BAROK XVII W, szkoła


Założenia światopoglądowe epoki

Poglądy filozoficzne

Dorobek filozoficzny epoki baroku polega przede wszystkim na porządkowaniu myśli europejskiej. Wielkie znaczenie dla nowego spojrzenia na rzeczywistość i miejsce w niej jednostki miało odkrycie Kopernika - przejście z systemu geocentrycznego na helicentryczny spowodowało otwarcie świata dla człowieka.

- racjonalizm: (“myślę więc jestem” Kartezjusza) - przekonanie, że przy pomocy własnego rozumu można określić sens własnego istnienia

- mistycyzm - rozum uzasadnia i wzmacnia poczucie osobistej więzi z Bogiem (poglądy Błażeja Pascala).

- Zauważalne jest wartościowanie - wybór życia ziemskiego -przemijającego, lub na życiu miłości opartemu na wierze w Boga.

- Obserwacja rzeczywistości sprawiła, że człowiek przestał ufać zmysłom. Uświadomił bowiem sobie, że to, czym dotąd się rozkoszował jest przemijające, podlega niszczącemu działania Czasu i rozkładowi Śmierci

- Vanitas, czyli marność nad marnościami

Kontrreformacja

Ruch religijny w Kościele katolickim skierowany przeciwko reformacji. Zwołany Sobór Trydencki (1545-1563) potwierdził teologiczne znaczenie tradycji, która stanowiła równie bezpośrednie inspiracje jak “Biblia”, zlikwidowano nadużycie w łonie samego Kościoła (odtąd papieże byli znani z wysokiego poziomu moralnego, a księża, zanim zyskali święcenia, musieli przejść ostre nauczanie w seminariach). Jednak obok pozytywnych aspektów odnowy Kościoła odwołano się do metod represyjnych: inkwizycji (użyta po raz pierwszy przeciwko średniowiecznym heretykom odżyła w 1478 roku w Hiszpanii i pod nazwą Świętego Oficjum rozszerzyła swą działalność na wszystkie kraje katolickie) oraz indeksu (w Polsce wśród ksiąg zakazanych znalazło się dzieło Kopernika, a także tzw. literatura sowizdrzalska).

Reformie organizacji Kościoła towarzyszył rozwój zakonu jezuitów (1540). Do Polski sprowadził go w 1564 roku kardynał Stanisław Hozjusz. Od tego czasu datuje się rozwój sieci szkół zakonnych propagujących nowe metody nauczania, które utrwalały przemiany kulturowe.

Periodyzacja epoki

początek baroku: koniec lat 80. XVI w. (śmierć Sępa Szarzyńskiego);
rozkwit baroku: lata 30. XVII w. Do 1700 r. (panowanie Zygmunta III Wazy, Władysława IV, Jana Kazimierza, Jana III Sobieskiego);
schyłek baroku: 1700-1730 r. (panowanie Augusta III Mocnego i Augusta III, tzw. czasy saskie)

Pojęcia epoki:

Nowe środki stylistyczne i ich funkcje

Cechy sztuki barokowej

Sztuka baroku powstała we Włoszech. Trwała od drugiej połowy XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku. Wyróżniamy kilka podokresów baroku: barok wczesny, dojrzały i późny.
Budowle barokowe są dynamiczne bogato zdobione, z mnóstwem form ornamentalnych. Stosowano także światłocień. Malarstwo rzeźba i architektura w baroku często było łączone.
Rzeźbiono na pomnikach, nagrobkach i posągach. Materiałem był zarówno kamień jak i drewno. Motywy barokowe to np. postacie mitologiczne i religijne. Postacie te ukazane były w ruchu, artysta starał się oddać teatralność, a także moment akcji, w którym została namalowana lub też wyrzeźbiona. Celem takiej prezentacji było oddanie jak najpełniej stanów emocjonalnych człowieka.

