14499-źródła prawa administracyjnego, st. Administracja notatki


Źródła prawa administracyjnego

ŹRÓDŁA PRAWA ADMINISTRACYJNEGO

Doktryna prawnicza posługując się terminem źródła prawa odnosi się zazwyczaj do dwóch teorii. Zgodnie z pierwszą teorią za źródła prawa należy uznać te wszystkie fakty, które wiążą się z działalnością prawotwórczą. Zaliczyć do nich można stanowienie aktów prawnych zawierających w swojej treści nakazy, zakazy, uprawnienia, lub obowiązki. Akty te stanowić będą tzw. formalne źródła prawa. Druga, bardziej rozpowszechniona teoria stanowi, iż źródłem prawa są właśnie te akty. Poprzez termin źródła prawa” będziemy więc rozumieć te akty, które stanowią zbiór obowiązujących norm prawnych.

Rozpatrując kwestię źródeł prawa w ten sposób, możemy rozróżnić źródła prawa cywilnego, źródła prawa pracy, prawa konstytucyjnego, prawa administracyjnego itd., czyli są zbiory norm regulujące daną gałąź prawa. W odniesieniu do źródeł prawa należy podkreślić, iż prawo administracyjne jest regulowane normami znajdującymi się w przepisach regulujących działalność różnych gałęzi prawa.

Przepisy regulujące działanie organów administracji publicznej są grupą bardzo liczną, ponieważ regulują one zarówno strukturę całości administracji jak i zadania powierzone administracji, sposób wzajemnych powiązań pomiędzy organami, ich kompetencje, stosunki prawne, jakie wynikają z działalności administracji oraz metody i formy działania organów.

Organy administracyjne są wobec siebie ustawione w pewnej hierarchii i mają zarówno powierzone różne zadania jak a także moc obowiązująca wydawanych przez nie aktów jest różna. Najprościej można to zdefiniować stwierdzeniem, iż hierarchia obowiązywania danego aktu jest uzależniona od pozycji hierarchicznej organu, który go wydał. Jednocześnie, powinny być one zgodne z przepisami Konstytucji, a także akty prawne wydane przez organ niższego stopnia nie mogą być sprzeczne z aktami prawnymi wydanymi przez organ wyższego stopnia. Dodatkowo, organy niższego stopnia powinny kierować się wydanymi przez organy wyższego stopnia aktami prawnymi.

Wiąże się to także z zasadą podległości ustrojowej istniejącej np. pomiędzy sejmem a rządem. Jej przejawem jest stosunek ustawy do rozporządzenia.

Nie można jednak określić systemu prawnego w Polsce jedynie na podstawie hierarchizacji źródeł prawa. Często bowiem dzieje się tak, iż ten sam organ może wydawać akty prawne o różnym stopniu obowiązywania. (minister wydaje zarówno rozporządzania jak i zarządzenia). Tym samym należy brać także dodatkowe kryterium, jakim jest stosunek prawa ogólnego do prawa szczególnego. Zazwyczaj organy stojące wyżej w hierarchii stanowią prawo ogólne pozostawiając szczegółowe regulacje w kompetencjach organów niższego stopnia. Wydając prawo ogólne i szczegółowe organy niższego stopnia musza pamięta, iż normy szczegółowe nie mogą stać w sprzeczności z normami prawa ogólnego.

Podział źródeł prawa może nastąpić także ze względu na różne inne kryteria:

- kryterium usytuowania organu stanowiącego akt normatywny pozwala na rozróżnienie źródeł prawa stanowionego przez naczelne organy państwa źródła prawa, które tworzone są zarówno przez naczelne jak i centralne organy administracji oraz źródła prawa tworzone przez organy administracji rządowej w województwie oraz organy samorządu terytorialnego.

- kryterium dotyczące zakresu działania administracji ( zewnętrznej i wewnętrznej) pozwala na rozróżnienie źródła prawa, które powszechnie obowiązują oraz źródła prawa wewnętrznego np. zarządzenia ministrów.

- kryterium dotyczące zakresu treści aktu prawnego, dzięki któremu możemy wyróżnić źródła ustrojowe, jakim jest na przykład Konstytucja, źródła funkcjonalne jakimi są ustawy oraz źródła, które określają prawa i obowiązki obywateli.

Powyższe źródła stanowią system prawa administracyjnego i są tak zwanymi formalnymi źródłami prawa. Oprócz nich można jeszcze wyróżnić dodatkowe tzw. nieformalne źródła prawa , funkcjonujące zarówno w doktrynie prawa administracyjnego jak i w praktyce stosowania prawa.

Obowiązujący podział i hierarchia źródeł prawa została nadana w prawie polskim poprzez Konstytucję. Ustawa zasadnicza z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483). Tym samym dzieli ona źródła na:

- powszechnie obowiązujące, do których zgodnie z art. 87 zalicza konstytucję ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia, oraz akty prawa miejscowego obejmujące zakresem swojego działania jedynie cześć terytorium. Do tego rodzaju źródeł prawa zalicza się także rozporządzenia z mocą ustawy, które wydawanie są przez Prezydenta w czasie stanu wojennego. Są to rozporządzenia wydawane na wniosek rady Ministrów w przypadku braku możliwości Sejmu zebrania się na posiedzeniu. Dodatkowo wymagają one zatwierdzenia przez Sejm na pierwszym podjętym posiedzeniu.

