnych pnia współczulnego. Zwoje tego samego pnia współczulnego są połączone gałęziami międzyzwojowymi, między prawym i lewym pniem współczulnym przebiegają włókna poprzeczne, tworzące „drabinę”. Pnie współczulne przebiegają od podstawy czaszki zewnętrznej do wierzchołka kości guzicznej, tam kończą się zwojem nieparzystym, wspólnym dla obu pni.

W pniach współczulnych wyróżniamy części: szyjną, piersiową, brzuszną, miedniczą.

Zwoje części szyjnej pnia współczulnego stanowią:

-zwój szyjny górny(do przodu wyrostków poprzecznych II,III,IV kręgu szyjnego)

-zwój szyjny środkowy(na wysokości VI kręgu szyjnego)

-zwój szyjny dolny, zwany zwojem szyjno-piersiowym lub gwieździstym(między wyrostkiem poprzecznym VII kręgu szyjnego a szyjką I żebra)

Od zwoju szyjnego górnego odchodzą: gałęzie naczyniowe *nerw szyjno-tętniczy wewnętrzny-tworzy w błonie zewnętrznej tętnicy szyjnej wewnętrznej splot szyjno-tętniczy wewnętrzny, który przechodzi dalej w splot oczny,tętnicy przedniej mózgu,tętnicy środkowej siatkówki *nerwy szyjno-tętnicze zewnętrzne-tworzy w błonie zewnętrznej tętnicy szyjnej zewnętrznej jednoimienny splot nerwowy, przechodzący w sploty, które towarzyszą gałęziom powstałym z podziału tego naczynia *gałęzie trzewne *gałęzie krtaniowo-gardłowe- do krtani tchawicy i gardła *nerw sercowy szyjny górny- do splotu sercowego

Unerwiają: mięśnie przywłosowe, gruczoły skóry głowy i szyi, błonę środkową tętnic szyjnych i ich gałęzi, gruczoły jamy nosowej, ustnej, gardła i krtani, gruczoł tarczowy, gruczoły przytarczyczne, łzowe, mięśnie gładkie oczodołu i gałki ocznej, mięsień sercowy

Od zwoju szyjnego środkowego odchodzą: gałęzie naczyniowe- nerwy szyjno-tętnicze wspólne, tworzące w błonie zewnętrznej jednoimiennego naczynia splot szyjno-tętniczy wspólny oraz splot tętnicy tarczowej dolnej *gałęzie trzewne- nerw sercowy szyjny środkowy (największy z n. sercowych), gałęzie tarczowe, przytarczyczne

Unerwiają: błonę środkową tętnicy szyjnej wspólnej, tętnicy tarczowej dolnej oraz ich gałęzi, gruczoły przytarczyczne, mięsień sercowy

Od zwoju szyjnego dolnego odchodzą: gałęzie naczyniowe *nerw kręgowy-w ścianie jednoimiennej tętnicy splot kręgowy *gałęzie tworzące splot podobojczykowy i splot tętnicy piersiowej wewnętrznej *gałęzie trzewne- nerw sercowy szyjny dolny

Unerwiają: naczynia głowy, szyi, opon mózgowych i mózgowia,gruczoł tarczowy,gruczoły przytarczyczne, płuca i mięsień sercowy. Doprowadzają również włókna współczulne do kończyny górnej

Zwój szyjny dolny zespala się z 1 zwojem piersiowym za pomocą włókien nerwowych, które oplatają tętnicę podobojczykową, tworząc pętlę podobojczykową.

Zwoje części piersiowej pnia współczulnego leżą w tylnej części śródpiersia górnego i tylnego, na głowach żeber, pokryte od strony bocznej opłucną ścienną.

Oddają: gałęzie naczyniowe- do splotu aortowego piersiowego i splotu płucnego *gałęzie trzewne- nerwy sercowe piersiowe i gałęzie śródpiersiowe do przełyku, przewodu piersiowego,oskrzeli,opłucnej śródpiersiowej oraz: *nerw trzewny większy- ze zwojów piersiowych V-X *nerw trzewny mniejszy- ze zwojów piersiowych IX-XI *nerw trzewny niższy- ze zwoju piersiowego XII

Nerwy trzewne przechodzą do jamy brzusznej, gdzie wchodzą w skład splotu trzewnego. Stanowią wyjątek-zawierają włókna przedzwojowe. Przechodzą przez zwoje części piersiowej pnia współczulnego bez synapsy(nieprzerwanie),osiągając zwoje splotu trzewnego(część),jak nerw trzewny większy, mniejszy, rdzeń gruczołów nadnerczowych.