Polska poezja barokowa-główne tematy, twórcy, środki poetyckie

- Literatura dworska: Jan Andrzej Morsztyn, poezje - tomy: Kanikuła albo psia gwiazda, Lutnia - polski przedstawiciel marinizmu (od włoskiego poety Giambattisty Marino, mistrza kunsztownego konceptu). Daniel Naborowski - poezja metafizyczna - Krótkość żywota, Cnota grunt wszystkiemu, Marność.
- Literatura ziemiańska (sarmacka): Jan Chryzostom Pasek - Pamiętniki. Wacław Potocki - poezje: Nierządem Polska stoi, Zbytki polskie, Pospolite ruszenie; epos Transakcja wojny chocimskiej.
- Literatura plebejska (miejska): Jan z Kijan - Fraszki Sowizdrzała Nowego.
Twórcy anonimowi: Głównym bohaterem tej literatury jest Sowizdrzał - prześmiewca obnażający niedoskonałości świata. Literatura ta penetruje też nowe obszary: konflikty i problemy miasta i jego społeczności.

Barok dworski i sarmacki-charakterystyka.

barok dworski - rozwinął się w Polsce pod wpływem inspiracji literatury

europejskiej (gongoryzm, marinizm, konceptyzm). Dwory magnackie, wpływowe i

zamożne, których kulturotwórcza rola znacznie wzrosła po przeniesieniu stolicy

Polski z Krakowa do Warszawy, były ośrodkami upowszechniającymi wpływy i mody

cudzoziemskie. Reprezentantami tego kierunku byli: Jan Andrzej Morsztyn i

Daniel Naborowski.

barok sarmacki - związany z dworami i dworkami średniej szlachty

oraz ideami sarmatyzmu miał charakter bardziej swojski, wyrastał z polskiej

tradycji i wiązał się z kulturą ludową. Ten nurt, w którym propagowano kult

rodzimej obyczajowości i specyficzny rodzaj patriotyzmu, reprezentuje twórczość

Wacława Potockiego i Jana Chryzostoma Paska.

Ludzkie wady i słabości w komedii Moliera

Centralną postacią utworu jest Tartuffe, szalbierz i hipokryta, który podstępem wkrada się do domu Orgona, ujmując go swoją fałszywą religijnością. Autor nie od razu zapoznaje czytelnika z tą postacią, buduje wiedzę o nim stopniowo, najpierw za pośrednictwem wypowiedzi poszczególnych domowników. Kreślą one dość karykaturalny, satyryczno-humorystyczny wizerunek Tartuffe'a - wielkiego próżniaka i obłudnika, któremu bliższe są ziemskie przyjemności niż deklarowane wartości religijne. Sam bohater do akcji wkracza dopiero w III akcie. Świętoszek wprowadza konflikt pomiędzy Orgonem a resztą rodziny. Naiwny i prostoduszny Orgon staje się przedmiotem manipulacji przybysza. Nie zauważa, że ten próbuje uwieść mu żonę i chce ożenić się z córką, aby zawładnąć majątkiem. Dopiero sprytny fortel Elmiry odsłania przed nim prawdziwe oblicze “świętoszka”. Pełnej demistyfikacji dokonuje król, który ujawnia, że Tartuffe jest od dawna poszukiwanym przestępcą.

Ponadczasowy charakter komedii Moliera

Stworzył typ komedii klasycznej; komedii charakterów wyposażonej w głęboką prawdę psychologiczną i obyczajową. Takim utworem jest “Świętoszek” - mistrzowskie studium postaci, które mimo iż wpisane w klimat i scenerię XVII wieku, stanowią typy uniwersalne dla każdej czasoprzestrzeni - w każdej opoce odnaleźć możemy postawy odpowiadające bohaterom komedii.

Cechy komedii Moliera

Autor zrezygnował z przesadnego komizmu, wypełniając nim przede wszystkim dwa pierwsze akty. Mamy więc tu:

- komizm słowa (cięte, ironiczne wypowiedzi Doryny; często powtarzane przez Orgona słowo “Biedaczek” określające Tartuffe'a i powiedzenie “Co niebo nakaże” ujawniające jego ślepą ufność w Boże wyroki);

- komizm postaci (spotęgowane głównie w osobie Tartuffe'a i Orgona wskutek zabiegu hiperbolizacji cech charakteru),

- komizm sytuacji (scena, w której ukryty pod stołem Orgon obserwuje, jak “świętoszek” próbuje uwieść Elmirę).