- o charakterze wewnętrznym, do których zaliczane są uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów oraz Ministrów, oraz zarządzenia Prezydenta. Ich cechą charakterystyczną jest to, iż o dotyczą one jedynie tych organów, które podlegają podmiotowi je wydającemu. (art. 93 oraz art.142 Konstytucji)

Tylko te formy aktów prawnych, które zostały wymienione w Konstytucji stanowią formalne źródła prawa i są to źródła prawa w sensie ustawodawczym. Jednocześnie tylko te organy, które otrzymały do tego upoważnienie poprzez przepisy konstytucji takie akty prawne mogą wydawać. W odniesieniu do prawa administracyjnego Konstytucja nie reguluje całej grupy różnych zachowań się organów administracyjny, daje tylko legitymacje dla poszczególnych podmiotów do wydania stosownych ustaw. Jednocześnie w Konstytucji zawarta jest tzw. kompetencja administracyjna tzn. upoważnienie do wydawania innych aktów prawnych takich jak zarządzenia organów centralnych administracji rządowej wydawane w ramach określonych ustawami kompetencji tych organów, przepisy stanowione przez Narodowy Bank Polski, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, uchwały samorządów zawodowych, statuty przepisy organizacyjne, przepisy w zakresie władztwa zakładowego.

Nie są to formalne źródła prawa określone w konstytucji lecz tylko prawne formy działania administracji, jednakże na ich dużą role jaka odgrywają kryteria postępowaniach kryteria działalności organów administracyjnych należy traktować je także jako źródła prawa.

Pomijając formalne źródła prawa kryteria strukturach prawa kryteria procesach decyzyjnych do ważnych źródeł prawa należy zaliczyć tzw. nieformalne źródła prawa. Będą to zwyczaje, orzecznictwo sadowe, normy pozaprawne oraz doktryna prawa.

ŹRÓDŁA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO PRAWA

KONSTYTUCJA

Na czele formalnych źródeł obowiązującego prawa stoi Konstytucja. Jest ona usytuowana na samym szczycie hierarchii aktów prawnych. Termin konstytucja jest często zastępowany w doktrynie prawa terminem - ustawa zasadnicza. Normy zawarte w konstytucji są powszechnie obowiązujące i posiadają moc nadrzędna nad innymi normami zawartymi w innych aktach prawnych. Oznacza to, iż wszystkie normy muszą być zgodne z normami konstytucji. Wszystkie urzędy, instytucje czy organy są zobowiązane do przestrzegania norm konstytucji i nienaruszania ich w trakcie podejmowania przez siebie czynności. Zasada ta wyrażona jest w art. 7 konstytucji, który stanowi, iż „organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”.

Konstytucja zgodnie z art. 8 ust. 2 stosowana jest bezpośrednio, chyba że przepisy konstytucji mówią inaczej - jest to tzw. zasada bezpośredniości Konstytucji.

Głównym celem konstytucji jest wskazanie głównych założeń państwa we wszystkich najważniejszych dziedzinach jego funkcjonowania takich jak ustrój, gospodarka, stosunek do religii itp.

W zakresie ustroju i organizacji władz w Polsce Konstytucja przyjmuje zasadę trójpodziału władz na władze ustawodawcza, wykonawcza i sadowniczą. Zgodnie z artykułem 10 konstytucji Sejm i senat stanowią władze ustawodawcza w Polsce natomiast Prezydent i trybunały - władze wykonawczą. Konstytucja daje podstawy prawne do działania powyższych organów, określa ich strukturę, zakres działania kompetencję oraz sposób ich powoływania. Konstytucja też określa wzajemne relacje pomiędzy trzema rodzajami władzy w Polsce a także pomiędzy organami administracyjnymi a władzą ustawodawczą. Uregulowane są także sprawy związane z samorządem terytorialnym.

Zgodnie z postanowieniami Konstytucji terenowe organy administracji rządowej oraz organy jednostek samorządu terytorialnego upoważnione do wydawania aktów prawa miejscowego, które zakresem obowiązywania obejmuje poszczególne obszary podziału administracyjnego państwa.

USTAWY

Ustawy należą najważniejszą cześć formalnych źródeł prawa mają one bowiem najszersze zastosowanie w systemie prawa. Regulują one wszystkie aspekty życia społecznego, gospodarczego i politycznego państwa. W zakresie prawa administracyjnego określają one kwestie związane z organizacją i funkcjonowaniem administracji a także regulują w sposób szczegółowy prawa i obowiązki obywateli w stosunku do organów administracji. Dla postępowania administracyjnego i rozstrzygania spraw stanowią one najważniejsze formalne źródło prawa, na którym opiera się za gałąź prawa administracyjnego. Zezwalają one na bezpośrednią ingerencje w życie każdego obywatela, uprawniają do wydania indywidualnych rozstrzygnięć w formie decyzji administracyjnych bądź postanowień. Uprawniają także organy administracji do wydawania aktów prawnych o mocy powszechnie obowiązującej.

Konstytucja artykule 20 reguluje sposób uchwalania ustaw. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi RP, Radzie Ministrów oraz grupie co najmniej 100 tysięcy obywateli. Ustawy uchwalane są przez sejm. W celu podjęcia ustawy potrzebna jest zwykła większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Ustawy regulują wszystkie dziedziny życia państwa za wyjątkiem tych, które uregulowane są w Konstytucji.