Zwoje części brzusznej i miedniczej pnia współczulnego leżą na powierzchni przednio-bocznej kręgosłupa, za otrzewnowo.

Oddają gałęzie: nerwy trzewne lędźwiowe i trzewne krzyżowe do splotów narządowych: nerkowego, odbytniczego, miedniczno-pochwowego.

Część włókien przedzwojowych kończy się podobnie jak w części piersiowej, nie tylko w zwojach pnia współczulnego, ale też w Zojach splotów aorty brzusznej lub w zwojach narządowych.

W miednicy mniejszej gałęzie odchodzące od zwojów biorą udział w utworzeniu splotów podbrzusznych: górnego i dolnego.

2. Budowa i ośrodki układu przywspółczulnego

Układ przywspółczulny są to skupiska komórek nerwowych w mózgu tworzące część głowową i w części krzyżowej rdzenia kręgowego- część rdzeniową oraz wychodzące z nich nerwy. Skupienia ciał komórek nerwowych w mózgowiu tworzą jądra przywspółczulne nerwów czaszkowych III, VII, IX, X, ich wypustki biegną do zwojów położonych na obwodzie.

Włókna przedzwojowe biegnące z nerwem okoruchowym (część czepcowa) rozpoczynają się w jądrze przywspółczulnym nerwu w śródmózgowiu i dochodzą do zwoju rzęskowego w oczodole. Włókna zazwojowe rozpoczynające się w tym zwoju biegną wraz z nerwami rzęskowymi krótkimi,unerwiając mięsień rzęskowy i mięsień zwieracz źrenicy.

Włókna przedzwojowe biegnące z nerwem twarzowym rozpoczynają się w jądrze ślimakowym górnym położonym w moście, biegnąc następnie 2 drogami: *drogą struny bębenkowej i nerwu językowego do zwoju podżuchwowego, skąd włókna dochodzą do ślinianki podżuchwowej i podjęzykowej *drogą nerwu skalistego większego i nerwu kanału skrzydłowego do zwoju skrzydłowo-podniebiennego, skąd włókna zazwojowe biegną do naczyń opony twardej, gruczołów błony śluzowej tylnej części jamy nosowej, gruczołów błony śluzowej podniebienia miękkiego i tylnej części podniebienia twardego, gruczołu łzowego

Włókna przedzwojowe biegnące z nerwem językowo-gardłowym rozpoczynają się w jądrze ślinowym dolnym w rdzeniu przedłużonym, dochodząc do zwoju usznego leżącego w pobliżu przewodu słuchowego zewnętrznego. Włókna zazwojowe biegną do ślinianki przyusznej,gruczołów błony śluzowej nasady języka.

Włókna przedzwojowe biegnące z nerwem błędnym rozpoczynają się w jądrze grzbietowym w rdzeniu przedłużonym, dochodząc w większości do zwojów splotu trzewnego, częściowo do zwojów śródściennych (intramuralnych) narządów. Unerwiają narządy głowy, szyi, klatki piersiowej i większość narządów jamy brzusznej.

Włókna przedzwojowe biegnące z nerwami VII, IX, X tworzą tzw. część opuszkową części przywspółczulnej.

Część krzyżowa (rdzeniowa) obejmuje włókna przywspółczulne rozpoczynające się w jądrze pośrednio-przyśrodkowym, w rogach bocznych części krzyżowej rdzenia kręgowego. Opuszczają rdzeń z korzeniami grzbietowymi i brzusznymi nerwów rdzeniowych, oddzielając się następnie jako nerwy trzewne miednicze.

Nerwy trzewne miednicze dochodzą do zwojów miedniczych splotu podbrzusznego górnego i dolnego oraz do zwojów śródściennych narządów, np. pęcherza moczowego, narządów płciowych. Włókna zazwojowe unerwiają przywspółczulnie wszystkie narządy miednicy mniejszej oraz niektóre narządy w jamie brzusznej, np. okrężnicę esowatą, zstępującą i 1/3 lewej części okrężnicy poprzecznej. Nerwy trzewne miednicze powodują wzrost napięcia mięśni gładkich pęcherza moczowego i jelit, rozkurcz mięśnia zwieracza odbytu wewnętrznego, mięśnia zwieracza cewki moczowej wewnętrznego, rozszerzają naczynia krwionośne narządów płciowych powodując wzwód-nerwy wzwodowe.