Niemniej jednak autor wzmacnia nastrój grozy, co służy przesłaniu utworu, który przede wszystkim ma przestrzegać przed bezgraniczną ufnością, nawet wobec osoby, która zdaje się być uosobieniem żarliwej wiary. Utwór ponadto obnaża zakłamanie i bigoterię, ostrzem satyry dotyka ludzi naiwnych, łatwowiernych i po prostu głupich.

Twórczość Wacława Potockiego

Wacław Potocki (1625-1696) - jego twórczość wiąże się z historycznymi i społecznymi doświadczeniami polskiego szlachcica, z głębią przeżyć klęsk i zwycięstw narodu. Urodzony i wychowany w rodzinie ariańskiej, w kręgu tradycyjnej kultury

ziemiańskiej w swoich utworach wyrażał emocje obywatelskie, konflikty obyczajowe współczesnej szlachty, własne opinie, cierpienia i radości. Pozostawił bogatą spuściznę: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznościowe, duży cykl romansów (powieści). W całym jego pisarstwie szczególną rolę odegrały dwa wzorce: “Pismo święte” i tradycje piśmiennictwa łacińskiego. Do tego pomocnym zbiorem norm i wzorców był dla niego antyk. Cenił Tacyta, Liwiusza, Erazma z Rotterdamu.

Z Wespazjanem Kochowskim (“Psalmodia polska”) i Janem

Chryzostomem Paskiem - łączy go pokolenie, pozycja społeczna - średnio zamożna

szlachta i przynależność dzielnicowa - Małopolska.

Najbardziej znane dzieło Potockiego to "Transakcja wojny

chocimskiej". Jest to próba epopei, poemat epicki, oparty na dziennikach, pamiętnikach i kronikach, głównie diariuszu spisanym przez wojewodę lubelskiego, Jakuba Sobieskiego (ojca króla Jana, uczestnika bitwy pod Chocimiem w 1621 roku). Dzieło w założeniu miało być wykładnikiem określonej filozofii dziejów polskich. Składa się z dziesięciu rozdziałów poprzedzonych inwokacją. Autor początkowo opisuje obustronne przygotowania, a potem bardzo

dokładnie, dzień po dniu wydarzenia pamiętnej bitwy aż do rozpoczęcia układów i zawieszenia broni.

Cechą pisarstwa Potockiego jest dygresyjność, a refleksje dotyczą sytuacji społecznej i obyczajowej, niekiedy zaś przyjmują charakter publicystyczny (źródła zła upatruje wśród magnatów, to z ich dworów promieniuje sprzeczna z tradycją rycerską moda, zauważa niszczenie gospodarki, naruszanie praw, podkreśla, że szlachta przestała być ramieniem zbrojnym państwa). Dygresje są często satyryczne.

Najpiękniejszym jest fragment, będący mową Karola Chodkiewicza wygłoszoną tuż przed rozpoczęciem bitwy. Cechuje ją styl podniosły, uroczysty, miejscami sztucznie kunsztowny. Okresy zdaniowe są długie, a ich budowa zawiła, spotkać można dziwaczne porównania. Obfituje w zwroty bezpośrednie, krótkie wezwania, sprawiające, że styl jest żywy, tok wartki.