Tak więc ustawą mogą być uregulowane wszystkie sprawy, których nie normuje Konstytucja. Jednocześnie w Konstytucji można znaleźć odniesienia do ustaw, tzn. Konstytucja wyraźnie nakłada obowiązek uregulowania pewnych spraw aktem prawnym, jakim jest ustawa. Tak jest np. w przypadku spraw dotyczących ograniczenia wolności oraz uczestnictwa w zgromadzeniach (art. 57 konstytucji), wiążących się z trybem rozpatrywania petycji, wniosków, i skarg składanych w związku z wykonywanymi zadaniami z zakresu administracji publicznej (art. 63 Konstytucji), a także w przypadku spraw dotyczących określenia innych niż gmina jednostek samorządu terytorialnego (art. 164 ust. 2).

RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE

W Konstytucji kwestie związane z umowami międzynarodowymi uregulowane są dwukrotnie: w art. 87 ust. 1 oraz w art. 91 ust. 2. Pierwszy z przytoczonych artykułów mówi, iż umowy międzynarodowe w porządku hierarchicznym aktów prawnych mają mniejsza moc obowiązującą niż ustawy i występują w katalogu za nimi. Natomiast drugi z artykułów stanowi, iż w przypadku umowy międzynarodowej ratyfikowanej podejmowane za uprzednia zgodą wyrażona w ustawie ma on pierwszeństwo obowiązywania przed ustawami. Można zauważyć tu pewna sprzeczność pomiędzy tymi dwoma artykułami - w wiertle art. 91 ust. 2 należałoby założyć, iż umowy międzynarodowe ratyfikowane w katalogu źródeł prawa powinny stać przed ustawami.

To dwutorowe uregulowanie można tłumaczyć faktem, iż umowy międzynarodowe dzielą się na umowy ratyfikowane przez Prezydenta, które stoją w hierarchii po ustawach oraz umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednia zgodą wyrażona w ustawie. Można zatem przyjąć iż art. 91 ust. 2 Konstytucji stanowi lex specialis w stosunku do art.87 ust. 1.

Przez termin umowa międzynarodowa należy rozumieć takie uregulowania, które dotyczą dwóch lub więcej państwa i nakładają na właściwe organy tych państw pewne obowiązki mające na celu wykonanie zobowiązania wynikające z umowy.

Ratyfikacja (zatwierdzenie) natomiast oznacza zgodę na zawarcie umowy międzynarodowej. W Polsce ratyfikacja umów międzynarodowych należy do kompetencji prezydenta RP

Podmiotami umów międzynarodowych są państwa, które wykonują ich treść poprzez działanie upoważnionych do tego organów. Umowy są ratyfikowane (zatwierdzane) przez uprawniony organ państwowy i oznacza to ostateczną zgodę na związanie się państwa umową międzynarodową. Organem uprawnionym do ratyfikowania umów międzynarodowych w Polsce jest Prezydent RP. Jest jednak zakres spraw regulowanych przez umowy, których ratyfikacja wymaga wcześniej wyrażonej zgody w ustawie. Do tych spraw należą kwestie dotyczące pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych, wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji, członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej, znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, spraw uregulowanych w ustawie, lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

Konstytucja określając hierarchie umów międzynarodowych nadaje im jednocześnie moc powszechnie obowiązującego prawa. Oprócz tych ratyfikowanych umów międzynarodowych obowiązujących zarówno w działalności administracji ważne są także tzw. międzynarodowe umowy międzynarodowe. Mają one bezpośrednie oddziaływanie zwłaszcza na postępowanie administracyjne. Dotyczą one tych zadań, które należą do zakresu działania organów administracyjnych i są wykonywane przez wewnętrzne organy państw będących podmiotem takiej umowy. Najczęściej treścią takich umów regulowane są kwestie związane ze sprawami celnymi, wizowymi, dotyczące kontroli granicznej, prawa drogowego (tranzytu), łączności, telekomunikacji, prawa pocztowego, ochrony środowiska. Czasami mogą one dotyczyć jedynie współpracy międzygminnej (np. pomiędzy gminami przygranicznymi). W treści tych umów określone są obowiązki i kompetencje organów, które będą realizować postanowienia umów. Organy administracji treścią umów międzynarodowych mogą być tez wyposażane w upoważnienia do zawierania pomiędzy sobą stosownych porozumień.

ROZPORZĄDZENIA

Konstytucja wskakuje wyraźne organy, które posiadają w zakresie swoich kompetencji prawo do wydawania rozporządzeń. Zgodnie z przepisami, do wydania rozporządzenia niezbędne jest ustawowe upoważnienie, które jasno wskazuje, jaki organ jest upoważniony do wydania rozporządzenia. Ustawa zazwyczaj też wskazuje rodzaj spraw i ich zakres, jaki rozporządzeniem powinien być regulowany. Udziela więc wskazówek co do jego treści. Co do zasady , prawo nie przewiduje możliwości udzielania tzw. subdelegacji, tzn. organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może scedować swoich uprawnień na inne organy. (art. 92 konstytucji).jest to jedna z cech charakterystyczna dla tego typy wydawanych aktów.