3. Podział anatomiczny i połączenia podwzgórza.

Podwzgórze leży w międzymózgowiu na powierzchni dolnej i przyśrodkowej półkuli. Należą do niego: blaszka krańcowa-cienkie pasmo istoty białej rozpostarte między skrzyżowaniem wzrokowym a dziobem ciała modzelowatego *skrzyżowanie wzrokowe *pasma wzrokowe-wiązki włókien nerwowych(przedłużenie nerwów wzrokowych), przebiegającymi między skrzyżowaniem wzrokowym a ciałami kolankowatymi bocznymi *guz popielaty- blaszka istoty szarej w dnie komory III *przysadka- gruczoł dokrewny, poniżej guza popielatego w specjalnym zagłębieniu kości klinowej, zwanym dołem przysadki. Z guzem popielatym połączona jest lejkiem, utworzonym z dróg nerwowych przysadkowo-podwzgórzowych *ciała suteczkowate- zgrubienia wielkości ziarna grochu, utworzone przez istotę białą i szarą, na powierzchni dolnej półkul. Jądra podwzgórza: jądra przednie (wzrokowe), jądra środkowe (guzowe), jądra tylne (suteczkowate). Części podwzgórza są połączone drogami nerwowymi: drogi nerwowe podwzgórzowo-przysadkowe- łączą jądra przednie wzgórza z płatem tylnym przysadki *drogi nerwowe guzowo-lejkowe- łączą jądra środkowe podwzgórza z płątem przednim przysadki. Układ wrotny podwzgórzowo-przysadkowy, zbudowany z sieci naczyń włosowatych w podwzgórzu tworzących sieć pierwotną oraz z żyłek przebiegających w lejku (żyły wrotne przysadki), zespalających sieć pierwotną z wtórną (w przysadce).

4. Struktury mózgowe wchodzące w skład układu limbicznego, połączenia nerwowe W kresomózgowiu nieparzystym znajduje się układ limbiczny (rąbkowy), koordynujący czynność układu somatycznego i autonomicznego oraz bierze udział w regulacji zachowań emocjonalnych. W skład układu limbicznego wchodzi: *ciało migdałowate-pomiędzy rogiem dolnym a biegunem skroniowym półkuli *jadro przegrody - łączy jądra przegrody i ciała suteczkowate z jądrem migdałowatym i hipokampem *hipokamp- część płaszcza wpuklina do rogu dolnego komory bocznej *zakręt obręczy- od dolnej powierzchni dzioba ciała modzelowatego, zewnętrznie ograniczony przez bruzdę obręczy i podciemieniową *zakręt przyhipokampowy *sklepienie- łączy ciała suteczkowate z hipokampem *podwzgórze *ciało suteczkowate *wgórze Drogi łączące struktury:

Sklepienie, Prążek krańcowy

5. Różnice w budowie układu somatycznego i autonomicznego Drogi nerwowa odśrodkowa w układzie autonomicznym składa się zawsze z 2 neuronów, w układzie somatycznym z 1 *Włókna nerwowe somatyczne odchodzące od komórek rogów przednich rdzenia kręgowego biegną bez żadnej przerwy do mięśnia szkieletowego. Natomiast włókno odchodzące z ośrodka autonomicznego ulega przerwaniu w jednym z zwojów obwodowych, w których rozpoczyna się drugi neuron. *Włókna nerwowe autonomiczne są cieńsze (2-7mm), od włókien somatycznych (12-14mm) *Włókna somatyczne pozbawione są osłonki mielinowej lub posiadają ją bardzo cienką *Pobudliwość włókna autonomicznego jest znacznie niższa, przewodzą pobudzenie dużo wolniej niż somatyczne *Układ autonomiczny nie ma własnych dróg dośrodkowych, tj włókien czuciowych. Układ somatyczny utrzymuje łączność ustroju ze światem zewnętrznym i zarządza czynnością mięśni prążkowanych. Układ autonomiczny natomiast kieruje czynnościami narządów wewnętrznych i przemiana materii *W autonomicznym znajdują się skupiska ciał nerwowych-zwoje, w somatycznym brak *Zakończenia nerwów układu autonomicznego wydzielają acetylocholinę i noradrenalinę, w układzie somatycznym- tylko acetylocholinę

---