"Ogród fraszek" - zbiór wierszy nazwanych roboczo “fraszkami”. Zawiera ponad 1800 utworów pisanych najczęściej 13-zgłoskowcem. Jest to swoisty pamiętnik myśli obejmujących katolicką część biografii Potockiego. Świadczą o tym liczne typowo pamiętnikarskie zwroty. Miejscami krytykuje duchowieństwo, drażni go dewocja, ale czyni to nie jako kryptoarianin, lecz jako gorliwy katolik. Również szlachtę krytykuje z pozycji

reformatora, broni swobód, ale proponuje złoty umiar pomiędzy “złotą” wolnością a absolutyzmem monarchy. Stan chłopski oglądamy najczęściej w postaci burleskowej kopiowanej z tradycyjnej anegdoty. Nierówność społeczna mieściła się w akceptowanym przez Potockiego ustroju społecznym, była jego podstawą, ale poeta odwołuje się do moralnej odpowiedzialności szlachty za lud, nędzę chłopską widzi jako zaniedbanie obowiązków stanowych. Jest też w “Ogrodzie” sporo błahych żartów na nazwiska, nieco zagadek, bajek, kalamburów, dowcipów, które obecnie uchodzą za wulgarne.

"Moralia" liczą ponad 2100 wierszy; wzorowane są na dziele Erazma z Rotterdamu “Adagia”, które są zbiorem łacińskich przysłów komentowanych przez autora (w zamierzeniu autora miały stanowić pomoc do nauki łaciny). Dla Potockiego ważna stała się w nich nauka moralna przekazywana przez antyk. Odnosi się z szacunkiem do starożytnych mądrości, ale przebija poczucie dumy, gdy może wykazać wyższość mądrości ewangelicznej nad starożytnością. Generalnie jednak stara się komentować antyczne maksymy. Teksty są ostre i

bezkompromisowe (nie przeznaczył ich do druku). Nad zbiorem ciąży ton przygnębienia, mniej ufa przemianom społecznym i przestał już wierzyć w skuteczność perswazji. Ukazuje wręcz apokaliptyczną wizję współczesności: człowiek staje samotny przeciwko złu, zbiorowości (“świat” - Rzeczpospolita) opanowanej przez szatana. Konflikt ten ukazywał już J. Kochanowski, ale u Potockiego wyraża on wewnętrzny dramat patrioty, który własnemu narodowi nie może przekazać prawd decydujących o jego losie. Mówi głosem przewidującego socjologa, że Polska “między samsiady [się] rozpłynie”; obserwował mechanizm działania ustroju społecznego, utracił wiarę w możliwość poprawy szkodliwych sprzężeń, dostrzegł obiektywne rezultaty historii.

Twórczość Jana Andrzeja Morsztyna

Jan Andrzej Morsztyn (1621-1693) dworzanin Władysława

IV, polityk i dyplomata, podskarbi koronny, oddany stronnictwu francuskiemu.

Najwybitniejszy poeta barokowy będący pod wpływem Giambattisto Marino. Tłumacz “Cyda

albo Roderyka. Komedii hiszpańskiej” Corneille'a.

Twórczość poety jest nieomal w całości parafrazą tekstów i

motywów literatury staro- i nowołacińskiej, włoskiej, francuskiej. Tradycję kultury

traktował jako tworzywo literackie. Zbiory wierszy lirycznych: “Kanikuła, albo Psia gwiazda”, “Lutnia”, wydano dopiero w XIX wieku.

Niewiele miejsca poświęcał problemom publicystycznym, a w

tych nielicznych zajął się upadkiem etosu szlacheckiego, czego jaskrawym świadectwem były kolejne klęski wojenne 1648 roku. Tu: “Pieśń w obozie pod Żwańcem 1653” - jest parodią, jako formą negacji rycerskiego etosu szlachty (na dźwięk “wsiadanej” - tradycyjnej pieśni bojowej “Bracia, bracia, do koni!”, rycerstwo obozowe podrywa się, lecz nie do broni, ale do szklanek).

O sobie mówił “Jam nie myślił nigdy o tem Być Bekwarkiem i

Galotem” (imiona lutnistów dworskich), czym podkreślał własną niezależność twórczą.

“Do trupa” - sonet oparty na kontraście: spokój trupa z uczuciem

cierpienia zakochanego; dwie pierwsze zwrotki (podobieństwa “bohaterów”) z

dwiema kolejnymi (różnice). Rozwinięte porównania.

Twórczość Daniela Naborowskiego

Daniel Naborowski (1573-1640) - arianin związany z dworem

litewskich Radziwiłłów; kanon jego utworów poczęto odkrywać dopiero w wieku

XIX.