Głównym zadaniem rozporządzeń jest stanowienie norm wykonawczych do ustaw, którymi organ został upoważniony do jego wydania. Możliwe jest, iż ustawa w celu wydania rozporządzenia nakazuje współprace różnych organów. Rozporządzenie może zostać wydane albo w oparciu o wydaną przez dany podmiot opinię (np. zgodne z art. 42 ust. 2 pkt 3 ustawy z 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, Dz. U. Nr 65, poz. 385 z późn. Zm., Rada Główna Szkolnictwa Wyższego opiniuje m. In. Projekty aktów normatywnych dotyczących badań naukowych, szkolnictwa wyższego oraz stopni naukowych i tytułu naukowego; zgodnie z art. 14 ust. 2 ptk.3 ustawy z 18 grudnia Służby Cywilnej opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących służby cywilnej) albo wyrażoną przez dany podmiot zgodę - są to tzw. rozporządzenia wydane „w uzgodnieniu” lub „w porozumieniu”.

Zgodnie z Konstytucją rozporządzenia mogą wydawać:

- zgodnie z art. 142 ust. 1: prezydent RP,

- zgodnie z art. 146 ust. 4 ptk 2: Rada Ministrów,

- zgodnie z art. 148 ptk.3: Prezes Rady Ministrów,

- zgodnie z art. 149 ust. 2: ministrowie kierujący działem administracji rządowej,

- zgodnie z art. 213 ust. 2: Krajowa Rada Radiofonii I telewizji

- Przewodniczący Komitetu Badań Naukowych

- Przewodniczących Komitetu Integracji Europejskiej.

Uprawnienia tych dwóch ostatnich wynikają z faktu, iż wchodzą oni w skład Rady Ministrów a co za tym idzie stosowane są wobec nich przepisy odnoszące się do ministra kierującego działem administracji rządowej czyli art. 147 ust. 4 i 149 ust. 3 Konstytucji.

W treści rozporządzenia musi zostać zawarta podstawa prawna, to znaczy określenie na podstawie, jakiej ustawy dane rozporządzenie zostaje wydane i czego dotyczy. Oznacza to podanie dokładnego artykułu a nie jedynie tytułu ustawy. Przepisy zawarte rozporządzeniu muszą być zgodne zarówno z ustawą, na podstawie której rozporządzenie zostało wydane, jak i z przepisami zawartymi w konstytucji oraz ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi.

ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY

Rozporządzanie z mocą ustawy jest aktem prawnym, do którego wydania kompetencje posiada organ władzy wykonawczej. Rozporządzenie takie może zastępować ustawę.

Zgodnie z nowelą z dnia 2 sierpnia 1926 roku do Konstytucji Marcowej z 17 marca 1921 r. Prezydent, po raz pierwszy w historii prawodawstwa polskiego został upoważniony do wydania na wniosek rady Ministrów rozporządzenia z mocą ustawy. Takie uprawnienie przysługiwało mu jedynie w przypadku upoważnienia zawartego w ustawie. W okresie późniejszym rząd został upoważniony do wydawania dekretów z mocą ustawy, natomiast konstytucja z 22 lipca 1952 r. nadawała takie uprawnienia Radzie Państwa. (aż do 18 lipca 1989 r.). Ustawą z dnia 17 października 1992 r. czyli tzw. Mała Konstytucja powyższe uprawnienia zostały przyznane Radzie Ministrów (mogła ona wydawać rozporządzenia z mocą ustawy).

Zgodnie z art. 234 aktualnie obowiązującej konstytucji, jedynym organem, który posiada kompetencje w zakresie wydawania rozporządzeń z mocą ustawy jest Prezydent. Uprawnienie takie przysługuje mu podczas stanu wojennego, gdy sejm nie ma możliwości zebrać się na posiedzeniu. Na wniosek rady Ministrów, Prezydent wydaje rozporządzenie, które ma charakter powszechnie obowiązującego prawa. Treścią powyższego rozporządzenia powinny być objęte takie zagadnienia jak zasady działania organów władzy publicznej, zakres w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego, a także podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z tych ograniczeń.

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO

W Polsce zagadnieniem przepisów prawa miejscowego zajmowało się wielu naukowców. W związku z powyższym przez długi okres czasu terminologii w powyższym zakresie nie była jednolita:

Profesor M. Zimmermann stosował nazwę "administracyjne akty prawne rad narodowych", M. Jaroszyński-używał sformułowania "miejscowe przepisy prawne", natomiast H. Rot określał je jako "akty normodawcze rad narodowych i ich organów". To zróżnicowanie w zakresie terminologii ma także ścisły związek z reformami w obrębie administracji samorządowej i wiąże się nierozerwalnie z organami je stosującymi i wydającymi.

RYS HISTORYCZNY

Zgodnie z ustawa z 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji do wyłącznej kompetencji wojewody należało stosowanie przepisów prawa miejscowego w formie rozporządzeń wykonawczych i porządkowych. Ustawą z 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym wprowadzono dla przepisów prawa miejscowego nazwę” „przepisy gminne”. Dopiero w ustawie zasadniczej z 2 kwietnia 1997 r. wprowadzono ogólną nazwę „prawo miejscowe" która swym zakresem obejmuje akty stanowione zarówno przez organy administracji rządowej jak i przez organy jednostek samorządu terytorialnego. Ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych w rozdziale 4 określa rodzaje aktów oprawa stanowionych przez gminę. W ten sposób przepisy gminy literalnie zostały określone aktami prawa miejscowego.

Termin „akty prawa miejscowego” odnosi się do przepisów prawnych obowiązujących jedynie na pewnej administracyjnie wyodrębnionej części państwa. Do ich stanowienia potrzebne jest ustawowe upoważnienie. Takie upoważnienie posiadają:

- sejmik województwa,

- wojewoda,

- organy administracji niezespolonej,

- rada gminy.

Zgodnie z ustawą z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. Nr 91, poz. 576 z późn. Zm.) oraz w związku z upoważnieniami udzielonymi w innych ustawach sejmik województwa jest uprawniony do wydawania aktów prawa miejscowego, obowiązującego na terenie części lub całości województwa. Wydawane przez sejmik akty są podpisywane przez przewodniczącego sejmiku, a następnie niezwłocznie przekazywane do opublikowania w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym, ustawą z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych ( Dz. U. nr. 62, poz.718 z późn. zm.).

Drugim organem, który może stanowić prawo obowiązujące na terenie całego lub części województwa jest wojewoda lub inne organy administracji niezespolonej. Zgodnie ustawy z 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie ( Dz. U. nr 91, poz. 577 z późn. zm. ), w przypadku zachodzącej konieczności ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego wojewoda może stanowić rozporządzenia porządkowe. Należy jednak pamiętać, iż rozporządzenia te nie mogą być uregulowane wcześniej w ustawie lub innych przepisach obowiązującego prawa. Rozporządzenia te nie są wydawane na czas nieokreślony. Ich treścią może zostać nałożony określony nakaz lub zakaz zachowania się a także określony obowiązek świadczenia o charakterze osobistym lub rzeczowym nałożony na osoby zamieszkujące dany teren. Sankcja niezastosowania się do powyższych nakazów i zakazów może być nałożona grzywna, wymierzona zgodnie z prawem o wykroczeniach. Wojewoda ma obowiązek powyższe rozporządzenia przekazać zez zbędnej zwłoki Prezesowi Rady Ministrów, marszałkowi województwa, starostom, prezydentom miast, burmistrzom i wójtom, na których terenie działania rozporządzenie ma być stosowane. Ich obowiązywanie podlega przepisom powszechnie obowiązującym. Wchodzą one w życie na zasadach określonych w ustawie o ogłaszaniu aktów normatywnych.

W przypadku niezgodności aktów prawa miejscowego wydawanych przez wojewodę lub organy administracji niezepolonej z przepisami prawa powszechnie obowiązującymi mogą zostać w trybie nadzoru uchylone przez Prezesa Rady Ministrów. Przesłanka do uchylenia aktów prawa może być także niezgodność z polityką rządu lub naruszenie zasad rzetelności i gospodarności. W powyższym zakresie Prezes rady Ministrów działa na podstawie rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 24 grudnia 1998 r. (Dz. U. Nr 162, poz. 1149).

Wydawanie aktów prawa miejscowego przez organy samorządu terytorialnego regulują dwie ustawy: ustawa pozostałych dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, (tekst jednolity z 2001 r. Dz. U. Nr 421, poz. 1592) oraz ustawa o samorządzie powiatowym z dnia 8 marca 1990 r., (tekst jednolity z 2001 r. Nr 421, poz 1591 z późn. zm.) W myśl przepisów organami posiadającymi kompetencje do wydawania aktów prawa miejscowego są:

- rada powiatu,

- rada gminy,

a w wyjątkowych przypadkach:

- zarząd powiatu

- wójt.

Rady powiatów i gmin mogą regulować także sprawy porządków. Czynią to w formie uchwały, o ile właściwa ustawa nie stanowi inaczej. Zgodnie z ustawą o samorządzie powiatowym oraz ustawą o samorządzie gminnym uchwały z zakresu ustrojowo-organizacyjnego mogą dotyczyć:

W przypadku potrzeby ochrony środowiska, zdrowia, życia lub mienia obywateli, zapewnienia bezpieczeństwa i spokoju obywatelskiego organy samorządu terytorialnego mogą wydawać stosowne przepisy organizacjno-ustojowe. Powyższe przepisy nie mogą jednakże normować tych kwestii, które zostały już ustawowo lub inny przepisach powszechnie obowiązujących uregulowane. Dodatkowo, przepisy porządkowe mogą zostać wydane przez organy powiatu jedynie wówczas, gdy dotyczyć będą one co najmniej dwóch gmin.

We wszystkich przypadkach nie cierpiących zwłoki stosowny organ gminy (wójt) lub powiatu (zarząd) mogą wydawać przepisy porządkowe w formie uchwał. Przepisy prawa nakładają jednakże obowiązek zatwierdzenia takich uchwał na pierwszym możliwym posiedzeniu rady gminy lub powiatu. Jeżeli rada odmówi zatwierdzenia lub uchwała nie zostanie do zatwierdzenia przedłożona uchwała traci moc obowiązującą o czym ogłasza właściwa rada.