Jego poezja szuka harmonii między przeciwieństwami

przemijania i trwania, między naturą życia i przeznaczenia. “Marność” - obsesyjna

metafora uciekającego życia, ponad którym jest moc Boga. On jeden jest

trwałością, reszta to marność (“Księga Koheleta” - “Marność nad marnościami i

wszystko marność”).

“Krótkość życia” - nietrwałość dóbr świata i przemijalność

życia w kontekście wiecznego trwania (motyw życia ludzkiego wyznaczonego przez

nieubłagany upływ czasu); egzystencja istnień ludzkich ukazana jako ciąg

następstw narodzin i śmierci.

“Do Anny” - wiersz zbudowany wokół oryginalnego konceptu:

wszystko przemija i podlega działaniu czasu z wyjątkiem uczucia, jakie podmiot

liryczny żywi do swej ukochanej. Anaforyczne wersy, rozpoczynające się

sformułowaniem “Z czasem” mają uświadomić czytelnikowi wszechwiedzę czasu

(zastosowanie wyliczeń: przemija rozum, więdnie uroda, zmieniają się pory roku,

obumiera przyroda, ustają wojny, przechodzi żal i niepokój, dzień ustępuje

nocy), ale zaskakująca pointa całkowicie zmienia sens utworu.

OŚWIECENIE XVIII W.

Wartości i ideały epoki, periodyzacja epoki

Nazwa “oświecenie” wywodzi się od prastarej i rozpowszechnionej w różnych kulturach metafory światła. Nazwa powstała w Niemczech i już od XVIII wieku rozpowszechniła się w całej Europie. W Anglii używano nazwy “wiek rozumu”, we Francji - “wiek filozofów”.

Kultura oświecenia rozwijała się w Europie w XVIII i na początku XIX stulecia.

Główne idee

- racjonalizm - termin pochodzi od łacińskiego “ratio” - rozum. Za twórcę kierunku uważa się René Descartesa, zwanego Kartezjuszem, którego koncepcja wyłożona w słynnym studium “Rozprawa o metodzie” zapoczątkowała nowy okres w filozofii. Punktem wyjścia rozważań filozofa był sceptycyzm, czyli zwątpienie wobec dotychczasowych metod poznania, które doprowadziło do znalezienia oparcia w ludzkiej myśli (“Cogito ergo sum” - parafraza augustiańskiego “Myślę, więc jestem”). Poszukując nowej metody doskonałego poznania, filozof odwołał się do nauk matematycznych i stosowanej w nich analizy.

W ten sposób Kartezjusz uznał rozum za najwyższą instancję poznania rzeczywistości.

- ateizm i deizm

Rozwój filozofii racjonalistycznej miał wpływ na zmianę poglądów dotyczących religii.

Deiści uznawali istnienie Boga, ale zakładali, iż stworzył on świat, ale w jego sprawy nie ingeruje. Przyjmowali więc zasadność pewnych nakazów moralnych, wypływających z religii, ale krytykowali fanatyzm i negowali objawienie (D. Diderot, Wolter).

Ateiści, czerpiąc z filozofii materialistycznych, negowali istnienie Boga (P. Holbach).

- empiryzm

Nurt, początkowo przeciwstawny wobec racjonalizmu, bo uznający, iż prawdziwe poznanie możliwe jest jedynie za pomocą obserwacji i doświadczenia, zapoczątkował w kulturze nowożytnej w XVII wieku Franciszek Bacon. Odrzucił zasadność uprawiania nauki “czystej”, wskazywał na pragmatyczny (możliwy do wykorzystania) charakter wiedzy, którą należy zdobywać poprzez eksperymenty. Za najdoskonalszą metodę badawczą uznał indukcję (na podstawie danych doświadczalnych formułuje się ogólne wnioski).

' ' ' ' Podstawy oświeceniowego empiryzmu stworzył Anglik, John Locke. Ten filozof uznał, że każde poznanie, zarówno prawdziwe jak i błędne, ma charakter empiryczny. Umysł ludzki pojmował jako czystą, niezapisaną tablicę (tabula rasa), którą wypełnia zdobywane w trakcie życia doświadczenie. W ten sposób odrzucił kartezjańską teorię idei zrodzonych.