Prawo miejscowe, zgodnie z przepisami zawartymi w ustawach określających zasady stanowienia prawa miejscowego przez administrację rządową w województwie i organy jednostek samorządu terytorialnego może zostać zaskarżone, jeżeli narusza ono czyjś interes prawny, lub też jakieś uprawnienie zostało przepisami prawa miejscowego. Zaskarżenie wnosi się do sadu administracyjnego. Musi ono jednak być poprzedzone wniesieniem do właściwego organu wniosku, o zaprzestanie naruszania prawa i chylenie danego przepisu. Do czynności związanych z wezwaniem do usunięcia przepisów stosuje się w zakresie obowiązywania terminów Kodeks postępowania administracyjnego.

Jeżeli prawo miejscowe zostało wydane przez organy administracji rządowej, przepis może zostać uchylony przez organ nadrzędny, nad organem, który prawo wydał. Następuje to w trybie nadzoru.

W przypadku, gdy w powyższej sprawie została już wniesiona skarga do sadu administracyjnego i sąd ten nie uznał jej zasadności, nie ma podstaw do ponownego zaskarżenia prawa miejscowego. Nie można tez stwierdzić nieważność aktów prawa miejscowego w przypadku, gdy od dnia podjęcia uchwały minął rok. Jedynym wyjątkiem od tej reguły jest przepis, który stanowi, iż w przepis, który stanowi, iż można zaskarżyć takie prawo, jeśli nie zostało one przedłożone do wiadomości wojewodzie w ciągu 7 dni od jego uchwalenia. Obowiązek przekazania aktów ciąży na starostach i wójtach.

Przepisów dotyczących możliwości zaskarżenia prawa miejscowego nie stosuje się, jeżeli w sprawie orzekał już sąd administracyjny i skargę oddalił. Po upływie roku od dnia wydania (podjęcia) aktu prawa miejscowego nie stwierdza się jego nieważności. Jednakże ustawodawca przewiduje tu wyjątek od uchwał organu powiatu i organu gminy w sytuacji, gdy uchwał tych organów nie zostały podłożone wojewodzie w terminie 7 dni od dnia podjęcia. Obowiązek przedłożenia ciąży na staroście (uchwały powiatowe) i wójcie (uchwały gminne).

Brak podejmowania przez wojewodę, organy administracji, organ samorządu województwa, organ samorządu powiatu czy organ gminy pewnych czynności nakazanych przez prawo lub zaniechanie w zakresie czynności, których wykonywanie jest obowiązkiem powyższych organów także skutkuje możliwością wniesienia do sądu administracyjnego skargi administracyjnej. Są rozpatrując powyższą skargę, w przypadku uznania jej zasadności może nakazać organowi podjecie stosownego zachowania.

WEWNĘTRZNE ŹRÓDŁA PRAWA

Poprzez wewnętrzne źródła prawa rozumiemy te akty, które zostały wydane dla jednostek podległych temu organowi, który je wydał. Zgodnie z Konstytucja są to:

- uchwały Rady Ministrów

- uchwały Prezesa Rady Ministrów

- uchwały ministrów

- zarządzenia Prezydenta RP.

Akty te stanowią jedynie źródłem prawa wewnętrznego i nie stanowią powszechnie obowiązującego prawa.

Poza tymi organami, które zostały wymienione w Konstytucji, żadnym innym organom nie przysługuje wydawanie wewnętrznych aktów prawa. W związku z tym nie można się na nie powoływać w trakcie wydawań rozstrzygnięć administracyjnych, których stronami są osoby fizyczne lub osoby prawne i inne określone podmioty.

Podstawa wydania zarządzeń jest ustawa. Wszystkie akty prane stanowiące wewnętrzne źródło prawa są kontrolowane pod względem ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.

Konstytucja wymieniając organy upoważnione do wydawania wewnętrznych źródeł prawa pomija organy centralne administracji rządowej, które także mają uprawnienia do wydawania tego typu aktów, zgodnie z upoważnieniami zawartymi w ustawach lub w związku z przepisami kompetencyjnymi.

Charakter wewnętrznie obowiązującego prawa mają także wszelkie okólniki, instrukcje, regulaminy i wytyczne. Regulują one w znacznie szerszy sposób działalność organów administracji a musza być jednocześnie zgodne z normami prawa zawartymi w przepisach powszechnie obowiązującego prawa. W zasadzie większość z wymienionych rodzajów źródeł ma charakter informacyjny, stanowi uszczegółowienie pewnych zachowań, jakie obowiązują w danej instytucji. Jedynie regulaminy stanowią prawna regulację wewnętrznej struktury organizacyjnej danego urzędu.

Jednocześnie w organach administracji państwowej funkcjonują tzn. statuty. Niektóre z nich mają charakter powszechnie obowiązującego prawa i jest to np. statut gminy a niektóre są jedynie źródłem prawa wewnętrznego tak jak np. statut urzędu wojewódzkiego.

OGŁASZANIE AKTÓW NORMATYWNYCH

Ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. reguluje zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych oraz zasady i tryb wydawania dzienników urzędowych. Nakłada ona na organy administracyjne obowiązek publikowania aktów normatywnych, chyba że nie są to akty prawa powszechnie obowiązującego a ustawa zezwala na ich nieopublikowanie.

Co do zasady, w czternastym dniu po opublikowaniu aktu normatywnego powinien on wejść w życie. Istnieją jednak przepisy zezwalające na zarówno wydłużenie tego terminu jak i na jego skrócenie. Skrócenie terminu, po którym akt prany zaczyna obowiązywać może nastąpić jedynie w przypadkach ustalonych ustawowo. Do takich sytuacji należy ważny interes państwa. Jeżeli zasady demokratycznego państwa nie stoją temu na przeszkodzie akt normatywny może wejść natychmiastowego życie natychmiastowego chwilą zamieszczenia go natychmiastowego publikatorze. Do takich przypadków nalezą tez przepisy porządkowe. Zazwyczaj powinny one wejść w życie 3 dni po opublikowaniu, jednakże ustawa przewiduje przypadki wcześniejszego ich obowiązywania. Do sytuacji takich należą ochrona życia, zdrowia lub mienia itp.

Jednocześnie, w prawie polskim przewidziane są sytuacje aby prawo obowiązywało z mocą wsteczną. Jest to niezgodne z ogólne obowiązująca zasada, iż prawo nie powinno działać wstecz (łac. Lex retro non agit)

Do dzienników urzędowych publikowanych na terenie Polski zaliczamy:

- Dziennik Ustaw RP,

- Dziennik Urzędowy RP " Monitor Polski",

- Dziennik Urzędowy RP

- Monitor Polski B,

- dzienniki urzędowe ministrów kierujących działaniami administracji rządowej, ministrów-

- dzienniki urzędowe urzędów centralnych oraz wojewódzkie dzienniki urzędowe.

W Dzienniku Ustaw publikuje się następujące akty normatywne:

- Konstytucję,

- ustawy,

- rozporządzenia z mocą ustawy,

- rozporządzenia, testy jednolite tych aktów,

- orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w Dzienniku Ustaw,

-uchwały Rady Ministrów uchylające rozporządzenia ministra,

- akty prawne dotyczące: stanu wojny i zawarcia pokoju, referendum zatwierdzającego zmianę konstytucji i referendum ogólnokrajowego, skrócenia kadencji sejmu, wyborów do Sejmu i senatu, wyborów Prezydenta RP, powszechnej lub częściowej mobilizacji i użycia sił zbrojnych do obrony RP, stanu wojennego, wyjątkowego lub klęski żywiołowej oraz stwierdzenia ważności wyboru Prezydenta RP, wyborów Sejmu i Senatu oraz ważności referendum zatwierdzającego Konstytucję i referendum ogólnokrajowego.

Monitorze Polskim jest dziennikiem urzędowym w którym publikowane są:

- zarządzenia Prezydenta RP wydane na podstawie ustawy,

- uchwały Rady Ministrów i zarządzenia Prezesa rady Ministrów wydane na podstawie ustawy,

- orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych, które nie były ogłoszone,

- wskazane w ustawie uchwały Zgromadzenia Narodowego, Sejmu i senatu

- postanowienia Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP oraz powierzeniu Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonania obowiązków Prezydenta RP,

- postanowienia w sprawach sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa,

- inne akty prawne, jeżeli odrębne ustawy tak stanowią lub jeżeli Prezes Rady Ministrów tak zarządzi.

Natomiast Monitor Polski B służy do publikacji:

- sprawozdań finansowych określonych w przepisach o rachunkowości,

- ogłoszeń i obwieszczeń przedsiębiorców, jeżeli odrębne przepisy nie wymagają ich ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Akty prawne ministrów publikowane są w dziennikach urzędowych ministrów, natomiast akty normatywne organu wydającego dziennik urzędowy oraz orzeczenia TK w sprawach wymienionych aktów normatywnych są publikowane w dziennikach urzędowych urzędów centralnych.

Wojewódzki Dziennik Urzędowy wydawany przez Wojewodę służy do publikacji:

NIEFORMALNE ŹRÓDŁA PRAWA

Administracja podejmuje swoje działania, stosuje oprócz norm prawnych także tzw. Nieformalne źródła prawa, czyli takie, które nie zostały sformułowane wprost W swych działaniach administracja posługuję się- obok norm prawnych- również normami pozaprawnymi, które stanowią wynik określonego sformułowania przepisów prawnych. Sposób oraz zakres działalności prawa administracyjnego powoduje, iż wykorzystywanie są podczas działania organów administracyjnych takie normy, które są obecne w relacjach społecznych i nie są w sposób sztywny unormowane prawem. Czasami są one także stosowane ze względu na ich praktyczne. Te nieformalne źródła prawa, zwane także swoistymi źródłami prawa są stosowane działaniach administracyjnych trudno jednakże wyznaczyć ścisłą granicę ich wpływu rozstrzygnięcie w konkretnej sprawie. Można przyjąć, iż są one bodźcem, impulsem i pewnym wskaźnikiem oddziaływującym na procesy decyzyjne podejmowane przez organy administracji publicznej. Nieformalne źródła prawa nie stanowią jednakże formalnej podstawy dla wydania danego rozstrzygnięcia, mają stanowić jedynie źródło prawa pomocnicze, realnie kształtujące prawo stosowane w administracji.

Poprzez termin „nieformalne źródła prawa” rozumiemy: zwyczaj, orzecznictwo sądowe, doktrynę prawniczą oraz normy i zasady pozaprawnicze.