- sensualizm

U podstaw sensualizmu leży przekonanie, że jedynym źródłem wiedzy są zmysły, ugruntował się w pismach George'a Berkeleya twierdzącego, że istnieją tylko te rzeczy, których doświadczamy. Zakładał istnienie jedynie doświadczeń zewnętrznych, zaś rozumowi przyznawał jedynie bierną rolę w procesie poznania.

- utylitaryzm

Utylitaryzm jest ideą, według której gwarantem szczęścia jest pożyteczność tego, co robimy. W XVIII wieku powszechnie uważano, że człowiek, dążąc do zaspokojenia interesu prywatnego, powinien równocześnie przyczynić się dla dobra ogółu.

- humanitaryzm

Wyrazem humanitaryzmu jest dbałość o zachowanie godności jednostki i poszanowanie jej prawa do wolności i równości. Idea ta korespondowała z szerzącą się krytyką ustroju absolutystycznego oraz żądaniem powszechnej tolerancji religijnej.

- libertynizm

Ruch umysłowy, nawiązujący do tradycji humanizmu renesansowego. Ukształtował się w XVII wieku we Francji i silnie oddziaływał na kulturę oświecenia. Libertyni odrzucali wszelkie dogmaty, reprezentowali postawę laicką i wolnomyślicielską, charakteryzowali się swobodnym podejściem do norm obyczajowych, przyznając każdemu prawo wyboru odpowiadających mu zasad etycznych. Bliskie im były nastroje hedonistyczne.

- idea powrotu do natury

Przeciwwagą dla utylitaryzmu i racjonalizmu, zakładających optymistyczną wizję człowieka i świata, była filozofia Jana Jakuba Rousseau. Autor między innymi “Umowy społecznej”, przeciwstawiał cywilizacji i kulturze, które zabiły w człowieku pierwotną naturalność, naturę. Rousseau postulował nawrót do natury i takie wychowanie człowieka, które odbudowałoby w świecie pierwotne, utracone zdolności i przygotowanie do życia w społeczeństwie, opartym na zasadach dobrowolnej umowy.

- irracjonalizm

W końcowej fazie oświecenia pojawił się nurt przeciwny racjonalizmowi. Zwolennicy irracjonalizmu zakładali możliwość pozarozumowego poznania rzeczywistości, a decydującą rolę przypisali: intuicji, natchnieniu, wierze, uczuciu i instynktowi.

Prądy artystyczne- klasycyzm, sentymentalizm, rokkoko

- Klasycyzm

Prąd kulturalny nawiązujący do dziedzictwa renesansu i tradycji kultury starożytnej i literatury francuskiej XVII wieku, którego pełny rozkwit przypadł na wiek XVII we Francji.

Termin “klasycyzm” pochodzi od łacińskiego przymiotnika oznaczającego “szkolny, uczniowski”. Pojęcie to stosować poczęto jako określenie wartościujące, dla nazwania najdoskonalszych poetów i artystów oraz w odniesieniu do twórców starożytnych. Klasyczną nazywano także sztukę i literaturę opartą na wzorach antycznych, cechującą się umiarem, harmonią, równowagą, spokojem i przeciwstawną wobec tendencji romantycznych.

Francuski klasycyzm wieku XVII wyrósł z zainteresowania sztuką antyczną. Ukazana w sztuce rzeczywistość winna cechować się harmonią, symetrią, ładem, umiarem i spokojem właściwym dla procesów intelektualnych. Sztuce przypisano cele dydaktyczne i utylitarne, miała ona służyć edukacji społeczeństwa, jego wychowaniu i ogólnemu pożytkowi.