ZWYCZAJ

Pierwszym scharakteryzowanym nieformalnym źródłem prawa jest zwyczaj. Jest to pewien nieformalny, powszechnie znany i stosowany sposób myślenia, w oparciu o który rozstrzygane są pewne zazwyczaj konfliktowe sprawy. Stosowanie zwyczaju jest możliwe tylko w tych instytucjach, które funkcjonują na przestrzeni długiego okresu czasu, co pozwala im wypracować pewne przyjęte sposoby zachowań. Fakt, iż dana czynność jest wielokrotnie powtarzana i zostaje zaakceptowana przez obywateli oznacza powstanie w danym zakresie zwyczaju, który zaczyna być stosowany jako norma.

Nieformalne źródło prawa, jakim jest zwyczaj nie będzie mogło być traktowane jako formalne źródło prawa z uwagi na ciągłe, szybkie tempo zmian jakie następują w prawie administracyjnym. Czasami jednak bywa, iż zwyczaj staje się tak powszechny, iż zostaje on sformalizowany poprzez zawarcie go w ustawie lub innym akcie. Staje się on wtedy formalnym źródłem prawa. Tak samo dzieje się w przypadku, gdy przepis prawny powołuje się na dany zwyczaj. Dzieje się tak w przypadku np. ustawy o referendum lokalny.

ORZECZNICTWO SĄDOWE

Zasada niezależności i niezawisłości sądów powoduje, iż każde orzeczenie sądowe stanowi osobny byt i nie może stanowić formalnej podstawy dla innych rozstrzygnięć. Tym samym orzeczenia sądowe są także nieformalnymi źródłami prawa, ponieważ pomimo braku mocy powszechnie obowiązującej, orzecznictwo sądowe jest często stosowane przy podejmowaniu innych rozstrzygnięć.

Dzieje się tak zazwyczaj w przypadku podejmowania rozstrzygnięć w podobnych stanach - wcześniej wydane orzeczenia stanowią więc wskaźnik pozaprawny, pewną wykładnię, interpretację prawa, którą można się posługiwać.

Najważniejszym nieformalnym źródłem prawa są orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego i Sądu Najwyższego, ponieważ dotyczą one najczęściej spraw spornych, regulują sprawy, w trakcie których zauważono występowanie luk prawnych. Dzięki temu pozwalają one na stosowanie tych orzeczeń w innych tego typu przypadkach. Organ administracyjny nie ma obowiązku stosować w trakcie wydawania rozstrzygnięcia z tych orzeczeń, jednakże naraża się on na niebezpieczeństwo, iż rozstrzygnięcie niezgodne z pewną linią orzecznictwa może być zaskarżone.

W związku z powyższym, orzecznictwo sądowe, mimo iż nie jest formalnym źródłem prawa pozwala na znaczne ujednolicenie prawa, co może skutkować szybszym i bardziej efektywnym działaniem administracji publicznej.

DOKTRYNA PRAWNICZA

Doktryna prawnicza może także stanowić nieformalne źródło prawa. Ponieważ jest ona zbiorem poglądów dotyczących całokształtu stosowania i przestrzegania prawa, na jej podstawie można interpretować oraz wnioskować o pewnych założeniach polityczno-gospodarczo-społecznych państwa. Pozwala to na umieszczenie pewnych przepisów prawa w funkcjonującej rzeczywistości. Rozwój nauk prawniczych pomaga w rozwoju tzw. świadomości prawnej obywatelstwa, pozwala na wypracowanie pewnych wzorców zachowań. Ponadto doktryna prawnicza silnie wpływa na orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu, które następnie wpływają na całą linię orzeczeń i rozstrzygnięć wydawanych przez administrację.

NORMY I ZASADY POZAPRAWNICZE

Administracja obejmuje swoim zasięgiem różnorodne dziedziny życia społecznego. Odnosi się zarówno do innych instytucji i organizacji jak i do osób fizycznych. Przepisy prawa nadały jej ogólne ramy, w których i zgodnie z którymi powinna się ona poruszać. Jednocześnie brak szczegółowego unormowania formalnego wszystkich zagadnień, z jakimi spotkać się można w zakresie działania administracji. Pozostawiony w ten sposób przez ustawodawcę tzw. luz normatywny pozwala na dopasowanie pewnych działań do jednostkowych sytuacji oraz do zmian, jakie następują w społeczeństwie.

W związku powyższym, by pewne działania nie były podejmowane w całkowitej pustce legislacyjnej, stosuje się normy pozaprawne, czyli najogólniej mówiąc normy moralne i etyczne. Jedną najczęściej stosowanych takich norm i zasad jest zasada współżycia społecznego. Mimo, iż jest ona trudna do sprecyzowania pozwala ona rozwiązywać wiele nieuregulowanych w prawie spraw.

Dodatkowo, w celu podkreślenia mocy i wagi norm pozaprawnych, ustawodawca zawarł w niektórych ustawach odwołanie do powyższych norm (zasada współżycia społecznego unormowana jest w Kodeksie cywilnym), oraz norm, których określenie jest bardzo ogólne. Są to np. normy wiedzy ogólnej, normy współczesnych nauk medycznych czy też technicznych.

Normy i zasady stanowią bardzo ważny element źródeł prawa i wielokrotnie stanowią podstawę rozstrzygnięć podejmowanych w administracji.

Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.


Wyszukiwarka