Obowiązująca poetyka normatywna przyjmowała zasadę trzech stylów, w których ściśle określono hierarchię gatunków i obowiązujące w nich środki artystyczne:

wysokiego: bogactwo figur retorycznych, obrazowy, patetyczny język, duży ładunek emocjonalny: oda, epos rycerski, tragedia;

niskiego: skromność środków obrazowania, prosty język: satyra, bajka, poemat heroikomiczny, komedia;

średniego: umiarkowane ozdoby: elegia, sielanka, poemat

opisowy.

W tragedii powrócono do zasady trzech jedności.

- Sentymentalizm

Nazwa tego prądu literackiego wywodzi się od tytułu powieści Laurenca Sterne'a “Podróż sentymentalna”. Filozoficznym podłożem kierunku były sensualizm i empiryzm. Kierowano się wnętrzem człowieka i jego przeżyciami osobistymi. Do upowszechnienia się nowego kierunku przyczyniły się poglądy i twórczość J.J. Rousseau. Twórcy literatury sentymentalnej poddawali krytyce ówczesny feudalno-absolutystyczny ustrój, bohaterem utworów czyniąc przedstawicieli mieszczaństwa czy ludu. Przedmiotem zainteresowania pisarzy stało się życie wewnętrzne człowieka, analiza uczuć, ukazywanie prawdziwych więzi międzyludzkich: miłości, przyjaźni, relacji rodzinnych. Dogłębnej analizie psychologicznej towarzyszyło wprowadzanie realiów obyczajowych epoki oraz postulaty prostoty i czułości.

- Rokoko

Termin oznaczający "muszlę" pojawił się początkowo w sztukach plastycznych na określenie tendencji rozwijających się w Europie w latach 1720-1780, a następnie stosowany był w odniesieniu do zjawisk literackich. Okres ten odznaczał się porzuceniem dworskiego ceremoniału na rzecz kameralności, swobody życia towarzyskiego, przejawiającego się w atmosferze erotyzmu, słownego flirtu i zmysłowości. Filozoficznymi podstawami tego nurtu był epikureizm. Twórcy rokoka traktowali literaturę jako grę, zabawę, nadrzędną rolę przypisując kategoriom dobrego smaku, wdzięku i elegancji. Nastrojowość i uczuciowość sentymentalizmu łączyli z motywami pasterskimi, co między innymi doprowadziło do powstania nowej odmiany sielanki, a motywy mitologiczne wykorzystywali w celach dekoracyjnych.

Twórczość I.Krasickiego- tematyka, gatunki, wartości artystyczne, uniwersalny charakter

- poematy heroikomiczne: “Monachomachia, czyli wojna mnichów”, “Myszeida”;

- cykle bajek: “Bajki i przypowieści” i “Bajki nowe”;

- powieści: “Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” i “Pan Podstoli”;

- 22 satyry, między innymi: “Żona modna”, “Pijaństwo”, “Do króla”;

- poematy epickie, komedie, prace naukowe i encyklopedyczne (między innymi pierwsza w Polsce historia literatury “O rymotwórstwie i rymotwórcach”) oraz liczne tłumaczenia z literatury obcej.

Utwory te zawierały wartości aktualne w każdej epoce, przedstawiały problemy kraju i zwykłych ludzi - patrzeć niżej

Wybrane satyry Krasickiego : Żona modna, Świat zepsuty, Do Króla, Pijaństwo, itd.

“Do króla” utwór niezwykle przewrotny, pomimo bowiem sugestii, że wymierzony jest przeciwko królowi w rzeczywistości obnaża wady polskiego szlachcica Sarmaty, którego Krasicki uczynił podmiotem mówiącym. Wady przypisywane władcy są w zasadzie jego zaletami, natomiast sam fakt stawiania takich zarzutów rysuje obraz typowego polskiego konserwatysty: człowieka o zawężonych horyzontach umysłowych, niechętnego postępowi i nauce, wyznającego przestarzałe, stereotypowe poglądy.

“Świat zepsuty” można potraktować jako utwór programowy całego zbioru. Krasicki dokonuje w nim analizy przyczyn rozkładu politycznego i moralnego współczesnego sobie państwa. Tonem pełnym goryczy i pesymizmu, bez cienia pobłażania, oskarża współczesnych sobie Polaków o przyczynienie się do całkowitego upadku moralnego i politycznego. Tę bezkompromisową krytykę uwypukla konstrukcja utworu oparta na zasadzie kontrastu. Dawna, praworządna Polska zostaje przeciwstawiona współczesnej, opanowanej przez zło i zepsucie. Wykorzystując częstą w literaturze alegorię ojczyzny jako tonącego okrętu, Krasicki wyraża nadzieję, że w momencie ostatecznego zagrożenia skłócony naród stanie w obronie państwa. “Świat zepsuty” to utwór bardzo dramatyczny i gorzki.

“Pijaństwo” z kolei ma charakter dialogu dwu szlachciców, z których jeden ma skłonność do nadużywania alkoholu, drugi zaś głosi potrzebę umiaru. Opowieść “Pana Piotra” jest znakomitym obrazkiem obyczajowym, ukazującym typowy sposób spędzania czasu przez Sarmatów (wystawne uczty, obficie zakrapiane alkoholem, puste rozmowy przeradzające się w kłótnie, a nawet bójki). Krytyka pijaństwa i pochwała trzeźwości nie znajduje zrozumienia u rozmówcy, który być może i docenia słuszność jego poglądów, ale słaba wola i głupota nie pozwalają mu wcielić tych reguł w życie, żegna się bowiem słowami: “Bądź zdrów (...) Napiję się wódki”.

“Żona modna” ma również charakter dialogu, którego główną część stanowi opowieść jednego z rozmówców o pożyciu w dopiero co założonym stadle małżeńskim. Opis obyczajów, jakie w dom średniozamożnego szlachcica wprowadza młoda żona jest krytyką zbytniego zafascynowania cudzoziemszczyzną, próżności i skłonności do zbytku. Pan Piotr to typowy szlachcic, domator, niechętny zmianom, łasy jednak na posag zdecydował się na ślub z kobietą pustą, próżną, zafascynowaną obyczajami francuskimi. W satyrze tej nie ma postaci pozytywnych. Przedmiotem krytyki Krasickiego staje się zarówno materializm

męża, jak i głupota “żony modnej”.

Definicja satyry

Satyra - ośmiesza i piętnuje ukazywane w niej zjawiska, osoby, obyczaje, stosunki społeczne. Prezentuje świat poprzez komiczne wyolbrzymienie, ale nie proponuje żadnych rozwiązań pozytywnych. Cechą charakterystyczną satyry jest karykaturalne ukazanie postaci. Istotą satyry jest krytyczna postawa autora wobec rzeczywistości, ukazywanie jej w krzywym zwierciadle.

Analiza i interpretacja Hymnu do Miłości ojczyzny Krasickiego

W utworze przedstawiona jest miłość do ojczyzny. Wypowiada się podmiot liryczny, który jest prawdziwym patriotą. Sytuacja liryczna obrazuje cierpiącą ojczyznę, która przyjmuje blizny. Odbiorcą jest cała ojczyzna, ale również patrioci - liryka bezpośrednia. W apostrofie autor zwraca się do miłości ojczyzny, która jest dla niego święta (epitet). Na patriotyzmie znają się tylko ludzie inteligentni (epitet mataforyczny: umysły poczciwe). Metafora „zjadłe trucizny” ukazuje cierpienia Polski. Metafora „pęta niezelżywe” wizualizuje cierpienie. W naszej ojczyźnie jesteśmy w stanie odnaleźć dobre chwile. Alegoria istnienia - ojczyzna nie jest w stanie istnieć bez narodu, patriotów. Anafora „dla Ciebie” - podkreśla jej wartość.

Utwór ten ma na celu nauczyć przeciętnego Polaka patriotyzmu. Jednak jego forma - wiele ukrytych metafor - wskazuje na fakt iż Polacy inteligentni, uczeni mają nie zapominać skąd pochodzą. Hymn ten trafić ma prosto do serc Polaków i rozbudzić w nich ogień do walki o poprawe sytuacji państwa polskiego w ówczesnych czasach.


Wyszukiwarka